Trening Społecznego Poznania skutecznym programem rehabilitacji społecznej w schizofrenii

Transkrypt

1 94 artykuł redakcyjny / leading article Trening Społecznego Poznania skutecznym programem rehabilitacji społecznej w schizofrenii Social Cognition Training as an effective programme of social rehabilitation in schizophrenia Ewelina Wilkos, Anna Osuchowska-Kościjańska, Maryla Sawicka, Katarzyna Kucharska Wiadomości Psychiatryczne; 15(3): Klinika Rehabilitacji Psychiatrycznej, Instytut Psychiatrii i Neurologii Kierownik Kliniki: Dr hab. n. med. Katarzyna Kucharska Konflikt interesu/ Conflicts of interest: Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów Adres do korespondencji/ Address for correspondence: mgr Ewelina Wilkos IPiN, Klinika Rehabilitacji Psychiatrycznej ul. Sobieskiego Warszawa fax. tel.( 22) ewel81@poczta.onet.pl STRESZCZENIE Trening Społecznego Poznania (TSP) powstał w oparciu o empirycznie zweryfikowane poznawcze modele schizofrenii. Odwołuje się do badań nad społecznym poznaniem z zakresu percepcji emocji i sygnałów społecznych, teorii umysłu, stylów atrybucji, a także do wybranych aspektów neuronauki. Wywodzi się z założeń teoretycznych terapii poznawczo-behawioralnej, ale oddziaływania terapeutyczne TSP dotyczą przede wszystkim szerokiego zakresu zdolności obejmujących złożone procesy społecznego poznania. Techniki TSP łączą społeczne i poznawcze treści z problemami uczestników w funkcjonowaniu w prawdziwym życiu. Istotnym mechanizmem leżącym u podstaw skuteczności treningu jest osobiste zaangażowanie pacjentów w rozpoznanie, zrozumienie i dostosowanie poznanych umiejętności do własnych procesów społecznego poznania. Przedstawione w niniejszej pracy programy wykazały istotną lub częściową poprawę tego rodzaju deficytów. Pomimo to wciąż istnieje potrzeba pogłębiania oceny skuteczności tego rodzaju oddziaływań terapeutycznych stosowanych u osób z rozpoznaniem schizofrenii. Słowa kluczowe: schizofrenia, trening społecznego poznania, społeczne poznanie ABSTRACT Social Cognition Training (SCT) was constructed on the basis of empirically verified cognitive schizophrenia models. It refers to research on social cognition domain including facial affect recognition, social cue perception, theory of mind (ToM), attribution style and additionally to certain aspects of neurocogniton. It has been originated from theoretical background of cognitive-behavioural therapy however therapeutic interventions of SCT comprise wide range of social abilities within scope of complex social cognitive processes. SCT techniques combine social and cognitive interventions with patients problems of dysfunction in daily living. The crucial aspect underlying SCT effectiveness is personal involvement of participants in comprehension, recognition, monitoring and putting into practice of newly acquired social cognitive skills. The therapeutic programmes described in the manuscript turned out to be effective via significant or partial improvement of these deficits. Further evaluation of social cognitive therapeutic interventions is strongly needed in management of schizophrenia Key words: Schizophrenia, Social cognitive training, Social cognition Społeczne poznanie jest domeną funkcji poznawczych pełniącą rolę swoistego mediatora pomiędzy sferą poznawczą a funkcjonowaniem społecznym [1]. Badania nad społecznym poznaniem można podzielić na trzy główne obszary: rozpoznawanie emocji na podstawie mimiki twarzy, percepcja sygnałów społecznych i teoria umysłu [2]. Prawidłowe mechanizmy percepcji emocji i sygnałów społecznych umożliwiają poprawną komunikację społeczną, adekwatne procesy adaptacyjne i satysfakcjonujące współbrzmienie w społeczeństwie. Powołując się na bogatą literaturę z zakresu percepcji wyrazu emocjonalnego twarzy i percepcji bodźców istotnych społecznie przez osoby chore na schizofrenię, stwierdzono deficyty w tej sferze przetwarzania informacji [2 6]. Postępujący czy stabilny charakter tych deficytów pozostaje zagadnieniem kontrowersyjnym i wymaga dalszych wyjaśnień [1, 7 9]. Teoria umysłu (Theory of mind; ToM) jest procesem poznawczym definiowanym jako wrodzona zdolność do przypisywania stanów umysłu sobie i innym ludziom celem przewidywania i wytłumaczenia ich zachowania [2, 10 14]. Zdolność ta jest głównym sposobem, w jaki nadajemy sens lub przewidujemy zachowanie innej osoby, i odgrywa kluczową rolę w rozumieniu społecznym. Kolejnym istotnym pojęciem w obszarze społecznego poznania jest styl atrybucji, który odnosi się do sposobu wyjaśniania przyczyn zachowania innych ludzi. Większość badań nad stylami atrybucji dotyczy chorych przejawiających urojenia prześladowcze. Osoby takie w dwuznacznych sytuacjach społecznych mają tendencję do obwiniania innych, przypisywania im negatywnych intencji i szybkiego wyciągania wniosków, bez brania pod uwagę dodatkowych informacji [15]. Program TSP powstał w oparciu o empirycznie zweryfikowane poznawcze modele schizofrenii, zwłaszcza te dotyczące objawów pozytywnych. Modele te zwracają uwagę na poznawcze i społeczne aspekty funkcjonowania chorych ze schizofrenią, które mogą utrudniać im skuteczne zachowania społeczne:

2 artykuł redakcyjny / leading article Potrzeba domknięcia poznawczego (need for closure) jest związana z tendencją do zaniechania poszukiwań dowodów wyjaśniających zdarzenie i przechodzeniem do wyciągania pochopnych wniosków, zwłaszcza w niejednoznacznych sytuacjach społecznych. 2. Uzewnętrznianie i personalizowanie przypisanych uprzedzeń w wyjaśnianiu negatywnych wydarzeń osoby chorujące na schizofrenię, podczas uczestniczenia w trudnych wydarzeniach, mają tendencję do obarczania innych osób odpowiedzialnością za przebieg zdarzenia, bez uwzględnienia wszystkich faktów istotnych dla sytuacji. 3. Teoria umysłu jest zdolnością do symulacji we własnym umyśle stanów umysłowych innych ludzi. Obejmuje zdolność wnioskowania o celu, intencji, perspektywach, pragnieniach i uczuciach innych ludzi ( bycie w czyjejś skórze ). Obejmuje ona również zdolność do wyobrażenia sobie siebie w różnych sytuacjach w chwili obecnej i zdolność obiektywnej oceny aktualnych myśli i uczuć, spojrzenia na siebie z zewnątrz. Ten ostatni aspekt teorii umysłu częściowo pokrywa się z pojęciem metapoznania. Nieprawidłowości w teorii umysłu, związane z opisanym powyżej uprzedzeniem personalizacji, utrudniają zdolność jednostek do skutecznego komunikowania się oraz samomonitorowania [16]. 4. Nieprawidłowości spostrzegania emocji obejmują trudności identyfikowania emocji na podstawie wyrazu twarzy i są uznawane za przyspieszające powyższą konstelację trudności, ponieważ dotyczą funkcjonowania interpersonalnego. Model TSP odwołuje się także do osiągnięć neuronauk (neurosciences), które wzbogacają rozumienie behawioralnych związków opisanych powyżej. W szczególności, badania za pomocą metod funkcjonalnej oceny mózgu sugerują, że zdolności postrzegania emocji i teorii umysłu polegają w dużym stopniu na systemie symulacji [17, 18]. Mózg używa tego systemu automatycznie, ilekroć obserwujemy ludzi zaangażowanych w czynność celową lub doświadczamy emocji. System ten symuluje w naszym umyśle doświadczenia i zamiary każdego, kogo obserwujemy, tworząc subiektywne pojmowanie tego, czego inna osoba doświadcza. W ten sposób, system ten stanowi podstawę naszej zdolności do naśladowania zachowań innych ludzi i zdaje się być mechanizmem neuronalnym zaangażowanym w pewne formy empatii. W modelu TSP przyjmuje się, że nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu symulowania przyczyniają się do deficytów teorii umysłu i postrzegania emocji w schizofrenii i są związane ze spłyceniem afektu i aleksytymią. Jako że TSP jest wzorowany na Treningu Umiejętności Poznania Społecznego (Social Cognitive Skills Training; SCIT), jest on spójny ze społeczno-poznawczą teorią funkcjonowania [19] i postępowaniem zgodnym z empirycznym badaniem [20]. Model SCIT podkreśla indywidualne różnice w społecznym funkcjonowaniu poznawczym w zależności od osobistych doświadczeń nadawania znaczenia różnym faktom i emocjonalnego kontekstu, w jakim do tego dochodzi. Wspomniany SCIT stosuje kilka technik celujących w te osobiste, społeczno-poznawcze czynniki: zadania bezpośrednio nawiązują do osobistych doświadczeń społecznych pochodzących z życia uczestników. Podczas dyskusji grupowej uczestnicy są zachęcani do rozpoznawania zmiennych sytuacyjnych oraz poznawczych (sposób interpretacji sytuacji), które wpływają na ich emocje i zachowania oraz prawdopodobieństwo obwiniania przez nich innych uczestników interakcji. Wreszcie używane w treningu ćwiczenia prowokują sytuacje, w których uczestnicy mogą odnieść sukces lub zmierzyć się z porażką. Wymaga się od nich, by na bieżąco dzielili się swoimi spostrzeżeniami i pomysłami rozwiązań społecznych problemów, zarówno hipotetycznych, jak i rzeczywistych. Innowacyjność TSP Trening Społecznego Poznania różni się od tradycyjnych treningów umiejętności społecznych przez eksponowanie nadrzędnej roli procesów społecznego poznania w ograniczaniu niepowodzeń w funkcjonowaniu osób z dysfunkcjami poznawczymi i społecznymi. Za mechanizm leżący u podstaw skuteczności treningu przyjmuje się osobiste zaangażowanie pacjentów w rozpoznanie, zrozumienie i wdrożenie poznanych umiejętności do własnych procesów poznania społecznego. Zadania TSP koncentrują się wokół problemów pochodzących z życia pacjentów. I to właśnie interpersonalne problemy pacjentów stają się treścią tworzącą kolejne sesje treningowe, do których nowo nabyte umiejętności są aktywnie stosowane. TSP bazuje na terapii poznawczo-behawioralnej (Cognitive-behavioural therapy; CBT), jednakże, w porównaniu z tradycyjną CBT, bardziej skupia się na społeczno-poznawczych procesach niż tylko na ich zawartości poznawczej. Zamiast analizy konkretnych nieadaptacyjnych przekonań, zajmuje się zniekształcającymi rzeczywistość procesami interpretacji, które mogą generować i utrzymywać urojenia, np. sztywne obwinianie siebie, obarczanie odpowiedzialnością innych czy doszukiwanie się przyczyn zdarzeń zawsze w czynnikach sytuacyjnych. Celem jest ograniczenie tendencji do zbyt szybkiego przeskakiwania do konkluzji ( jumping to conclusion), negowania dowodów sprzecznych z ich sądami (bias against disconfirmatory evidence) oraz przypisywania negatywnych wydarzeń wyłącznie innym osobom poprzez uwzględnienie całego kontekstu sytuacyjnego zdarzenia. Zastosowany równolegle Trening Neuropoznania zwiększa efektywność pacjentów w realizacji złożonych celów rehabilitacji psychospołecznej. W odróżnieniu od

3 96 artykuł redakcyjny / leading article TSP, dotyczy on procesów poznawczych, a w szczególności uwagi, myślenia abstrakcyjnego i pamięci, które są opisywane jako relatywnie niezależne od procesów społecznego poznania [21, 22]. Zważywszy, że deficyty neuropoznawcze w schizofrenii są zazwyczaj określane z punktu widzenia modelu przetwarzania informacji, tym samym nieprawidłowości społeczno-poznawcze wymagają alternatywnych pojęciowo modeli. Wiążą się one z faktem, że osiągnięcie społecznego sukcesu jest budowane przez inne zdolności niż te wymagane do rozwiązania problemu matematycznego czy zapamiętywania słów. Reasumując, trzeba stwierdzić, że podczas gdy TN opiera się na podejściu z dołu do góry, poprzez przechodzenie od podstawowych umiejętności poznawczych do abstrakcyjnych, poznawczych umiejętności społecznych, to TSP realizuje odmienną strategię. Można ją określić jako tylko góra, czyli koncentrowanie się wyłącznie na społecznych i poznawczych umiejętnościach, które mają zastosowanie w codziennym życiu. Trening Społecznego Poznania różni się także od innych interwencji dotyczących deficytów społecznego poznania, np. ukierunkowanych na rozpoznawanie emocji twarzy przez osoby chore na schizofrenię [23]. Treningi te skupiają się na usprawnianiu tylko jednej społecznej umiejętności poznawczej (percepcja emocji), natomiast oddziaływania terapeutyczne TSP dotyczą szerokiego spektrum zdolności obejmujących złożone procesy społecznego poznania. Ponadto, podejścia te rzadko obejmują techniki pozwalające na przeniesienie nabywanych umiejętności do codziennego funkcjonowania społecznego. Celem TSP jest zespolenie społecznych i poznawczych treści z problemami uczestników w funkcjonowaniu. Ponadto większość z tych interwencji polega na stosowaniu technik poznawczego usprawniania (np. poprawianie uwagi i abstrakcyjnego myślenia), podczas gdy TSP łączy poznawczo zorientowane podejście z metodami, które dotyczą społecznych zdolności poznawczych. W Polsce z sukcesem stosowany jest trening metapoznawczy, dostosowany do potrzeb osób chorych na schizofrenię. Otrzymane wyniki wskazują na istotną poprawę w zakresie redukcji zniekształceń i błędów poznawczych w funkcjonowaniu społecznym pacjentów uczestniczących w tym treningu. Ważnym doniesieniem jest udział tej metody w procesie osiągania wglądu w swoją sytuację chorobową oraz jej wpływu na redukcję objawów psychotycznych u pacjentów chorych na schizofrenię [24]. Ocena skuteczności treningów społecznego poznania u osób chorych na schizofrenię Opisane powyżej deficyty społecznego poznania u pacjentów z zaburzeniami psychotycznymi przyczyniły się do skonstruowania wielu interwencji ukierunkowanych na poprawę funkcjonowania społecznego u tych osób. Badania weryfikujące ich skuteczność wykazały obiecujące rezultaty [25, 26]. Jednym z takich programów jest wspomniany wcześniej Trening Poznania Społecznego i Interakcji (Social Cognition and Interaction Training; SCIT) [27] oddziałujący na trzy główne domeny społecznego poznania: percepcję emocji, styl atrybucji dla dwuznacznych sytuacji społecznych oraz teorię umysłu. Jest on rodzajem terapii grupowej, propagującym ćwiczenia interakcyjne pomiędzy uczestnikami. Program składa się z 3 etapów. W pierwszym pacjenci są edukowani na temat wpływu emocji na myślenie i zachowanie oraz wynikających z tego konsekwencji dla ich relacji z otoczeniem. Ten etap jest również poświęcony poprawie postrzegania emocji na podstawie wyrazu twarzy. Pacjenci ćwiczą rozpoznawanie uczucia paranoi i radzenie sobie z nim. Drugi etap jest ukierunkowany na poprawę umiejętności związanych z teorią umysłu poprzez zastosowanie strategii zwiększających poznawczą elastyczność i tolerancję wieloznaczności w sytuacjach społecznych oraz ograniczanie tendencji do automatycznego przechodzenia od spostrzeżeń do wniosków bez weryfikacji faktów (zdolność refleksyjnego myślenia). Nabywanie tych umiejętności odbywa się poprzez dyskusje w grupie, oglądanie filmów DVD, omawianie ilustracji i pokazów slajdów. Trzecia faza służy integracji tych umiejętności i ich transferowi do realnego życia przy wsparciu terapeutów i grupy. Autorzy treningu ocenili jego zastosowanie w grupie pacjentów z zaburzeniami ze spektrum schizofrenii, odnotowując znaczną poprawę w trzech dziedzinach społecznego poznania w porównaniu z grupą, która ukończyła trening umiejętności radzenia sobie z objawami. Grupa SCIT wykazała również poprawę ogólnego społecznego funkcjonowania i zmniejszenie zachowań agresywnych (zmniejszenie uczucia wrogości i skłonności do przypisywania innym wrogich intencji) mierzonych skalą społecznego funkcjonowania i danymi z raportów na oddziale [28, 29, 27]. Wzorując się na SCIT, Green i wsp. [30] opracowali Trening Umiejętności Poznania Społecznego (SCST) dla pacjentów ambulatoryjnych leczonych z powodu psychoz. Trening składał się z czterech modułów realizowanych w ciągu 24 sesji, tj. 1) zadania przetwarzania emocjonalnego, 2) zadania rozwijające spostrzeganie społeczne, 3) uprzedzenia atrybucyjne oraz 4) teoria umysłu, w której położono nacisk na naukę adaptacyjnych sposobów zachowania w sytuacjach społecznych. W treningu posłużono się ilustracjami, zdjęciami, nagraniami audio, filmami i fragmentami programów telewizyjnych, a także opisami sytuacji społecznych. Ponadto wykonywano ćwiczenia polegające na odgrywaniu ról w celu nabycia sprawności w uzyskiwaniu dodatkowych informacji w niejednoznacznych sytuacjach społecz-

4 artykuł redakcyjny / leading article 97 nych. Badanie oceniające skuteczność tego rodzaju interwencji pozwoliło zaobserwować większą poprawę w zakresie percepcji emocji na podstawie wyrazu twarzy i zarządzania emocjami (kontrola emocjonalna) w grupie objętej tylko SCST niż w grupach porównawczych. W grupie hybrydowej (łączącej elementy SCST oraz NR komputerowe usprawnianie poznawcze) nastąpiła poprawa w zakresie uprzedzenia atrybucyjnego. Ogólnie odnotowano tendencję w kierunku poprawy społecznego funkcjonowania w grupach SCST i NR (oddzielnie) w porównaniu z grupami hybrydową i ST (trening standardowy), w których wyniki utrzymywały się na stałym poziomie lub były nieznacznie słabsze. Wskazuje to na specyfikę leczenia z użyciem SCST, ponieważ w grupach poddanych terapii NR lub ST nie stwierdzono względnej poprawy w zakresie poznania społecznego [15]. Nie stwierdzono też zróżnicowania wyników leczenia zależnie od zastosowanej terapii w zakresie funkcji poznawczych (zmian neuropoznawczych) czy objawów klinicznych. Dane te mogą nasuwać przypuszczenie, że poprawa w zakresie neuropoznaniania nie jest konieczna do uzyskania poprawy w zakresie społecznego poznania [31], a zatem interwencja na poziomie poznania społecznego może być użyteczna jako niezależna metoda leczenia. Wölwer i wsp. [32] ocenili skuteczność Treningu Rozpoznawania Emocji (Training in Affect Recognition; TAR) opracowanego do poprawy zaburzeń w rozpoznawaniu twarzy. W ramach badania hospitalizowani pacjenci uczestniczyli w 12-sesyjnym treningu rozpoznawania emocji, po którym zaobserwowano znaczną poprawę w rozpoznawaniu emocji na podstawie obserwacji mimiki twarzy, a także poprawę werbalnej pamięci roboczej, nie wystąpiła natomiast poprawa w słownym uczeniu się i pojemności pamięci długotrwałej. Roncone i wsp. [33] są autorami Programu Interwencji Metapoznawczej (Megacognitive Intervention Program; MIP), który wykorzystuje metapoznawcze uczenie się w celu pogłębienia świadomości pacjentów dotyczącej deficytów w zachowaniu poznawczym oraz nabycia umiejętności rozpoznawania intencji, przekonań innych osób w sytuacjach społecznych. Program ten dąży głównie do poprawy deficytów teorii umysłu i innych aspektów upośledzeń społecznego poznania w schizofrenii oraz modyfikacji nieprzystosowawczych przekonań i strategii myślenia poprzez angażowanie uczestników w nowe doświadczenia. Interwencja obejmowała 22 sesje i była prowadzona w dziesięcioosobowych grupach przez pięciu terapeutów, z których dwóch angażowało się w ćwiczenia z uczestnikami. W badaniu pilotażowym hospitalizowanych pacjentów losowo przydzielono do MIP, a ich wyniki porównano z pacjentami leczonymi standardowo. Grupa eksperymentalna wykazała poprawę we wskaźnikach teorii umysłu, inteligencji społecznej oraz postrzeganiu emocji, jak i we wskaźnikach społecznego funkcjonowania [34]. Nietypowy w swojej strukturze Trening Doskonalenia Poznania Społecznego (The Social Cognition Enhancement Training; SCET), opracowany przez koreańską grupę naukowców [35], miał na celu ocenę poprawy rozumienia kontekstu sytuacyjnego u chorych na schizofrenię. Jako główny materiał treningowy wykorzystywał on kreskówki. Pacjenci byli zachęcani do postrzegania sygnałów społecznych w każdym panelu kreskówki, ustawiania ich w porządku opartym na informacjach kontekstowych i dostarczeniu spójnego wytłumaczenia danej sytuacji społecznej. SCET oraz standardowa grupa treningowa rehabilitacji psychiatrycznej zostały porównane ze standardowym treningiem rehabilitacji psychiatrycznej przed i po interwencji. Standardowy trening rehabilitacji psychiatrycznej zawierał kompleksowe szkolenie nakierowane na poprawę codziennych umiejętności radzenia sobie, przestrzeganie przyjmowania leków, poprawę społecznego oraz zawodowego funkcjonowania. Pacjenci uczestniczyli w treningu dwa razy w tygodniu przez 6 miesięcy, w sumie 36 sesji. Grupa SCET wykazała poprawę przetwarzania informacji społecznej, co zostało zmierzone przez układ rozmieszczenia obrazków skali inteligencji opracowanej dla dzieci. Jednakże grupa ta nie wykazała poprawy w specjalistycznej domenie społecznego sekwencjonowania oraz postrzegania emocji. Wszystkie opisane powyżej badania wskazują na całościową lub częściową poprawę deficytów społecznego poznania w schizofrenii po zastosowaniu specyficznych interwencji terapeutycznych ukierunkowanych na konkretne umiejętności społeczne. Programy różniły się wieloma elementami, np. ukierunkowaniem na edukację lub działanie, naciskiem na określone aspekty społecznego poznania, np. postrzeganie emocji, niektóre zawierały różne specyficzne rodzaje ćwiczeń, np. rozumienie humoru, sarkazmu w SCST. Combs i wsp. [28] wykazali, że wzmocnienie strategii lub wydłużenie czasu trwania treningu mogą zwiększyć skuteczność leczenia, aczkolwiek takie zmiany mogą być uciążliwe dla chorych na schizofrenię. Pokazano również, że przynajmniej w ekspresji emocji twarzy, poprawa w podstawowym neuropoznaniu nie jest niezbędna dla zmian społecznego poznania. Dalsze badania są konieczne do ustalenia, czy poprawa neuropoznania jest niezbędna do osiągnięcia poprawy w innych dziedzinach społecznego poznania w schizofrenii. Po uwzględnieniu różnorodności metod i osób uczestniczących w treningu (pacjenci leczeni ambulatoryjnie a pacjenci hospitalizowani) oraz metodologicznych ograniczeń badań (np. mała liczebność grup) z zastosowaniem psychospołecznych interwencji ukierunkowanych na społeczne poznanie, obiecujący

5 98 artykuł redakcyjny / leading article jest fakt, że badania wykazały zdolność modyfikacji społecznych deficytów poznawczych i specyfikę skutków działań interwencyjnych. Wciąż jednak pozostają otwarte odpowiedzi na pytania odnoszące się do skuteczności psychospołecznych oddziaływań dotyczących społecznego poznania w schizofrenii. Nadal nie jest jasne, czy tego rodzaju oddziaływania mogą zostać użyte jako niezależne leczenie, czy też powinny zostać włączone w inne psychospołeczne działania interwencyjne w celu uzyskania większych efektów. Możliwe jest, że szeroko zakrojone interwencje pozwolą osiągnąć lepsze wyniki dzięki zróżnicowaniu populacji pacjentów ze schizofrenią. Z drugiej strony dopasowane do problemów pacjenta i ukierunkowane leczenie może być lepszą strategią, ponieważ pacjenci chorzy na schizofrenię wykazują ograniczone zdolności poznawcze, a bardziej skomplikowane i rozszerzone leczenie może nie być dobrze tolerowane. Nie jest też jednoznaczne, czy skutki leczenia zaobserwowane w tych badaniach utrzymują się po zakończeniu interwencji, czy otrzymane rezultaty można zaobserwować w zróżnicowanych grupach (np. pacjenci z pierwszego epizodu lub osoby z wysokim ryzykiem schizofrenii), czy poprawa w pewnych społecznych domenach poznawczych w laboratorium może być uogólniona wobec innych dziedzin poznania społecznego i jak wpływa ona na codzienne społeczne funkcjonowanie osób chorych na schizofrenię. Dlatego tak ważna jest ocena skuteczności interwencji dotyczących poznania społecznego w grupie pacjentów ambulatoryjnych przebywających w swoim środowisku [27]. Podsumowanie Zainicjowana przez Bleulera próba określenia mechanizmów usuwających uczucia spod naszej obserwacji [36] w schizofrenii należy do zagadnień do końca niezbadanych. Społeczne poznanie niewątpliwie ukierunkowane jest na odkrywanie tych mechanizmów, nierozerwalnie związanych ze złożoną naturą schizofrenii. Wzrastająca liczba doniesień naukowych potwierdzających wpływ społecznego poznania na funkcjonowanie społeczne osób chorujących na schizofrenię stała się inspiracją dla badaczy i klinicystów do tworzenia nowych strategii terapeutycznych. Przedstawiony w niniejszej pracy Trening Społecznego Poznania wydaje się być obiecującą propozycją przede wszystkim w obszarze oferty terapeutycznej kierowanej do osób z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum schizofrenii. Doniesienia naukowe, potwierdzające skuteczność treningów społecznego poznania w terapii schizofrenii, zachęcają nie tylko do gromadzenia własnych doświadczeń terapeutycznych w tej dziedzinie w Polsce [37], ale również do obejmowania tych interwencji terapeutycznych programami naukowymi weryfikującymi ich efektywność. Piśmiennictwo 1. Kucharska-Pietura K. Zaburzenia procesów społecznego poznania w schizofrenii. Instytut Psychiatrii i Neurologii IPiN, Warszawa, Brüne M. Theory of mind in schizophrenia: a review of the literature. Schizophr Bull. 2005; 31: Amminger GP, Schäfer MR, Klier CM, Schlögelhofer M, Mossaheb N, Thompson A et al. Facial and vocal affect perception in people at ultra-high risk of psychosis, first- -episode schizophrenia and healthy controls. Early Interv Psychiatry 2012 Jun 1 Epub ahead of print 4. Jaracz J, Grzechowiak M, Raczkowiak L, Rybakowski J. Facial emotion perception in schizophrenia: relationships with cognitive and social functioning. Psychiatria Polska 2011; 45(6): Kucharska-Pietura K, David AS, Masiak M, Phillips ML. Perception of facial and vocal affect by people with schizophrenia in early and late stages of illness. Br J Psychiatry 2005; 187: Trémeau F. A review of emotion deficits in schizophrenia. Dialogues. Clin Neurosci. 2006; 8(1): Addington J, Saeedi H, Addington D. Influence of social perception and social knowledge on cognitive and social functioning in early psychosis. Br J Psychiatry 2006; 189: Addington J, Piskulic D, Perkins D, Woods SW, Liu L, Penn DL. Affect recognition in people at clinical high risk of psychosis. Schizophr Res Jul; 2 Epub ahead of print 9. Edwards J, Pattison PE, Jackson HJ, Wales RJ. Facial affect and affective prosody recognition in first-episode schizophrenia. Schizophr Res. 2001; 48(2 3): Adolphs R. The neurobiology of social cognition. CurrOpin- Neurobiol. 2001; 11: Adolphs R. Cognitive neuroscience of human social behaviour. Nat Rev Neurosci. 2003; 4(3): Brüne M, Schaub D. Mental state attribution in schizophrenia: What distinguishes patients with poor from patients with fair mentalising skills? Eur Psychiatry 2012; 27(5): Lysaker PH, Gumley A, Brüne M, Vanheule S, Buck KD, Dimaggio G. Deficits in the ability to recognize one s own affects and those of others: associations with neurocognition, symptoms and sexual trauma among persons with schizophrenia spectrum disorders. Conscious Cogn. 2011; 20(4): Pickup G, Frith C. Theory of mind impairments in schizophrenia: symptomatology, severity and specificity. Psychol Med. 2001; 31: Horan WP, Kern RS, Tripp C, Hellemann G, Wynn JK, Bell M, et al. Efficacy and specificity of Social Cognitive Skills Training for outpatients with psychotic disorders. J Psychiatr Res. 2011; 45(8): Koren D, Seidman LJ, Goldsmith M, Harvey PD. Real-world cognitive and metacognitive dysfunction in schizophrenia: a new approach for measuring (and remediating) more right stuff. Schizophr. Bull. 2006; 32(2):

6 artykuł redakcyjny / leading article Carr VJ, Johnston PJ, Lewin TJ, Rajkumar S, Carter GL, Issakidis C. Patterns of service use among persons with schizophrenia and other psychotic disorders. Psychiatr Serv. 2003; 54(2): Dapretto M, Davies MS, Pfeifer JH, Scott AA, Sigman M, Bookheimer SY, Iacoboni M. Understanding emotions in others: mirror neuron dysfunction in children with autism spectrum disorders. Nature Neuroscience, 2005; 9(1): Penn DL, Corrigan PW, Bentall RP, Racenstein JM, Newman L. Social cognition in schizophrenia. Psychol Bull. 1997; 121: Kinderman P, Bentall RP. Self-discrepancies and persecutory delusions: evidence for a model of paranoid ideation. Journal of Abnormal Psychology 1996; 105(1): Brüne M, Schaub D, Juckel G, Langdon R. Social skills and behavioral problems in schizophrenia: the role of mental state attribution, neurocognition and clinical symptomatology. Psychiatry Res. 2011; 190(1): Pinkham A, Penn DL, Perkins D. Lieberman J. Implications of the neural basis of social cognition for the study of schizophrenia. Am J Psychiatry 2003; 160: Silver H, Goodman C, Knoll G, Isakov V. Brief emotion training improves recognition of facial emotions in chronic schizophrenia. A pilot study. Psychiatry Res. 2004; 128(2): Erratum in: Psychiatry Res. 2004; 129(1): Gawęda Ł, Moritz S, Kokoszka A. Trening metapoznawczy dla chorych na schizofrenię. Opis metody i doświadczeń klinicznych. Psychiatr Pol. 2009; 6: Horan WP, Green MF, Degroot M, Fiske A, Hellemann G, Kee K, et al. Social cognition in schizophrenia, part 2: 12-month stability and prediction of functional outcome in first-episode patients. Schizophr Bull. 2012; 38(4): Roberts DL, Velligan DI. Can social functioning in schizophrenia be improved through targeted social cognitive intervention? Rehabilitation Research and Practice 2012; Roberts DL, Penn DL. Social cognition and interaction training (SCIT) for outpatients with schizophrenia: a preliminary study. Psychiatry Res. 2009; 166(2 3): Combs DR, Adams SD, Penn DL, Roberts D, Tiegreen J, Stem P. Social cognition and Interaction Training (SCIT) for inpatients with schizophrenia spectrum disorders: preliminary findings. Schizophr Res. 2007; 91: Penn DL, Roberts DL, Combs D, Sterne A. Best practices: The development of the social cognition and interaction training program for schizophrenia spectrum disorders. Psychiatr Serv. 2007; 58: Horan WP, Kern RS, Shokat-Fadai K, Sergi MJ, Wynn JK, Green MF. Social Cognitive Skills Training in schizophrenia: an initial efficacy study of stabilized outpatients. Schizophr Res. 2009; 107: Hogarty GE, Greenwald DP, Eack SM. Durability and mechanism of effects of cognitive enhancement therapy. Psychiatr Serv. 2006; 57: Wölwer W, Frommann N, Haufmann S, Piaszek A, Streit M, Gaebel W. Remediation of impairments in facial affect recognition in schizophrenia: efficacy and specificity of a new training program. Schizophr Res. 2005; 80: Roncone R, Mazza M, Frangou I, De Risio A, Ussorio D, Tozzini C et al. Rehabilitaion of theory of mind deficit in schizophrenia: A pilot study of metacognitive strategies in group treatment. NeuropsycholRehabil. 2004; 14(4): Casacchia M, Mazza M, Roncone R. Theory of mind, social development, and psychosis. Curr Psychiatry Rep. 2004; 6: Kwon JH, Koh Y. A preliminary study on the effectiveness of social-cognition enhancing rehabilitation program. Korean J Clin Psychol. 2002; 21: Wciórka J. Schizofrenia. W: Bilikiewicz A, Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J. red. Psychiatria, wyd. 1. Wrocław: Urban & Partner; 2002, t. 1, s Kucharska K, Wilkos E, Sawicka M. Trening Społecznego Poznania i Neuropoznania w rehabilitacji chorób układu nerwowego. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii. IPiN; 2012 (w przygotowaniu do publikacji).