SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ.

Transkrypt

1 SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII Z WYKORZYSTANIEM FILMU HALO, NEURON. ZGŁOŚ SIĘ. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3. Część podsumowująca. III. Karty pracy. 1. Karta pracy Karta Pracy 2. IV. Odpowiedzi do kart pracy. 1. Odpowiedzi do kart pracy Odpowiedzi do karty pracy 2. V. Praca domowa. 1

2 I. WPROWADZENIE Ciekawa lekcja to taka, która prowokuje ucznia do zadawania pytań. Dlatego tak ważne jest odejście od tradycyjnej formy prowadzenia lekcji, która może się wydawać uczniom mało atrakcyjna. Zalecane jest wprowadzanie nowych metod dydaktycznych jakimi są technologie informacyjne, do których uczniowie mają łatwy dostęp w szkole i w domu. Wykorzystanie multimediów umożliwia przedstawienie wielu procesów, które dotychczas były w sferze wyobraźni ucznia. Korzystanie z tego typu metod może zaktywizować ucznia nie do końca zainteresowanego danym zagadnieniem, a dla ambitnego stanowi źródło cennych informacji. Poziom nauczania: gimnazjum i liceum. Przedmiot: Biologia. Dział programowy: Układ nerwowy. Temat: Budowa neuronu i przewodnictwo nerwowe. Cele lekcji: Główny: Poznanie charakterystycznych cech neuronów i sposobu komunikacji między nimi Cele szczegółowe: poznawcze uczeń: definiuje pojęcia: dendryty, drzewko dendrytyczne, akson, synapsa, otoczka mielinowa, potencjał czynnościowy, neuroprzekaźnik, receptor potrafi wymienić funkcje wypustek komórki nerwowej, otoczki mielinowej, receptorów na neuronach wie, że jedną z podstawowych właściwości komórek nerwowych jest zdolność do wytwarzania i przewodzenia pobudzeń nerwowych wie, że przekazywanie informacji w układzie nerwowym odbywa się drogą elektryczną i chemiczną, wie, że zmiany aktywności pojedynczego neuronu można rejestrować wewnątrzkomórkowo za pomocą mikroelektrod 2

3 kształtowanie określonych umiejętności uczeń: odróżnia komórkę nerwową od innych komórek zwierzęcych wskazuje sposoby pobudzenia komórek nerwowych i źródło pochodzenia neuroprzekaźników w neuronach stosuje nowe pojęcia (np. potencjał czynnościowy, neuroprzekaźnik, receptor) przy tłumaczeniu, czym jest przekaźnictwo nerwowe wyjaśnia, jakie znaczenie dla całego organizmu ma charakterystyczny wygląd i sposób komunikacji neuronów potrafi stworzyć dokładny model neuronu potrafi zaznaczyć sygnalizację elektryczną i chemiczną na schematycznej sieci neuronalnej potrafi podać przykłady chorób związanych z nieprawidłową budową lub aktywnością neuronów (po uzupełnieniu kart pracy) wychowawcze uczeń: zdaje sobie sprawę ze złożoności budowy i funkcji komórek nerwowych ma świadomość roli, jaką pojedyncze neurony odgrywają w funkcjonowaniu całego organizmu w zdrowiu i chorobie ma poczucie wsparcia w poszukiwaniu informacji zdaje sobie sprawę, że film to tylko bodziec do dalszego, samodzielnego pogłębiania wiedzy II. CZĘŚCI LEKCJI 1. Część wstępna. nauczyciel przedstawia plan pracy na lekcji rozdaje uczniom karty pracy prosi o uważne obejrzenie filmu 3

4 2. Część realizacji. Zagadnienie Poznanie charakterystycznych cech neuronów i sposobu komunikacji między nimi Cele edukacyjne omówienie wyjątkowej budowy i funkcji neuronu na tle innych komórek zwierzęcych poznanie cech charakterystycznych neuronu Czynności nauczyciela przedstawia komórkę nerwową jako analogię agenta wywiadu w mózgu, któremu powierzona jest specjalna misja podaje adres strony, na której znajduje się film przedstawia poszczególne elementy neuronu i ich funkcje omawia dodatkowo pojęcie demielinizacji na podstawie zadania 3 z karty pracy 1 Czynności ucznia przełącza się na stronę internetową podaną przez nauczyciela uzupełnia zadania 15 z karty pracy 1 dyskutuje na forum klasy przykłady patologii w budowie i funkcji neuronów (demielinizacja, padaczka) Proponowane procedury osiągnięcia celów analizowanie budowy oraz funkcji komórek nerwowych na podstawie filmu uzupełnianie karty pracy skonstruowanych na podstawie filmu Proponowane środki dydaktyczne film dotyczący cech neuronów i przewodnictwa nerowego karty pracy wykonane na podstawie filmu poznanie sposobów komunikacji między komórkami nerwowymi wyjaśnia, co oznacza, że neurony są pobudliwe omawia, czym jest potencjał czynnościowy tłumaczy, jak neuroprzekaźniki zostają uwolnione do synapsy wskazuje na funkcję receptorów na neuronie postsynaptycznym podkreśla rolę naprzemiennej komunikacji elektrycznej i chemicznej w przekazywaniu informacji w całym układzie nerwowym wypełnia 13 z karty pracy 2 zastanawia się nad analogiami pomiędzy aksonem a lontem i uzupełnia zadanie 4 z karty pracy 2 prosi o uzupełnianie kolejnych zadań z kart pracy kontroluje pracę uczniów 4

5 3. Część podsumowująca. Nauczyciel: podsumowuje informacje uzyskane przez uczniów na lekcji odpowiada na pytania uczniów analizuje i ocenia ich pracę podkreśla złożoność procesów zachodzących w pojedynczych neuronach i ich wpływ na cały organizm zadaje i wyjaśnia pracę domową 5

6 III. KARTY PRACY Karta Pracy Rysunek przedstawia różne schematy budowy komórek. Zaznacz, które z nich to komórki nerwowe i podpisz ich charakterystyczne elementy (np. drzewko dendrytyczne, ciało komórki, akson, osłonka). 2. Uzupełnij zdania:.. to wypustki, które zwykle tworzą tzw. drzewko dookoła ciała neuronu. Ich powierzchnia pokryta jest.., dzięki którym odbierają one informacje z innych neuronów..... przewodzi te informacje dalej, przesyłając impuls do innych neuronów, czy też do.. lub.. w naszym ciele... osłania akson i skraca drogę sygnału... to bardzo wąskie szczeliny między komórkami w układzie nerwowym o maksymalnej szerokości kilkuset.. 6

7 3. Demielinizacja to patologiczny proces polegający na rozpadzie osłonek mielinowych w układzie nerwowym. Jak myślisz, jaki wpływ może mieć ten proces na funkcjonowanie człowieka? 4. Rysunek przedstawia pojedynczy neuron i aparaturę pomiarową. Do czego służy ta aparatura? (źródło: Kalat, Biologiczne podstawy psychologii, 2006) 5. Zastanów się, do czego może prowadzić nadmierna, nieprawidłowa aktywność komórek nerwowych? Kiedy możemy mieć z nią do czynienia? 7

8 2. Karta pracy Wyjaśnij, co to znaczy, że komórki nerwowe są pobudliwe? 2. Wyjaśnij, co to jest i gdzie powstaje potencjał czynnościowy? 3. Wskaż gdzie i jak powstają neuroprzekaźniki? Gdzie i kiedy są wydzielane? 4. Zastanów się i wypisz podobieństwa oraz różnice miedzy aksonem przewodzącym potencjał czynnościowy, a lontem przewodzącym płomień. 8

9 IV. ODPOWIEDZI DO KART PRACY 1. Odpowiedzi do karty pracy nr Rysunek przedstawia różne schematy budowy komórek. Zaznacz, które z nich to komórki nerwowe i podpisz ich charakterystyczne elementy (np. drzewko dendrytyczne, ciało komórki, akson, osłonka). 2. Uzupełnij zdania: Dendryty to wypustki, które zwykle tworzą tzw. drzewko dookoła ciała neuronu. Ich powierzchnia pokryta jest receptorami, dzięki którym odbierają one informacje z innych neuronów. Akson przewodzi te informacje dalej, przesyłając impuls do innych neuronów, czy też do mięśni lub gruczołów w naszym ciele. Otoczka mielinowa osłania akson i skraca drogę sygnału. Synapsy to bardzo wąskie szczeliny między komórkami w układzie nerwowym o maksymalnej szerokości kilkuset nanometrów. 9

10 3. Demielinizacja to patologiczny proces polegający na rozpadzie osłonek mielinowych w układzie nerwowym. Jak myślisz, jaki wpływ może mieć ten proces na funkcjonowanie człowieka? Rozpad osłonek mielinowych powoduje niemożność prawidłowego przekazywania impulsów wzdłuż dróg nerwowych w mózgowiu i rdzeniu kręgowym. Demielinizacja skutkuje całkowitym zaburzeniem funkcjonowania organizmu: od zaburzeń czuciowych, zaburzeń mowy, utraty siły mięśniowej, aż do zaburzeń poznawczych (problemy z pamięcią, planowaniem) i zaburzeń nastroju (np. depresja). Jedną z chorób demielinizacyjnych jest stwardnienie rozsiane. 4. Rysunek przedstawia pojedynczy neuron i aparaturę pomiarową. Do czego służy ta aparatura? (źródło: Kalat, Biologiczne podstawy psychologii, 2006) Aparatura służy do wewnątrzkomórkowej rejestracji aktywności pojedynczego neuronu. 5. Zastanów się, do czego może prowadzić nadmierna, nieprawidłowa aktywność komórek nerwowych? Kiedy możemy mieć z nią do czynienia? Nadmierna aktywność komórek nerwowych jest charakterystyczna np. dla padaczki. Skutkuje zaburzeniami zmysłowymi (wzrokowe, słuchowe i węchowe), psychicznymi, bądź motorycznymi. Mogą nastąpić drgawki lub automatyczne wykonywanie czynności bez udziału świadomego myślenia. 10

11 2. Odpowiedzi do karty pracy nr Co to znaczy, że komórki nerwowe są pobudliwe? Tzn. że pod wpływem odpowiedniego bodźca są w stanie wytworzyć potencjał czynnościowy. 2. Co to jest i gdzie powstaje potencjał czynnościowy? To inaczej impuls nerwowy, który powstaje na aksonie komórki nerwowej i biegnie wzdłuż niego do końca neuronu. 3. Gdzie i jak powstają neuroprzekaźniki? Gdzie i kiedy są wydzielane? Neuroprzekaźniki to związki chemiczne syntetyzowane w komórkach nerwowych z substancji z pożywienia dostarczanych do mózgu razem z krwią. Wydzielane są do szczeliny synaptycznej (synapsy) pod wpływem potencjału czynnościowego (w tzw. komórce presynaptycznej). 4. Zastanów się i wypisz podobieństwa oraz różnice miedzy aksonem przewodzącym potencjał czynnościowy, a lontem przewodzącym płomień. Zarówno akson, jak i lont przewodzą ze stałą siłą na całej swojej długości (czyli siła impulsu nie słabnie po drodze aksonu, tak jak nie wygasa siła płomienia na loncie). Akson, w przeciwieństwie do lontu, może przewodzić impuls wielokrotnie. 11

12 V. PRACA DOMOWA. 1. Pewne leki mogą naśladować działanie neuroprzekaźników, zmieniając aktywność neuronów. Zastanów się i napisz, jak leki przeciwlękowe mogą wpłynąć na aktywność komórek nerwowych i, w konsekwencji, na ich zachowanie. Pomyśl o możliwych pozytywnych i negatywnych skutkach zażywania takich leków. 2. W oparciu o wiedzę wyniesioną z lekcji, stwórz plakat lub slajd multimedialny, prezentujący, jak działanie pojedynczego neuronu może przekładać się na funkcjonowanie całego organizmu. 12