Układy monoaminergiczne i cholinergiczne mózgu. Ich rola fizjologiczna i w procesach patologicznych mózgu

Transkrypt

1 Układy monoaminergiczne i cholinergiczne mózgu. Ich rola fizjologiczna i w procesach patologicznych mózgu

2 Wybrane klasyczne neurotransmitery TYP Budowa prekursor Acetylocholina Ester cholina Glutaminian α Aminokwas α-ketoglutaran (glutamina) GABA Kwas γ-aminomasłowy Glicyna γ Aminokwas α Aminokwas Aminy biogenne Glutaminian Seryna Adrenalina Katecholamina Noradrenalina Noradrenalina Katecholamina Dopamina Dopamina Katecholamina L-tyrozyna 5-hydroksytryptamina (serotonina) Indoloamina Tryptofan Histamina imidazoloamina Histydyna

3 Ogólne uwagi Układy cholinergiczne i monoaminergiczne mózgu charakteryzują się tym, że: neurony (ściślej, ciała albo inaczej perikariony neuronów) używające tych neurotransmiterów występują w postaci relatywnie niewielkich skupisk w ściśle określonych strukturach anatomicznych mózgu Aksony tych neuronów docierają do najodleglejszych struktur i obszarów mózgu a nawet rdzenia Z tego powodu nawet intuicyjnie można spodziewać się roli tych układów w ogólnych systemach regulacyjnych aktywności mózgu zwł. np. dotyczących nastroju, snu i czuwania W wykładzie omówimy rolę tych systemów w kontroli snu i czuwania Rolę monoamin w depresji

4 Układ cholinergiczny

5 n. Basalis Meynerti

6 Układy cholinergiczne Główne ośrodki cholinergiczne: w podstawnej części przodomózgowia (zwł n. basalis Meynerti, jądro podstawne Meynerta) W pniu mózgu na pograniczu mostu i śródmózgowia Spadek ekspresji acetylotransferazy cholinowej (ChAT) w całej korze mózgowej u chorych na Ch. Alzheimera i zanik neuronów w nucleus basalis Meynerti pośrednio wskazuje na rozległy zakres projekcji neuronów tego jądra Jądro Meynerta gra rolę w analizie bodźców wzrokowych (aktywacja kory wzrokowej V1 z uwrażliwieniem jej na nowy bodziec z siatkówki za pośrednictwem pobudzających receptorów nikotynowych cholinergicznych a zarazem z wyhamowaniem impulsacji korowo-korowej przez receptory muskarynowe w innych neuronach kory wzrokowej) Rola ośrodków cholinergicznych w pniu mózgu omówiona dalej (dot. regulacji snu)

7 Cholinergiczne neurony czuwania Cholinergiczne neurony aktywującego układu siatkowatego na pograniczu mostu i śródmózgowia - kluczowa rola w regulacji aktywności mózgu (czuwanie kontra sen) Inne neurotransmitery (i neurony) również biorące udział w kontroli aktywności sen-czuwanie : serotonina (n.raphe) n noradrenalina (l.coeruleus) histamina (n. tuberomamillaris hypothalami) neuropeptyd orexyna (obszar podwzgórza około jądra n. tuberomammillaris)

8 Układy monoaminergiczne Dopamina, Noradrenalina, Adrenalina Powstaja z tyrozyny (hydroksylaza tyrozyny, dekarboksylaza DOPA, beta hydroksylaza dopaminy, fenyloetanolamino- N-metylotransferaza) Serotonina (5HT) powstaje z tryptofanu Histamina Powstaje z histydyny

9 Monoaminy: Układy monoaminergiczne Wykazują rozproszone działanie przypominające bardziej hormony niż neurotransmitery znaczne stężenia pozakomórkowe dyfuzja nawet na 20 mikronów, rozproszona dystrybucja receptorów, zakończenia synaptyczne często w formie paciorków-żylaków Wszystkie korzystają z tego samego transportera pęcherzykowego (VMAT) Korzystają z podobnych systemów inaktywacji

10 Inaktywacja : Układy monoaminergiczne Wychwyt transportery o wysokim powinowactwie DA-T (dla dopaminy), NE-T (noradrenaliny), SER-T (serotoniny) obecne na zakończeniach synaptycznych (wszystkie nie są ściśle swoiste i wychwytują co najmniej jeszcze jedną z wymienionych monoamin) Transportery o niskim powinowactwie (umiejscowione z dala od zakończeń synaptycznych) Organic cation transporter (także wychwyt histaminy) Plasma membrane monoamine transporter Rozkład enzymatyczny Katecholo-O-metylotransferaza (COMT) pozakomórkowo Monoaminooksydaza A (MAO-A) wewnątrzkomórkowo (także dla histaminy)

11 Dystrybucja neuronów dopaminergicznych i ich wypustek Ponadto nie pokazane tu jądro łukowate podwzgórza - n.arcuatus hypothalami; rola: hamowanie prolaktyny w przysadce VTA ventral tegmental area ośrodek przyjemności, element obwodu nagrody, gra rolę w uzależnieniach gł od kokainy, są w nim też neurony GABAergiczne z licznymi gap-junctions

12 Nucleur n. trochlearis IV Colliculus inferioris Lemniscus lateralis Tractus tegmentalis centralis Lemniscus medialis Formatio reticularis Decussatio pedunculorum cerebellarium sup. Fasciculus longitudinalis medialis Nucleus interstitialis (Cajala) Między pęczkami f.l.m. Area tegmentalis ventralis pole Tsai a - Neurony dopaminergiczne Nucleus interpeduncularis

13 norepinefryna Dystrybucja neuronów noradrenergicznych i ich wypustek : jądra miejsca sinawego (n.l.coeruleus)

14 Dystrybucja neuronów adrenergicznych i ich wypustek

15 Serotonina (5-HT) Główny ośrodek serotoninergiczny: jądra szwu pnia mózgu (n.raphe) Bierze udział w regulacji snu i czuwania Aktywacja receptorów serotoniny powoduje m.in. uczucie sytości

16 Dystrybucja neuronów serotoninergicznych i ich wypustek

17 Histamina Główny rejon: jądro guzowato-suteczkowate podwzgórza (nucleus tuberomammillaris hypothalami) Promuje aktywność mózgu ( arousal ), wspomaga uwagę Leki antyhistaminowe używane m.in. jako antyuczuleniowe powodują senność i są np. przeciwwskazane przy prowadzeniu pojazdów! Histamina m.in. odgrywa rolę w kontroli układu przedsionkowego Przypuszczalnie histamina może też regulować przepływ mózgowy krwi

18 6.12 (A) Distribution of neurons and their projections containing histamine.

19 Sen i czuwanie

20 Po co sen? Czym jest sen? Wartość i znaczenie snu: następstwa zaburzeń snu (insomnia, sleep apnea syndrome, narkolepsja). Pozbawienie snu prowadzi do śmierci (fatal familial insomnia choroba prionowa). Najdłuższy okres bezsenności u młodego ochotnika bez farmakologicznego wspomagania wyniósł 453 godz. ok. 19 dni., po którym czasie po kilku dniach dłuższych niż zwykle okresach spania powrócił do normalnego cyklu snu bez zauważalnych oznak utraty zdrowia. Wartość snu musi być istotna chociażby dlatego, że teoretycznie zmniejsza szanse na przeżycie zwierzęcia?

21 Po co sen? Czym jest sen? Sen nie jest prostym obniżeniem aktywności układu nerwowego lecz czymś co (być może) można by porównać do aktywności w supermarkecie po godzinach otwarcia lub urzędzie w godzinach gdzie nie przyjmuje się interesantów Sen jest serią-sekwencją ściśle kontrolowanych (głównie przez niektóre jądra pnia mózgu) stanów aktywności mózgu, które najłatwiej prześledzić w elektroencefalografie. Okresowość sen-czuwanie z grubsza pokrywa się z cyklem nocy i dnia przy czym zegar wewnętrzny w przypadku odcięcia bodźców z zewnątrz ustawia się na cykl 26 godzinny a wg. Innych źródeł ponad 30 godz. (ok. 20 jawa 12 sen) (eksperymenty z ludźmi zamkniętymi bez dostępu do informacji o dniu lub nocy). Cykl dobowy (cirkadialny) dotyczy całego ciała m.in. poprzez dobowe cykliczne zmiany wielu parametrów np. poziomy hormonów, temperatura ciała

22

23 Zwierzęta pozbawiane snu tracą wagę pomimo zwiększenia przyjmowania pokarmu oraz tracą regulację temperatury ciała (wzrasta), stają się podatniejsze na infekcje. Szczury po kilku tygodniach deprywacji snu giną.

24

25 Zwierzęta drapieżne sypiają długo (w noc lub dzień w zależności od typu aktywności). Zwierzęta które stanowią pokarm drapieżników (np.zając) śpią bardzo mało w postaci niekiedy kilkuminutowych drzemek. Delfiny i foki zasypiają naprzemiennie jedną półkulą mózgu.

26 Sześć godzin snu wystarczy młodemu i staremu. Daj leniuchowi siedem, nikomu nie pozwól na osiem? (cytat z pamięci z podręcznika do łaciny w polskiej wersji)

27 Stadia snu w EEG Badania EEG ujawniły, że sen jest zaprogramowaną sekwencją zmian czynności elektrycznej mózgu. W ciągu pierwszej godziny stopniowo amplituda fal EEG zwiększa się a jednocześnie zmniejsza się częstotliwość. W fazie II występują okresowe zwiększone wyładowania (tzw. wrzeciona senne trwające po kilka sekund) Najgłębszy sen występuje w tzw. fazie IV charakteryzującej się falami delta (wolne, 0,5 4 Hz o wysokiej amplitudzie świadczące o synchronizacji aktywności elektrycznej neuronów kory). Po fazie IV następuje faza snu REM (rapid eye movement) trwająca ok.. 10 min. W której EEG przypomina normalną aktywność dzienną (tzw. rytm beta Hz amplituda ok.. 30 mikrovolt, w tym czasie hipokamp wytwarza fale theta 4-7 Hz)

28 Cykl zmian i faz snu powtarza się ale zwykle w ciągu 1 nocy faza IV (najgłębszy sen) występuje tylko 2 razy. Kolejne fazy REM są coraz dłuższe. Fazom snu towarzyszą liczne zmiany funkcjonowania całego ciała W całym okresie snu non-rem (fazy I-IV) obniża się napięcie mięśni (aż do atonii), częstotliwość tętna, oddechu, spada ciśnienie tętnicze, temperatura i metabolizm (najniższe wartości w fazie IV). Występują powolne ruchy gałek ocznych. W fazie snu REM w/w parametry wracają niemal do stanu czuwania a ponadto występują: gwałtowne ruchy gałek ocznych, skurcze drobnych mięśni palców, erekcja oraz marzenia senne. Uwaga! Przypadki somnambulizmu oraz mówienia przez sen nie występują w fazie REM (a zatem nie w fazie marzeń!). Marzenia senne występują także w fazach non-rem. W 60% treść snów jest smutna lub przygnębiająca a tylko w 10% dotyczy seksu!

29 electrooculogram electromiogram

30 Zahamowanie jąder rogów tylnych (Dorsal Column Nuclei -DCN) Sen REM : aktywny umysł w nieaktywnym ciele Wybitnie obniżona aktywność ruchowa mięśni (oprócz mięśni oczu i palców) spowodowana jest silną aktywnością neuronów GABA-ergicznych tworu siatkowatego mostu, które hamują dolne motoneurony rdzenia. Ponadto te same neurony hamują neurony czuciowe rogów tylnych rdzenia. Ruchy sakkadowe w fazie REM są rezultatem wysokiej aktywności ośrodków ruchu gałek ocznych paramedialpontine reticular formation (PPRF) oraz rostral interstitial nucleus.

31 Rapid eye movement (REM) sleep behaviour disorder W fazie REM nie występuje atonia Występują gwałtowne ruchy kończyn odgrywające marzenia senne Dotyczy mężczyzn w średnim wieku lub starszych Być może zapowiada neurodegenerację (np. Ch. Parkinsona?)

32 Promocja snu Interleukina-1 (IL-1) stan zapalny Adenozyna poziom adenozyny wzrasta w ciągu dnia i spada w ciągu nocy (prawdop. Wpływa na systemy modulacyjne (Ach, NE, 5HT) Receptor adenozynowy najprawdopodobniej indukuje sen, ale nie wiadomo jak? Melatonina (ciemność aktywuje jej wydzielanie) Benzodiazepiny, barbiturany (zwiększenie powinowactwa receptorów GABA do GABA) Kofeina i teofilina działa pobudzająco ( antysennie ) ponieważ jest antagonistą receptora adenozynowego

33 Okolice aktywne i nieaktywne w czasie snu REM. Zwiększona aktywność c.migdałowatego tłumaczy silnie emocjonalny charakter snów w fazie REM. Obniżona aktywność kory przedczołowej może tłumaczyć społeczną niewłaściwość treści marzeń w fazie REM (kora ta bierze udział w ocenie i wyborze prawidłowego zachowania w warunkach czuwania).

34 Neurony wzgórza (tzw. wzgórzowo-korowe) odgrywają kluczową rolę w synchronizacji i desynchronizacji aktywności neuronów kory (i stąd w obrazie EEG) Ich aktywność w okresie czuwania ma charakter toniczny, natomiast w fazie snu oscylacyjny. Oscylacyjna aktywność neuronów wzgórzowo-korowych powoduje rozłączenie kory mózgu od oddziaływań zewnętrznych. Aktywność oscylacyjna neuronów wzgórzowo-korowych prowadzi też do powstawania wrzecion aktywności EEG w II fazie snu.

35 Neurony wzgórzowo-korowe oraz neurony jąder siatkowatych wzgórza (GABA-ergiczne) pozostają pod wpływem aktywujących i hamujących układów (pnia mózgu) wrzeciona aktywności elektrycznej w II fazie snu

36 Doświadczenia Horace Magoun i Giuseppe Moruzzi z 1949 wskazały na obecność aktywującego układu siateczkowego (cholinergiczne neurony na pograniczu mostu i śródmózgowia) a doświadczenia Waltera Hessa na (przeciwną) rolę wzgórza.

37 Sekwencje pobudzenia neuronów Komórki REM-on: neurony cholinergiczne mostu (inicjują REM aktywując neurony wzgórza i kory) Komórki REM-off : locus coruleus (NE), n. raphe (5HT) aktywacja pod koniec snu REM

38 Antagonistyczna rola VLPO = Ventrolateral preoptic nucleus (neurony GABA-ergiczne) i neuronów orexynoergicznych VLPO VLPO = Ventrolateral preoptic nucleus Oreksyny wydzielane przez neurony w okolicy tuberomammillary nucleus aktywują histaminergiczne neurony tego jądra a za jego pośrednictwem także ośrodki cholinergiczne czuwania Niedobór oreksyn (hypokretyn) prowadzi do narkolepsji ( i katapleksji) Aktywność VLPO prowadzi do snu (Hamujące oddziaływanie GABAergicznych neuronów VLPO podwzgórza Uszkodzenie VLPO powoduje bezsenność

39 n. raphe (5HT) PGO ponto-geniculate-occipital waves

40 Neurotransmitery biorące udział w kontroli snu i czuwania Wszystkie te 4 obszary posługujące się 4 różnymi neurotransmiterami układy łącznie odpowiedzialne są za stan czuwania.

41 Rytmy dobowe Od obserwacji mimozy do genetyki Rola cyklicznych bodźców odbieranych przez zmysły ( synchronizatory - zeitgebers) w korekcji cykli wewnętrznych Najwazniejszy zeitgeber to cykl światło/ciemność Pełna izolacja od zeitgebers możliwa jedynie np. w jaskiniach Możliwość desynchronizacji cyklu sen/jawa i np. temp. ciała

42 Drogi sygnalizacji dobowych zmian światła Specyficzne światłoczułe komórki zwojowe siatkówki (w przeciwieństwie do czopków i pręcików ulegające depolaryzacji pod wpływem światła) zawierają specjalny pigment tzw. melanopsin (inny niż w pręcikach i czopkach). Pobudzenie z tych neuronów biegnie drogą siatkówkowopodwzgórzową do jądra nadskrzyżowaniowego (n.suprachiasmatic) Jądra nadskrzyżowaniowe tzw. centrum rytmów okołodobowych (slajd dalej) Następną stacją są kolejno: A) jądro przykomorowe N.paraventricularis podwzgórza B) neurony przedzwojowe ukł. sympatycznego w rdzeniu szyjnym, C) zwój szyjny górny, D) szyszynka, która (gdy jest noc) wzmaga syntezę MELATONINY

43 Rola neuronów jądra nadskrzyżowaniowego (SCN) Zwierzęta z uszkodzonym jądrem nadskrzyżowaniowym tracą regulację rytmów dobowych Neurony tego jądra nawet izolowane w hodowli wykazują 24 godz cykl aktywności (częstotliwość Pcz oraz aktywnosc biologiczna) Informacja o swietle z oczu pomaga synchronizować neurony SCN Zastosowanie tetrodotoksyny blokującej Pcz nie zmienia cykliczności w metabolizmie tych neuronów Nie zapobiega zespołowemu ustawieniu (zfazowaniu) cykliczności wszystkich neuronów jądra! Neurony tego jądra wydzielaja również wazopresynę Nie do końca jasne jak SCN wpływa na cirkadialną aktywność mózgu

44 U podstaw cyklu cirkadialnego muszki owocowej leżą sekwencje aktywacji genów m. in białek BMAL1, CLOCK, CRY, PER (1-3), trwające 24 godz (CLOCK cicardian locomotor output cycles kaput) U drozofili z nieprawidłowym cyklem aktywności dziennej wykryto mutacje genów PER (od period )

45

46 Specjalne zwojowe komórki receptorowe (RGCs)

47 Sleep apnea Zaburzenia snu należą do najczęstszych dolegliwości!!! Narkolepsja: nagłe ataki snu REM (bez faz pośrednich) u psów z narkolepsją stwierdzono mutację genu receptora orexyny (Orx2) Sleep apnea syndrom: napady bezdechu, sen jest płytki, prawie bez faz REM i IV; efekty: niedotlenienie mózgu, brak pełnego wypoczynku po śnie.

48

49 Rola układów monoaminergicznych w schorzeniach psychiatrycznych Do zastanowienia: Dlaczego 1 czy 2 leki (chemicznie pojedyncze substancje) potrafią znacznie pomóc w chorobie o bardzo złożonym obrazie klinicznym jak np. depresja? Intuicyjnie: działają na rozproszone ale ściśle okreslone układy neuronalne w mózgu Układy monoaminergiczne bardzo dobry kandydat na takie układy

50 Zaburzenia afektywne (affective disorders, wg DSM-IV) Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (Choroba afektywna dwubiegunowa, psychoza maniakalno-depresyjna) Zaburzenia depresyjne nawracające (Choroba afektywna jednobiegunowa Major affective disorder - depresja) Zaburzenia afektywne utrzymujące się przewlekle ( utrwalone ) Dystymia, cyklotymia Inne zaburzenia afektywne Nawracające krótkie epizody depresji Zaburzenia afektywne sezonowe Zaburzenia schizoafektywne (sporna nozologia) Psychoza schizoafektywna, schizofrenia cykliczna

51 Nawet 20% populacji; Depresja Główna bezp. przyczyna samobójstw Objawy Obniżony nastrój, smutek, przygnębienie, anhedonia Niechęć do pracy i aktywności, stałe zmęczenie, Bezsenność (lub zwiększona senność) Poczucie bezwartościowości i winy Obniżenie popędu seksualnego Osłabienie koncentracji, trudności w skupieniu uwagi Powtarzające się myśli o śmierci Utrata (lub wzrost) apetytu Dolegliwości bólowe, z przewodu pokarmowego

52 Depresja w obrazowaniu Nadmiernie aktywne obszary u chorego z depresją nadaktywny obszar w korze znika pod wpływem leczenia.

53 Schorzenie dwubiegunowe (Typ I): powtarzające się epizody manii lub mieszane mania/depresja ( duża ) Typ II: hypomania / depresja (zawsze duża ) Cyklotymia: hypomania/łagodniejsza depresja Faza maniakalna Trwale podwyższony nastrój z drażliwością Wygórowana samoocena, poczucie wielkości Redukcja potrzeby snu Zwiększona rozmowność, gadatliwość gonitwa myśli Rozproszenie uwagi Nasilona nacelowana aktywność Obniżenie zahamowań w zachowaniu, rozwiązłość Nierozważne zachowania, Szaleństwa zakupów (wydawania pieniędzy)

54 Neurobiologia schorzeń afektywnych Złożoność i wieloskładnikowość objawów sugeruje rolę rozlanych systemów neuromodulacyjnych Hipoteza roli monoamin Hipoteza predyspozycji do stresu (diathesis-stresshypothesis) Charles a Nemeroffa

55 Fakty wskazujące na rolę układów monoaminergicznych w mediacji emocji Rezerpina obniżająca poziom monoamin wywołuje depresję Leki podwyższające poziom monoamin np. imipramina hamujacą wychwyt NA i 5HT, są lekami przeciwdepresyjnymi Mutacja val158met w genie COMT wielokrotnie zwiększa aktywność enzymu (rezultat: spadek katecholamin oraz osobowość neurotyczna) Zesp. Brunnera (opisany w 1993) w holenderskiej rodzinie (związaną z chr. X mutacją MAO-A z brakiem aktywności enzymu) mężczyźni są patologicznie agresywni Interesujące aspekty prawne (zagadnienie odpowiedzialności) W stanach depresji obserwuje się obniżenie ilości metabolitów NE i serotoniny NE: 3-metoxy-4-hydroksyfenyloglikol MHPG, serotonina: kwas 5-OH indolooctowy 5-HIAA

56 Fakty wskazujące na rolę układów monoaminergicznych w mediacji emocji Yohimbina - antagonista alfa-2-receptora noradrenergicznego (presynaptyczny) blokując ujemne sprzężenie zwrotne wzmaga wydzielanie noradrenaliny, reakcje paniczne u zwierząt Clonidyna agonista receptora noradrenergicznego alfa- 2. działa odwrotnie (uspokajająco, sedatywnie, obniża ciśnienie krwi) Redukcja poziomu serotoniny może być istotna w zachowaniach impulsywnych w tym w próbach samobójczych. Anorexia nervosa i niedobór tryptofanu (nast. Slajd)

57 Anorexia nervosa i tryptofan (jadłowstręt psychiczny) Chorzy wykazują znaczny niedobór tryptofanu - niezbedny aminokwas niesyntetyzowany w org. Człowieka Poziom tryptofanu limituje syntezę serotoniny U chorych na anoreksje podawanie tryptofanu nie podwyższa jego poziomu Niektóre doniesienia wskazują, że obnizony poziom serotoniny u chorych na anoreksję może obniżać poziom lęku Hipoteza: jadłowstręt u niektórych osobników jest nieświadomie stosowana metodą samoleczenia (ogranicza tryptofan i w rezultacie serotoninę)??

58 Neurobiologia depresji Hipoteza roli monoamin Deficyt jednego z systemów neuromodulacyjnych (serotoninowego i/lub noradrenergicznego) Wątpliwości związane z koniecznością długotrwałego podawania leków, które zatem nie działają bezpośrednio ale powodują proces adaptacji (w osi HPA?) prowadzący ostatecznie do poprawy stanu chorego. Ponadto np. kokaina mimo podwyższania NE w synapsie nie działa antydepresyjne

59 Rola osi podwzgórze-przysadka-nadnercze (HPA) Podawanie hormonu uwalniającego kortykotropine (CRH) szczurom wywołuje objawy depresji : bezsenność, brak apetytu, spadek zainteresowania seksem, lęk Myszy z nadekspresją CRH ( reakcji lękowych) Neurony CRH podwzgórza są pod wpływem: c.migdałowatych (stymulowane są poprzez stria terminalis) hipokampa (liczne receptory kortyzolu! Który raczej hamuje CRH) Degeneracja hipokampa pod wpływem przewlekłego stresu (posttraumatic stress disorder)

60 Oś HPA w relacji do hipokampa i c. migdałowatego Nadaktywność osi podwzgórze-przysadkanadnercza (HPA) w patogenezie depresji Ciało migdałowate + - Hipokamp (receptory kortyzolu) HPA + Odpowiedź na stres Unikanie, wzrost czujności i uwagi, aktywacja układu sympatycznego, uwolnienie kortyzolu Kortyzol

61 Genetyczne i epigenetyczne czynniki podatności Hipoteza predyspozycji do stresu (diathesis-stresshypothesis) Charles a Nemeroffa Rodzinna predyspozycja (skłonność=diathesis) Zdarzenia osobnicze z dzieciństwa i genetyczna predyspozycja konwergują na stanie osi HPA prowadząc do schorzenia Zwiększony poziom kortyzolu w krwi i CRH w pmr Ilość receptorów kortyzolu w hipokampie i poziomu CRH w podwzgórzu zależy od stopnia matczynej opieki! Czynniki te decydują o reaktywności osi HPA. Oś HPA gra również rolę w patogenezie lęków a te choć nie należą do kardynalnych objawów depresji, często jej towarzyszą.

62 Czynniki epigenetyczny czyli jak można dziedziczyć fenotypowo skłonność lub oporność na stres Tu też rola monoamin Lizanie w okresie dziecięcym stymuluje poprzez serotoninergiczne aferenty pobudzenie syntezy receptora glukokortykoidów w hipokampie. Zachowanie matki przechodzi na dzieci!

63 Geny i podatność na stres/depresję (i znów pośrednio rola monoamin ) Osoby z krótkim allelem transportera serotoniny (5-HTT ) mają tendencję do przejawiania lękowego temperamentu (anxiety-related temperaments) i są bardziej podatne na depresję niż osoby z 2 długimi allelami genu, m.in. mają większą tendencję do przeżuwania epizodów życiowych Canli, T. et al. Neural correlates of epigenesis. Proc. Natl Acad. Sci. USA. 9 October 2006

64 ?

65 Jak wytłumaczyć opóźnienie w rozpoznawalnych efektach działania leków antydepresyjnych Wg. A. Pringle i wsp. działanie leków przeciwdepresyjnych jest rezultatem przywrócenia zaburzonego w depresji procesu przetwarzania informacji, które charakteryzuje osoby z depresją i lękiem. (A cognitive neuropsychological model of antidepressant drug action, LINK: Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2011;35:1586) Opóźnienie poprawy nastroju nie jest związane z opóźnieniem działania leku, ale z czasem potrzebnym pacjentowi na ponowną interakcję z otoczeniem i nawiązanie bardziej pozytywnych związków emocjonalnych. Początek działania leku występuje szybko, juz po kilku godzinach od rozpoczęcia leczenia. Hipotezę tę potwierdzają dowody z funkcjonalnego obrazowania mózgu metodą rezonansu magnetycznego.

66 Refleksja Ale czy może to własnie chorzy na depresję mają pełniejsze i bardziej rzeczywiste rozeznanie o często trudnej, a nawet tragicznej rzeczywistości świata ich wnętrza i świata wokół nich? Podczas gdy u wszystkich bez depresji mózg po prostu sprawnie oszukuje siebie i oddala, przesłania lub wypiera wszystko, co najtrudniejsze? Czy można taki mózg ocenić jako naprawdę prawidłowo przetwarzający informację?

67 ?

68 Leczenie schorzeń afektywnych Elektrowstrząsy Psychoterapia Farmakoterapia Antydepresanty (być może działaja przez stymulację receptorów kortyzolu w hipokampie) Trójcykliczne (imipramina) blokuja wychwyt zwrotny NE i 5HT Selektywne blokery wychwytu serotoniny (fluoxetyna) (neurogeneza w hipokampie?) Selektywne blokery wychwytu NE (reboxetine) Inhibitory MAO (fenelezyna) Antagoniści receptora CRH (jak w sch. lękowych)? Sole litu (przypadkowe odkrycie efektu moczanu i innych soli litu w manii oraz schorzeniu dwubiegunowym) Lit przechodzi przez kanały sodowe Zapobiega przekształceniu PIP 2 (prekursora dla IP 3 ) Wymaga długotrwałego podawania, a zatem powoduje zmiany adaptacyjne, ale jakie!?

69 Leczenie schorzeń afektywnych