WRAZLIWOSC GRONKOWCÓW NA NATURALNE I SYNTETYCZNE CHELATORY ZELAZA

Transkrypt

1 MED. DOSW. MIKROBIOL., 2000, 52, Pawel Lisiecki, Piotr Wysocki, Jerzy Mikucki WRAZLIWOSC GRONKOWCÓW NA NATURALNE I SYNTETYCZNE CHELATORY ZELAZA Zaklad Mikrobiologii Farmaceutycznej Katedry Mikrobiologii AM w Lodzi Kierownik: prof. dr hab. med 1. Mikucki Oznaczono wrazliwosc 237 szczepów rodzaju Staphylococcus na naturalne i syntetyczne chelatol-yfe3+. Poszukiwano zwiazków miedzy wrazliwoscia na chelator i przynaleznoscia gatunkowa szczepu oraz jego pochodzeniem. Stezenie wolnych jonów zelaza (Fe3+) w srodowisku nie przekracza 10.11M, a w organizmie zwierzecym jest ograniczane do okolo lo'18m(9). Tak wiec ani srodowisko ani organizm zwierzecy nie zapewniaja dostepnosci wolnych jonów zelaza (Fe3+), które podtrzymywalyby wzrost bakterii. Najnizsze bowiem jego stezenie pokrywajace potrzeby bakterii Gram-ujemnych wynosi 3 x 10'7 M, a Gram-dodatnich 1,8 x 10.6 M (13). Zarówno w srodowisku jak i w organizmie zwierzecym zelazo tworzy z róznymi zwiazkami kompleksy o róznej stalej powinowactwa (9). Pobieranie z nich Fe3+ moze byc dokonywane za pomoca systemu wysokiego do niego powinowactwa wykorzystujacego jego chelatory-siderofory. Przezywanie gronkowców w niszach ekologicznych w warunkach stresu wywolanego ograniczonym dostepem do wolnego Fe3+ zalezy od ich zdolnosci przystosowawczych. Ich wyrazem moze byc opornosc/wrazliwosc na dzialanie chelatorów tego pierwiastka. Zadaniem tych badan bylo poznanie wplywu naturalnych i syntetycznych chelatorów Fe3+na wzrost gronkowców. MATERIAL I METODY S z c z e p y b a k t e ryj n e. W badaniach wykorzystano 237 szczepów gronkowców koagulazododatnich i koagulazoujemnych (rodzaj Staphylococcus) (Tabela I). Wiekszosc, 217 szczepów, izolowano w Zakladzie Mikrobiologii Farmaceutycznej z materialu klinicznego, mikroflory ludzi i zwierzat oraz ze srodowiska. Reszta, 20 szczepów, byly to szczepy referencyjne pochodzace z American Type Culture Collection (ATCC), National of Collection Type Culture (NCTC) i Czech Collection of Microorganisms (CCM). Do identyfikacji szczepów z wlasnej kolekcji uzywano systemu API-Staph (biomerieux). Szczepy przechowywano na slupkach 1,5% Thyptic Soy Agar (Difco) w temperaturze 4 C. Roztwory desferrisideroforów i syntetycznych chelatorów. Roztwory desferrioksaminy B (Desferal, Ciba-Geigy), kwasu rodotorulowego (Sigma),

2 104 P. Lisieckii inni Nr 2, Tabela I. Wykaz szczepów z rodzaju Staphylococcus stanowiacych przedmiot badan Wg pochodzenia/liczba szczepów Szczepy koagulazododatnie/89 Material kiiniczny/22 Nosiciele/60 Srodowiskol7 Szczepy koagulazoujemne/148 Material kliniczny173 Naturalna mikroflora ludzil21 Zwierzeta/12 Srodowisko/42 Razem 237 szczepów Wg gatunku/liczbaszczepów S. aureus/86 S. arlette/1 S. intennedius/2 S. auricularis/1 S. de/phini/1 S. caprae/1 S. hyicus/2 S. camosusll S. epidennidis/53 S. caseolyticus(1 S. saprophyticus/9 S. chromogenes/1 S. haemolyticus/4 S. equorum/1 S. simulans/ll S. gal/inarum/1 S. hominis/11 S. kloosi/1 S. wameri/6 S. lugdunensis/1 S. cohnii/21 S. schleiferill S. capitis/3 S. sciuri/2 S. xylosus/ll S. muscae/2 S. lentus/2 " " ovotransferyny wolnej od zelaza (Sigma) i o-fenantroliny (Fiuka) przygotowywano w jalowej wodzie dejonizowanej. O z n a c z e n i e w r a z li w o s c i n a c h e I a t o ryz e I a z a (3). Mase bakteryjna zebrana z pozywki stalej zawieszano w 0,85% roztworze NaCI, tak aby gestosc zawiesiny odpowiadala wzorcowi 0,5 skali McFarlanda (Difco) i zawierala okolo 1,5 x 108 jednostek tworzacych kolonie w mililitrze. 0,1 mi tej zawiesiny rozprowadzano wacikiem po powierzchni plytki zawierajacej 20 mi pozywki Mueller-Hintona (Oxoid) tworzacej warstwe o grubosci 3 mm i pozostawiano w temperaturze pokojowej do wyschniecia. Na powierzchnie pozywki nanoszono nastepnie krazki bibuly Whatmana No 3 o srednicy 6 mm zawierajace po 100 ~g desferrioksaminy B i kwasu rodotorulowego, 1000 ~g ovotransferyny i 80 ~g o-fenantroliny. Plytki inkubowano nastepnie przez 30 minut w temperaturze pokojowej a nastepnie przez 18 godzin w temperaturze 37 C i mierzono srednice strefy zahamowania wzrostu. Srednice zahamowania wzrostu wynoszaca 15 mm i wiecej przyjeto wg Heuck i wsp. (3) za wartosc potwierdzajaca wrazliwosc szczepu. Wszystkie próby wykonywano trzykrotnie. P r z y g o t o w y w a n i e s z k la l a b o r a t o ryj n e g o. Szklo laboratoryjne myto w detergencie i plukano kolejno w 2% roztworze kwasu cytrynowego, 2% roztworze wersenianu disodowego oraz w wodzie dejonizowanej. WYNIKI Z 273 zbadanych szczepów rodzaju Staphylococcus 68 (28,7%) bylo wrazliwych na desferrioksamine B, 11 (4,6%) na kwas rodotorulowy, 9 (3,8%) na ovotransferyne, a wszystkie szczepy (100%) na o-fenantroline (Tabela II). Porównujac wrazliwosc na chelatory zelaza gronkowców koagulazododatnich (k+) i koagulazoujemnych (k-) zaobserwowano wyrazne róznice: wsród gronkowców k- bylo - - /

3 Z "1 N Tabela II. Wrazliwosc gronkowców koagulazododatnich i koagulazoujemnych na chelatory Fe +3 Liczba i odsetek szczepów wrazliwych Gronkowce Liczba szczepów desferrioksamina B kwas rodotorulowy ovotransferyna o-fenantrolina 100 g 100 g 1000 g 80 g Koagulazododatnie 89 5 (5,6%) O (0%) 2 (2,2%) 89 (100%) Koagulazoujemne (42,6%) 11 (7,4%) 8 (5,4%) 148 (100%) (28,7%). 11 (4,6%) 9 (3,8%) 237 (100%) Tabela III. Wrazliwosc gronkowców róznego pochodzenia na chelatory Fe +3 Liczba i odsetek szczepów wrazliwych Gronkowce Liczba szczepów desferrioksamina B kwas rodotorulowy ovotransferyna o-fenantrolina 100 g 100 g 1000 g 80 g Material kliniczny (51,5%) 6 (6,3%) O (0%) 95 (100%) Mikroflora ludzi (14,0%) 3 (3,2%) 2 (2,1%) 93 (100%) i zwierzat Srodowisko 49 6 (12,2%) 2 (4,0%) 7 (14,3%) 49 (100%) ~ ~. ~ o"'. o. ()Q (3 ::s [ ~ ::s I» 9- CD ii;' - o ~ N. CD ~ I»... o Ut

4 106 P. Lisieckii inni Nr 2 Tabela IV. Wrazliwosc na chelatol"yfe +3szczepów reprezentujacych rózne gatunki z rodzaju Staphylococcus Gronkowce Liczba szczepówwrazliwych desferrioksamina kwas ovotransferyna o-fenantroiina B rodotorulowy 1000J.lg 80 J.lg 100J.lg 100J.lg S. aureus 4/86-2/86 86/86 S. intermedius 1/ /2 S. delphini - -6/53-1/1 S. epidermidis 53/ /53 53/53 S. saprophyticus 119-2/9 9/9 S. simulans /11 S. xylosus /11 S. wameri /6 S. hominis 2/ /11 S. capitis 1/3 2/21-3/3 S. cohnii 2/21-3/ S. lentus 2/ /2 S. hyicus /2 S. haemolyticus /4 S. arlettae /1 S. auricularis S. caprae S. camosus S. caseolyticus /1 S. chromogenes /1 S. equorum /1 S. gallinarum S. kloosii S. schleiferi S. lugdunensis S. sciuri /2 S. muscae /2 znacznie wiecej szczepów wrazliwych, sposród 148 szczepów k- az 63 (42,6%) bylo wrazliwych na desferrioksamine B, a wsród szczepów k+ tylko 5 (5,6%). Nie wykryto gronkowców k+ wrazliwych na kwas rodotorulowy, a wsród szczepów k- znaleziono ich 11 (7,4%). Na ovotransferyne wrazliwych bylo 8 (5,4%) gronkowców k- i tylko 2 (2,2%) szczepy k+. Obie populacje gronkowców, k+ i k-, byly wrazliwe na o-fenantroline - 89 (100%) i 148 (100%) (Tabela II). Analiza zwiazków miedzy wrazliwoscia na chelatory zelaza i pochodzeniem szczepu wykazala, ze wsród gronkowców izolowanych z materialu klinicznego jest wiecej szczepów wrazliwych (Tabela III). Ponad polowa tych szczepów, 49 (51,5%) byla wrazliwa na desferrioksamine B i 6 (6,3%) szczepów na kwas rodotorulowy. Wszystkie

5 Nr2 Wrazliwosc gronkowców na chelatory zelaza 107 te szczepybyly wrazliwena o-fenantroline- 95 (100%). Wsród gronkowców pochodzacych z mikroflory ludzi i zwierzat tylko 13 (14,0%) szczepów bylo wrazliwych na desferrioksamine B, 3 (3,2%) na kwas rodotorulowy i 2 (2,1%) na ovotransferyne. Takze i w tej grupie wszystkie gronkowce byly wrazliwe na o-fenantroline - 93 (100%). Sposród 49 szczepów izolowanych ze srodowiska 6 (12,2%) bylo wrazliwych na desferrioksamine B, 2 (4,0%) na kwas rodotorulowy i 7 (14,3%) na ovotransferyne. Wszystkie szczepy - 49 (100%) byly wrazliwe na o-fenantroline. W sklad badanego zbioru szczepów wchodzilo 27 gatunków rodzaju Staphylococcus. Szczepy wrazliwe na którykolwiek z trzech chelatorów - desferrioksamine B, kwasu rodotorulowy lub ovotransferyne wykryto tylko u 10 gatunków (Tabela IV). Byly to gronkowce k+: S. aureus i S. intennedius oraz k-: S. epidennidis, S. saprophyticus, S. warneri, S. hominis, S. capitis, S. cohnii, S. lentus i S. lugdunensis. Ocene zwiazku miedzy przynaleznoscia gatunkowa szczepu i wrazliwoscia na chelatory zelaza mozna dokonac jedynie w odniesieniu do wystarczajaco licznie reprezentowanych gatunków - S.aureus, S. epidennidis, S. wameri, S. cohnii, S. hominis i S. saprophyticus oraz tych chelatorów, na które wrazliwa jest wystarczajaco duza liczba szczepów: desferrioksaminy B i kwasu rodotorulowego. Na ovotransferyne byly bowiem wrazliwe tylko pojedyncze szczepy czterech gatunków: S. aureus - 2/86, S. epidennidis - 2/53, S. saprophyticus - 2/9, S. cohnii - 3/21 i S. lugdunensis - 1/1. Na desferrioksamine B wrazliwe byly wszystkie - 53/53 szczepy S. epidennidis. Nieliczne wrazliwe na ten chelator szczepy znaleziono takze wsród gatunku S. hominis - 2/11, S. wameri - 1/6, S. saprophyticus - 1/9 i S. cohnii - 2/21, a nawet S. aureus - 4/86 i S. intennedius Wrazliwe na desferrioksamine B szczepy nalezaly takze do gatunku S. capitis - 113,S. lentus - 2/2 i S. lugdunensis - 1/1.. Tylko nieliczne szczepy nalezace do pieciu gatunków byly wrazliwe na kwas rodotorulowy. Bylo to 6/53 szczepów S. epidennidis, 2/21 - S. cohnii oraz S. hominis, 119 S. saprophyticus i 1/3 - S. capitis. DYSKUSJA Stezenie Fe3+ w pozywce Mueller-Hintona jest wystarczajaco niskie dla derepresji syntezy sideroforów (3, 4). Badane chelatory dyfunduja z krazka do pozywki, wiaza Fe3+ obnizajac jeszcze jego stezenie. U gronkowców k+ i k- wystepuja siderofory o strukturze kwasów aminohydroksypolikarboksylowych - stafyloferryna A i B (2), siderofor hydroksamowy - stafylobaktyna(5, 7) i katecholowy- aureochelina (1, 5). Chelatory Fe3+ uzyte w badaniach to zwiazki syntetyczne i pochodzenia naturalnego. Syntetycznym chelatorem jest o-fenantrolina, a zwiazkami naturalnymi dwa desferrisiderofory - desferrioksamina B i kwas rodotorulowy oraz bialkowynosnik zelaza - transferyna jaja kurzego. Istotne dla wyników badan sa stale powinowactwa tych chelatorów do Fe3+ oraz stabilnosc ich kompleksów. Desferrioksamina B jest wiazacym trzy jony Fe3+ linijnym sideroforem trihydroksamowym o stalej powinowactwa K = 103o.2M.Kwas rodotorulowy, linijny siderofor dihydroksamowy, wiaze dwa jony Fe3+i ma stala powinowactwak = l031m (15). Transferyna jaja kurzego wiaze dwa jony Fe3+ a jej stala powinowactwawynosi K = 1024M(14). Stala powinowactwa

6 108 P. Lisieckii inni Nr 2 o-fenantrolinywynosik = 4x107Mi chelator ten po zredukowaniu Fe3+ do Fe2+wiaze trzy jony tworzac bardzo trwaly kompleks - ferroine (11). Wokól krazka z chelatorem wystepuje strefa ograniczonej dostepnosci Fe3+. Chelator silniej wiazacy Fe3+ konkuruje o nie z sideroforami gronkowców. Ponadto, nizsze prawdopodobnie, stale powinowactwa tych sideroforów do Fe2+ utrudniaja lub uniemozliwiaja pobór Fe3+ z kompleksu Fe - chelator. Innym powodem wrazliwoscina chelator moze byc brak receptora blonowego dla kompleksu Fe - chelator uniemozliwiajacy pobranie Fe3+ do komórki, a takze niskie endogenne zasoby Fe3+ nie pokrywajace zapotrzebowania wzrostowego w warunkach ograniczonej dostepnosci pierwiastka w srodowisku. Endogennymi rezerwami zelaza w postaci ferrytyny dysponuje Escherichia coli, bakteria równiez wzglednie beztlenowa, ale u gronkowców nie wykryto jak dotychczas takich rezerw zelaza (9). Wszystkie badane szczepy, 237/237 byly wrazliwe na o-fenantroline, a caly zbiór szczepów S. epitkrmidis, 53/53, na desferrioksamine B. Stala powinowactwa o-fenantroliny jest nizsza (K= 4x107M) od stalych powinowactwa sideroforów bakteryjnych. Umozliwialoby to pobór Fe3+ z kompleksu Fe - o-fenantrolina. Z drugiej jednak strony wysoka stabilnosc tego kompleksu (ferroiny) ograniczala dostepnosc Fe3+ hamujac wzrost bakterii. Trudniejsze jest wyjasnienie mechanizmu wybiórczego hamowania wzrostu szczepów S. epidermidis przez desfertioksamine B. Zaobserwowano wczesniej, ze wzrost gronkowców k- (13 szczepów z 13 gatunków), poza S. haemolyticus' i S. lentus, byl stymulowany przez ferrioksamine B (12). Oznacza to, ze szczepy te wykorzystuja egzogenny kompleks Fe3+ chelator i wystepuje u nich, nie wiadomo czy powszechnie, receptor blonowy dla tego kompleksu pozwalajacy na pobór zelaza. Stala powinowactwa desferrioksaminyb (K = 103o.2M) jest byc moze wyzszaniz sideroforówgronkowcowych, a wiazanie Fe3+w ferrioksaminie trwalsze, co utrudnia lub uniemozliwia pobór zelaza z tego kompleksu. Ponadto, gronkowce k- maja mniejsze endogenne rezerwy Fe3+ niz gronkowce k+, o czym swiadczy znaczna wrazliwosc tych pierwszych na EDDA (5, 12). Szczuplosc tych rezerw nie zapewnia podtrzymywania wzrostu w warunkach ograniczonej dostepnosci Fe3+ w srodowisku. Gronkowce zlociste charakteryzowaly sie szerokim spektrum opornosci. Wszystkie szczepy, 86/86, byly oporne na kwas rodotorulowy, 84/86 szczepów na transferyne jaja kurzego i 82/86 na desferrioksamine B. Byly wiec niewrazliwe na niedobór wolnego Fe3+ w otoczeniu. Brak bezposrednich danych o receptorach dla kompleksów Fe3+ z tymi chelatorami. O obecnosci receptorów dla transferyny jaja kurzego swiadcza posrednio informacje o pobieraniu przez gronkowce Fe3+ z kompleksów z transferynami. Wiadomo bowiem, ze gronkowce zlociste pobieraja Fe3+ za pomoca sideroforów z transferyny ludzkiej, bydlecej i jaja kurzego, a S. delphini CCM 4115 z transferyny ludzkiej (6, 8). Opornosc szczepów S. aureus na trzy w/w chelatory moze byc zwiazana z wielkoscia ich endogennych zasobów Fe2+. Sa one wieksze niz gronkowców k-, co wynika z opornosci tych pierwszych na chelatujace dzialanie EDDA (5, 12). Poza S. caseolyticus i S. carnosus zaden z gronkowców k- nie wykorzystywaljako zródla Fe3+ kwasu rodotorulowego. Jest on sideroforem wytwarzanym wylacznie przez grzyby i wiazania jego kompleksów z Fe3+ mozna by oczekiwac tylko u szczepów srodowiskowych (15), a oba w/w szczepy byly wlasnie wyizolowane z zywnosci. Dwadziescia dwa szczepyz 14 gatunków gronkowcówk- byly oporne na wszystkiechelatory: S. hyicus,

7 Nr 2 Wrazliwosc gronkowców na chelatory zelaza 109 S. haemolyticus,s. arlettae,s. auricularis,s. caprae,s. camosus,s. caseolyticus,s. chromogenes,s. equorum,s.gallinarum, S. kloosii, S. schleiferi,s. sciuri i S. muscae.z dwudziestu szczepówreferencyjnychjeden, S. epidermidisatcc byl wrazliwy na desferrioksamine B, drugi, S. lugdunensis ATCe na desferrioksamine B i ovotransferyne. Wszystkie szczepy referencyjne byly wrazliwe na o-fenantroline. Gatunki te byly reprezentowane przez jeden lub dwa szczepy, nie mozna wiec wyciagac dalej idacych wniosków. Ponad 42% (63) szczepów gronkowców k-, a tylko 5,6% gronkowców k+ bylo wrazliwych na desferrioksamine B. Prawie 36% (53) tych szczepów nalezalo do gatunku S. epidermidispowszechniewrazliwegona ten chelator. Nie mozna wiec wiazacwrazliwoscina desferioksamine B z wszystkimigronkowcamik-. Badania wrazliwosciinnych bakterii na desferrioksamine B przynosza rózne wyniki. Wrazliwe na ten chelator byly bakterie z rodzaju Neisseria i Listeria monocytogenes a oporne Salmonella typhimurium, Yersiniaenterocoliticai paleczki z rodzaju Klebsiella(10). Polowa (51,5%) z 95 szczepów gronkowców k+ i k- izolowanych z materialu klinicznego byla wrazliwa na desferrioksamine B, co mogloby swiadczyc o wiekszej wrazliwosci szczepów klinicznych niz pochodzacych ze srodowiska (19,9%), czy mikroflory ludzi i zwierzat (14,0%). Z kolei jednak wsród 95 szczepów z materialu klinicznego bylo az 73 (76,8%) szczepy gronkowców k- w tym 42 (57,5%) wrazliwe na desferrioksarnine szczepy S. epidermidis, z którymi wiazac nalezy wieksza wrazliwosc szczepów klinicznych na ten chelator. Brak wiec zwiazku miedzy pochodzeniem szczepu i wrazliwoscia na desferrioksamine. Badania innych autorów na materiale 95 szczepów gronkowców k- wskazywaly na pelna i wylaczna wrazliwosc na desferrioksamine B dwóch gatunków - S. epidermidis i S. hominis i to w granicachstezen od 8 do 500mg!ml(4). Wybiórczosc tej wrazliwosci zostala zakwestionowanaw kolejnych badaniach obejmujacych 233 szczepy gronkowców k- i wykorzystujacych wieksza liczbe chelatorów Fe3+. Wrazliwe na desferrioksarnine B bylywszystkieszczepys. epidermidis,ale wsród gatunkóws. hominis i S. capitis wystepowalyszczepy oporne i wrazliwe(3). jwynikibadan wlasnychrozszerzaja jjeszcze zakres gatunków wrazliwych na ten chclator. Prócz wszystkich szczepów S. epidermidis na siderofor ten bylo wrazliwych tylko 18,2%, a nie wszystkie szczepy S. ho- 'minis, a szczepy wrazliwe i oporne wystepowalywsród gatunków S. saprophyticus, S~ wameri, S. capitis, S. cohnii, S. lentus i S. lugdunensis. Wykryto takze, czego nie odnotowano w innych badaniach (3,4), szczepywrazliwena transferyne jaja kurzego wsród gatunków S. epidermidis, S. cohnii i S. lugdunensis. Wrazliwosc na chelatory Fe3+ jest wypadkowa wielu wlasciwosci gronkowców zwiazanych z ich relacja do Fe3+. Spektrum sideroforowe tych bakterii jest indywidualna cecha szczepu. Wystepowanie stafylobaktyny jest powszechne ale stafyloferryny A i B oraz aureochelina nie byly wykrywane u wszystkich szczepów (1, 2, 5, 7). Wartosci stalych powinowactwa tych sideroforów, decydujace o zdolnosci pobierania Fe3+ z jego kompleksów nie sa jeszcze znane. Obecnosc blonowych receptorów dla kompleksów Fe3+- siderofor egzogenny, a wiec zdolnosc wykorzystywania sideroforów innych bakterii i grzybów jest równiez cecha szczepu (12). Tylko wieksze endogenne zasoby Fe2+ wydaja sie byc zwiazane z gatunkiem S. aureus (5, 12). Wrazliwosc na chelatory Fe3+ wydaje sie byc cecha szczepu.

8 110 P. Lisieckii inni Nr 2 P. Lisiecki, P. Wysocki, 1. M.ikucki SUSCEPTIBILITYTO NATURAL AND SYNTHETICIRON CHELATORS IN STAPHYLOCOCCI Atotal Summary of 237 strains of staphylococci belonging to 27 species were tested for susceptibility to natural and synthetic iron - chelators. Coagulase - negative staphylococci were much more susceptible than coagulase - positive ones: 82 out of 148 coagulase - negative strains were susceptible to desferrioxamine B, rhodotorulic acid and ovotransferrin and 7 out of 89 coagulase - positive strains. A correlation between the susceptibility to iron - chelators species affiliation and the origin of strain was not found. PISMIENNICTWO 1. Courcol RJ, TrivierD, Bissinge M-C i inni. Siderophore production by Staphylococcus aureus and identificationof iron - regulated proteins. Infect Immun 1997;65: Haag H. Fiedler H-P, Meiwes J i inni. Isolation and biological characterization of staphyloferrin B, a compound with siderophore activity from staphylococci. FEMS Microbiol Lett 1994; 115: Heuck D, Witte W; Braulke C i inni. Susceptibility of desferrioxamines and other chelators of coagulase - negative staphylococci. Zbl Bakt 1994; 280: Lindsay JA, Riley TV. Susceptibility to desferrioxamine: a new test for the identification of Staphylococcus epidermidis. J Med Microbiol 1991; 35: Lisiecki P, TkaczB, SobisM inni. The occurrence of siderophores in staphylococci.acta Microbiol Pol 1994; 43: Lisiecki P, Mikucki 1. Ustrojowe zródla zelaza czlowieka wykorzystywane in vitro przez gronkowce. Med Dosw Mikrobiol 1996; 48: Lisiecki P, Mikucki 1. Siderofory gronkowców. Przedstawione podczas XXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, Lódz, wrzesien 17-19, Lisiecki P, Sobis-Glinkowska M, Mikucki J. Zwierzece ustrojowe zródla zelaza wykorzystywane in vitro przez gronkowce. Med Dosw Mikrobiol 1997; 49: Neilands JB, Konopka K, Schwyn B i inni. Comparative biochemistry of microbial iron assimilation. W: Iron transport in microbes plants and animals. Red. G. Winkelmann, D. van der Helm, J.B.Neilands, VC Verlagsgesellschaft, Weinheim 1987; Robins-BrowneRM, PrpicJK. Effects of iron and desferrioxamine on infections with Yersinia enterocolitica. Infect Immun 1985; 47: Smith RM, MartellAE. Critical Stability Constans. Plenum Press, New York, London Sobis-Glinkowska M, Lisiecki P, Mikucki J. The interchangeability of sideroph9res in staphylococci. Acta Microbiol Pol 1995; 44: WeinbeJgED. Iron withholding: a defense against infection and neoplasia. Physiol Rev 1984; 64: Williams PH, Griffiths E. Bacterial transferrin receptors - structure, function and contribution to virulence. Med Microbiol Immunol1992; 181: Winkelmann G, Drechsel H. Microbial siderophores. W: Biotechnology Red. H.J. Rehm, G. Reed, A. Puehler, Stadler P. Products of Secondary Metabolism. Red. H. Kleinkaut, H. von D6hren, VCH Verlagsgesellschaft, Weinheim 1997; Otrzymano: 22XI.1999 r. Adres Autora: Lódz ul. Pomorska 137,Zaklad MikrobiologiiFarmaceutycznejAM.