Przyjmowanie sakramentów przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną

Transkrypt

1 Przyjmowanie sakramentów przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną Paweł VI w adhortacji Evangelii nuntiandi uwypuklił powszechność ostatnich słów Jezusa: Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu (Mk 16,15), podkreślając, że słowa te nie są zacieśnione żadnymi granicami (por. EN 49-50). Punktem wyjścia w katechezie osób niepełnosprawnych jest fakt, że na początku swojej posługi Jezus głosił, iż został posłany, aby ubogim nieść radosne orędzie (Łk 4, 18); przepowiadał, a następnie potwierdzał swoim życiem, że Królestwo Boże jest przeznaczone dla wszystkich ludzi, począwszy od tych, którzy znajdują się w najbardziej niekorzystnej sytuacji. Jezus rzeczywiście stał się katechetą Królestwa Bożego w stosunku do wszystkich kategorii osób: wielkich i małych, bogatych i ubogich, zdrowych i chorych, bliskich i dalekich, żydów i pogan, mężczyzn i kobiet, ludu i władz, jednostek i grup. Jest do dyspozycji każdego człowieka i interesuje się wszystkimi jego potrzebami, zarówno potrzebami duszy, jak i ciała, uzdrawiając i przebaczając, pouczając i zachęcając słowem i czynem. Jezus kończy swoje ziemskie życie, zobowiązując swoich uczniów do podobnej postawy miłości (por. DOK 163). Kościół uważa za wyjątkowo umiłowanych przez Jezusa Chrystusa tych, którzy są niepełnosprawni fizycznie czy intelektualnie lub mają inne ograniczenia. Dyrektorium ogólne o katechizacji podkreśla prawdę, że miłość Ojca do tych najsłabszych dzieci i ciągła obecność Jezusa z jego Duchem prowadzą do ufności, że każda osoba, niezależnie od jej ograniczeń, jest zdolna do wzrostu w świętości (por. DOK 189). Wychowanie wiary, które obejmuje przede wszystkim katechezę w rodzinie, ale także w szkole czy ośrodku dla osób z różnymi niepełnosprawnościami, wymaga odpowiednich i dostosowanych do osoby dróg oraz uwzględnienia badań pedagogicznych, aby przyniosło owoce w całościowym kształtowaniu osoby. Magisterium Kościoła podkreśla, ze należy troszczyć się o to, by uniknąć ryzyka zepchnięcia katechezy specjalistycznej na margines duszpasterstwa wspólnotowego. Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce naucza, że trzeba ofiarować osobom niepełnosprawnym odpowiednią katechezę zarówno w szkole, jak i w parafii bądź w innych miejscach formacyjnych, wspomagając zwłaszcza rodzinę (por. PDK 109). Rodzina jest miejscem, gdzie szczególną troską winno być otoczone dziecko i gdzie należy rozwijać głęboki szacunek dla jego godności osobistej. Odnosi się to do każdego dziecka, ale szczególnie ważkie staje się wobec dziecka wymagającego opieki całkowitej, wobec dziecka chorego, cierpiącego lub niepełnosprawnego. Troska duchowa Kościoła

2 przejawia się tutaj w przygotowaniu tych osób do życia sakramentalnego. Odpowiedzi od Magisterium Kościoła doczekali się ci, którzy mieli wątpliwości co do tego, czy Komunię Świętą mogą przyjąć osoby z niepełnosprawnością w stopniu głębokim bądź inne niemające możliwości komunikacji werbalnej. Benedykt XVI w Posynodalnej adhortacji apostolskiej Sacramentum caritatis, będącej wyrazem troski o zapewnienie Komunii eucharystycznej wszystkim osobom niepełnosprawnym intelektualnie, podkreśla, że otrzymają one Eucharystię w wierze, również w wierze ich rodziny lub wspólnoty, która im towarzyszy (Sc 58). Każda osoba, niezależnie od jej ograniczeń, jest zdolna do relacji z Bogiem (por. DOK 189). Współczesne dokumenty katechetyczne nie rozważają, kogo pozbawić fundamentów życia religijnego, jakim są sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego. Sakramenty mają na celu uświęcenie człowieka, budowanie mistycznego ciała Chrystusa i oddanie czci Bogu. Podstawowym kryterium pozostaje wiara osoby z niepełnosprawnością intelektualną w Boga Żywego, a jeśli osoba ta nie jest w stanie nam jej zakomunikować, wiara najbliższych i całej wspólnoty chrześcijańskiej. Współczesna katecheza czyni wysiłki, aby wszystkie osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogły usłyszeć Ewangelię i wzrastać w świętości przez pełny udział w sakramentach inicjacji chrześcijańskiej. Najbardziej odpowiednią formą pomocy ludziom z różnymi niepełnosprawnościami jest przede wszystkim katecheza. II Synod plenarny w Polsce ( ) przypomina wszystkim proboszczom obowiązek szczególnej troski o katechezę osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo. Obowiązek ten nakłada kanon 777. Katecheza osób niepełnosprawnych, podjęta z ewangelicznym oddaniem i miłością, stanowi wielkie bogactwo wspólnoty parafialnej. Przejawem troski Kościoła katolickiego w Polsce o systematyczną katechezę osób z niepełnosprawnością intelektualną jest jej rzetelne opracowanie, które weszło do Dyrektorium katechetycznego Kościoła katolickiego w Polsce, a zwłaszcza do Podstawy programowej katechezy Kościoła katolickiego w Polsce (8 marzec 2010) Po Soborze Watykańskim II znane są w skali ogólnopolskiej trzy propozycje programów i pomocy katechezy parafialnej dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Pierwsza praca Z. Rybarczyk pt. Przyjdź Panie Jezu była propozycją przygotowania dzieci z niepełnosprawnością intelektualną do Pierwszej Komunii Świętej, a przeznaczona dla katechetów, duszpasterzy i rodziców. Druga propozycja W. Gałczyńskiej składa się z katechizmu Mów do nas, Panie Jezu oraz przewodników metodycznych Z pomocą dzieciom specjalnej troski oraz Tak Bóg ukochał nas. Do trzeciej propozycji należy zaliczyć pozycję K.M. Lauscha wydaną w książce Katecheza przedkomunijna osób głębiej upośledzonych

3 umysłowo wraz z innymi wskazaniami opublikowanymi wcześniej w książce Teoretyczne podstawy katechizacji osób głębiej upośledzonych umysłowo. Organizacja procesu kształcenia dzieci z niepełnosprawnością intelektualną opiera się na strukturze ogólnego systemu oświaty, który zakłada stosowanie określonych podstaw programowych i podręczników. Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce podkreśla, że w nauczaniu religii w szkole należy korzystać z programów i podręczników zatwierdzonych przez Kościół (por. PDK 96). Zasada ta wiąże się z faktem, że szkolna lekcja religii ma charakter wyznaniowy, podlega zatem merytorycznemu nadzorowi i programowaniu Kościoła. Znowelizowana Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce z dnia 8 marca 2010 r. wprowadza zasadę odnośnie do konieczności tworzenia Indywidualnych Programów Katechetycznych (IPK) dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Jest to uwarunkowane ich specyfiką rozwoju i doświadczeniem Kościoła w prowadzeniu tych osób po drogach wiary. Zgodnie ze znowelizowaną podstawą programową katecheci specjalni pracują, wykorzystując opracowywane corocznie programy indywidualne. IPK powinien również tworzyć całość z Indywidualnym Programem Edukacyjno-Terapeutycznym (IPET), opracowanym w szkole przez zespół specjalistów. Ma to znaczenie fundamentalne, szczególnie jeśli chodzi o komunikację (jednolite, specjalistyczne, często alternatywne metody komunikacji oraz postępowania wychowawczego w sytuacji występowania zachowań nietypowych czy trudnych). IPK zawierają cele katechetyczne, które mogą wymagać zaangażowania ze strony wszystkich specjalistów pracujących z dzieckiem. Podobnie rzecz wygląda z celami IPET, realizowanymi przez katechetę (np. utrwalanie używanych przez dziecko gestów Makaton bądź znaków PCS). Praca edukacyjno-terapeutyczna z uczniem z niepełnosprawnością intelektualną polega na integralnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, z uwzględnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania, opisanych przez współczesne nauki społeczno-pedagogiczne. Katecheza wpisuje się w tę integralność, a rozwój duchowy dziecka ma istotne znaczenie w całym procesie edukacyjno-terapeutycznym. Idąc za przykładem Chrystusa, wspólnota Jego uczniów sprawiła, że w ciągu wieków rozkwitły dzieła nadzwyczajnej wielkoduszności, które są świadectwem wiary i nadziei pokładanej w Bogu. W tę misję włącza się także współczesna katecheza osób z niepełnosprawnością intelektualną, która jest ciągle rozwijana w Magisterium Kościoła. Podział niepełnosprawności intelektualnej na cztery stopnie: lekka, umiarkowana, znaczna i głęboka służy głównie potrzebom edukacyjnym. Orzekanie o niepełnosprawności

4 do celów edukacyjnych ma miejsce w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Na zasadach określonych w przepisach państwowych w poradniach są organizowane i działają zespoły orzekające, które wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagającymi stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy, w tym o potrzebie zajęć rewalidacyjnowychowawczych dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim; orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do szkoły; opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole. Należy pamiętać, że każde z tych dzieci uczy się według indywidualnego programu przygotowanego przez nauczyciela współdziałającego z zespołem na podstawie wskazań zawartych w orzeczeniu kwalifikacyjnym i we współpracy z psychologiem. Znajomość samego orzeczenia nie wystarcza do napisania dobrego programu dla ucznia; dobrego, czyli takiego, który nauczy go przede wszystkim tego, z czego będzie mógł korzystać w życiu codziennym. Do tego niezbędna jest dobra znajomość dziecka, kontakt z jego rodzicami i proboszczem oraz współpraca katechety z wszystkimi specjalistami pracującymi z dzieckiem: logopedy, fizykoterapeuty, psychologa, pedagoga, czasami neurologa czy ortopedy. Na podstawie zebranych informacji katecheta pisze diagnozę umiejętności funkcjonalnych; zazwyczaj ma ona formę opisową i zawiera zestawienie tych umiejętności, które przejawiają się w codziennym życiu ucznia i w sposób bezpośredni wpływają na zwiększenie jego niezależności i jakości życia religijnego. Ważne jest, aby parafie zapewniły osobom z niepełnosprawnością intelektualną możliwość przyjęcia wszystkich sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego we właściwym wieku oraz wzięcia udziału w normalnym programie przygotowań. Dla większości dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną może to mieć miejsce w wieku, w jakim zazwyczaj ten sakrament jest przyjmowany w danej parafii lub diecezji. Decyzja o przełożeniu na późniejszy czas przyjęcia jakiegoś sakramentu może być podjęta za zgodą rodziców (opiekunów prawnych). Kryterium przyjęcia sakramentów to nie rozwój intelektualny, lecz wiara osób z niepełnosprawnością intelektualną bądź w przypadku niemożności komunikacji werbalnej wiara ich rodziców lub wspólnoty, która im towarzyszy (SC 58).

5 Źródła: ks. A Kiciński - Katecheza osób z niepełnosprawnością intelektualną - Lublin 2011 oraz Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce z dnia 8 marca 2010 r.