WPŁYW SEZONU URODZENIA NA ZDROWOTNOŚĆ I WYNIKI ODCHOWU CIELĄT. Małgorzata Szewczuk, Henryk Kamieniecki, Ewa Czerniawska-Piątkowska, Iwona Szatkowska

Transkrypt

1 Act Sci. Pol., Zootechnic 5(2) 2006, WPŁYW SEZONU URODZENIA NA ZDROWOTNOŚĆ I WYNIKI ODCHOWU CIELĄT Młgorzt Szewczuk, Henryk Kmieniecki, Ew Czerniwsk-Piątkowsk, Iwon Sztkowsk Akdemi Rolnicz w Szczecinie Streszczenie. Celem bdń było prześledzenie wpływu sezonu urodzeni cieląt rsy czrno-biłej z duŝym udziłem genów bydł rsy hf(powyŝej 50%) n wyniki ich odchowu i zdrowotność. Stwierdzono wpływ sezonu urodzeni n msę cił, przyrosty orz zdrowotność cieląt. Njwiększy procent cieląt chorych stwierdzono w okresie jesienno-zimowym, ntomist njmniejszy ltem. Słow kluczowe: bydło, choroby, cielęt, sezon WSTĘP Pomorze Zchodnie posid sprzyjjące wrunki dl chowu i hodowli bydł. Dogodne połoŝenie tego regionu jk i dobre połączeni komunikcyjne z innymi mistmi orz bliskość doniemiecistolicypolskipowejściudoeudjeduŝemoŝliwościzwiąznezrynkiemzbytu produktów pochodzeni mlecznego jk i mięsnego(okulrczyk i Sowul-Skrzyńsk 2002). Z celowe wydje się tworzenie duŝych wysokowydjnych std bydł z uwzględnieniem nowych sposobów wychowu, Ŝywieni i z wykorzystniem nowoczesnych technologii produkcji spełnijących wymgni stwine przez UE. Wychów cieląt stnowi jeden z njistotniejszych etpów w cyklu produkcji mlek i mięs wołowego. Njtrudniejszym etpem są pierwsze miesiące Ŝyci cielęci. Młode zwierzęt podtne są n choroby, których przebycie rzutuje n późniejszą uŝytkowość i opłclność produkcji[szulc i Zchwiej 1996, 1998]. Celem bdń było prześledzenie wpływu sezonu urodzeni cieląt rsy czrno-biłej z duŝym udziłem genów bydł rsy hf(powyŝej 50%) n wyniki ich odchowu i zdrowotność. MATERIAŁ I METODY Doświdczenie przeprowdzono w trzech gospodrstwch n terenie województw Adres do korespondencji Corresponding uthor: dr inŝ. Młgorzt Szewczuk, Ktedr Nuk o Zwierzętch PrzeŜuwjących, Akdemi Rolnicz w Szczecinie, ul. Doktor Judym 10, Szczecin, e-mil: mlgorzt.szewczuk@biot.r.szczecin.pl

2 120 M. Szewczuk i in. zchodniopomorskiego(a, B, C). Oceniono zdrowotność orz rozwój 152 cieląt rsy czrno biłejposidjących,conjmniej50%genówbydłrsyhfwokresieodurodzeni do 3. miesiąc ich Ŝyci. Zwierzęt podzielono n grupy uwzględnijąc płeć i sezon urodzeni(wiosn ; lto ; jesień ; zim ). Cielęt po urodzeniu przenoszono do kltek indywidulnych(c, B) lub do kojców zbiorowychwcielętniku(a),gdzieprzebywłydo3.miesiącŝyci.od3.do6.miesiąc Ŝyci cielęt utrzymywno w kojcch zbiorowych(l, P) lub indywidulnych z wybiegiem(l-k). W nlizownych gospodrstwch cielęt w pierwszym okresie Ŝyci otrzymywły sirę i mleko pełne. Około 21. dni stopniowo wprowdzno preprt mlekozstępczy. W okresie krmieni cielęt w pójle otrzymywły dodtkowo Polfmiks C. Od drugiego tygodni Ŝyci zwierzęt miły stły dostęp do pszy treściwej CJ i dobrej jkości sin. Stopniowo od miesiąc do dwki wprowdzno kiszonkę z kukurydzy orz sinokiszonkę, ntomist w okresie letnim zielonkę(a, B). Ltem zmist kukurydzy i sinokiszonki podwno trwę i lucernę(a, B). Anlizę wzrostu i rozwoju cieląt przeprowdzono n podstwie ksztłtowni się msy cił(od urodzeni do 6. miesiąc Ŝyci) i przyrostów dobowych(w okresch od urodzeni do 30. dni Ŝyci orz od , , ) orz przebytych chorób w pierwszych trzech miesiącch Ŝyci. Jednostki chorobowe, które wystąpiły u zwierząt zostły podzielone n trzy grupy: schorzeni ukłdu oddechowego(zpleni płuc, przeziębieni), schorzeni przewodu pokrmowego(róŝnego pochodzeni biegunki) orz grzybice skóry. Uzyskne dne liczbowe oprcowno sttystycznie, posługując się progrmmi MicrosoftEcel isttistic6.0 PL. WYNIKI I DYSKUSJA Njwiększą msą cił po urodzeniu(tb. 1.) chrkteryzowły się cieliczki z porodów jesiennych(43,1 kg) w porównniu z cielętmi urodzonymi w pozostłych sezonch, jednk sttystycznie istotne(p 0,05) róŝnice stwierdzono jedynie w porównniu z cieliczkmi z urodzeń zimowych, których ms cił był njmniejsz(41,7 kg). W literturze zootechnicznej dotyczącej wychowu cieląt zrówno rs mięsnych jk i w mniejszym stopniu mlecznych moŝn znleźć podobne, le równieŝ i odmienne wyniki. W bdnich nd cielętmi rsy czrno-biłej Czj i in.[2002], wykzli większą msę cił cieląt urodzonych jesienią w porównniu z urodzonymi wiosną. W obrębie płci: jłówki z porodów wiosennych były lŝejsze od urodzonych jesienią, ntomist odwrotną zleŝność stwierdzono u buhjków. Choroszy i in.[2003] w bdnich n cielętch simentlskich stwierdzili, Ŝe cieliczki z porodów jesienno-zimowych uzyskły mniejszą (29,97 kg) msę cił w porównniu z urodzonymi w sezonie wiosenno-letnim(30,35 kg). Wbdnichwłsnychmsciłcielątw1.i2.miesiącuŜycibyłnjwiększubuhjków urodzonych jesienią(64,1 i 83,8 kg), ntomist njmniejsz u buhjków urodzonych ltemw1.miesiącu(62,1kg)iwiosnąw2.miesiącu(81,7kg).róŝniceteokzłysię Act Sci. Pol.

3 Wpływ sezonu urodzeni n zdrowotność i wyniki odchowu cieląt 121 nieistotne sttystycznie. Uzyskne wyniki były niŝsze od podwnych przez Czję i in. [2002] dl cieląt rsy czrno-biłej o zróŝnicownym genotypie. Tbel. 1. Średnie msy cił(kg) i przyrosty dobowe cieliczek i buhjków przy urodzeniu do 6. miesiąc Ŝyci Tble.1.Menbodyweight(kg)nddilygins(g)ofheifersndbullclvestbirthuntil 6monthsofge Płeć Se Cieliczki Heifers Buhjki Bull clves sezon birth seson wiosn spring lto summer jesień utumn zim winter wiosn spring lto summer jesień utumn zim winter prmetry prmeters urodz. birth Ms cił, kg Body weight, kg miesiące months Przyrosty, g Gins, g dni dys ,5 63,5 83,0 106,6 176,1 A 699,8 649,1 789,6 b 773,4 S 4,03 6,03 7,48 10,19 16,59 135,20 148,62 224,38 193,81 41,8 62,4 83,2 108,0 179,1 Bb 688,7 691,7 829,0 788,3 S 3,24 4,58 5,62 9,96 18,87 132,81 147,61 230,22 207,79 43,1 63,3 82,9 110,3 Ab 191,4 ACDEFbc 675,6 651,7 912,6 ABc 898,8 Ab S 3,98 4,93 7,13 12,53 21,36 166,03 166,86 257,51 245,26 41,7 62,8 81,9 106,0 177,1 Cd 704,9 637,3 795,0 cd 790,1 S 3,10 5,37 6,54 10,42 20,82 140,48 148,26 254,98 215,82 41,9 62,5 81,7 104,7 b 176,1 De 686,7 638,6 765,6 Ae 830,0 S 3,61 6,19 6,99 10,83 15,03 147,1 116,5 204,1 154,49 41,9 62,1 82,9 108,0 c 172,5 E 674,8 692,6 835,5 781,4 b S 3,69 5,74 6,49 10,78 13,65 130,55 162,67 223,43 126,47 42,6 64,1 83,8 103,4 Ac 180,1 Gc 716,2 659,7 768,4 Bf 871,2 c S 3,36 4,94 6,10 8,68 14,37 123,45 130,26 197,94 119,95 42,2 62,2 82,1 107,5 165,1 BFG de 665,5 664,4 889,1 bdef 730,9 Ac S 2,77 4,87 6,88 11,12 10,18 135,27 159,31 235,86 112,05 A P 0,01; P 0,05. Njwiększą msą cił w 3. i 6. miesiącu odchowu wykzły się cieliczki z porodów jesiennych. Czj i in.[2002], w swoich bdnich stwierdzili, Ŝe cielęt uro- Zootechnic 5(2) 2006

4 122 M. Szewczuk i in. dzone jesienią rozwijły się lepiej i wykzły się wyŝszą msą cił od urodzonych n wiosnę. Czynnikiem powodującym zróŝnicownie msy cił cieląt przy urodzeniu i późniejszego temp ich wzrostu jest płeć zwierząt. Buhjki rodzą się z reguły cięŝsze od cieliczek i szybciej rosną w okresie poporodowym. Znlzło to potwierdzenie w prcy Choroszy i in.[2003]. Odmienne wyniki uzyskli Czj i in.[2002]. Stwierdzili, bowiem, Ŝe buhjki z porodów jesiennych chrkteryzowły się niŝszą msą cił w porównniu do jłówek urodzonych w jesieni w okresie 180 dni wychowu. Przyrosty dobowe msy cił bdnych grup zwierząt przedstwiono w tb. 1. W okresch od urodzeni do 30. i od 31. do 60. dni Ŝyci nie stwierdzono sttystycznie istotnych róŝnic związnych zrówno z płcią jk i sezonem urodzeni. Znczne róŝnice w przyrostch dobowych zobserwowno ntomist w okresie od 61. do 90. dni wychowu. Buhjki urodzone zimą szybciej przyrstły(889,1 g) od cieliczek urodzonych wiosną(789,6 g) i zimą(795,0 g) orz buhjków z urodzeń wiosennych(765,6 g) i jesiennych(768,4 g). RóŜnice były sttystycznie istotne P 0,05. Cieliczki z porodów jesiennych uzyskły njwięksześredniedzienneprzyrostywokresieod61.do90.dniŝyci(912g)orz91.do 180. dni Ŝyci(898,8 g). Zrówno ms cił jk i przyrosty zsdniczo większe były u jłówek, chociŝ nie we wszystkich początkowych miesiącch. MoŜn to tłumczyć tym, Ŝe hodowcy więcej uwgi poświęcli jłówkom jko mteriłowi reprodukcyjnemu niŝ buhjkom, które po upływie 6. miesięcy poddwno ubojowi. W przypdku średnich dobowych przyrostów dyskusyjny jest równieŝ wpływ msy cił cieląt przy urodzeniu n ich późniejsze wrtości. Czj i in.[2002] uzyskli wyŝsze przyrosty w grupie jłówek urodzonych wiosną w porównniu z buhjkmi. W grupie jłówek njlepsze pod względem przyrostów okzły się zwierzęt urodzone jesienią w porównniu z wiosną. W grupie buhjków urodzone jesienią. Zdniem Czi i in.[2002] wpływ sezonu n rozwój buhjków ujwni się później niŝ u jłówek. Bdni[Grdomsk i Sblik 2001; Grdomsk i in. 2002, Szewczuk 2004] potwierdzją, Ŝe sezon wycieleni niewątpliwie odgryw duŝą rolę w przebiegu wzrostu i rozwoju cieląt. Z nlizy dnych przedstwionych n rys. 1. wynik, Ŝe w sezonie wiosennym 3,5% cieląt zchorowło n schorzeni ukłdu oddechowego, u 6,3% stwierdzono biegunkę. Ltem cielęt rzdziej chorowły(jeden przypdek zpleni płuc i jeden biegunki).wśród cieląt urodzonych jesienią stwierdzono njwyŝszą zchorowlność, bo Ŝ 30,6% std stnowiły zwierzęt chore. Cielęt z urodzeń zimowych były równieŝ podtne n choroby (12osobnikówzzpleniempłuc,4zbiegunkąi6zgrzybicąskóry).Stwierdzono,Ŝe u cieląt urodzonych jesienią i zimą njczęściej wystąpiły schorzeni ukłdu oddechowego (8,6 14,5%) i pokrmowego(2,8 12,1%) orz w mniejszym stopniu grzybice skóry (4,0 4,3%). W grupie cieląt urodzonych wiosną i ltem nie stwierdzono grzybicy. Act Sci. Pol.

5 Wpływ sezonu urodzeni n zdrowotność i wyniki odchowu cieląt n % n % n % n % wiosn spring lto summer jesieƒ utumn zim winter schorzeni uk du oddechowego irwys diseses schorzeni uk du pokrmowego limentry trct diseses grzybice fungoses Rys. 1. Choroby cieląt w zleŝności od sezonu urodzeni Fig.1.Disesesoftheclves,dependingonsesonofbirth Spośród nlizownych schorzeń, njczęściej występowły choroby ukłdu oddechowego orz ukłdu pokrmowego. Częstotliwość ich występowni był uzleŝnion od sezonu urodzeni. Podobne wyniki podje Choroszy i in.[2003], Czj i in.[2002], Grdomsk i Sblik[2001], Srok[1991]. Wzrost zchorowlności wśród bdnych cieląt nstępowł w okresie jesienn-zimowym, nieco mniejszy wiosną. Podobne wnioski wysunęli Mielech i in.[2000] orz Grdomsk i Sblik[2001]. Wysoką podtność cieląt n choroby, szczególnie ukłdu pokrmowego(33% zwierząt chorych) i oddechowego(13% zwierząt chorych) w okresie wiosennym stwierdzili Czj i in.[2002]. RównieŜ Srok[1991] zobserwowł wiosną większą zchorowlność n te choroby, co tłumczył gorszą jkością psz, osłbieniem. Ntomist Choroszy i in.[2003] stwierdzili ltem njwiększą zchorowlność cieląt w tym n choroby płuc 44,47% orz 6,0% n schorzeni przewodu pokrmowego. W nlizownym stdzie w okresie bdń nie stwierdzono ni jednego updku. Fkt ten moŝe świdczyć o szybkiej interwencji weterynryjnej orz skuteczności leczeni. N podstwie przeprowdzonej nlizy moŝn stwierdzić, Ŝe sezon urodzeni mił wpływ n zdrowotność w stdzie. Do podobnych wniosków doszli równieŝ Choroszy i in. [2003] orz Czj i in.[2002]. Cytowni utorzy stwierdzili, Ŝe njkorzystniejszym okresem wycieleni jest sezon jesienno-zimowy. Podsumowując uzyskne wyniki stwierdzono, Ŝe sezon urodzeni mił istotny wpływ n msę cił cieląt w pierwszych 6. miesiącch ich Ŝyci. Zrówno cieliczki jk i buhjki urodzone jesienią uzyskły njwiększe msy cił w nlizownych miesiącch. Pondto sezon urodzeni mił wpływ n zdrowotność w stdzie. Njwiększy procent zwierząt chorych stwierdzono w okresie jesienno-zimowym, ntomist njmniejszy ltem. NleŜy pmiętć, Ŝe sposób Ŝywieni orz wrunki bytowni w róŝnych okresch odchowu mogą mieć wpływ n wzrost i rozwój cieląt w poszczególnych miesiącch Ŝyci. Zootechnic 5(2) 2006

6 124 M. Szewczuk i in. PIŚMIENNICTWO Choroszy B., Czj H., Choroszy Z., Mzur M., Wyniki odchowu cieląt rsy simentlskiej w zleŝności od sezonu urodzeni. Zesz. Nuk. Prz. Hod. 67, Czj H., Choroszy B., Korzonek H., Wpływ wybrnych czynników n wyniki odchowu cieląt rsy czrno-biłej. Zesz. Nuk. Prz. Hod. 62, Grdomsk M., Kmieniecki H., Pilrczyk R., Sblik P., Porównnie niektórych cech budowy cił cieląt do 6. miesiąc w zleŝności od genotypu i sezonu urodzeni. Rocz. Nuk. Zootech., 15(supl.), Grdomsk M., Sblik P., Influence of birth on growth nd development of blck nd white clves from Pomorze Zchodnie Region. Proceedings of the Interntionl Conference, September, 14th 2001 Přerov, Genetics nd Animl Breeding, Mielech G., Molend P., Polński S., Grncrz J., Występownie schorzeń u jłówek i krów rsy simentlskiej w dwóch okresch utrzymni. Mter. Symp. nt.: Nowoczesne i skuteczne metody dezynfekcji, dezynsekcji i dertyzcji w środowisku orz profilktyk chorób zwierząt. Zootech. 5(zesz. specjlny), Okulrczyk S., Sowul-Skrzyńsk E., Wykorzystnie cech regionów, skli produkcji i jkości mlek w jego konkurencyjności n rynku krjowym i europejskim. Rocz. Nuk. Zootech. 15(supl.), Srok S., Anliz uŝytkowości jłowic i buhjków w zleŝności od chorób przebytych w okresie wychowu. Zesz. Nuk. AR Wroc., Zootech. 35(206), Szewczuk M., Genetyczne i środowiskowe uwrunkowni wzrostu i rozwoju cieląt bydł rsy czrno-biłej n terenie Pomorz Zchodniego. Prc doktorsk. Wydw. AR, Szczecin. Szulc T., Zchwiej A., MoŜliwości sterowni skłdem siry krów. IV Szkoł Zimow, Wydw. AR, Krków, Szulc T., Zchwiej A., Sir eliksir Ŝyci osesków, Wydw. AR, Wrocłw. EFFECT OF BIRTH SEASON ON HEALTH AND RAISING PERFORMANCE OF CALVES Abstrct. The im of the studies ws to trce the effect of birth seson of Blck-nd-White clveswithhighdditionofhfgenes(morethn50%)ontheirrisingperformncend helth.theeffectofbirthsesonwsfoundinreltiontobodyweight,dilygins,ndhelth of the clves. The highest incidence of ill clves ws observed during utumn-winter, while the lowest in summer. Key words: clves, cttle, diseses, seson Zkceptowno do druku Accepted for print: Act Sci. Pol.