Nauczanie literatury ze szczyptą biblioterapii

Transkrypt

1 Nauczanie literatury ze szczyptą biblioterapii Warsztaty i dyskusja podczas międzynarodowej konferencji Wpływ biblioterapii na zachowania uczniów The influence of the bibliotherapy on student s behavior Sabina Burkeljca, prof. j.słoweńskiego, bibliotekarz dyplomowany Szkoła Podstawowa Rodica, Domžale, Słowenia Łódź,

2 Język słowes oweński w szkole podstawowej: rocznik/liczba tygodni/liczba godzin w sumie: 1648 godz. języka ojczystego/słoweńskiego Klasa I: 6 Klasa II: 7 (210 godz. w ciągu roku) (245 godz. w ciągu roku) Klasa III: 7 (245 godz. w ciągu roku) Klasa IV: 5 Klasa V: 5 Klasa VI: 5 (175 godz. w ciągu roku) (175 godz. w ciągu roku) (175 godz. w ciągu roku) Klasa VII: 4 (140 godz. w ciągu roku) Klasa VIII: 3,5 (125,5 godz. w ciągu roku) Klasa IX: 4,5 (157,5 godz. w ciągu roku) Stosunek tekstów literackich do tekstów nieliterackich: 40 % (50 % w klasie I) : 60 % Dyskusja: Ile godzin jęz. j polskiego mają uczniowie szkół podstawowych w Polsce? Jaki procent całości ci stanowi literatura, a jaki nauka o języku? j 2

3 Ogólne cele nauczania literatury (program nauczania) Podstawowym celem nauczania literatury jest rozwijanie i umacnianie pozytywnego stosunku uczniów w do dzieł literackich. Kontakt z literaturą stanowi dla uczniów w wartość ść, dlatego także e w wolnym czasie sięgaj gają po książ ążki i w zależno ności od ich własnych w upodobań i potrzeb, czytają różnorodne teksty (poezja, proza, dramat, teoria literatury) / // Uczniowie odbierają teksty literackie refleksyjnie i uczą się je oceniać i wartościowa ciować.. Komponentem rozwiniętej umiejętno tności czytania jest także e wiedza o literaturze, i choć nie zastąpi ona literacko-estetycznego estetycznego przeżycia, umożliwia głęg łębsze doświadczanie tekstów w literackich. Prymarną rolę odgrywa przeżycie literacko-estetyczne, estetyczne, lecz na wyższym poziomie rozwijany jest także e techniczny/pragmatyczny aspekt czytania. Czytanie umożliwia uczniom kształtowanie towanie osobistej i narodowej tożsamo samości, ponieważ oprócz słowes oweńskiej, poznają także e literaturę obcą,, poszerzając c tym samym swoje horyzonty i kształtuj tując c tolerancyjny stosunek wobec innych kultur. (Program nauczania jęz. j słowes oweńskiego, str. 10) 3

4 Literatura Literatura jest faktem językowym, j dzięki któremu możliwe jest wykraczanie poza, jedynie chwilową,, materialną egzystencję. Czytelnik odbiera literaturę na podstawie swoich oczekiwań,, doświadcze wiadczeń,, wiedzy, zainteresowań, cech osobowości, uprzednich doświadcze wiadczeń literackich DIALOG Z LITERATURĄ PODEJŚCIE KOMUNIKACYJNE CZYTELNIK JEST WSPÓŁTW TWÓRCĄ LITERATURY. Artyzm: struktura wartościuj ciująca ca powiązuje poznawczy, etyczny i estetyczny wymiar. Zrozumieć go można jedynie poprzez przeżywanie intuicyjnie. (uczucia, emocje, własne w reakcje biblioterapia) Literatura o większej wartości artystycznej wpływa na czytelnika długoterminowo i bardziej kompleksowo. Dlatego też uczniowie w szkole winni czytać wartościowe teksty, do czego musimy ich przysposobić tj. literacko zsocjalizować. Dyskusja: Jaki jest model nauczania literatury w Polsce? Jak przebiega omawianie nieznanego dzieła literackiego? Gdzie biblioterapia może zostać włą łączona w którą część procesu nauczania literatury? 4

5 UCZEŃ: aktywny podmiot* procesu nauczania zarówno w odniesieniu do przedmiotu nauczania, jak i do nauczyciela, literatury używa do nauki i czytania, uczenie doświadczalne intelektualne, emocjonalne i wyobrażeniowe transformowanie, aktywne pozyskiwanie odpowiedniego zakresu informacji o literaturze, uczenie sięświadomego wykorzystywania tych informacji. * w oparciu o wcześniejsze doświadczenia ucznia, jego psychospołeczny i emocjonalny rozwój, zainteresowania 5

6 NAUCZYCIEL: 1. KWALIFIKACJE LITERACKO-NAUKOWE NAUKOWE: historia literatury, teoria literatury, estetyka recepcji, hermeneutyka literacka. 2. KWALIFIKACJE DYDAKTYCZNO-LITERACKIE LITERACKIE: postępowanie powanie zgodnie z wiedzą literacko-naukow naukową w kontekście procesu pedagogicznego znajomość specyficznych celów, metod i treści nauczania literatury. 3. OGÓLNE KWALIFIKACJE PEDAGOGICZNE: ogólna wiedza pedagogiczna, wiedza z zakresu psychologii, programów w nauczania, wiedza praktyczna. Ponadto: posiadanie wiedzy z dyscyplin pokrewnych, wykwalifikowany czytelnik (samodzielna krytyczno- naukowa interpretacja dowolnego tekstu), własna w kultura czytelnicza i stosunek do literatury empatyczna osobowość posiadająca zdolność zgłę łębiania uczuć innych (ciepło, tolerancja, wrażliwo liwość )!!! 6

7 Co chcemy osiągn gnąć poprzez nauczanie literatury? Podstawowy cel nauczania literatury: PRZYSPOSABIANIE UCZNIÓW W DO AKTYWNEJ KOMUNIKACJI Z LITERATURĄ WIEDZA MOŻLIWO LIWOŚCI POGLĄDY 7

8 CZYTANIE interakcja różnych r procesów w psychicznych: kognitywne (wiedza wstępna, oczekiwanie, inteligencja, technika czytania), emocjonalno-motywuj motywujące (pozytywny/negatywny stosunek do czytania, zainteresowanie czytaniem) CZYTANIE LITERACKIE: wpływanie na wyobraźni nię,, emocje, umysł musi być wielokrotne (podczas pierwszego czytania skupiamy się na treści) rozmowy w trakcie czytania, wpływ na osobowość uczniów, reakcja emocjonalna, katharsis Fazy: 1. przed czytaniem (aktywizowanie wiedzy wstępnej, wprowadzenie) 2. w trakcie czytania (podkreślanie nietypowych, trudniejszych fragmentów) 3. po czytaniu (istota, podsumowanie, ocena) WPŁYW CZYNNIKÓW W SPOŁECZNYCH: rodzina, szerzej rozumiane środowisko społeczne, rozwój j czytelniczy) 8

9 CELE WYCHOWACZE W NAUCZANIU LITERATURY Wychowanie to zaplanowane i świadome wpływanie na kształtowanie towanie poglądów w i wartości jednostki. (Bloom) SZCZEGÓŁOWE CELE WYCHOWAWCZE: pozytywny odbiór r literatury pięknej, pozytywny stosunek do literatury, chęć sięgni gnięcia po książ ążkę; OGÓLNE CELE WYCHOWAWCZE: budowanie ogólnego systemu wartości jednostki (synteza wartości w charakterze jednostki). Jedynie literatura jest szkołą demokracji. 9

10 Szkolna interpretacja to wspólne czytanie i omawianie tekstów w literackich oraz problemowo-tw twórcza interakcja nauczyciela i uczniów. Fazy: 1. Motywacja wstępna 2. Wprowadzenie i umiejscowienie tekstu 3. Czytanie interpretacyjne 4. Pauza 5. Dyskusja, objaśnienie, reakcja Część lekcji literatury możemy przeznaczyć na opracowanie tekstu literackiego z pomocą biblioterapii ( skoncentrujmy się na samym procesie, który przebiega w uczniu, nie zaś na kontekście literackim, historycznym itp.) biblioterapia grupowa (możemy na nią zaprosić szkolnego psychologa, terapeutę,, którzy przedstawią swój j punkt widzenia danego problemu lub lub specjalistów w z różnych r dziedzin, którzy zajmują się problemami, których dotyczy książ ążka. 10

11 1. Motywacja wstępna aktywizacja emocjonalno- motywacyjnych i kognitywnych czynników czytania wyobraźni, emocji, zainteresowań,, wiedzy; Typy: powtórzenie wiedzy z zakresu literatury i innych dziedzin; motywacja poznawczo- doświadczeniowa; (biblioterapia) motywacja poznawczo- problemowa (myślenie dywergencyjne - np. poszukiwanie własnego w tytułu dla tekstu). 11

12 2. Wprowadzenie i umiejscowienie tekstu Nauczyciel wprowadza w podstawową zewnątrz trz- i wewnątrztekstow trztekstową specyfikę: tytuł, autor, gatunek tekstu, zwraca uwagę na skomplikowane wyrazy, niejasności, okoliczności ci powstania tekstu. 12

13 3. Czytanie interpretacyjne Czytanie na głos, g ze zrozumieniem i dbałości cią o estetykę i odpowiednie wyrażanie anie emocji. Cel: : wzbudzenie uczucia estetycznej przyjemności u uczniów wpływ emocjonalny!!! bardzo ważny w biblioterapii. Jeśli uczeń empirycznie nie doświadczy uczucia estetycznej przyjemności (i katharsis), nigdy nie będzie dobrym czytelnikiem i nie będzie b czytał dla siebie, lecz dla innych czytanie literatury go nie wzbogaci i nie zmieni jego poglądów, 13 wartości itd.

14 4. Pauza chwila ciszy po przeczytaniu tekstu; uporządkowanie wrażeń,, obserwacja reakcji; wyrażanie anie przeżyć: Podobało o mi się?? Jak sobie wyobrażam am bohaterów, czas akcji...? Co czuję po przeczytaniu? Rozmowa o lekturze historia i wczuwanie się w sytuację bohaterów punkt wyjścia do zachowania bohaterów, reakcja emocjonalna 14

15 Biblioterapia - Kryteria wyboru literatury w szkole podstawowej (Zabukovec) (1) 1. Poziom rozwojowy Czy tekst odpowiada poziomowi rozwojowemu, któremu jest przeznaczony? Czy odpowiada jeszcze innym poziomom rozwojowym? Czy bohaterowie tekstu sąs w tym samym wieku co czytelnicy, do którychtekst jest kierowany? 15

16 Biblioterapia - Kryteria wyboru literatury w szkole podstawowej (Zabukovec) (2) 2. RóżnorodnoR norodność Czy tekst uwzględnia różnorodnor norodność cztelników? Czy podkreśla stereotypy? Czy w tekście pojawiają się bohaterowie różnego pochodzenia, płci...? p 16

17 Biblioterapia - Kryteria wyboru literatury w szkole podstawowej (Zabukovec) (3) 3. Zastosowanie terapeutyczne Czy treść może e być punktem wyjścia do dyskusji? Czy treść umożliwia rozwój j osobowości? Czy tekst omawia problemy, z którymi spotykają się dzieci? Czy tekst omawia problemy, które mogą znać nastolatki? Czy obrazki/fotografie mogą spowodować reakcję u dzieci? Czy obrazki/fotografie mogą wywołać u dzieci działalno alność twórcz rczą? Czy jest to odpowiednia książ ążka do czytania? Czy 17 czytalibyście cie książ ążkę dzieciom?

18 Biblioterapia - Kryteria wyboru literatury w szkole podstawowej (Zabukovec) (4) 4. Inne kryteria Opiszcie przesłanie tej książ ążki. Opiszcie fragment historii, który może e sprawić dzieciom trudność ść. Opiszcie fragment historii, który może e sprawić dzieciom emocjonalną trudność ść. Opiszcie fragment książ ążki, który jest nieodpowiedni dla dzieci. Opiszcie fragment historii, który jest nieodpowiedni dla danego kontekstu. Opiszcie ogólny terapeutyczny efekt tej historii. Jaki efekt wywołała a ta historia u dzieci? Polecilibyście cie tęt książ ążkę innym? Czytalibyście tęt książ ążkę dzieciom? 18

19 Proces biblioterapii (1) Kluczowe 4 fazy: Identyfikacja. Ta jest szczególnie silna u dzieci, które szybciej włączają się w sytuację bohaterów i wraz z nimi przeżywają różne stany emocjonalne. Ta faza jest najważniejsza i stanowi warunek terapeutycznego efektu czytania. Przedstawienie. W tej fazie dokonujemy przeglądu swoich moralnych i życiowych zasad i porównujemy je z tymi, które dotykają bohaterów tekstu. W trakcie czytania wcielamy się w inne postacie, nieświadomie zmieniamy swoje poglądy i odkrywamy rozwiązania problemów, z którymi borykaliśmy się od dłuższego czasu. 19

20 Proces biblioterapii (2) Katharsis. Kiedy czytamy i wcielamy się bohaterów z książek, przeżywamy ich wszystkie emocjonalne wstrząsy i kryzysy, a jednocześnie wiemy, że jesteśmy bezpieczni, gdyż dzieje się to innym, nie nam. Ta faza funkcjonuje niczym duży wentyl mający na celu spadek napięcia w czytelniku. Objektywizacja/wgląd/zrozumienie. W realnym życiu odbieramy ludzi i wydarzenia personalnie, nie jesteśmy w stanie spojrzeć z boku na zaistniałą sytuację, dlatego jesteśmy emocjonalnie obciążeni i zaślepieni. Podczas gdy poznajemy i przeżywamy los innej osoby, jesteśmy w stanie spojrzeć na nią z dystansem i bez skrępowania oceniamy jej postępowanie. 20

21 Argumenty za wychowywaniem w tolerancji poprzez literaturę młodzieżową (Šlibar) 1. Systemowe: literatura to system społeczny określaj lający całego człowieka wypełnia luki systemowe. 2. Funkcjonalne: przyspiesza rozwijanie wrażliwo liwości, empatii, poczucia wspólnoty, wielowarstwowego spojrzenia na świat. Jej natura emancypacyjna wspiera proces samodecydowania i przejęcia odpowiedzialności. Tak przy tworzeniu, jak i przy odbiorze tekstów w literackich, rozwija się kreatywność ść, wyobraźnia i zdolności percepcyjne jednostki. 3. Strukturowe: oddzielenie literatury jako systemu od innych systemów w społecznych i jej autonomia wieloznaczeniowość ść. 4. Recepcyjne: wymaga kreatywnego podejścia, precyzji, wytrwałości, cierpliwości. ci. 21

22 Wolność Odmienność i obcość stanowią wyzwanie, gdzie tolerancja może e się przejawić i urzeczywistnić.. Jej przeciwieństwem jest nie tyle nietolerancja czy konfliktowość i przemoc, ile przede wszystkim fałszywa tolerancja,, a więc c beztroska, obojętno tność,, bierność ść. To właśnie w literatura jest tym, co pozwala niewypowiedzialnemu dać głos, bezkształtnemu tnemu nadać formę,, niezrozumiałemu emu nadać sens. Artystyczna przestrzeń to społeczna akceptacja przestrzeni wolności ci,, gdzie znaleźć można wszystko to, co zepchnięte na peryferia, co jest skryte, przemilczane, społecznie nieakceptowane, co jest tematem tabu. To miejsce, w którym rządz dzą wypowiedziane obawy, pragnienia, sny i sąs opowiedziane historie o tym, do czego boimy się przyznać. 22

23 Emocje Literatura, zwłaszcza literatura młodziem odzieżowa, owa, zazwyczaj porusza trudne tematy, ujawnia i ubiera w słowa tematy tabu, odwołuje się do uczuć,, powoduje mocjonalne reakcje, którymi w realnym świecie czytelnicy zasami nie chcą dzielić się z innymi. 23

24 Empatia, wrażliwo liwość Literaturę ze względu na społeczne oddziaływanie charakteryzuje szczególna wrażliwo liwość na ludzkie potrzeby. Nie istnieje żaden system społeczny, który by nasracjonalne, emocjonalne i społeczne istoty- tak całościowo przekonywał; aktywizuje nasze zmysły, emocje i pragnienia, naszą percepcję, rozpoznawanie, rozumienie i sposób myślenia, naszą moralność i zasady etyczne, nasze możliwości i potrzebę socjalizacji, wspólnoty i solidarności. W przeciwieństwie do trendów globalizacyjnych literatura zwiększa wrażliwość (wyostrza patrzenie na świat) i wzbudza empatię. 24

25 Stereotypy i uprzedzenia Stereotypy: : reprezentują rozpoznawczy składnik nietolerancji; sąs wynikiem sposobu myślenia i systemu wartości. Stereotyp to generalizacja określonej grupy ludzi, która wpływa na ocenę jej członk onków, nie uwzględniaj dniając c indywidualnych różnic r między nimi. Uprzedzenia: : emocjonalny składnik nietolerancji. Ponieważ jest to opinia, składnik racjonalny jest tu całkowicie wyłą łączony, zamiast rozumu zaś kluczową rolę odgrywają reakcje emocjonalne, które często sąs tak silnie zakorzenione, że e nie można ich zmienić. (Palomares, 2001) 25

26 Zmienianie za pomocą literatury Dzięki literaturze, jej mocy uświadamiania, u możliwo liwości identyfikacji i utożsamiania się z nią,, empatii i gotowości do współpracy pracy oraz pomocy innym, wiele grup społecznych zepchniętych na margines znalazło drogę do porozumienia i zmiany wizerunku, a także społecznego uznania. Opowiadania, wiersze czy przedstawienia o doświadczeniach, sposobie patrzenia na świat i o samym świecie tych ludzi, bez względu na to czy były y fikcyjne czy autentyczne, uwrażliwia liwiały, a czasami przyczyniały y się również do realnej zmiany stosunków w społecznych. 26

27 Uproszczenia, stereotypy Jeśli obcość i odmienność są stematyzowaną i bezpośrednio przedstawioną częś ęścią historii, istnieje zagrożenie uproszczenia i posłużenia się stereotypami. Dotyczy to nie tylko samego tekstu, ale także e jego recepcji. 27

28 Polisemia/wieloznaczeniowość Literatura jest autonomiczna, zdekontekstualizowana jej celem jest estetyczna przyjemnosć. Literatura rozbudza wrażliwość na świat wokół nas, pełni funkcję oczyszczającą i nie proponuje jednoznacznych rozwiązań. 28

29 Interperetacja Nie istnieje jedna interpretacja, lecz tyle interpetacji, ilu czytelników. 29

30 Literatura/źródła: a: *Barve strpnosti, besede drugačnosti, podobe tujosti: vzgoja za strpnost in sprejemanje drugačnosti preko mladinske književnosti (ur. Neva Šlibar). Ljubljana: Center za pedagoško izobraževanje, Filozofska fakulteta, *B. Krakar Vogel: Poglavja iz didaktike književnosti evnosti. Ljubljana: DZS, * UČNI načrt rt: : program osnovnošolskega olskega izobraževanja: slovenščina ina.. Ljubljana: Zavod RS za šolstvo, * V. Zabukovec: Kako nam lahko biblioterapija obogati življenje? (Jak biblioterapia moze wzbogacić życie?) V: Čudežnost besed: bibliopreventiva: zbornik ob mednarodni konferenci o biblioterapiji/bibliopreventivi (ur. 30 Sabina Burkeljca). Domžale: občina, 2010.

31 Co czytają uczniowie w Słowenii 31

32 32

33 Lektury obowiązkowe (kanon) 7. klasa: lit.ludowa: Pegam in Lambergar T. Pavček: Pesem F. Levstik: Martin Krpan 9. klasa O. Župančič: Žebljarska B. A. Novak: Narcis in Eho I. Cankar: Bobi (fragment) 8. klasa F. Prešeren: eren: Povodni mož N. Grafenauer: Življenje I. Tavčar: ar: Visoška kronika (fragment) (Kronika rodu Khallanów) Pozostałe teksty literackie są zalecane do realizacji celów nauczania w szkole podstawowej. France Prešeren 33

34 Uczniowie w szkole podstawowej czytają teksty literackie na lekcjach (interpretacja tekstu model komunikacyjny) można wykorzystać biblioterapię; w domu (zadane przez nauczyciela lub wynikające z zainteresowań) można wykorzystać biblioterapię; w ramach programu Bralna značka (dobrowolnie) ruch promujący czytanie mający 50-letni letnią tradycję i obejmujący swym zasięgiem teren całej Słowenii S (zalecane listy lektur, uczniowie mogą sami wybierać lektury, kierując c się zainteresowaniami) można wykorzystać biblioterapię; w ramach zajęć pozalekcyjnych kółka ka zainteresowań (kluby czytelnicze biblioterapia); dla zabawy, relaksu, przyjemności (interes( własnyw asny). Podczas niemal każdej lektury tekstów w literackich można z pomocą biblioterapii/biblioprewencji uświadamiau wiadamiać czytelnikowi procesy, które nieświadomie w nim przebiegają,, pobudzać go do dialogu, uczyć go tolerancji i pokazywać mu, że e czytanie tekstów w literackich zmienia człowieka. Biblioterapia/biblioprevencja jest zatem metodą,, która w środowisku szkolnym umożliwia głęg łębokie doświadczanie literatury i zmienia 34 jej czytelników w.

35 Co czytają uczniowie w Polsce? Dyskusja: Jakie książ ążki czytają uczniowie podzas lekcji? Czy omawiane teksty są narzucone? Czy uczniowie mają możliwo liwość wyboru tekstów (zainteresowania własne)? 35