Teoria zachowania konsumenta. dr Sylwia Machowska

Transkrypt

1 Teoria zachowania konsumenta dr Sylwia Machowska

2

3 Plan wykładu Podstawy teorii zachowania konsumenta Teoria malejącej użyteczności krańcowej Teoria krzywych obojętności Krzywa dochodowo-konsumpcyjna Krzywa cenowo konsumpcyjna Nietypowe zachowania konsumentów

4 Podstawy teorii zachowania konsumenta W gospodarce rynkowej zachowaniami producentów i konsumentów rządzi ten sam motyw: dążenie do maksymalizacji korzyści materialnych: w przypadku producentów jest to zysk; - konsumentów użyteczność.

5 Teoria zachowania konsumenta: analizuje zachowanie się konsumenta dążącego do osiągania maksimum korzyści z nabywanych dóbr;

6 Teoria zachowania konsumentów stara się udzielać odpowiedzi na pytania: - W jaki sposób konsumenci wybierają określone produkty i jaką ich ilość są skłonni kupić? - Jaki jest wpływ zmian cen lub innych warunków na zakupy konsumentów?

7 W celu określenia prawidłowości kierujących zachowaniem się konsumentów i czynników wpływających na te zachowania buduje się model zachowań konsumenta.

8 Model zachowań konsumenta obejmuje 4 główne elementy charakteryzujące konsumenta i jego otoczenie rynkowe: 1. Dochód, który może wydać konsument. 2. Ceny poszczególnych dóbr.

9 3. Gusty i preferencje pozwalające uszeregować różne kombinacje dóbr wg stopnia satysfakcji dostarczanej konsumentowi. 4. Założenie, że konsument posiadając pełną i prawdziwą informację, zachowuje się racjonalnie, dążąc do maksymalizacji użyteczności w ramach własnego budżetu. Model ten, wykorzystując preferencje opisuje i objaśnia zachowania nabywców w określonych warunkach rynkowych (dane dochody i ceny)

10 Teoria zachowania konsumenta zakłada racjonalne działanie konsumenta. Zachowanie racjonalne to wewnętrznie spójne, logiczne postępowanie zmierzające do maksymalizacji satysfakcji jednostki.

11 Teza o racjonalnym zachowaniu sprowadza się do trzech założeń: Konsument przejawia potrzeby i potrafi je określić; Konsument jest w stanie dokonać wartościowania swoich potrzeb od najbardziej do najmniej intensywnie odczuwanych; Jednostka dokonuje wyboru w celu maksymalizacji własnej satysfakcji (zadowolenia, użyteczności).

12 Podstawowe kategorie teorii zachowania konsumentów: potrzeby, użyteczność, preferencje, obojętność konsumenta, wybór.

13 Jak rozumieć użyteczność w teorii wyboru konsumenta?: - określenie subiektywnej przyjemności, pożytku lub zadowolenia płynącego z posiadania (konsumpcji) dóbr i usług. - suma zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra.

14 ISTOTA UŻYTECZNOŚCI

15 J. Benthama definicja użyteczności Przez użyteczność rozumie się tę właściwość jakiegoś przedmiotu, dzięki której sprzyja on wytwarzaniu korzyści, zysku, przyjemności, dobra lub szczęścia ( ) lub zapobiega powstawaniu szkody, przykrości, zła lub nieszczęścia zainteresowanej strony. [J. Bentham, (1789) Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, PWN, Warszawa 1958,s.19]

16 Teoria użyteczności krańcowej (kardynalnej)- teoria liczbowego pomiaru użyteczności

17 Użyteczność całkowita (TU): suma użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi, suma zadowolenia (satysfakcji) jaką daje konsumentowi posiadanie (konsumowanie) danego dobra lub dóbr.

18 Użyteczność całkowita TU: rośnie ona wraz ze wzrostem konsumpcji aż do pełnego zaspokojenia potrzeby ( im więcej konsument nabywa dóbr, tym więcej potrzeb zaspokaja za ich pomocą).

19 Użyteczność krańcowa (MU): wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o kolejną dodatkową jednostkę. jest stosunkiem przyrostu użyteczności całkowitej do przyrostu dobra o jednostkę,

20 Miarą MU: jest przyrost zadowolenia (użyteczności całkowitej), jaka powstaje w wyniku zwiększania spożycia dobra o jednostkę. Wyraża ją formuła: MU = ΔTU/ΔX

21 Pierwsze prawo Gossena zwane prawem malejącej użyteczności krańcowej: Mówi, że w miarę konsumpcji danego dobra jego użyteczność krańcowa spada.

22

23 Przebieg krzywych TU i MU najedzony głodny głodny X MU TU najedzony 0 X Wraz ze wzrostem konsumpcji danego dobra do pewnej jej wielkości TU rośnie, ale coraz wolniej. Po przekroczeniu granicy TU=max, użyteczność całkowita może zacząć się obniżać. Takiemu przebiegowi krzywej TU odpowiada spadek krzywej MU.

24 Drugie prawo Gossena (prawo ekwimarginalizmu): W punkcie równowagi (wyznaczonym maksymalnym poziomem użyteczności) konsument doprowadza do zrównania względnych użyteczności krańcowych konsumowanych dóbr. MUx/Px = MUY/PY warunek równowagi MUX/MUY = PX/PY = - ΔY/ΔX

25 Krzywe użyteczności krańcowych jako narzędzie badania równowagi MUX/PX MUY/PY 0 X Y 0

26 Przykład MUX/PX MUY/PY E 0 X Y 0 MU P X X MU P Y Chcąc osiągnąć punkt równowagi należy: Y X i Y

27 Badanie równowagi bez osi współrzędnych I prawo Gossena: w miarę konsumpcji danego dobra jego użyteczność krańcowa maleje. Chcąc osiągnąć punkt równowagi należy: MU P X MU X P MU P Y X Y X MU P Y ? 4 2 X i Y 0,5 Y

28 Zadanie Modelowy konsument dysponuje dochodem wynoszącym 15j.p., który przeznacza na zakup dóbr X i Y. Ceny dóbr X i Y wynoszą odpowiednio: 1 j.p. i 2 j.p. Dla każdej z podanych niżej sytuacji ustal, czy konsument osiąga równowagę. Jeśli uznasz, że nie- określ kierunek zmian w strukturze konsumpcji.

29 a) Konsument kupuje 3 X oraz 6 Y; użyteczność krańcowa konsumpcji ostatniej jednostki dobra X równa jest 8, a dobra Y 10. MUx = 8 MUy = 10 Py = 2 Px = 1 MUx Px = MUy Py 8 1 X < 10 2 Y

30 b) Konsument kupuje 7 X i 4 Y; użyteczności krańcowe nabywanych dóbr równają się odpowiednio: 4 i 14. MUx = 4 MUy = 14 Py = 2 Px = 1 MUx Px = MUy Py 4 1 X < 14 2 Y

31 CZY PAŃSTWO ROZUMIEJĄ BADANIE RÓWNOWAGI KONSUMENTA??? BO TERAZ BĘDZIE JUŻ TYLKO GORZEJ

32 Teoria krzywych obojętności (teoria ordynalna)

33 Jaka jest podstawowa różnica między założeniami kardynalnej i ordynalnej teorii użyteczności?

34 Podstawowa różnica dotyczy tego, że w kardynalnej teorii użyteczności próbuje się mierzyć użyteczność w sposób dość obiektywny, a w ordynalnej teorii użyteczności rezygnuje się z tego zabiegu opierając się na porządkowaniu subiektywnych preferencji konsumenta.

35 W teorii ordynalnej konsument stoi przed koniecznością wyboru pewnej kombinacji rodzaju i ilości dóbr, jakie pragnie posiąść, aby przy danych środkach zapewnić sobie maksimum użyteczności z posiadania tych dóbr.

36 Preferencje konsumenta odzwierciedlają jego subiektywne pragnienia i oceny ważności oraz przydatności poszczególnych dóbr.

37 System preferencji konsumenta opiera się na założeniach o: Kompletności preferencji tzn. konsument jest zdolny do określenia wszystkich kombinacji dóbr, które preferuje, a które dają mu to samo zadowolenie są mu obojętne. B Konsumentowi jest obojętne A

38 System preferencji konsumenta opiera się na założeniach c.d.: Przechodniości preferencji tzn. jeśli woli dobro A od B i B od C to woli również A od C. Nienasycalności zadowolenia konsumenta tzn. woli zawsze więcej niż mniej.

39 Krzywa obojętności (krzywa jednakowej użyteczności całkowitej) - wykres wariantów wyboru a zarazem proporcji różnych dóbr, które jednakowo będą zaspokajały potrzeby, a więc będą obojętne dla konsumenta.

40 - przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie. Dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia (TU).

41 Przykład krzywych obojętności A B C D Szereg obojętności konsumenta pokazuje warianty rezygnacji z posiadania jednego dobra po to, aby wejść w posiadanie dobra innego, zaspokajającego inne potrzeby. W tym wypadku ubytek dodatkowej ilości jednego dobra jest kompensowany pozyskaniem innego dobra.

42 Właściwości krzywej obojętności Krzywa obojętności łączy takie kombinacje dwóch dóbr, które są tak samo preferowane przez konsumenta. Jeśli krzywa jest nachylona ujemnie, oznacza to, że jeśli wzrasta w koszyku ilość dobra X, to musi maleć ilość dobra Y (warunek jednakowej preferencji koszyków).

43 Właściwości krzywej obojętności c.d Krzywe obojętności oddalające się w prawo od układu współrzędnych wyznaczają koszyki dóbr bardziej preferowane przez konsumenta. Krzywe obojętności nie mogą się przecinać. Jest ich nieskończenie wiele.

44 Marginalna stopa substytucji (MRS) (MRS - Marginal Rate of Substitution) Malejąca marginalna stopa substytucji mówi o tym, że w miarę zwiększania konsumpcji dobra X konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszej ilości dobra Y, aby utrzymać ten sam poziom użyteczności.

45 Marginalna stopa substytucji: Jest to miernik substytucji jednego dobra przez drugie dobro.

46 Y Wyznaczanie krańcowej stopy substytucji ΔY ΔX X MRS Y X P P X Y MU MU X Y Miara nachylenia krzywej obojętności

47 MRS określa.. Określa ona jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę (w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji).

48 Nachylenie krzywej a MRS Im większe (bardziej strome) jest nachylenie krzywej obojętności, tym wyższą wartość przyjmuje MRS. Nachylenie krzywych obojętności zmniejsza się w miarę przesuwania się po nich w dół, a rośnie w miarę przesuwania po nich w górę.

49 Prawo malejącej marginalnej stopy substytucji Problem substytucyjności konsumpcji w oparciu o istotę marginalnej stopy substytucji wyjaśnia także prawo malejącej marginalnej stopy substytucji.

50 Prawo malejącej marginalnej stopy substytucji - konsument zwiększając konsumpcję X jest skłonny rezygnować z coraz mniejszych ilości dobra Y w zamian za powiększenie konsumpcji dobra X o dodatkową jednostkę. Wielkość konsumpcji dobra Y Y X Y X Y X Wielkość konsumpcji dobra X 0

51

52 Mapa krzywych obojętności odzież żywność

53 Kształt krzywej obojętności Krzywa obojętności dla dóbr substytucyjnych (rozłącznych) jest wypukła względem początku układu współrzędnych (malejąca marginalna stopa substytucji),

54 Kształt krzywej obojętności dla dóbr doskonale substytucyjnych krzywa obojętności przyjmuje kształt linii o stałym nachyleniu (marginalna stopa substytucji jest stała), a dla dóbr komplementarnych krzywa obojętności ma kształt litery L (marginalna stopa substytucji wynosi zero).

55 Kształt krzywej obojętności Y Y Y Dla dóbr substytucyjnych (rozłącznych) MRS X X Dla dóbr doskonale substytucyjnych MRS constans Dla dóbr komplementarnych MRS=0 X Racjonalny jest tylko wierzchołek krzywych, ponieważ zwiększony stan posiadania jednego z dóbr nie oznacza zwiększenia TU

56 O substytucyjności i komplementarności w teorii konsumenta Substytucyjność w teorii użyteczności oznacza, że dwa dobra zapewniają niezależnie od siebie tę samą użyteczność, więc dla konsumenta będzie obojętne, które konsumuje.

57 Komplementarność oznacza, że dwa dobra są użyteczne dla konsumenta jedynie razem i to w stałej proporcji, tzn. zwiększanie ilości tylko jednego z nich nie zwiększa użyteczności całkowitej.

58 Inny przebieg krzywych obojętności Krzywe obojętności dla pary dóbr z których jedno jest bez znaczenia dla satysfakcji konsumenta Y dobro cenione Y dobro obojętne X dobro obojętne X dobro cenione

59 Inny przebieg krzywych obojętności Krzywe obojętności dla pary dóbr z których jedno jest dobre (smaczne) a drugie niedobre (przykre, złe) Y dobro smaczne Satysfakcja konsumenta rośnie w lewo. Przykład: Y2 Jak wypijesz tran to dostaniesz czekoladę. Y1 X2 X1 X dobro przykre

60 Wnioski dla oceny preferencji konsumenta: Układy krzywych obojętności konsumenta pozwalają na ocenę znaczenia dóbr zawartych w koszyku. Wskazują one, że:

61 wszystkie dobra i usługi będące przedmiotem zachowań nabywczych konsumentów tworzą swego rodzaju koszyki konsumpcji i jako takie podlegają z ich strony ocenie,

62 koszyki konsumpcji umiejscowione na krzywych obojętności bardziej oddalonych od początku układu współrzędnych są bardziej zasobnymi, jest w nich: - więcej przynajmniej jednego dobra, - nie mniej niż poprzednio dobra drugiego,

63 Czynnik ograniczający decyzje konsumenta Głównym czynnikiem ograniczającym decyzje konsumenta jest jego dochód pozostający w ścisłym związku z cenami dóbr. I = PX X + PY Y Wówczas maksymalna ilość zakupionego dobra wynosi X= I / P

64 Zmiana ceny dobra x a położenie Zmiana ceny dobra x a położenie linii ograniczenia budżetowego linii ograniczenia budżetowego y y y spada cena dobra x (I 1 I 2 ) rośnie cena dobra x (I 1 I 3 ) I 1 I I 1 2 I I x 0 x 0 x I 3

65 dochód konsumenta rośnie (I 1 I 2 ) y y y dochód konsumenta spada (I 1 I 3 ) I 1 I 1 I 2 I 3 I I x 0 x 0 x

66 W praktyce konsument musi w ramach określonego dochodu dokonać wyboru pomiędzy różnymi dobrami o zróżnicowanych cenach.

67 Będzie się on kierował: uzyskaniem najwyższej użyteczności z zestawu (kombinacji) dóbr; wyrównaniem użyteczności krańcowych wszystkich nabywanych dóbr, tzn. rozdzieli dochód w taki sposób by z jego punktu widzenia uzyskać stan najkorzystniejszy (maksymalizować użyteczność całkowitą).

68

69 Równowaga konsumenta, czyli optimum Ilość dobra Y Linia budżetowa PUNKT OPTIMUM I 3 I 1 I 2 0 Ilość dobra X

70 Równowaga konsumenta, czyli optimum Optimum konsumenta - wyznacza punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności znajdującą się najdalej od początku układu współrzędnych.

71 Jest to stan - nazywany równowagą konsumenta - przy którym konsument nie jest zainteresowany zamianą osiągniętej kombinacji konsumowanych dóbr. Jest to najlepsze z możliwych połączenie pragnień i możliwości konsumenta

72 Równowaga konsumenta a zmiana dochodu Zmiana dochodów przesunie linię budżetu konsumenta oraz przesunie optymalny punkt konsumpcji. y Y E E' X Wzrost dochodu u u X

73 Równowaga konsumenta a zmiana ceny Zmiany cen wywołują dwa efekty: 1. substytucyjny - zastępowanie dobra droższego tańszym, 2. dochodowy - wzrost cen powoduje zmniejszenie się dochodu realnego - można mniej kupić (przy nie zmienionym poziomie dochodów).

74 Efekt substytucyjny Efekt substytucyjny pokazuje w jakim stopniu konsument zastąpiłby dobro relatywnie droższe dobrem relatywnie tańszym, gdyby nie uwzględnił zmiany dochodu.

75 Zmianę popytu konsumenta zachodzącą wyłącznie pod wpływem zmiany cen nabywanych dóbr nazywamy efektem substytucyjnym zmiany ceny.

76 Zmianę popytu konsumenta spowodowaną wyłącznie przez wywołaną ruchem ceny zmianę jego dochodu nazywamy efektem dochodowym zmiany ceny.

77 Przykład efektu dochodowego z przymrużeniem oka Studenci dowiadują się, że cena piwa będzie wyższa. Czy oznacza to, że będą mniej pili? Nie, oznacza to, że będą mniej jedli.

78 Y PX Dobro normalne I => D Ef. Sub. Px => D (-) A Ef. Doch. I => D (+) C B Żeby wyłonić efekt substytucyjny musimy wiedzieć jaka część ze wzrostu popytu ogółem przypada na substytucje jednego dobra drugim dobrem gdyby konsument nie uwzględnił zmiany dochodu, dlatego cofamy linie dochodu. E.S. E.D. I 1 I 2 X

79 Y PX Dobro normalne I => D Ef. Sub. Px => D (-) Ef. Doch. I => D (+) Zmiany w popycie wywołane obniżeniem ceny dobra X. A C B Zmiany w popycie wywołane wzrostem dochodu (z powodu zmiany ceny). E.S. E.D. I 1 I 2 X

80 Moi drodzy, efekt substytucyjny i dochodowy wyznacza się dla każdego rodzaju dobra

81 Reakcja konsumenta na zmianę dochodu Y linia dochód-konsumpcja ICC (ścieżka wzrostu dochodu, dochodowa krzywa konsumpcji) I1 I2 I3 X Linia dochódkonsumpcja ICC pokazuje jak zakupy konsumenta reagują na zmianę dochodu. Linia ta może być wykorzystywana do wyprowadzenia krzywych Engla

82 Wyznaczenie krzywej Engla dla dobra luksusowego (x) Wraz ze wzrostem dochodu konsumenta spożycie dobra luksusowego x rośnie coraz szybciej. I 3 I 2 I 1 I y 0 x E x E x E x 0 E 1 E 2 E u3 2 u 1 I x E 1 x E 2 x E 3 I 2 u 3 I 3 krzywa Engla Wraz ze wzrostem dochodu konsumenta spożycie dobra luksusowego x rośnie coraz szybciej. x

83 Wyznaczenie krzywej Engla dla dobra podstawowego (x) Wraz ze wzrostem dochodu konsumenta, spożycie dobra podstawowego x rośnie coraz wolniej. I 3 I 2 I 1 y 0 I 0 x E 1 1 x E E 1 x 2 E E E 3 2 I 1 x E 2 x 3 E x u 3 u 2 u 1 I 3 E 3 I 2 krzywa Engla x Wraz ze wzrostem dochodu konsumenta, spożycie dobra podstawowego x rośnie coraz wolniej. x

84 Wyznaczenie krzywej Engla dla dobra niższego rzędu (x) Wraz ze wzrostem dochodu konsumenta, spożycie dobra niższego rzędu x maleje coraz szybciej. y y E 3 y E 2 E 3 u 3 y E 1 E 1 I E 2 u 2 I 3 u 1 I I 2 1 x E x E 2 1 E 3 0 x x I 3 I 2 I 1 krzywa Engla 0 x E 3 x E 2 x E 1 x

85 Krzywe Engla I I I Dobra normalne luksusowe X Dobra normalne podstawowe X Dobra niższego rzędu X

86 Y Reakcja konsumenta na zmianę ceny I1 linia cena - konsumpcja PCC (ścieżka zmiany ceny, cenowa krzywa konsumpcji) I2 I3 X Linia cenakonsumpcja pokazuje jak zakupy konsumenta reagują na zmianę jednej ceny przy utrzymaniu stałego dochodu i pozostałych cen. Linia ta może być wykorzystywana do wyprowadzenia indywidualnych krzywych popytu.

87 y Wyznaczenie krzywej indywidualnego popytu konsumenta na dobro x y y E 2 E 3 E 1 u 1 u 2 PCC ścieżka E 1 E wzrostu ceny E 1 2 E 2 E 3 u 1 E 3 u 1 u 2 u 2 u 3 u 3 u 3 Px I 3 I 2 I 1 0 x E x E x E x Px I 3 I 2 I 1 I 3 I 2 I 1 0 x E x E x E x 0 x E x E x E x Px Px E 3 Px E 2 Px E 1 Px E 3 Px E 2 Px E 1 d - krzywa popytu x E x E x E x x E x E x E x x E x E x E x

88 Należy zwrócić uwagę, że wzrost wielkości popytu oznacza osiąganie przez konsumenta coraz wyższej użyteczności całkowitej (PCC łączy punkty równowagi konsumenta na coraz wyższych krzywych obojętności).

89 Towarzyszy temu jednak spadek użyteczności krańcowej. Dlatego też nabywcy skłonni są kupować więcej danego dobra tylko przy spadku jego ceny, ( TU) czego dowodzi ujemne nachylenie krzywej popytu.

90 Dobra Giffena popyt indywidualny Dobra Giffena zauważalne są jedynie w strukturze konsumpcji najuboższych warstw ludności. Z konsumpcji tych dóbr nie mogą oni już zrezygnować nawet w obliczu wzrostu cen, jako że są to podstawowe produkty chroniące przed głodem (pieczywo, ziemniaki, kasze).

91 Wyznaczenie krzywej indywidualnego popytu konsumenta na dobro Giffena Krzywa popytu na dobra Giffena ( P to X) ma nachylenie dodatnie, czyli dodatnią elastyczność cenową popytu. y Px Px E 1 Px E 2 PCC ścieżka spadku ceny E 2 x E 2 x E 2 E 1 x E 1 x E 1 u 2 u 1 P d - krzywa popytu I 1 I 2 X X X Wraz ze wzrostem ceny konsumpcja dobra rośnie, spadek ceny powoduje spadek konsumpcji. Krzywa PCC łącząca punkty styczności oznacza zmniejszenie konsumpcji dobra X spowodowane obniżką ceny tego dobra.

92 Dobra Giffena Produkty te stanowią znaczącą pozycję w koszyku dóbr a także wydatków, a zatem wzrost cen tych dóbr powoduje znaczne obniżenie dochodu realnego tej grupy nabywców.

93 Dobra Giffena Z kolei, spadek cen dóbr Giffena, powoduje odczuwalny wzrost dochodu realnego, daje to szansę odejścia od jednorodnej konsumpcji. Obniżka cen powoduje zatem zmniejszenie ich konsumpcji na rzecz innych produktów.

94 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ