BIULETYN LOGOPEDYCZNY MALUSZEK

Transkrypt

1 BIULETYN LOGOPEDYCZNY MALUSZEK CZYLI CAŁOŚCIOWE SPOJRZENIE NA ROZWÓJ DZIECKA Nr 10, wrzesień 2017 Przedszkole Niepubliczne Janowiaczek 1

2 ROZWÓJ MOWY DZIECKA Mowa to specyficzny tylko dla człowieka sposób przekazywania informacji. Jest ona potrzebna do bezproblemowego porozumiewania się. Małe dzieci wyrażają swoje potrzeby, upodobania czy pragnienia poprzez okrzyki, płacz, śmiech. Najbliższe otoczenie maluszka rozumie, co one oznaczają. Urozmaicone słownictwo, poprawność dźwiękowa i gramatyczna, swobodne wyrażanie swoich myśli to sprawności i umiejętności niezwykle ważne dla dziecka, młodego człowieka czy dorosłego. Prawidłowa artykulacja głosek warunkuje rozwój mowy dziecka. Opanowanie systemu językowego jest procesem trudnym i długotrwałym. Człowiek przez całe życie doskonali tę sztukę. Podstawy posługiwania się językiem każdy człowiek zdobywa w okresie dzieciństwa. W tym czasie dziecko odkrywa relację zachodzącą pomiędzy słowem a jego znaczeniem. W procesie tym ważną rolę odgrywają osoby dorosłe. Dziecko nie rodzi się ze znajomością określonego języka, ale z możliwością nauczenia się go. Rozwój ten możliwy jest tylko wtedy jeżeli spełnione są niezbędne do tego warunki - prawidłowa budowa anatomiczno - fizjologiczna oraz 2

3 dostateczna stymulacja. Wzory zachowań językowych dziecko przyswaja sobie przez naśladowanie. Podstawową zasadą stymulacji mowy małego dziecka jest mówienie o rzeczach, które dziecko aktualnie widzi, czuje lub o zjawiskach, w których aktualnie uczestniczy. Takie sytuacje najkorzystniej wpływają na kształtowanie się mowy dziecka. Dzięki temu bogaci ono zarówno bierną jak i czynną stronę języka, która umożliwia mu zarówno rozumienie wypowiedzi kierowanych do niego oraz możliwość samodzielnego werbalizowania myśli. Wyróżniamy cztery okresy kształtowania się mowy: okres melodii (0-1 rok życia) okres wyrazu (1-2 rok życia) okres zdania (2-3 rok życia) okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia). Okres melodii Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku. W ten sposób maluszek sygnalizuje swoje potrzeby (że jest głodny, ma mokro itp.). Chociaż płacz dziecka jest odruchem bezwarunkowym, to należy go uznać za początek mowy. W 2-3 miesiącu życia pojawia się głużenie (piski, mlaski, pomruki), również będące odruchem bezwarunkowym. Odgłosy są jednakowe u dzieci na całym świecie, występują też u dzieci głuchych. Głużenie jest 3

4 nieświadomym treningiem narządów artykulacyjnych. Etap ten jest przygotowaniem wydawania podstawowych dźwięków. W mózgu powstają wówczas pierwsze skojarzenia między dźwiękami a ruchami aparatu artykulacyjnego. Około 6 miesiąca życia głużenie przekształca się w gaworzenie. Gaworzenie jest odruchem warunkowym, oznacza zamierzone wydawanie i powtarzanie dźwięków. Dziecko bawi się ich wytwarzaniem. Na początku tego okresu pojawiają się pierwsze sylaby (np. ma, ta, ba, później: ma-ma, ta-ta, gu-gu ), które dziecko powtarza wielokrotnie, ale nie przypisuje im konkretnego znaczenia. Około 7-8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Początkowo główną rolę odgrywa melodia, intonacja, a nie znaczenie wyrazu. Na ostry ton mamy dziecko reaguje płaczem, zaś uśmiecha się, gdy zwraca się do niego pieszczotliwie. Od 9 miesiąca życia dziecko zaczyna rozumieć, co do niego mówimy. Jest w stanie zidentyfikować kilka wyrazów, skojarzyć zasłyszane nazwy z odpowiednimi przedmiotami. Następnie maluszek zaczyna podejmować próby wymawiania pierwszych wyrazów, które posiadają określone znaczenia, są nazwami przedmiotów, zjawisk. 4

5 Okres wyrazu (1-2 rok życia) Pod koniec 1 roku życia dziecko zaczyna wymawiać pierwsze wyrazy: daj, da, na, nie, mama, baba. W tych pierwszych wyrazach wymawia ono samogłoski: "a, o, u, e, y, i" oraz spółgłoski: p, b, m, n, t, d, ś, ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje wciąż innymi, łatwiejszymi lub je opuszcza. Upraszcza grupy spółgłoskowe. Czasem wymawia w wyrazie tylko pierwszą sylabę lub tylko końcówkę. Potrafi powtarzać za dorosłym proste wyrazy. Początkowo, każde słowo kojarzy się z konkretnym przedmiotem, np. "lalka" używane jest wyłącznie do jednej, ulubionej lalki, dopiero z czasem uogólni je na wszystkie lalki. Zaczyna też używać słów do oznaczenie przedmiotów, które są nieobecne. Pod koniec tego okresu używa kilkudziesięciu słów (większość to rzeczowniki). Dwuletnie dziecko rozumie wypowiedzi rodziców. Czasowniki oznaczające czynności i ruch mogą być używane w formie bezokolicznika (jechać, pić, jeść). Użycie form gramatycznych często jest niewłaściwe. Używa kilkunastu przymiotników, zaczyna używać spójników. Głoski "s, z, c, dz" zamienia na "ś, ź, ć, dź". Głoskę "r" zastępuje łatwiejszą do wymówienia "j". Przed ukończeniem drugiego roku życia pojawia się pierwsze zestawienie słów, które przypomina zdanie. "Dzidzia lulu" oznacza: "dziecko śpi. Cechą charakterystyczną tego etapu jest to, iż maluszek wypowiada tylko pierwszą lub ostatnią sylabę wyrazu. Rozszerza się zakres rozumienia wypowiedzi otoczenia. 5

6 Okres zdania (2-3 rok życia) W tym czasie dziecko rozwija wypowiedzi pod względem gramatycznym, fonologicznym i leksykalnym. Zauważalny jest postęp w wymowie dziecka. Prawidłowo brzmią już wszystkie samogłoski, Dziecko wymawia takie spółgłoski jak: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h. t, d, ł, l. L występuje w miejscu r, natomiast j może też występować w miejscu l lub r. Dziecko wymawia słów. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia) Okres ten obejmuje czas od trzeciego roku życia dziecka do siódmego. Dziecko posługuje się już rozbudowanymi zdaniami choć układ zasad ich budowania nie jest jeszcze w pełni utrwalony. W wypowiadanych przez dziecko wyrazach pojawiają się przestawienia głosek i sylab, charakterystyczne dla tego okresu jest tworzenie przez dziecko swoistych tworów językowych, powstają one np. z połączenia dwóch wyrazów "pomasłować". Dziecko trzyletnie dużo głosek potrafi już wymawiać poprawnie w izolacji, jednak w mowie spontanicznej są one jeszcze zamieniane. Wymowę dziecka w tym wieku cechuje zmiękczanie głosek. Głoski [s, z, c, dz, sz, rz, 6

7 cz, dż] często są wymawiane jako [ś, ź, ć, dź], a głoska [r] może być wymawiana jako [j]. Po okresie swoistej mowy dziecięcej około szóstego siódmego roku życia dziecka pojawia się już mowa spontaniczna. Dziecko idące do szkoły powinno mieć mowę w pełni ukształtowaną pod względem fonicznym, dysponować już dużym zasobem słownikowym i poprawnie budować zdania. Po tym okresie rozwój mowy jest już zakończony, a wszelkie nieprawidłowości w zakresie artykulacji mogą świadczyć o jej nie zakończonym, opóźnionym lub zaburzonym rozwoju. 7

8 Wskazówki prawidłowego rozwoju językowego dziecka: 15. Zapewnij dziecku bogactwo różnorodnych doświadczeń: słuchowych, ruchowych, wzrokowych, dotykowych i smakowych. 16. Bądź dobrym słuchaczem, tj. patrz na mówiące do Ciebie dziecko, nie przerywaj mu, dbaj o kolejność Waszych wypowiedzi. 17. Nigdy nie porównuj swojego dziecka do innych dzieci. Nie krytykuj go. Unikaj omawiania problemów dziecka w jego otoczenia. 18. Jeśli odczuwasz jakikolwiek niepokój związany z rozwojem Twojego dziecka nie pozwól zbyć się radami innych, że z tego wyrośnie. Skorzystaj ze specjalistycznej konsultacji, a w razie potrzeby z terapii logopedycznej. 8

9 Źródło: G. Demelowa, Elementy Logopedii. WSiP Warszawa 1979, L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin 1966, I. Styczek, Logopedia. Warszawa 1980 Biuletyn pod redakcją Moniki Marciniak 9