FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2012, Agric., Aliment., Pisc., Zootech.

Transkrypt

1 FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Foli Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2012, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 296 (23), Kzimierz JANKOWSKI 1, Wiesłw CZELUŚCIŃSKI 1, Jolnt JANKOWSKA 2, Jcek SOSNOWSKI 1,Bet WIŚNIEWSKA-KADśAJAN 1 WPŁYW ZRÓśNICOWANEJ DAWKI ODPADU POPIECZARKOWEGO NA STOPIEŃ ODROSTU MURAW TRAWNIKOWYCH EFFECT OF VARIOUS DOSES OF MUSHROOM S REFUSE ON THE REGROWTH DEGREE OF TURF LAWNS 1 Kter Łąkrstw i Ksztłtowni Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyroniczo-Humnistyczny w Sielcch ul. Bolesłw Prus 14, Sielce, e- mil: lki@uph.eu.pl 2 Prcowni Agrometeorologii i Postw Meliorcji, Uniwersytet Przyroniczo-Humnistyczny w Sielcch ul. Bolesłw Prus 14, Sielce Astrct. To fertilize oth grssln n lwns cn e use refuses from mushrooms cultivtion. Utiliztion mushroom s refuses is still very little known. The im of this stuy ws to etermine the effect of mushroom s sustrte on the compctness of turf lwn with vrying prticiption of perennil ryegrss. The fiel experiment ws estlishe in 2004 on griculturl oject of University of Nturl Sciences n Humnities in Sielce. It ws teste the type of lwn mixtures: Wemely (M1); Prkow (M2), Relx (M3), Półcień (M4), n the mushroom s sustrte in ifferent ose (0, 2, 4, 6 kg m 2 ). On the ll experimentl ojects minerl fertiliztion in the form of Pokon fertilizer ws use. In ech yer of the stuy the lwn compctness ws evlute. This evlution ws me ccoring to the IHAR methoology. Among the stuie lwn mixtures the quickest regrowth ws chrcterize Wemley mixture with 80% shre of perennil ryegrss, n generlly with ecresing of the percentge of perennil ryegrss in the mixture, the regrowth ecrese. In view point of the lwns owner it s fvorle feture. Incresing the ose of mushroom s refuse lso increse regrowth of turf lwns ut it cuse further improvement in the conition of sujects such s lwn color, compctness etc. which hs een confirme in other stuies. Słow kluczowe: miesznki trw, op popieczrkowy, orost, trwnik. Key wors: grss mixtures, lwn, mushroom s refuse, regrowth. WSTĘP Do nwoŝeni zrówno uŝytków zielonych, jk i murw trwnikowych, moŝn wykorzystć opy z uprwy pieczrek. Zniem Slomez i in. (2009), wykorzystnie połoŝ popieczrkowego jest otychczs mło znne. PołoŜe tkie uzyskujemy po zkończeniu cyklu uprwy pieczrek. Jk poje Amski (2005), połoŝe stosowne w proukcji pieczrek skł się z przefermentownej mieszniny słomy, kurzk, gipsu i woy. Po rozrośnięciu się grzyni pieczrki, połoŝe okrywne jest wrstwą wpnownego torfu wysokiego. Gpiński i Woźnik (1999) pokreślją, Ŝe w porównniu ze świeŝym oornikiem połoŝe popieczrkowe jest skonensownym nwozem, ogtym w mikro- i mkroelementy,

2 36 K. Jnkowski i in. zwłszcz w zot. PołoŜe popieczrkowe, jko nwóz orgniczny stosowne w tkiej smej wce jk oornik, wnosi o gley większe ilości mkroskłników, tkich jk: fosfor, pots, wpń i mgnez (Amski 2005). W czsie przygotowni połoŝ i uprwy pieczrek uleg rozkłowi przee wszystkim mteri orgniczn (słom). Jk poją Szuyg i Mszkiewicz (1995), połoŝe z pieczrkrni po zlikwiowniu uprwy nie nje się o ponownego uŝyci. Jest ono jenk cennym źrółem próchnicy (NiŜewski i in. 2006). W świeŝej msie zwier 0,5% zotu, 0,5% fosforu, 0,5% potsu, 4 6% wpni orz 18% sustncji orgnicznej, jego ph wynosi 6,2 6,5. Nie zwier szkoliwych ronoustrojów, grzyów chorootwórczych i nsion chwstów, nie m zpchu i ozncz się orą konsystencją (krótkie włókn, łtwo się zielą). Jest ono zwsze nwozem o zncznych zolnościch okwszjących, poniewŝ zwier nwet o 20% wpn nwozowego, niezleŝnie o jego ph. RównieŜ pozostłości śroków chemicznych, stosownych profilktycznie prze ziorem grzyów, nie stnowią Ŝnego zgroŝeni l uprwinych później roślin, nwet tych o njkrótszym okresie wegetcji, ze wzgląu n krótki okres krencji tych śroków (Szuyg 2002). Zletą połoŝ popieczrkowego, wykorzystywnego w ogronictwie czy rolnictwie jest uŝ przyswjlność zwrtych w nim skłników minerlnych przez rośliny w wóch pierwszych ltch (Gpiński i Woźnik 1999). PołoŜe popieczrkowe chętnie wykorzystywne jest w sownictwie, przy nwoŝeniu zieleni miejskiej i w wrzywnictwie. Prze zstosowniem zlec się jenk wymieszć je z ziemią i ewentulnie przekompostowć. ZuŜyte połoŝe nie jest więc ezuŝytecznym opem, tylko trze je opowienio wykorzystć (Stępk 2002). W osttnich ltch Polsk nleŝy o potenttów w proukcji pieczrek, ilość wytworzonych opów popieczrkowych wynosi 1500 tys. ton. W tej sytucji stwrz to powŝny prolem l proucentów pieczrek, którzy n ogół nie posiją uŝytków rolnych, y je zutylizowć. PołoŜe popieczrkowe jest sypkie, co ułtwi wymiesznie go z gleą, ez wzglęu n wielkość wki i termin stosowni. Z tego powou moŝe ono yć uŝyte z orym skutkiem n łąki i trwniki (Szuyg i Mszkiewicz 1995; Jnkowski i in. 1999; Loschinkohl i Boehm 2001). Celem prcy yło określenie wpływu połoŝ popieczrkowego n orstnie murw trwnikowych o zróŝnicownym uzile Ŝycicy trwłej. MATERIAŁ I METODY Doświczenie polowe złoŝono w 2004 roku n terenie oiektu rolniczego Uniwersytetu Przyroniczo-Humnistycznego w Sielcch. Doświczenie złoŝono w ukłzie split-plot. W prowzonym oświczeniu zstosowno nstępujące czynniki wcze: rozj miesznki trwnikowej: Wemely (M1); Prkow (M2); Relx (M3); Półcień (M4), wk połoŝ popieczrkowego (0, 2, 4, 6 kg m 2 ). W nich wykorzystno cztery ostępne w hnlu miesznki trw, proukowne przez firmę Grminex, o róŝnym przeznczeniu i zróŝnicownym uzile procentowym Lolium perenne: Wemley (80%) M1; Prkow (60%) M2; Relx (40%) M3 i Półcień (20%) M4 (t. 1).

3 Wpływ zróŝnicownej wki opu Tel 1. Skł gtunkowy i ominowy poszczególnych miesznek trwnikowych Tle 1. Species n vrieties composition of some lwn mixtures Nzw miesznki Mixture nme Gtunki trw Grss s pecies Uził w miesznce Shre in mixture (%) Nzw ominy Vriety nme WEMBLEY (M1) TAYA CARTEL PRESTER BORCEL PARKOWA (M2) kostrzew trzcinow re fescue NAKI SAKINI ECHO FINE LAWN RELAX (M3) kostrzew trzcinow tll fescue NAKI ECHO PERNILLE FINE LAWN PÓŁCIEŃ (M4) kostrzew owcz sheep s fescue wiechlin łąkow kntucky luegrss wiechlin łąkow kntucky luegrss SAKINI/GRAFITTI ELANOR PERNILLE ECHO CARINA RIDU BALIN CONNI Po wzglęem zwrtości skłników nwozowych (NPK) op popieczrkowy zwierł 1,4% zotu, 0,2% fosforu i 0,5% potsu. N wszystkich oiektch oświczlnych stosowno nwoŝenie minerlne w postci nwozu Pokon, który nleŝł o grupy nwozów szyko ziłjących i stosowno go w wóch jenkowych wkch w ilości 120 kgn h 1 rocznie. W kŝym roku ń ocenino tempo orstni murw. Oceny tej okonywno szóstego ni po koszeniu w połowie kŝego miesiąc. Pomiru okonywno sztywną mirką, wykonując trzy pomiry po przekątnej kŝego poletk. Bni polowe przeprowzono n gleie zlicznej o ziłu gle ntropogenicznych, rzęu kulturoziemnych, typu hortisoli (Dorzński i Zwzki 1995). Anliz zsoności nego utworu gleowego wykzł, Ŝe m on oczyn zsowy (ph 7) wysoką zwrtość zotu (0,29%), fosforu (90 mg 100 g 1 gley), mgnezu (11,4 mg 100 g 1 gley) orz miezi (28,7 mg 100 g 1 gley). Zwrtość potsu określono jko niską, mngnu śrenią. Dne meteorologiczne z lt uzyskno ze Stcji Hyrologiczno-Meteorologicznej w Sielcch. W celu określeni czsowej i przestrzennej zmienności elementów meteorologicznych orz oceny ich wpływu n przeieg wegetcji roślin oliczono współczynnik hyrometryczny (K) Sielininow (Bc i in. 1993), zieląc sumę opów miesięcznych przez jeną ziesiątą sumy śrenich oowych tempertur l tego miesiąc (t. 2). Otrzymne wyniki pono wieloczynnikowej nlizie wrincji z wykorzystniem moelu miesznego (syntez z lt), l istotnych źróeł zmienności okonno szczegółowego porównni śrenich testem Tukey przy poziomie istotności p 0,05 (Trętowski i Wójcik 1992).

4 38 K. Jnkowski i in. Tel 2. Współczynnik hyrometryczny (K) Sielininow w poszczególnych miesiącch okresów wegetcyjnych w ltch (K 0,5 siln posuch; 0,51 0,69 posuch; 0,70 0,99 sł posuch; K>1 rk posuchy) Tle 2. Hyrometricl Sielininow inexes (K) in iniviul months of vegettion sesons of (K<0.5 high rought; rought; poor rought; K>1 no rought) Miesiące Month Rok uŝytkowni Stuy yer IV 1,58 0,35 1,18 V 2,29 1,94 0,97 VI 0,96 1,06 0,46 VII 0,99 1,59 0,24 VIII 1,20 0,49 4,21 IX 0,44 0,41 0,45 X 1,05 0,08 0,74 WYNIKI I DYSKUSJA Orost trw wchozących w skł murw trwnikowych nleŝy o rzo istotnych cech (Gpiński i Woźnik 1999, Jnkowski i in. 2004). OtóŜ trwy gzonowe powinny posić powolny orost im wolniejszy jest orost nego gtunku trwy, tym chętniej jest on wykorzystywny jko komponent miesznek trwnikowych. Powolne orstnie murw trwnikowych przyczyni się o zmniejszeni częstotliwości koszeni, co ezpośrenio przekł się n ogrniczenie kosztów utrzymni nego trwnik. Orost nych murw miesznkowych (t. 3) zleŝł zrówno o skłu otnicznego miesznki trwnikowej, wki opu popieczrkowego, jk i lt ń. W przypku rozju miesznki ich orost zmniejszł się z 4,4 o 4,1 cm l miesznek o zmniejszjącym się procentowym uzile Ŝycicy trwłej z 80 o 40%. Ntomist w miesznce Półcień przy njniŝszym procentowym uzile Ŝycicy trwłej, gzie ominującym gtunkiem (55%) ył kostrzew czerwon, orost murwy niezncznie się poprwił 4,2 cm. Poon tenencj orostu tej miesznki wystąpił zrówno w 2005 roku (4,5 cm), jk i 2006 (3,9 cm). Wyniki tych ń wskzują, Ŝe niezleŝnie o lt ń njwolniejszy orost posił miesznk Relx (4,4 cm ) z 40-procentowym uziłem Ŝycicy trwłej. Jk twierzą Rk i in. (2001), poszczególne gtunki trw róŝnią się o sieie po wzglęem zpotrzeowni n skłniki oŝywcze. W innych nich (Jnkowski i in. 2011) z uŝyciem hyroŝelu w połoŝu gleowym njmniejsze przyrosty (njkorzystniejsze z punktu wizeni uŝytkownik trwnik) uzyskł miesznk Wemley z 80-procentowym uziłem Ŝycicy trwłej. NwoŜenie nie jest tylko ziegiem ostrczjącym trwnikowi skłników pokrmowych (Szuyg 2002), le zpewni mu Ŝywozieloną rwę, oporność n suszę, tkŝe równomierny orost. Uwzglęnijąc wkę opu popieczrkowego wykzno, Ŝe w mirę zwiększni się wki tego opu pogrszł się stopień orostu runi z 4,0 cm n oiekcie kontrolnym o 4,7 cm n oiekcie z njwyŝszą wką opu popieczrkowego (6 kg m 2 ). RóŜnic w oręie nych murw ył istotn tylko mięzy tymi wom oiektmi. Poonie w poszczególnych ltch ń, orost murw zwiększł się w mirę wzrostu wki opu popieczrkowego.

5 Wpływ zróŝnicownej wki opu Tel 3. Orost murw trwnikowych (w cm) w zleŝności o rozju miesznki i wki opu popieczrkowego w ltch Tle 3. Turf lwns regrowth (in cm) in epen on the kin of mixture n ose of mushroom s refuse in Miesznk Mixture (C) M1 M2 M3 M4 Rok Yer (A) (B) D 0 4,2 3,7 4,0 D 1 4,4 3,6 4,0 D 2 4,7 4,5 4,6 Dwk opu Dose refuse Śreni Men D 3 4,9 4,6 4,8 D 0 4,0 3,7 3,9 D 1 4,3 3,7 4,0 D 2 4,6 3,6 4,1 D 3 4,8 4,7 4,8 D 0 4,3 3,7 4,0 D 1 4,4 3,8 4,1 D 2 4,7 3,6 4,2 D 3 4,7 3,6 4,2 D 0 4,2 3,6 3,9 D 1 4,4 3,7 4,0 D 2 4,8 3,9 4,4 D 3 4,9 4,8 4,9 NIR 0,05 LSD 0,05 A x B x C 0,5 B x A x C 1,1 B x C 0,7 Śrenie l miesznek Men for mixtures M1 4,6 4,1 4,4 M2 4,4 3,9 4,2 M3 4,5 3,7 4,1 M4 4,5 3,9 4,2 NIR 0,05 LSD 0,05 A x C r.n. C x A 0,7 C r.n. Śrenie l wki opu Men for eose refuse D 0 4,2 3,7 4,0 D 1 4,4 3,7 4,1 D 2 4,7 4,0 4,4 D 3 4,8 4,5 4,7 NIR 0,05 LSD 0,05 A x B 0,5 B x A 0,6 B 0,6 Śreni Men 4,5 4,0 NIR 0,05 LSD 0,05 A 0,4 M1 Super Gzon, M2 Wemley, M3 Prkow, M4 Relx, M5 Półcień, D 0 ez opu no refuse, D 1 2 kg m 2, D 2 4 kg m 2, D 3 6 kg m 2. W nlizie tej wykzno tkŝe istotne współziłnie zrówno lt ń i wki opu popieczrkowego, jk i zleŝności owrotnej. Istotne współziłnie uzyskno równieŝ w oniesieniu o miesznki i wki opu popieczrkowego. Njszyszym orostem (4,9 cm) chrkteryzowł się miesznk Półcień, uprwin n oiekcie z njwyŝszą wką opu popieczrkowego. Nieco niŝszą wrtość orostu (4,8 cm) posiły miesznki Prkow i Wemley, uprwine równieŝ n poonym oiekcie. NiezleŜnie o rozju miesznki trwnikowej czy wki opu popieczrkowego, ne murwy róŝniły się istotnie stopniem orostu mięzy ltmi ń. W 2005 roku murwy posiły wyŝsze orosty (4,5 cm) niŝ w 2006 roku (4,0 cm). RóŜnic t wskzuje mięzy innymi n oziływnie wrunków tmosferycznych n ne trwniki. OtóŜ w 2005 roku (t. 2) w miesiącch o mj o sierpni nie stwierzono posuchy, w przeciwieństwie o 2006 roku, kiey to w czerwcu i lipcu wystąpił nwet siln posuch. Bne murwy chrkteryzowły się tkŝe zróŝnicownym orostem w poszczególnych porch roku (rys. 1).

6 9 6 c c c c c c c c 3 0 D0 D1 D2 D3 D0 D1 D2 D3 D0 D1 D2 D3 Wiosn Spring Lto Summer Jesień Autumn M1 M2 M3 M4 Rys. 1. Orost murw trwnikowych (w cm) w zleŝności o wki opu popieczrkowego w trzech porch roku Fig. 1. Regrowth of turf lwns (in cm) in epen on the ose of mushroom s refuse in three sesons of the yer

7 Wpływ zróŝnicownej wki opu W okresie wiosennym njszyciej orstł murw miesznki Wemley (6,0 cm), uprwin n oiekcie z njwyŝszą wką (6 kg m 2 ) opu popieczrkowego. Z kolei w okresie letnim njszysze tempo orostu (powyŝej 6 cm) posiły miesznki Prkow (6,7 cm), Relx (6,6 cm) i Półcień (6,5 cm) n oiekcie z njwyŝszą wką opu popieczrkowego, tkŝe miesznk Relx (6,5 cm) z oiektu zsilnego 4 kg m 2 opu popieczrkowego. W okresie jesiennym wszystkie ne miesznki posiły w mirę wyrównne orosty i rzo intensywne (1,5 2,1 cm). Nie róŝniły się one istotnie mięzy poszczególnymi miesznkmi trwnikowymi czy wkmi zstosownego opu popieczrkowego, chociŝ w mirę zwiększni się wki opu popieczrkowego intensywność orostu murw poprwił się. Wrtość orostu tych murw w okresie jesiennym ył prwie trzykrotnie niŝsz niŝ w okresie letnim czy wiosennym. Z kolei w innych nich (Jnkowski i in. 2011) njwiększe śrenie przyrosty nych miesznek, niezleŝnie o rozju połoŝ, stwierzono w okresie letnim, njmniejsze jesienią. W prowzonych nich wykzno, Ŝe zwiększjąc się wk opu popieczrkowego zwiększł równieŝ orost murw trwnikowych, le powoowło to otkowo poprwę konycji nych trwników m.in. kolor, zrnienie itp., co zostło potwierzone w innych oprcownich (Jnkowski i in. 2012). Uzyskne wyniki ń truno yło wnikliwie przeyskutowć z literturą, gyŝ rk jest nych n temt oziływni połoŝ popieczrkowego n murwy trwnikowe. WNIOSKI 1. Spośró nych miesznek trwnikowych njszyszym tempem orostu chrkteryzowł się miesznk Wemley z 80-procentowym uziłem Ŝycicy trwłej i generlnie w mirę zmniejszni się procentowego uziłu Ŝycicy trwłej w miesznce jej orost zmniejszł się, co z punktu wizeni uŝytkownik trwnik jest cechą korzystną. 2. Anlizując stilność orostu nych murw trwnikowych w poszczególnych porch roku wykzno, Ŝe njkorzystniejsze orosty (njmniejsze) ne murwy posiły w okresie jesiennym, njwiększe (njmniej korzystne) w okresie letnim, niezleŝnie o rozju miesznki trwnikowej. We wszystkich porch roku njkorzystniejsze orosty murwy te posiły n oiekcie kontrolnym i w mirę zwiększni się wki opu popieczrkowego zwiększł się orost nych murw. 3. NiezleŜnie o pory roku czy wki opu popieczrkowego, njrziej stilnym orostem chrkteryzowł się miesznk Półcień z uziłem 20% Ŝycicy trwłej, 55% kostrzewy czerwonej, 10% wiechliny łąkowej i 15% kostrzewy owczej. PIŚMIENNICTWO Amski F Wykorzystnie połoŝ popieczrkowego w nwoŝeniu orgnicznym. Ekspertyz Instytutu Wrzywnictw im. Emil Chroczyk, Skierniewice. Bc S., Koźmiński C., Rojek M Agrometeorologi. PWN, Wrszw, Dorzński B., Zwzki S Gleoznwstwo, PWN, Wrszw. Gpiński M., Woźnik W Pieczrk. Technologi uprwy i przetwrzni, PWRiL, Poznń,

8 42 K. Jnkowski i in. Jnkowski K., Kolczrek R., Ciepiel G.A Ocen wyrnych gtunków trw gzonowych uprwinych ekstensywnie. ZN AR, Szczecin 75, Jnkowski K., Ciepiel G.A., Joełk J., Kolczrek R MoŜliwość wykorzystni kompostu popieczrkowego o nwoŝeni uŝytków zielonych. Annles UMCS, Sec, E, 59, 4, Jnkowski K., Czelusciński W., Jnkowsk J., Sosnowski J Wpływ zróŝnicownej wki opu popieczrkowego n cechy jkościowe murw trwnikowych. Foli Pomer. Univ. Technol. Stetin. 295 (22), Jnkowski K., Czeluściński W, Jnkowsk J, Sosnowski J Wpływ hyroŝelu orz róŝnych rozjów nwozów n tempo orostu runi trwników złoŝonych n zie Ŝycicy trwłej. Wo Śroowisko Oszry Wiejskie, t. 11 z. 2 (34), Loschinkohl C., Boehm M.J Compose iosolis incorportion improves turf grss estlishment on isture urn soil n reuce lef rust severity. Hort. Sci. 36, 790. NiŜewski P., Dch J., Jęruś A Zgosporownie zuŝytego połoŝ z pieczrkrni metoą kompostowni. J. Res. Apll. Agric. Engineering, vol. 51 (1), Rk J., Koc G., Jnkowski K Zstosownie kompostu popieczrkowego w regenercji runi łąkowej zniszczonej poŝrem. Pm. Puł., 125, Slomez J., De Bolle S., Sleutel S., De Neve S., Hofmn G Nutrient Legisltion in flners (Belgium). Proceings, More sustinility in griculture: New fertilizers n fertiliztion mngement, Rome, Stępk B Zkłnie i pielęgncj trwnik. Pornik Gospo. 7/8, Szuyg K Uprw pieczrki. Hortpress, Wrszw. Szuyg K., Mszkiewicz J Uprw pieczrek. Wyw. Hortpress Sp. z o.o., Wrszw, Trętowski J., Wójcik A.R Metoy oświczeń rolniczych. WSRP Sielce.