Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej

Transkrypt

1 Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Nazwa kierunku Nazwa przedmiotu Jednostka realizująca Rodzaj przedmiotu Cel kształcenia Treści programowe Farmacja Poziom i forma studiów jednolite studia magisterskie Farmakognozja Punkty ECTS 13 stacjonarne niestacjonarne Zakład Farmakognozji Osoba odpowiedzialna dr hab. Michał Tomczyk obowiązkowy Semestr V, VI Rodzaj zajęć i liczba godzin wykłady 60 ćwiczenia 90 seminaria 0 Przekazanie studentom wiedzy o surowcach leczniczych pochodzenia naturalnego, głównie roślinnego. W zakres wiedzy wchodzą sposoby pozyskiwania surowców, badanie ich tożsamości (identyfikacja metodami makro i mikroskopowymi oraz metodami analizy fitochemicznej: jakościowej i ilościowej), budowa składników chemicznych odpowiedzialnych za efekt terapeutyczny, metody standaryzacji i ocena jakości surowców farmakognostycznych i ich zastosowanie i wykorzystanie w lecznictwie. Wykłady: Wstęp wykładów oparty jest o krótki rys historyczny, związek farmakognozji z naukami pokrewnymi (botanika, chemia organiczna, farmakologia), pochodzenie surowców roślinnych, zasady zbioru, suszenia i przechowywania, metody badań surowców (makroskopowe, mikroskopowe, badania chemiczne, chromatograficzne (TLC, HPLC, GC, GC-MS i biologiczne). W części szczegółowej omawiane są jednorodne substancje (z grup: węglowodany, olejki eteryczne, flawonoidy, glikozydy nasercowe, alkaloidy) oraz roślinne surowce lecznicze w szczególności farmakopealne objęte Farmakopeą Polską X, Ph. Eur. 8.0; oraz wybranymi danymi z monografii poglądowych m.in.: niemieckiej Komisji E, ESCOP Wspólnoty Europejskiej, WHO Monographs, Wichtl Max (ed.) - Herbal Drug and Phytopharmaceuticals) i niefarmakopealne przeważnie w układzie chemicznym, a w niektórych przypadkach w układzie farmakologicznym. Na wstępie każdego działu omawiana jest budowa głównych związków chemicznych występujących w surowcach, ich biogeneza, właściwości fizykochemiczne, reakcje charakterystyczne, metody izolacji oraz ilościowego oznaczenia, a także działanie farmakologiczne w niektórych przypadkach uwzględniające mechanizm działania. Wykładami objęte są surowce zamieszczone w obowiązującej farmakopei polskiej (europejskiej) oraz znajdujące się w Urzędowym Spisie Leków, a także surowce przemysłowe, z których izoluje się pojedyncze związki, bądź ich zespoły, wykorzystywane w lecznictwie. Wykaz związków chemicznych i surowców: - węglowodany (cukry proste, oligosacharydy, polisacharydy); polisacharydy - glukany - skrobie farmakopealne (FP X), dekstryny, dekstrany, materiały opatrunkowe: Lanugo cellulosi absorbens, Lanugo gossypi absorbens, guma ksantan (Xanthani gummi); surowce błonnikowe, polifruktany - inulina, polisacharydy grzybowe, galaktany - agar, karagenina; mannany - Cyamopsis seminis pulvis, Guar galactomannanum; poliuronidy - kwas alginowy; surowce śluzowe - Agar, Lichen islandicus, Fucus vel Ascophyllum, Graminis rhizoma, Althaeae folium et radix, Farfarae folium, Lini semen, Plantaginis ovatae semen, Plantaginis ovatae seminis tegumentum, Plantaginis lanceolate folium, Psylii semen, Malvae sylvestris flos (folium), Malvae arboreae flos, Verbasci flos, Salep tuber, Tiliae flos, Symphyti radix, Trigonellae foenugraeci semen, Cydoniae semen; gumy - Acaciae gummi, Tragacantha, Karaya; - pektyny; - tłuszcze, oleje o znaczeniu farmaceutycznym (Oleum: raffinatum, hydrogenatum, virginale) - Jecoris aselli, Adeps suillus, oleje roślinne - oleje stałe - Cacao, schnące - Lini, Papaveris, półschnące - Arachidis, Rapae, Soiae, Helianthi annui, Sesami, nieschnące - Olivae, Amygdalarum, inne: Borago, Cocois, Ricini, Chaulmoograe, Carthami, Gossypi, Maydis, Oenotherae, Piscis oleum omega-3 acidis abundans, Tritici; - woski - Adeps lanae (lanolina), Cetaceum, Cera flava, Cera alba; - woski roślinne: Cera Carnauba, olej jojoba; fitosterole: Sabalis serrulate fructus, Urticae radix, Pruni africanae cortex, - kwasy organiczne (wit. C), (alifatyczne, cykliczne, aromatyczne; - fenolokwasy i połączenia estrowe, depsydy, depsydony - kwas salicylowy, kwas cynamonowy, kwas kawowy, kwas ferulowy: Ballotae nigrae herba, Cynare folium, Curcumae xanthorrizae rhizoma, Echinaceae ssp., Eleutherococci radix, Fraxini folium, Hibisci sabdariffae flos (kwas cytrynowy/antocyjany), Plantaginis lanceolatae folium (akteozyd), Rosae pseudo-fructus (kwas askorbowy), Urticae folium, Verbenae citridoratae folium (olejek eteryczny); olejki eteryczne - surowce: Absinthii herba, Angelicae radix, Anisi fructus, Anisi stellati fructus, Arnicae flos, Aurantii amari epicardium et mesocarpium, Carvi fructus, Caryophylli flos, Chamomillae romanae flos, Cinnamomi cortex,

2 Coriandri fructus, Eucalypti folium, Foeniculi amari fructus, Foeniculi dulcis fructus, Foeniculi amari herbae aetheroleum, Juniperi pseudo-fructus, Lavandulae flos, Levistici radix, Lupuli flos, Matricariae flos, Melissae folium, Menthae piperitae folium, Milefolii herba, Ononidis radix, Origani herba, Rosmarini folium, Salviae officinalis folium, Salviae triloba folium (S. militorrhiza, S. divinorum), Serpylli herba, Tanaceti parthenii herba (partenolid), Thymi herba, Valerianae radix, Zingiberis rhizoma; olejki eteryczne (farmakopealne): Anisi aetheroleum, Anisi stellati aetheroleum, Aurantii dulcis aetheroleum, Carvi aetheroleum, Caryophylli floris aetheroleum, Cinnamomi cassiae aetheroleum, Cinnamomi zeylanici folii aetheroleum, Cinnamomi zeylanici corticis aetheroleum, Citri reticulatae aetheroleum, Citronellae aetheroleum, Coriandri aetheroleum, Eucalypti aetheroleum, Foeniculi amari fructus aetheroleum, Juniperi aetheroleum, Lavandulae aetheroleum, Limonis aetheroleum, Matricariae aetheroleum, Melaleucae aetheroleum, Menthae piperitae aetheroleum, Menthae arvensis aetheroleum partim mentholum depletum, Myristicae fragrantis aetheroleum, Neroli aetheroleum, Pini pumilionis aetheroleum, Pini sylvestris aetheroleum, Rosmarini aetheroleum, Salviae lavandulifoliae aetheroleum, Salviae sclareae aetheroleum, Spicae aetheroleum, Terebinthinae aetheroleum a Pino pinastro, Thymi aetheroleum; farmakopealne składniki olejków eterycznych: cyneol, eugenol, kamfora, mentol, tymol. - żywice i balsamy: Balsamum peruvianicum, Balsamum tolutanum, Benzoe sumatranus, Benzoe tonkinensis, Benzois sumatrani tinctura, Benzois tonkinensis tinctura, Capsici oleoresina raffinata et quantificata, Colophonium, Lacca, Mastix, Myrrha, Olibanum indicum; niefarmakopealne: Podophylli resina, Guajaci resina - garbniki - hydrolizujące, katechinowe (proantocyjanidyny): Agrimoniae herba, Alchemillae herba, Bistortae rhizoma, Crataegi fructus (procyjanidyny), Hamamelidis folium, Lythri herba, Pelargonii radix, Quercus cortex, Ratanhiae radix, Ratanhiae tinctura, Sanguisorbae radix, Tanninum, Tormentillae rhizoma, inne: Anserinae herba, Juglandis folium, Galla, Myrtilli fructus, Rubi fruticosi folium (FP MN), Theae folium; - glikozydy cyjanogenne - amigdalina, prunazyna, sambunigryna, linamaryna; - związki siarkowe - synigryna, synalbina, glukotropeolina, Allii sativi bulbus, Alli sativi bulbi pulvis, Alli cepae bulbus; - glikozydy fenolowe - Filipendulae ulmariae herba, Uvae ursi folium, Vitis idaeae folium, Populi folium, Populi gemma, Salicis cortex; - kumaryny - (proste kumaryny, furanokumaryny, piranokumaryny, furochromony) Meliloti herba, Ammi visnagae fructus, Asperulae herba, Abrotani herba, Hippocastani cortex (flos), Archangelicae radix; - antocyjany - Cyani flos, Myrtilli fructus, Sambuci fructus, Hibisci sabdariffae flos, Malvae folium, Aroniae fructus, - flawonoidy - (flawony, flawonole, flawanony, flawanonole, izoflawony, chalkony, flawonolignany, biflawonoidy): substancje: diosmina, rutozyd, trokserutyna; Auranti amari flos, Betulae folium, Calendulae flos, Carthami flos, Crataegi folium cum flore, Equiseti herba, Fagopyri herba, Ginkgonis folium, Helichrysi flos (FP MN) Leonuri cardiaceae herba, Matricariae flos (7-glukozyd apigeniny), Orthosiphonis folium, Passiflorae herba, Polygoni avicularis herba, Sambuci flos, Tiliae flos, Violae tricoloris herba, Solidaginis herba, Hyperici herba, Silybi mariani fructus, Styphnolobi flos - (Sophorae japonicae flos immaturus), Solidaginis herba, Solidaginis virgaureae herba, Scutellariae baicalensis radix, Violae herba cum flore; - lignany - Eleutherococci radix (fenylopropanoidy, eleuterozyd B i E), Podophylli resina, Schisandrae chinensis fructus, Guajaci resina chinony i antrazwiązki: Aloe barbadensis, Aloe capensis, Rhei radix, Sennae folium, Sennae fructus acutifoliae, Sennae fructus angustifoliae, Frangulae cortex, Rhamni catharticae fructus, Rhamni purshianae cortex; Chrysarobinum; (Rubiae tinctorum radix, Hyperici herba - hiperycyna); - gorycze (terpeny) - irydoidy Agni casti fructus (kastycyna-flawonoidy), Centaurii herba, Euphrasiae herba, Gentianae radix, Harpagophyti radix, Marrubi herba (marubina), Menyanthidis trifoliatae folium, Valerianae radix, Valerianae radix minutata laktony seskwiterpenowe: Absinthii herba, Cichorii radix, Cnici benedicti herba, Millefolii herba, Taraxaci officinalis herba cum radicae Taraxaci officinalis radix, Tanaceti parthenii herba; - saponiny - triterpenowe - Liquiritae radix, Primulae radix, Saponariae radix, Calendulae flos, Herniariae herba, Polygalae radix, Hippocastani cortex/flos/fructus/semen, Verbasci flos, Ginseng radix, Notoginseng radix, Hederae helicis folium, steroidowe: Trigonellae foenugraeci semen; Rusci aculeati rhizoma - glikozydy nasercowe - glikozydy kardenolidowe farmakopealne: deslanozyd, digitoksyna, digoksyna, uabaina; surowce: - Digitalis lanatae folium, D. purpureae folium, Adonidis vernalis herba, Convallariae herba, Strophanthi semen, glikozydy bufadienolidowe - Scillae bulbus; - alkaloidy: substancje alkaloidowe, farmakopealne: atropina, chinina, chinidyna, kofeina, kokaina, kodeina, kolchicyna, efedryna, ergometryna, ergotamina, skopolamina, hioscyjamina, lobelina, nikotyna, noskapina, papaweryna, fizostygmina, pilokarpina, rezerpina, teobromina, teofilina, johimbina, winblastyna, winkrystyna; surowce alkaloidowe zawierające protoalkaloidy - Ephedrae herba, Colchici semen, Capsici fructus, purynowe - Theae folium, Coffeae semen, Colae semen, Cacao semen, Guarana; tropanowe - Stramonii folium, Beladonnae folium et radix, Coca folium, pirydynowe i piperydynowe - Lobeliae herba, izochinolinowe - Boldi folium, Glauci flavi herba,

3 Hydrastis rhizoma, Chelidonii herba, Fumariae herba, Stephaniae tetrandrae radix, Opium crudum, Ipecacuanhae radix, Papaveris rhoeados flos, indolowe - Strychni semen, Secale cornutum, Rauwolfiae radix, Vincae minoris herba, Catharantus roseus, steroidowe - Veratri rhizoma, chinolinowe - Cinchonae cortex, imidazolowe - Jaborandii folium, diterpenowe - Taxi folium. Ćwiczenia: V semestr - ćwiczenia morfologiczno-anatomiczne zapoznają studentów z farmakopealnymi monografiami surowców roślinnych a w szczególności z prawidłowym nazewnictwem, wyglądem morfologicznym surowców roślinnych oraz identyfikacją roślinnych surowców leczniczych w postaci proszków zarówno metodami mikroskopowymi (cechy diagnostyczne) jak i mikrochemicznymi. Badane surowce zgrupowane są w układzie organograficznym: - folium Althaeae, Belladonnae, Betulae, Cynarae, Digitalis purpureae, Ginkgonis, Melissae, Menthae pip., Menyanthidis trifoliatae, Plantaginis lanceolatae, Salviae, Sennae, Stramonii, Urticae, Uvae ursi - cortex Cinchonae cortex, Cinnamomi cortex, Frangulae, Quercus, Salicis - varia Fucus vel Ascophyllum, Lichen islandicus, Lupulinum, materiały opatrunkowe - radix et rhizoma Althaeae, Archangelicae, Gentianae, Liquiritae, Ipecacuanhae, Levistici, Primulae, Ononidis, Rhei, Valerianae, Graminis, Bistortae, Tormentillae, Zingiberis - anthodium et flos Arnicae, Chamomillae romanae, Matricariae, Calendulae, Hibisci sabdariffae, Lavandulae, Lupuli, Malvae sylvestris, Sambuci, Verbasci, Crataegi folium cum flore, Tiliae - fructus et semen Anisi, Capsici, Carvi, Colae, Coriandrii, Crataegi, Foeniculi, Juniperi, Myrtilli, Lini, Plantaginis ovatae, Plantaginis ovatae seminis tegumentum, Psylli, Rosae, Trigonellae foenugraeci, - herba Absinthii, Agrimoniae, Centaurii, Chelidonii, Equiseti, Filipendulae ulmariae, Hyperici, Meliloti, Millefolii, Polygoni avicularis, Thymi, Violae herba cum flore, Solidaginis, Solidaginis virgaureae. VI semestr - ćwiczenia z analizy fitochemicznej. Prowadzone są badania składu chemicznego pozwalające na określenie tożsamości surowców oraz wykrywanie zafałszowań charakterystyczne reakcje chemiczne, badania chromatograficzne. Prowadzona jest także ocena jakości surowców farmakognostycznych, ich standaryzacja badania podstawowe (analiza chromatograficzna, metody spektrofotometryczne) oraz oznaczenia zawartość procentowej ciał czynnych (FP X). Na ćwiczeniach fitochemicznych badane są surowce głównie farmakopealne, omawiane szczegółowo na wykładach zawierające niżej podane zespoły ciał czynnych w następującej kolejności: węglowodany, olejki eteryczne, glikozydy fenolowe, glikozydy cyjanogenne, glikozydy siarkowe, garbniki, flawonoidy, antocyjany, kumaryny, gorycze, furochromony, antrazwiązki, glikozydy nasercowe, saponiny, alkaloidy. Formy i metody dydaktyczne Forma i warunki zaliczenia Literatura podstawowa Literatura uzupełniająca wykład z prezentacją multimedialną ćwiczenia mikroskopowe uzupełnione prezentacją audiowizualną ćwiczenia laboratoryjne Forma zaliczenia: egzamin Warunki zaliczenia: - sprawdziany pisemne, pozwalające oszacować etapowe osiągnięcia studenta i identyfikujące braki, aby zachęcić studenta do postępu w ciągłym kształceniu - sprawdzian praktyczny w formie pisemnej z analizy morfologiczno-anatomicznej z obserwacją wykonawstwa po zakończonych ćwiczeniach praktycznych obejmujących analizę roślinnych surowców leczniczych - zaliczenie praktyczne ćwiczeń laboratoryjnych z bezpośrednią obserwacja studenta demonstrującego umiejętności i pracę w zespole, stanowiącą podstawę oceny postaw - egzamin ustny ukierunkowany w stronę sprawdzenia wiedzy zdolnych studentów na poziomie wyższym, niż sama znajomość faktów, tj. poziom zrozumienia, umiejętność analizy, syntetycznego rozwiązywania problemów - egzamin pisemny - dłuższa wypowiedź pisemna pozostałym studentom podsumowujący zdobytą wiedzę i standaryzowany w celu obiektywizacji oceny 1. Kohlmünzer St.: Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, PZWL, Warszawa Matławska I. i współ.: Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, wyd. AM Poznań American Herbal Pharmacopoeia: botanical pharmacognosy microscopic characterization of botanical medicines, Editors: Upton R., DAyu RH., Graff A., Jolliffe G., Langer R., Williamson E., CRC Press, Boca Raton-London-New York Samuelsson G., Bohlin L.: Drugs of Natural Origin, A treatise of pharmacognosy, 6 th revised edition, Swedish Pharmaceutical Press, Stockholm Farmakopea Polska X, wyd. Pol. Tow. Farm., Warszawa European Pharmacopoeia (Ph. Eur.) 7 th ed., Council of Europe, Strasbourg, 2010.

4 Przedmiotowe efekty kształcenia P-W01 P-W02 P-W03 P-W04 P-W05 P-U01 P-U02 P-U03 P-U04 P-U05 P-U06 P-U07 P-K01 Bilans nakładu pracy studenta V semestr Bilans nakładu pracy studenta VI semestr Efekty kształcenia Odniesienie do kierunkowych efektów kształcenia Zna grupy związków chemicznych metabolitów pierwotnych i wtórnych, decydujących o aktywności biologicznej i farmakologicznej surowców KC.W37 roślinnych. Zna struktury chemiczne związków występujących w roślinach leczniczych i posiada wiedzę o ich działaniu i zastosowaniu KC.W38 Zna lecznicze surowce roślinne farmakopealne i niefarmakopealne, oraz metodach oceny ich jakości i wartości leczniczej. KC.W39 Zna surowce roślinne silnie i bardzo silnie działające, a także skład chemiczny, właściwości lecznicze i toksyczność roślin narkotycznych. KC.W40 Zna zasady stosowania i dawkowania leczniczych surowców roślinnych, ma wiedzę o ich toksyczności. KC.W41 Określa metodami makro- i mikroskopowymi tożsamość surowca roślinnego, w formie krojonej i sproszkowanej, w tym jako składnika mieszanki ziołowej KC.U14 i mieszaniny surowców sproszkowanych. Udziela informacji o leczniczym surowcu roślinnym, określa jego skład chemiczny, właściwości lecznicze, działania uboczne i interakcje. KC.U15 Potrafi rozpoznać roślinny surowiec leczniczy i zakwalifikować go do właściwej grupy botanicznej na podstawie jego cech morfologicznych i KC.U35 anatomicznych. Potrafi ocenić jakość surowca roślinnego i jego wartość leczniczą w oparciu o monografię farmakopealną oraz z użyciem innych metod analitycznych i KC.U36 biologicznych. Potrafi przeprowadzić analizę fitochemiczna surowca roślinnego i określić związek chemiczny lub grupę związków chemicznych występujących w tym KC.U37 surowcu. Ocenia jakość produktów zawierających lecznicze surowce roślinne różnego pochodzenia. KD.U33 Przeprowadza analizę prostego i złożonego preparatu roślinnego w oparciu o metody fitochemiczne i identyfikuje zawarte w nim związki lub grupy KD.U34 związków czynnych. Jest zdolny do wyciągania i formułowania wniosków z własnych doświadczeń i obserwacji. KB.K3 Godziny kontaktowe z nauczycielem akademickim: udział w wykładach 10 x 3h 30 h udział w ćwiczeniach 9 x 5 h 45 h udział w konsultacjach związanych z zajęciami 9 x 2h 18 h Razem 93 h Samodzielna praca studenta: przygotowanie do ćwiczeń 9 x 3h 27 h przygotowanie do kolokwiów 2 x 30h 60 h Razem 87 h Ogółem 180 h ECTS 6 Godziny kontaktowe z nauczycielem akademickim: udział w wykładach 10 x 3h 30 h udział w ćwiczeniach 9 x 5 h 45 h udział w konsultacjach związanych z zajęciami 9 x 2h 18 h Razem 93 h Samodzielna praca studenta: przygotowanie do ćwiczeń 9 x 3h 27 h przygotowanie do kolokwiów 2 x 30h 60 h przygotowanie do egzaminu 1 x 60h 60 h Razem Ogółem 147 h 240 h

5 Wskaźniki ilościowe ECTS 7 Ogółem 420 h ECTS 13 Nakład pracy studenta związany z zajęciami wymagającymi bezpośredniego ECTS 186h udziału nauczyciela. 6 Nakład pracy studenta związany z zajęciami o charakterze praktycznym. 330h 11 Nr efektu kształcenia Metody weryfikacji efektu kształcenia Formujące Podsumowujące P-W01 wejściówka na zajęciach kolokwia, egzamin P-W02 wejściówka na zajęciach kolokwia, egzamin P-W03 wejściówka na zajęciach, obserwacja pracy studenta w trakcie zajęć zaliczenie praktyczne zajęć P-W04 wejściówka na zajęciach kolokwia, egzamin P-W05 wejściówka na zajęciach kolokwia, egzamin P-U01 obserwacja pracy studenta w trakcie zajęć zaliczenie praktyczne zajęć P-U02 obserwacja pracy studenta w trakcie zajęć zaliczenie praktyczne zajęć P-U03 obserwacja pracy studenta w trakcie zajęć zaliczenie praktyczne zajęć P-U04 ocena wyciąganych wniosków z eksperymentów zaliczenie praktyczne zajęć P-U05 ocena wyciąganych wniosków z eksperymentów zaliczenie praktyczne zajęć P-U06 ocena wyciąganych wniosków z eksperymentów zaliczenie praktyczne zajęć P-U07 ocena wyciąganych wniosków z eksperymentów zaliczenie praktyczne zajęć P-K01 ocena zdolności do samodzielnej pracy zaliczenie praktyczne zajęć egzamin Data opracowania programu r. Program opracował dr hab. Michał Tomczyk