11. EDUKACJA EKOLOGICZNA Dotychczasowa edukacja ekologiczna

Transkrypt

1 11. EDUKACJA EKOLOGICZNA 11.1 Dotychczasowa edukacja ekologiczna Człowiek nie jest w stanie funkcjonować w sposób, który nie zagraŝałby środowisku naturalnemu, dlatego tak duŝe znaczenie dla realizacji zasady zrównowaŝonego rozwoju ma edukacja ekologiczna społeczeństwa. Edukacja ekologiczna ma na celu wykształcenie u ludzi takich postaw proekologicznych, które wpłyną na minimalizację nadmiernej eksploatacji zasobów środowiska naturalnego oraz przyczynią się do poprawy jego stanu. Edukacja ekologiczna musi obejmować wszystkich ludzi bez wyjątku w pierwszej kolejności najmłodszych, którzy wykazują największą percepcję na edukację ekologiczną. Edukacja ekologiczna jest waŝnym składnikiem edukacji obywatelskiej kształtując społeczeństwo rozumne i akceptujące zasady zrównowaŝonego rozwoju. Do głównych celów edukacji ekologicznej (zgodnie z Narodową Strategią Edukacji Ekologicznej) zalicza się: kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi; umoŝliwienie kaŝdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska; tworzenie nowych wzorców zachowań oraz kształtowanie postaw, wartości i przekonań jednostek, grup i społeczeństw z uwzględnieniem troski o jakość środowiska. Aby zrealizować wyŝej wymienione cele naleŝy: uznać iŝ edukacja ekologiczna jest jednym z podstawowych warunków realizacji Polityki Ekologicznej Państwa; wprowadzić elementy edukacji ekologicznej do wszystkich sfer Ŝycia społecznego, respektując i wykorzystując wartości kulturowe, etyczne i religijne; zapewnić społeczeństwu dostęp do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej; uznać, Ŝe edukacja ekologiczna jest podstawowym warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społeczeństwa. Miasto Stołeczne Warszawa posiada Ogólnomiejski program edukacji ekologicznej (OPEE) dla miasta stołecznego Warszawy oraz Program edukacji ekologicznej miasta stołecznego Warszawy 347

2 dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, zgodne z Narodową Strategią Edukacji Narodowej oraz Narodowym Programem Edukacji Ekologicznej. OPEE ma na celu wspomoŝenie działań prowadzonych przez samorządy, instytucje i organizacje na rzecz podnoszenia świadomości ekologicznej w Warszawie. Program ten wyraŝa cele i kierunki polityki miasta w zakresie edukacji ekologicznej. Dokument słuŝy nie tylko Zarządowi Miasta Stołecznego Warszawy, ale wszystkim zainteresowanym tym tematem. Zgodnie z zapisami Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz ustaleniami zawartymi w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej, w OPEE wyróŝniono trzy główne sfery kształcenia ekologicznego: edukację formalną która jest zorganizowanym systemem kształcenia, zgodnym z określonymi zasadami sformułowanymi w odpowiednich aktach prawnych (ustawy i rozporządzenia). Polski system edukacji formalnej obejmuje system oświaty i szkolnictwa wyŝszego; edukację pozostającą poza formalnym, zinstytucjonalizowanym systemem kształcenia traktowaną jako zestaw róŝnorodnych działań wpływających na ekologiczną świadomość społeczną (stan wiedzy, poglądów i wyobraŝeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego antropogennym obciąŝeniu, stopniu wyeksploatowania, zagroŝeniach i ochronie, w tym takŝe wiedzę o sposobach i instrumentach sterowania, uŝytkowania i ochrony środowiska). Świadomość ekologiczna kształtowana jest przede wszystkim przez organizacje państwowe, społeczne (Pozarządowe Organizacje Społeczne POS) oraz media; szkolenia, czyli zinstytucjonalizowane formy przekazywania wiedzy i umiejętności dla określonej grupy zawodowej lub społecznej, słuŝące podnoszeniu kwalifikacji niezbędnych zarówno w Ŝyciu zawodowym, działalności społecznej jak i dla potrzeb indywidualnych. Szkolenia moŝna takŝe uznać za dział edukacji nieformalnej, gdyŝ najczęściej odbywają się na zasadach ofertowych. Według zapisów zawartych w OPEE w szkołach warszawskich powinny być realizowane następujące zadania: przygotowanie zestawu programów edukacji ekologicznej dla poszczególnych etapów kształcenia, ukierunkowanych na dzieci i młodzieŝ wielkomiejską, zgodnie ze standardami obowiązującymi programy zatwierdzane przez MEN; przygotowanie zestawów materiałów dydaktycznych wspomagających proces kształcenia (scenariuszy zajęć), dostosowanych do wybranego i przyjętego przez kaŝdą szkołę programu; 348

3 zaopatrzenie szkół w zestaw niezbędnych pomocy na danym etapie kształcenia modele, wzorce, proste przyrządy pomiarowe i obserwacyjne; szkolenie nauczycieli w zakresie: dostarczenia minimum wiedzy merytorycznej niezbędnej do realizacji danego programu nauczania na określonym etapie kształcenia; metod współczesnej edukacji ekologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji w terenie w warunkach wielkiego miasta; metod współpracy z rodzicami w zakresie edukacji ekologicznej (tworzenie szkół środowiskowych, o wspólnych dla dzieci, nauczycieli i rodziców celach nauczania i wychowania). Zgodnie z załoŝeniami zawartymi w OPEE powstał i jest wdraŝany Program edukacji ekologicznej miasta stołecznego Warszawy dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Autorkami Programu są: Jadwiga Dybysławska, Ewa Pytlak i Honorata Waszkiewicz instruktorki edukacji ekologicznej Mazowieckiego Regionalnego Ośrodka Edukacji Ekologicznej Fundacji Ośrodka Edukacji Ekologicznej EKO OKO. Program ma zwrócić uwagę, jak duŝe znaczenie dla kształtowania właściwych zachowań ekologicznych i aktywnych działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego ma edukacja ekologiczna dzieci najmłodszych. Adresatami Programu są dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, uczęszczające do placówek edukacyjnych, dla których miasto stołeczne Warszawa jest organem prowadzącym przedszkoli, szkół podstawowych, klubów osiedlowych i domów kultury. Program ma na celu: - kształtowanie świadomości ekologicznej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym poprzez stosowanie form edukacji atrakcyjnych dla nich; - zintegrowanie działań dzielnic warszawskich w zakresie edukacji ekologicznej w placówkach edukacyjnych (szkoły, przedszkola, kluby osiedlowe i domy kultury); - uświadomienie przedstawicielom organów dzielnic istotnego znaczenia edukacji ekologicznej dzieci dla realizacji Agendy 21 i działań wdraŝających zasady zrównowaŝonego rozwoju. Swoimi działaniami Program obejmuje następujące bloki tematyczne: - ochrona powietrza, - ochrona przed hałasem, - ochrona wód z naciskiem na racjonalne gospodarowanie wodą w przedszkolu, szkole i w gospodarstwie domowym, - segregacja odpadów, 349

4 - ochrona gleby wraz z przekształceniami terenu wokół placówki oświatowej dla celów edukacji i wypoczynku, - ochrona i kształtowanie zieleni, - zdrowy styl Ŝycia. KaŜdy z wyŝej wymienionych obszarów zagadnień zawiera pakiet informacyjno edukacyjny, który pozwala na samodzielną realizację programu przez poszczególnych nauczycieli lub całe placówki. W skład pakietu wchodzą: - opis celów Programu, - opis spodziewanych efektów, - tematyka zajęć wraz z propozycjami czasu realizacji, - proponowane scenariusze zajęć, - informacje merytoryczne dotyczące realizowanych zagadnień, - karty pracy dla uczniów, zawierające: instrukcje do wykonywania modeli, opisy doświadczeń, itp. W Programie wyznaczono następujące cele w odniesieniu do placówek uczestniczących w przedsięwzięciu oraz w odniesieniu do dzieci: Cele w odniesieniu do placówek: w odniesieniu do dzieci: - objęcie edukacją ekologiczną wszystkich dzieci jako spełnienie podstawowych wymogów - poznawanie otaczającej rzeczywistości i Konstytucji RP, Konwencji o Prawach Dziecka, rozumienie zaleŝności wszystkich jej standardów UE i zgodnie z przesłaniem Nie elementów; odziedziczyliśmy świata po naszych przodkach, poŝyczyliśmy go od naszych dzieci ; - umoŝliwienie nauczycielom przedszkola i - stwarzanie moŝliwości poznawania poprzez nauczania zintegrowanego prowadzenia odkrywanie, eksperymentowanie, przeŝywanie i aktywnej, twórczej edukacji opartej na zasadzie poszukiwanie; podmiotowości dziecka i nauczyciela; - doskonalenie procesu wychowawczodydaktycznego w kierunku twórczej aktywności własnej dziecka i nauczyciela; - stwarzanie moŝliwości identyfikacji ze środowiskiem i znalezienia w nim swojego miejsca; - zaktywizowanie nauczycieli i rodziców do działań na rzecz ochrony środowiska; - uświadomienie, Ŝe kaŝde nasze działanie wywiera wpływ na otoczenie; - stworzenie moŝliwości oddziaływania poprzez edukację dzieci na ich najbliŝszych; - kształtowanie umiejętności dostrzegania pozytywnych i negatywnych skutków tych 350

5 Cele w odniesieniu do placówek: w odniesieniu do dzieci: oddziaływań. - kształtowanie aktywnej, twórczej, w tym - promowanie zdrowego stylu Ŝycia w zdrowym równieŝ krytycznej postawy wobec środowisku. Stworzenie standardów niekorzystnych zjawisk środowiskowych przedszkola/szkoły, dotyczących ochrony (społecznych, przyrodniczych), np. nadmierna zmysłów i zasad przebywania w zdrowym konsumpcja, brak współpracy, degradacja środowisku; środowiska. - wyrabianie pozytywnych nawyków w - współpraca z innymi placówkami edukacyjnymi, organami samorządu i innymi codziennym działaniu na rzecz środowiska i społeczności. instytucjami w zakresie promowania edukacji ekologicznej (dostarczenie przykładów konkretnych działań na terenie placówki i moŝliwości współpracy z innymi - - rozbudzanie świadomości i wiary we własne moŝliwości skutecznego działania. nabywanie wiedzy i umiejętności dbania o własne zdrowie, przedszkolami, szkołami, instytucjami). - respektowanie prawa wszystkich do Ŝycia w zdrowych i przyjaznych warunkach. W kaŝdej dzielnicy znajduje się koordynator Programu, który promuje działania ekologiczne na terenie swojej dzielnicy. Nadzór nad realizacją Programu sprawuje Biuro Edukacji m.st. Warszawy oraz Wydział Ochrony Środowiska Biura Zarządu m.st. Warszawy. W ramach Programu w 2004 r. odbyła się I edycja Miejskiego Konkursu Ekologicznego dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Konkurs został przeprowadzony w trzech etapach: - etap pierwszy przedszkolny/szkolny trwający od 1 marca 2004 r. do 17 kwietnia 2004 r. - etap drugi dzielnicowy trwający od 21 kwietnia 2004 r. do 10 maja 2004 r. - etap trzeci miejski trwający od 11 maja 2004 r. do 31 maja 2004 r. Zadaniem uczestników było wykonanie pracy plastycznej na kartonie pt.: Piękno warszawskiej przyrody farbami plakatowymi lub akwarelami. Komisja konkursowa nagrodziła 22 prace plastyczne. Do końca 2004 r. trwa konkurs dla nauczycieli przedszkoli i klas 1 3 szkół podstawowych na scenariusz zajęć dydaktycznych z zakresu edukacji ekologicznej. Prace powinny dotyczyć bloków tematycznych zawartych w Programie oraz powinny być autorskie (nigdzie nie opublikowane i nie przekazane do Ŝadnego wydawnictwa). Według informacji uzyskanych od koordynatora miejskiego, Program realizuje 327 jednostek oświatowych z terenu Warszawy (około

6 000 dzieci zostało objętych Programem) i stale rośnie liczba osób i jednostek zainteresowanych tą tematyką. Nie tylko jednostki oświatowe takie jak przedszkola, szkoły itp. Kształtują świadomość ekologiczną mieszkańców Warszawy. Niezmiernie waŝną rolę w upowszechnianiu treści ekologicznych mają tzw. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia, kluby, centra ekologiczne itp.), które inicjują i realizują liczne akcje i programy z zakresu ochrony środowiska. Organizacje te prowadzą seminaria, warsztaty, szkolenia i konferencje poświęcone tej tematyce. Organizują akcje (niewątpliwie najbardziej znanymi akcjami są: obchody Dnia Ziemi oraz akcja Sprzątanie Świata ), konkursy, festyny, pokazy, kampanie popularyzujące np. oszczędzanie wody, energii, wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, selektywną zbiórkę odpadów, ścieŝki rowerowe i inne. Podsumowanie Analizując dotychczasową politykę miasta w zakresie edukacji ekologicznej, naleŝy uznać ją za niewystarczającą. Poziom świadomości ekologicznej mieszkańców Warszawy jest niezadowalający. Za najistotniejsze problemy w tym zakresie naleŝy uznać: - brak nawyków zachowań ekologicznych wśród społeczeństwa, - niedostateczną wiedza o problemach środowiskowych i metodach ich zapobiegania, - brak troski o środowisko miasta, brak poczucia odpowiedzialności za jego aktualny stan, - niewystarczającą edukacja i informacja ekologiczna w szkołach i innych placówkach edukacyjnych, - niewystarczającą edukacji i informacja ekologiczna dorosłej części społeczeństwa, - brak dostępu do informacji o środowisku i metodach jego ochrony. Edukacja formalna (szkolna) powinna odbywać się na wszystkich szczeblach systemu oświaty. Ten rodzaj edukacji nastawiony powinien być na wykształcenie w uczniach umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim zachodzących, wraŝliwości na piękno przyrody i szacunku do niej. Jeśli chodzi o edukację pozaszkolną w ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a takŝe moŝliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Niestety z obserwacji społeczeństwa wynika, Ŝe poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania prokonsumpcyjne dominują na proekologicznymi. Szczególną rolę w rozwijaniu edukacji ekologicznej wśród dorosłych mieszkańców miasta spełniać powinien Urząd m.st. Warszawy. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest 352

7 zaangaŝowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a takŝe o moŝliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska Program poprawy dla pola: Edukacja ekologiczna Priorytety w zakresie edukacji ekologicznej zostały ujęte w dwóch dokumentach: Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz w Narodowym Programie Edukacji Ekologicznej. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej określa oraz hierarchizuje główne cele edukacji środowiskowej. Wskazuje jednocześnie moŝliwości ich realizacji. Jednym z podstawowych załoŝeń Strategii... jest załoŝenie, iŝ edukacja ekologiczna powinna obejmować całe społeczeństwo, wszystkie grupy wiekowe, zawodowe, w tym równieŝ decydentów na szczeblu centralnym i lokalnym. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej stanowi program wykonawczy Narodowej Strategii. Określa on podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację, moŝliwości i źródła finansowania, a takŝe harmonogram ich wdraŝania. Sformułowane cele w zakresie edukacji ekologicznej dla m.st. Warszawy wpisują się w podstawowe cele zawarte w tych dwóch dokumentach, a takŝe w cele sformułowane w Programie ochrony środowiska województwa mazowieckiego. Cel długookresowy do roku 2011: Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa m.st. Warszawy poprzez kształtowanie postaw proekologicznych oraz wzbudzanie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska Cele krótkookresowe do roku 2007: Kontynuacja i rozszerzanie działań edukacyjnych z zakresu ochrony środowiska w przedszkolach, szkolnictwie wszystkich szczebli oraz dla ogółu mieszkańców m.st. Warszawy; Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej dorosłej społeczności miasta; Kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa m.st. Warszawy w odniesieniu do środowiska; Wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej; Zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji na temat stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony; 353

8 Rozwijanie róŝnorodnych form edukacji ekologicznej. Sposoby osiągnięcia załoŝonych celów: Szczególną rolę w rozwoju edukacji ekologicznej wśród mieszkańców spełnia Urząd m.st. Warszawy. Do głównych zadań Urzędu m.st. Warszawy zalicza się: inspiracja działań, pomoc w organizacji zaplanowanych akcji, koordynacja programu promocji i edukacji w zakresie ochrony środowiska, nadzór nad przebiegiem akcji, inicjowanie, przygotowanie konkursów ekologicznych, organizacja szkoleń, projekty prac plastycznych (plakaty, ulotki, naklejki, itp.), organizacja ogólnomiejskich imprez: wystawy, spektakle, koncerty, akcje uliczne, inserty prasowe, dostarczanie informacji o stanie środowiska w mieście, informacja o skali usług w zakresie ochrony środowiska, finansowanie akcji. W celu realizacji zamierzonych celów proponuje się: 1. Prowadzenie działań w szkołach wszystkich szczebli polegające na ich wsparciu merytorycznym i finansowym, a w szczególności: - szkolnych programów edukacji ekologicznej, - wyjazdów dzieci i młodzieŝ na zielone szkoły, - rozwój i wspieranie szkolnych kółek o tematyce związanej z ochroną środowiska, - organizacji międzyszkolnych konkursów, olimpiad, turniejów o tematyce ekologicznej, - wyposaŝenie szkół w akcesoria i przedmioty dydaktyczne związane z tematyka ochrony środowiska, - organizacja szkolnych akcji, happeningów, przedstawień związanych z ochroną środowiska. 2. Promocję działań Miasta w zakresie ochrony środowiska z udziałem organizacji pozarządowych, środków masowego przekazu i innych zainteresowanych podmiotów. 354

9 Promocja powinna być zorganizowana przy zastosowaniu form oświatowych, kulturalnych i reklamowych. Do form oświatowych zalicza się m.in.: Prowadzenie działań oświatowo informacyjnych w formie lekcji, gawęd, prelekcji ekologicznych według przyjętego uprzednio standardu dydaktycznego uwzględniającego lokalny wymiar problemu i zróŝnicowanie wiekowo edukacyjne odbiorców. Konkursy wiedzy ekologicznej. Spotkania z profesjonalnymi ekologami. Formy kulturalne to m.in.: Konkursy plastyczne dla dzieci przedszkolnych i młodszych klas szkoły podstawowej z wystawami prac w poszczególnych przedszkolach i szkołach; Plenerowe akcje plastyczne z udziałem przedszkolaków lub uczniów zorganizowane oddzielnie lub połączone z obchodami np. Dnia Ziemi czy akcji Sprzątanie Świata ; Konkury plastyczne dla uczniów szkół podstawowych oraz średnich z finałem ogólnomiejskim; Projekcje filmów fabularnych (tzw. kulturowych) lub dokumentalnych mówiących o potrzebie ochrony środowiska. Szkoły podstawowe i średnie. Formy reklamowe: Akcja promocji powinna się rozpocząć od opracowania strategii reklamowej podporządkowującej pozostałe podmioty zaangaŝowane w oddziaływania społeczne. NaleŜy zatem opracować odpowiednie materiały i formy reklamowe. NaleŜą do nich: broszury, biuletyny, opracowania, raporty i monografie, artykuły i reklamy w prasie lokalnej. plakaty (takŝe typu out door tj. wielkoformatowe), stickersy czyli nalepki, ulotki. spoty w telewizji lokalnej logo, hasła reklamowe promocji. reklamy na i w środkach komunikacji i transportu. spotkania publiczne dla ogółu mieszkańców, prezentujące nowe formy działania w zakresie ochrony środowiska 355

10 Działania reklamowe muszą przenikać wspomniane wcześniej formy oddziaływań kulturalnych i oświatowych. 3. Organizację szkoleń, seminariów i konferencji z zakresu ochrony środowiska. Głównym adresatem programu edukacji ekologicznej jest społeczeństwo Warszawy. Kluczową grupę stanowi młodzieŝ szkolna i dzieci, gdyŝ wykazują największą percepcję na edukację ekologiczną, a ponadto stanowią waŝną grupę konsumencką. W załączniku zaprezentowano zadania, które pozwolą na osiągnięcie wyŝej wymienionych celów. 356