Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych

Transkrypt

1 Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych Joanna Sadkowska 1 Praca opublikowana w: Gospodarka oparta na wiedzy i innowacyjnośc przedsiębiorstw w Polsce pod red. K. Mieszkowskiego oraz K. Piecha ss ISBN: Streszczenie Innowacje organizacyjne (Organizational Innovation) należy obecnie zaliczyć do kategorii innowacji o jednym z najwyższych potencjale wzrostu. Studia literatury zagranicznej pozwalają zaryzykować stwierdzenie, iż to właśnie innowacje nietechnologiczne (Non- Technological Innovation) - do której to kategorii należą innowacje organizacyjne- będą w wybranych typach organizacji wypierać klasyczne innowacje (technologiczne innowacje produktowe i technologiczne innowacje procesowe). Przyczyn takiego stanu należy upatrywać między innymi w zwiększaniu się liczby przedsiębiorstw i organizacji, których decydenci nie podejmują wdrażania innowacji o charakterze technologicznym- ze względu na ich wysoką kapitałochłoność lub niedopasowanie do rodzaju prowadzonej działalnosci. W artykule podjęto próbę zarysowania problematyki związanej z wdrażaniem innowacji organizacyjnych zwracając szczególną uwagę na kierunki ewolucji innowacyjności przedsiębiorstw. Wstęp Innowacje organizacyjne (Organizational Innovation) należy obecnie zaliczyć do kategorii innowacji o jednym z najwyższych potencjale wzrostu. Studia literatury zagranicznej pozwalają zaryzykować stwierdzenie, iż to właśnie innowacje nietechnologiczne (Non-Technological Innovation) - do której to kategorii należą innowacje organizacyjne- będą w wybranych typach organizacji wypierać klasyczne innowacje (technologiczne innowacje produktowe i technologiczne innowacje procesowe). Przyczyn takiego stanu należy upatrywać w następujących 1 Uniwersytet Gdański, Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstw. Praca opublikowana w: Gospodarka oparta na wiedzy i innowacyjnośc przedsiębiorstw w Polsce pod red. K. Mieszkowskiego oraz K. Piecha ss ISBN:

2 Rozdział i. Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych zjawiskach zachodzących w otoczeniu: gospodarczym, społecznym i kulturowym 2 przedsiębiorstw i innych organizacji: zwiększenia liczby podmiotów wykluczonych z możliwości wdrażania innowacji klasycznych ze względu na wysoką kapitałochłonność tego rodzaju innowacji, wzrostu liczby przedsiębiorców, którzy, z racji specyfiki prowadzonej działalności, nie są zainteresowani innowacjami technologicznymi, dostosowaniem rodzaju wprowadzanych innowacji do specyfiki podmiotów je wdrażających (dotyczy to między innymi podmiotów innych niż klasyczne przedsiębiorstwa: organizacji pozarządowych, jednostek samorządowych. Celem niniejszego artykułu jest próba zarysowania problematyki związanej z wdrażaniem innowacji organizacyjnych w porównaniu do innowacji o charakterze technologicznym. Szczególną uwagę zwrócono na efekty wdrożenia obu rodzajów innowacji, a także na problem przekładania się rodzaju wprowadzanych innowacji na wzrost zdolności podmiotów do dalszego rozwoju. i.1. Źródła potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw- w kierunku innowacyjności nie-technologicznej Wysoka dynamika zmian w otoczeniu podmiotów gospodarczych wymusza na przedsiębiorstwach przedefiniowanie po pierwsze: źródeł zwiększania innowacyjności, przy czym wyraźnie zauważalny jest wzrost znaczenia czynników o charakterze nie-technologicznym w kreowaniu przewagi innowacyjnej podmiotów gospodarczych, po drugie zaś: podstaw, na których budowana jest innowacyjność. Na aspekt ten zwracają uwagę C.K. Prahalad i M.S. Krishnan w pracy Nowa Era Innowacji. Autorzy kluczowe znaczenie w rozwoju przedsiębiorstw przypisują zmianie w zakresie rodzajów źródeł determinujących możliwości osiągania przez przedsiębiorstwa przewagi konkurencyjnej (Prahalad, Krishnan, 2010, s ). Klasyczne źródła przewagi konkurencyjnej takie jak: lokalizacja, dostęp do kapitału, surowców czy technologii zostają zastąpione przez czynniki 2 Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż w działalności przedsiębiorstw, oprócz otoczenia gospodarczego coraz istotniejszą rolę odgrywa właśnie otoczenie społeczne i kulturowe. Powyższe może zostać uznane za konsekwencję faktu, iż innowacje są określane już nie tylko jako fenomen gospodarczy, ale również społeczny i kulturowy.

3 Joanna Sadkowska związane z przemodelowaniem procesów biznesowych (połączenie potrzeb konsumentów i zasobów). W odniesieniu do działalności innowacyjnej, jednym z kluczowych skutków powyższych zmian jest swojego rodzaju transformacja klasycznie rozumianej innowacyjności w kierunku innowacyjności nie-technologicznej, przy czym do najbardziej widocznych przejawów tego procesu należy zaliczyć wzrost liczby przedsiębiorstw określanych mianem innowatorów nietechnologicznych prowadzących działalność innowacyjną bez aktywności w zakresie B+R (Non-R&D Innovators). Zdaniem A. Arundel, C. Bordoy i M. Kanerva, firmy te pozostają poza zainteresowaniem polityki innowacyjnej oraz badań akademickich, ze względu między innymi na brak informacji na ich temat (Arundel, Bordoy, Kanerva. 2008, s. 6). Próbę syntezy zmian, których należy oczekiwać w omawianym procesie podjęto w poniższej tabeli. Tabela i.1. Zarys procesu ewolucji w zakresie innowacyjności przedsiębiorstw Ewolucja od innowacyjności technologicznej w kierunku innnowacyjności nietechnologicznej Wybrane przyczyny wzrost znaczenia wartości intelektualnej w działalności pod- zmian miotów gospodarczych systematyczne przenoszenie punktu ciężkości z technologii na pozostałe wartości będące w posiadaniu przedsiębiorstw i organizacji bariery finansowe w działalności podmiotów gospodarczych brak kompleksowego wsparcia instytucjonalnego w zakresie innowacji niejednolita polityka proinnowacyjna nikłe stymulowanie programów innowacyjnych przez państwo i/lub sektor biznesu niedopasowanie innowacji o charakterze technologicznym do specyfiki działalności wybranych organizacji wysoka kapitałochłonność klasycznych innowacji produktowych i procesowych Dominujące formy innowacji innowacje produktowe innowacje procesowe innowacje technologiczne innowacje organizacyjne innowacje marketingowe innowacje społeczne Potencjalni beneficjenci, podmioty sektora MSP któ- przedsiębiorstwa niezainteresowane wdrażaniem innowacji rych dotyczą opartych na aktywności w zakresie B+R zmiany przedsiębiorstwa niemogące pozwolić sobie na wprowadzanie innowacji o wysokiej kapitałochłonności

4 Rozdział i. Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych Specyfika pomiaru innowacyjności Mocne i słabe punkty w ocenie innowacyjności Rola aktywności w zakresie B+R Główne ewolucji skutki inne podmioty i organizacje, w których wdrażanie podstawowych typów innowacji jest wykluczone ze względu na specyfikę prowadzonej działalności (jednostki samorządowe, organizacje non-profit) dobrze rozwinięte narzędzia pomiaru zmian w zakresie innowacyjności pomiar oparty na miernikach wykorzystujących zaangażowanie podmiotów w prace B+R (wytwarzanie lub zakup wyników prac B+R) Mocne punkty: relatywnie jednolity system pomiaru wypracowane mierniki do kompleksowej oceny (np. Summary Innovation Index) możliwość dokonywania porównań na poziomie: przedsiębiorstw, sektorów, gospodarek kluczowa ze względu na specyfikę innowacyjności nietechnologicznej, znaczące zredukowanie znaczenia intensywności działalności badawczej i rozwojowej koniecznośc oparcia pomiaru w większym stopniu na miernikach o charakterze jakościowym zwiększenie znaczenia narzędzi wykorzystujących zaangażowanie w: zarządzanie zasobami ludzkim, wewnętrzną aktywność organizacyjną przedsiębiorstw, doskonalenie narzędzi marketingowych Słabe punkty: ze względu na dominację mierników o charakterze jakościowym, znacząca trudność związana ze stworzeniem jednolitej płaszczyzny do porównań wtórna w stosunku do mierników związanych z wdrażaniem innowacji organizacyjnych i marketingowych radykalna zmiana w podejściu do pojęcia innowacji oraz do rozumienia i oceny innowacyjności przedsiębiorstw i organizacji znaczące rozszerzenie możliwości podejmowania aktywności innowacyjnej- poza podmioty prowadzące klasyczną działalność gospodarczą: produkcyjną i/lub usługową przeniesienie punktu ciężkości w działalności innowacyjnej z

5 Joanna Sadkowska innowacji produktowych i procesowych o charakterze technlogicznym na innowacje nie wymagające wyników prac B+R wzrost znaczenia innowacyjności nietechnologicznej w organizacjach non-profit, jednostkach samorządu terytorialnego Źródło: Opracowanie własne. Czynnikiem, który wywiera istotny wpływ na wzrost znaczenia innowacyjności nie-technologicznej jest, oprócz możliwości, jakie oferują innowacje organizacyjne, czy marketingowe jednostkom non-proft i samorządowym, jest zwiększająca się liczba mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Wzrost ich liczby, a także coraz szersza dywersyfikacja w zakresie prowadzonej działalności będą powodować, iż coraz bardziej na znaczeniu zyskiwać będą właśnie te rodzaje innowacji, których wdrożenie nie bedzie wymagać od przedsiębiorców ponoszenia wysokich nakładów na działania B+R oraz ich aktywności w tym zakresie. Potwierdzeniem trafności powyższych spostrzeżeń wydaje się być statystyka dotycząca między innymi liczby przedsiębiorstw europejskich- innowatorów bez B+R. Już w roku 2000, w 9 spośród 15 badanych państw europejskich, udział firm innowacyjnych typu non-r&d przekraczał 50% ogółu przedsiębiorstw innowacyjnych (Tamże, s. 9). Dla porównania, zgodnie z wynikami badań opublikowanymi w raporcie Innobarometer 2009, średnio 45% przedsiębiorców w poszczególnych krajach członkowskich wdrażało nowe lub znacząco zmodyfikowane strategie marketingowe (European Commission, 2009, s. 21). W przypadku innowacji organizacyjnych (nowe lub znacząco zmodyfikowane struktury organizacyjne) udział ten ukształtował się poziomie 49% (Tamże, s. 22). Tak znaczący udział zarówno innowacji marketingowych, jak i organizacyjnych w działalności podmiotów gospodarczych wskazuje na swojego rodzaju przemodelowanie źródeł poszukiwania przewagi konkurencyjnej, z uwarunkowań znajdujących się w otoczeniu przedsiębiorstwa w kierunku miękkich źródeł umiejscowionych w strukturach wewnętrznych firm (Por. także Prahalad, Krishnan, 2010, s ).

6 Rozdział i. Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych Tabela i.2. Kształtowanie się aktywności w zakresie innowacyjności nietechnologicznej w wybranych państwach europejskich Klasyfikacja krajów wg EIS 2009 Wybrane kraje należące do danej grupy % MSP wdrażających innowacje 4 : Wydatki na innowacje bez B+R 3, % obrotu, EIS 2009 produktowe lub procesowe marketingowe lub organizacyjne Liderzy Innowacji: Liderzy wzrostu Szwajcaria 0,92 52,9 -- Kraje o umiarkowanym wzroście Niemcy 1,07 52,8 68,1 Kraje o powolnym wzroście Dania, Szwecja 0,51 0,66 35,7 45,4 Następcy w zakresie innowacji: Liderzy wzrostu Cypr Estonia 2,12 3,36 Kraje o umiarkowanym wzroście Słowenia 1,12 Kraje o powolnym wzroście Belgia 0,73 Francja 0,33 Irlandia 0,96 Luksemburg 0,90 Holandia 0,29 Umiarkowani Innowatorzy: Liderzy wzrostu Kraje o umiarkowanym wzroście Kraje o powolnym wzroście Liderzy wzrostu Czechy Grecja Malta Portugalia Węgry Litwa Polska Slowacja Włochy Norwegia Hiszpania Kraje doganiające: Bułgaria Rumunia 0,88 0,74 1,10 0,95 0,72 0,64 1,03 1,51 1,10 0,17 0,49 37,9 45,8 45,4 29,9 43,8 44,7 32,9 32,0 37,3 14,4 38,7 16,8 19,7 20,4 21,4 33,0 29,8 29,5 0,79 17,8 19,4 50,9 48,4 45,3 41,3 40,9 60,2 29,0 36,2 51,3 31,8 53,4 26,4 28,5 29,1 21,5 37,5 34,7 29,5 15,7 35,4 3 Wydatki na innowacje z wykluczeniem nakładów na prowadzenie wewnętrznych i zewnętrznych prac B+R. 4 Według EIS 2008.

7 Joanna Sadkowska Kraje o umiarkowanym wzroście Turcja 0,16 29,5 50,3 Kraje o powolnym wzroście Chorwacja 0,12 28,3 38,1 Źródło: Opracowanie na podstawie European Commission (2010, s.14, 59-66). Analizując dane zawarte w powyższej tabeli w kontekście potencjału wzrostu innowacyjności nietechnologicznej w odniesieniu do podmiotów sektora MSP, warto zauważyć, iż w większości ujętych w zestawieniu państwach, udział małych i średnich przedsiębiorstw wdrażających innowacje organizacyjne lub marketingowe był wyższy niż w przypadku klasycznych innowacji. Do państw, w których proporcje były wyrównane należały: Belgia, Słowacja, Hiszpania. Z kolei, innowacje produktowe i procesowe dominowały nad innowacjami nietechnologicznymi w przypadku: Irlandii, Holandii i Bułgarii. Dla dysproporcji tych trudno jest znaleźć jednolite wytłumaczenie- różnice te nie wydają się być powiązane z poziomem nakładów publicznych na działalność B+R- w żadnym z trzech powyższych krajów nakłady te nie przekroczyły bowiem 0,8% PKB. To, co zwraca uwagę to również fakt, iż w przypadku źródeł innowacji organizacyjnych, wzrasta różnica pomiędzy: korzystaniem z zasobów zewnętrznych a korzystaniem z własnych zasobów przez przedsiębiorstwa (Por. Innobarometer 2007, s. 29). i.2. Innowacje organizacyjne- autonomiczna kategoria innowacji? Wyodrębnienie innowacji organizacyjnych, jako kategorii innowacji jest z pewnością jednym z kluczowych efektów procesu ewoluowania nauki o przedsiębiorstwie oraz dążenia przedsiębiorców do zwiększania jego efektywności. W pracach autorów zagranicznych innowacja organizacyjna zaliczana jest najczęściej do kategorii innowacji nie-technologicznych (Non-technological Innovation). Podobnie, zgodnie z definicją proponowaną w trzeciej edycji Oslo Manual, mianem innowacji organizacyjnej określa się pierwsze zastosowanie nowych metod organizacyjnych (OECD, European Communities, 2005, s. 55). Co więcej, w badaniach innowacyjności prowadzonych w krajach europejskich, aktywność danego podmiotu w zakresie wdrażania innowacji organizacyjnych jest determinowana poprzez fakt: adoptowania metod organizacyjnych wypracowanych przez inne przedsiębiorstwa, organizacje lub osoby (bez modyfikowania lub z niewielką modyfikacją), dostosowywania lub modyfikowania tychże metod, rozwijania nowych lub znacząco udoskonalonych metod organizacyjnych we własnym zakresie,

8 Rozdział i. Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych rozwijania nowych lub znacząco udoskonalonych metod organizacyjnych we współpracy z innych firmami, konsultantami, uniwersytetami (European Commission, 2008, s. 94). Taka kategoryzacja niesie określone skutki związane przede wszystkim z dużo mniejszą intensywnością prac B+R wymaganych do jej wdrażania lub całkowitym brakiem takiej aktywności, a tym samym znaczącym rozszerzeniem podmiotów mogących wykorzystywać ten rodzaj innowacji w swojej działalności. Zainteresowanie natomiast może budzić inny aspekt- związany z konsekwencjami wyodrębnienia innowacji organizacyjnej z grupy innowacji technologicznych i traktowania go, jako niezależnego rodzaju innowacji. Przykładowo, A. Nowak-Far zwraca uwagę na odmienne obszary zastosowania innowacji organizacyjnych i innowacji technologicznych. Zdaniem cytowanego autora, te ostatnie wywierają wpływ na opracowywanie i wdrażanie nowych procesów, produktów i usług, podczas gdy innowacje organizacyjne zwiększają wrażliwość przedsiębiorstwa na jego otoczenie (Nowak-Far.2000, s ). W klasyfikacji dokonanej przez autora z pewnością warto zwrócić uwagę na podkreślane przezeń zależności pomiędzy oboma rodzajami innowacji, które autor ujął w czterech podstawowych kategoriach: zdolności dyfuzji, zdolności dostosowawczych, zdolności skoordynowanej ekspansji oraz innych efektów synergetycznych (Tamże. s. 29). W szczególności uwagę zwraca podkreślenie przez autora faktu, iż faktycznie ceniony efekt synergetyczny może być uzyskany jedynie poprzez polaczenie oddziaływania obu rodzajów innowacji. Z powyższym stwierdzeniem nie można się nie zgodzić, jednak skłania ono do zadania pytania, co stanie się w sytuacji, kiedy nie możliwe jest połączenie innowacji technologicznych z innowacjami organizacyjnymi. Zaczątkiem do próby odpowiedzi na tak sformułowane pytanie może być analiza postrzegania i klasyfikowania innowacji organizacyjnych przez innych autorów, co zobrazowano w tabeli i.3. Tabela i.3. Innowacje organizacyjne (OI) w relacji z innymi rodzajami innowacji Autor klasyfikacji Sposób zaklasyfikowania OI na tle innych rodzajów innowacji Potencjalne konsekwencje Nowak- Far Dwie podstawowe grupy innowacji: technologiczne i organizacyjne (nieautonomiczne i quasiautonomiczne) Z jednej strony uniezależnienie innowacji organizacyjnych od innowacji technologicznych, z drugiej jednak traktowanie OI jako pseudoautonomicznej kategorii innowacji spycha ten rodzaj innowacji w

9 Joanna Sadkowska Liu Dwie podkategorie w ramach OI: techniczne 5 i administracyjne Źródło: Opracowanie własne. hierarchii znaczenia dla przedsiębiorstwa. Dla porównania, zdaniem innych autorów to własnie OI może być niezbędnym elementem warunkującym (pre-condition) wprowadzanie innowacji technologicznych (Lam, 2004, s. 34). Taka kategoryzacja wskazuje na niezwykle szerokie znaczenie przypisywane temu rodzajowi innowacji. Poprzez włączenie do tej grupy, innowacji administracyjnych i technicznych może jednak umykać istota innowacji organizacyjnych. Analizując informacje zebrane w tabeli i.3 warto zwrócic uwagę na poniższe aspekty. Niewątpliwie możliwość połączenia oddziaływania innowacji technologicznych z oddziaływaniem innowacji organizacyjnych i uzyskania tą drogą efektu synergii jest sytuacją pożądaną w działalności przedsiębiorstwa, jednakże w wielu przypadkach bardzo trudną do zrealizowania. Trudność ta wynika przede wszystkim z ograniczeń, na które napotykają podmioty gospodarcze w swojej działalności, przykładowo: finansowych, decyzyjnych, czy też ograniczeń będących pochodną sposobu, w jaki zorganizowana jest i funkcjonuje dana firma. Dlatego też, zasadnym wydaje się być poszukiwanie innych sposobów pozwalających na maksymalizację efektów wdrażania innowacji organizacyjnych, w szczególności, gdy nie towarzyszą im innowacje technologiczne. Elementem różnicującym obie klasyfikacje jest w pierwszym przypadku (Nowak-Far) wyodrębnienie dwóch niezależnych rodzajów innowacji (technologiczne i organizacyjne), podczas gdy w kolejnej klasyfikacji innowacje techniczne przynależą właśnie do kategorii OI. Podobnie, warto zwrócić uwagę, iż według A. Nowaka-Far, jeżeli występuje niezależność pomiędzy innowacjami technologicznymi a innowacjami organizacyjnymi, to jest ona jedynie pozorna (Tamże, s. 112). Takie stwierdzenie wskazuje na budowanie bardzo mocnej relacji pomiędzy oboma rodzajami innowacji, sugerując jednocześnie wyraźny spadek skuteczności innowacji organizacyjnych w sytuacji braku ich powiązania z nowymi produktami, czy technologiami. 5 Innowacje techniczne kategoryzowane dalej na: innowacje produktowe i procesowe. Innowacje admisntracyjne kategoryzowane na: innowacje dotyczące personelu (Staff Innovation), innowacje marketingowe oraz innowacje dotyczące struktury organizacyjnej (Organizational Structure) i innowacje dotyczące klimatu (Climate Innovatuon) (Liu. 2005, s. 251).

10 Rozdział i. Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych Na tak zarysowanym tle można pokusić się o postawienie tezy, iż innowacje organizacyjne mogą funkcjonować w podmiotach, jako niezależny rodzaj innowacji. Jest to szczególnie istotne w przypadku innych organizacji (nie klasycznych podmiotów gospodarczych), które tym samym nie wdrażają rozwiązań bazujących na nowych lub znacząco zmodyfikowanych produktach, procesach, czy technologiach. Kluczem do rozważań na tak sformułowany temat, może być podział innowacji organizacyjnych zaproponowany przez cytowanego autora, zgodnie z którym wyodrębnione zostały innowacje nieautonomiczne oraz innowacje quasiautonomiczne (w sytuacji, gdy nie występuje silny związek OI z innowacjami technologicznymi). Pomimo takiej klasyfikacji, wydaje się jednak, iż pozostaje luka związana z występowaniem innowacji organizacyjnych w pełni autonomicznych, które w szczególności dotyczyłyby organizacji innych niż przedsiębiorstwa- samorządowych, edukacyjnych, kulturalnych. Zakończenie Analiza licznych prac autorów poświęconych innowacjom i ich roli w działalności przedsiębiorstw i organizacji wydaje się wskazywać, iż problematyka wyodrębnienia poszczególnych rodzajów innowacji została już zbadana w sposób dogłębny. Uważne studia nad badaniami innowacji z ostatnich lat pokazują jednak, iż nawet w obszarze, jakim jest klasyfikowanie rodzajów innowacji, odnaleźć można określone punkty, które nie zostały wyjaśnione w sposób jednoznaczny. Przykładowo, F. Damanpour wskazuje na, cytując za Gerwin i van de Ven, iż wyodrębnianie rodzajów innowacji nie jest konieczne, co związane jest z faktem, iż organizacje ostatecznie i tak wdrażają różne ich rodzaje. Przyjmując odmienny sposób patrzenia, zdaniem cytowanego autora, powinno wyróżniać się i rodzaj wdrażanych innowacji i etap wprowadzania (Damanpour. 1991, s ). Wydaje się, iż takie podejście autora w znaczącym stopniu jest konsekwencją prowadzonych przez niego badań poświęconych determinantom warunkującym wdrażanie innowacji w organizacji, w zależności od rodzaju podmiotów wdrażających (organizacje: organiczne, mechanicystyczne). Podobne konkluzje można poczynić w stosunku do innowacji organizacyjnych. Wydaje się bowiem, iż wyodrębnienie ich jako samodzielnej kategorii innowacji stworzy relatywnie szerokie pole możliwości dla podmiotów wyłączonych z wprowadzania rozwiązań bazujących na innowacjach o charakterze technologicznym (w którym to zbiorze kluczową rolę odgrywa aktywność w zakresie B+R).

11 Joanna Sadkowska Na podstawie powyższych rozważań można zatem sformułować twierdzenie, iż kategorią innowacji predestynowaną do wdrażania w organizacjach, których działalność nie posiada charakteru technologicznego, będą właśnie innowacje organizacyjne. Co więcej wydaje się, iż to właśnie ten rodzaj innowacji będzie podstawowym narzędziem, jakie będzie mogło zostać wykorzystane przez omawiane jednostki celem zwiększenia swojej innowacyjności. Rodzaj wdrażanych innowacji jest kluczowym elementem, którego znaczenia nie można podważyć- należy natomiast podkreślić konieczność jego stałego umiejscowienia tak w działalności operacyjnej, jak i rozwoju danego podmiotu. Cytując A. Pawlaka, kluczowym czynnikiem warunkującym sukces jest posiadanie przez każde przedsiębiorstwo ściśle określonej strategii rozwoju innowacyjnego (Pawlak. 2010). Idąc tym tokiem myślenia warto zauważyć, iż ostateczna decyzja dotycząca wyboru określonego rodzaju innowacji (technologicznych lub nietechnologicznych) powinna pozostawać w pełnej zgodności z powyższą długoterminową strategią rozwoju innowacyjnego- przy czym strategia ta winna bazować na wartościach kluczowych dla danego podmiotu. Wartości te będą za każdym razem determinowane w inny sposób nie tylko na poziomie poszczególnych przedsiębiorstw, ale również na poziomie realizowanych przez dany podmiot projektów. Tak wysoki indywidualizm otwiera w pewien sposób możliwości rozwoju innowacyjności nietechnologicznej, nie jako konkurencji, ale przede wszystkim wsparcia i uzupełnienia dla klasycznej innowacyjności opartej o technologiczne innowacje produktowe i procesowe. Bibliografia Damanpour, F. (1991), Organizational Innovation: A Meta-Analysis of Effects of Determinants and Moderators, Academy of Management Journal nr 34. European Commission (2008), Innobarometer 2007,- Analytical Report, Luxembourg. European Commission (2009), Innobarometer 2009,- Analytical Report, Luxembourg. European Commission (2010), European Innovation Scoreboard 2009: Comparative Analysis of Innovation Performance, Luxembourg. Lam A. (2004), Organizational Innovation, working paper, Brunel University. Liu Ch. (2005), An Empirical Study on the Construction of a Model for Measuring Organisational Innovation In Taiwanese High-Tech Enterprises, International Journal of Innovation Management nr 9. Nowak-Far A. (2000), Globalna konkurencja- Stratgeiczne zarządzanie innowacjami w przedsiębiorstwach międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa- Poznań. OECD, European Communities (2005), Oslo Manual- Guidelines for collecting and interpreting innovation data, Third Edition, Paris.

12 Rozdział i. Innowacje organizacyjne w działalności podmiotów gospodarczych Pawlak A., (2010), Komercjalizacja innowacyjnych technologii na przykladzie Stanów Zjednoczonych, (wykład) Gdańsk. Prahalad C.K., Krishnan M.S. (2010), Nowa era innowacji, PWN, Warszawa.