SOCJOLOGIA ORGANIZACJI. Dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka

Transkrypt

1 SOCJOLOGIA ORGANIZACJI Dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka 1

2 SOCJOLOGIA ORGANIZACJI Współczesne społeczeństwo jest społeczeństwem organizacji formalnych, czyli dużymi grupami wtórnymi utworzonymi z myślą o osiągnięciu konkretnego celu lub zestawu celów. Organizacje te są starannie zaprojektowane i zawierają formalną strukturę statusów i roli, a także mniejsze grupy 2

3 Jesteśmy ludźmi organizacji w tym sensie, że bez nich nie potrafilibyśmy już przeżyć, a nawet nie potrafimy bez nich umrzeć. (P. Sztompka) 3

4 SOCJOLOGIA ORGANIZACJI Ujęcie według Tadeusza Kotarbińskiego: Organizacja to pewien rodzaj całości ze względu na stosunek do niej własnych elementów, a mianowicie taka całość, której wszystkie składniki współprzyczyniają się do powodzenia całości. 4

5 PRZEDMIOT BADAŃ SOCJOLOGII ORGANIZACJI Różnego rodzaju organizacje: przedsiębiorstwa przemysłowe, firmy handlowe, stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe, agencje rządowe, szpitale, więzienia, etc. Socjologia organizacji zajmuje się strukturami, procesami i rolami organizacyjnymi 5

6 ORGANIZACJA DEFINICJE Odnosi się do względnie trwałego, celowego uporządkowania działań i zachowań ludzkich. Uporządkowanie polega na wprowadzeniu względnie trwałych zasad postępowania w określonych sytuacjach. Organizacja rozumiana jako uporządkowanie działań związana jest z podziałem pracy i występuje we wszystkich ludzkich zbiorowościach, w których taki podział istnieje (A.Kamiński) Organizacja społeczna zintegrowany, zorganizowany zbiór pozycji społecznych i stosunków społecznych realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje, tworzący swoistą całość odróżnialną od innych podobnych całości. (P. Sztompka) 6

7 ORGANIZACJA DEFINICJE grupa celowa, zrzeszenie zmierzające do realizacji pewnych celów w sposób zorganizowany; sposoby zarządzania ludźmi i różnymi środkami działania, sposoby koordynowania czynności, harmonizowania wysiłków, sprawdzania ich wyników dla osiągnięcia określonego celu przez zespół ludzi wykonujących zadania cząstkowe; układ wzorów działania jednostek, podgrup i instytucji, środków kontroli społecznej, ról społecznych i systemów wartości, które zapewniają współżycie członków zbiorowości, harmonizują ich dążenia i działania, ustalają dopuszczalne sposoby zaspokajania potrzeb, rozwiązują problemy i konflikty (..) zapewniają porządek życia społecznego. (Szczepański J.) duży zespół ludzi związanych bezosobowymi zależnościami, stworzony dla realizacji określonych celów (Giddens A. ) 7

8 POJĘCIE ORGANIZACJI Trójelementowe ujęcie: znaczenie czynnościowe (czynność organizowania, czyli organizowanie), znaczenie rzeczowe (rzecz zorganizowana, w szczególności złożona z ludzi, wspólnych celów i zasobów), znaczenie atrybutowe (cecha rzeczy, ale i procesu, polegająca na tym, że składniki rzeczy lub procesu współprzyczyniają się do powodzenia całości). 8

9 ZNACZENIE ORGANIZACJI WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE Dlaczego istnieją organizacje? Czy organizacje są potrzebne we współczesnym świecie? Do jakich organizacji Państwo należą? 9

10 ZNACZENIE ORGANIZACJI WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE Współczesne społeczeństwo bardziej niż kiedykolwiek jest społeczeństwem organizacyjnym. Organizacje otaczają nas ze wszystkich stron. Organizacje istnieją po to, aby zrobić to, czego jednostki nie są w stanie zrobić osobno Dzisiejszy świat jest światem zorganizowanym, Ludzie organizacji Bez organizacji nie potrafilibyśmy żyć i zapewne też umrzeć (P. Sztompka) Porządek trzeba robić, nieporządek robi się sam (T. Kotarbiński) 10

11 TRZY POZIOMY Poziom jednostek i małych grup Poziom pojedynczych organizacji Poziom makrospołeczny 11

12 POZIOM JEDNOSTEK I MAŁYCH GRUP Układy i grupy nieformalne w ramach struktur organizacyjnych 12

13 POZIOM POJEDYNCZYCH ORGANIZACJI decyzje i proces podejmowania decyzji, decyzje personalne, określenie celów organizacji oraz wdrażanie innowacji, także formy działań zbiorowych 13

14 POZIOM MAKROSPOŁECZNY problemy porządku, problemy kontroli problemy regulacji 14

15 ATRYBUTY ORGANIZACJI Są powoływane do realizacji określonych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur określonych przez przepisy Mają sformalizowaną strukturę Występuje w nich przejrzysty podział pracy Mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy Istnieje w nich wymiana personelu Dominują stosunki rzeczowe (zbiory ról, nie zaś osób). 15

16 NAUKI/DYSCYPLINY BADAJĄCE ORGANIZACJE Nauki o zarządzaniu i organizacji: ustalają reguły efektywności i skuteczności działania organizacji, zajmują się projektowaniem struktur, doborem i rozwojem personelu, procesem budowy strategii organizacyjnej. Starają się wypracować reguły sprawnego i efektywnego działania organizacji (algorytmy, normy, wzorce, znormalizowane systemy zarządzania) 16

17 NAUKI/DYSCYPLINY BADAJĄCE ORGANIZACJE Socjologia organizacji nie buduje wzorców organizacji efektywnej i skutecznej, lecz zajmuje się wyjaśnianiem cech organizacji i zachowań jej uczestników. Wskazuje na przyczyny takich zjawisk i procesów, jak konflikty, niski lub wysoki poziom identyfikacji z organizacją, niską lub wysoką wydajność i jakość pracy. Przyczyn doszukuje się w cechach relacji między ludźmi, kulturze, strukturze społecznej 17

18 NAUKI/DYSCYPLINY BADAJĄCE ORGANIZACJE Antropologia organizacji bada organizacje jako fenomeny kulturowe, jako kultury zajmuje się organizacją rozumianą jako system symboliczny, jako zbiorowa infrastruktura poznawcza, jako struktura normatywna (układ norm i wartości rządzących zachowaniami uczestników). Psychologia organizacji bada uwarunkowania zachowań jednostek uczestników organizacji, lecz bierze pod uwagę zmienne psychologiczne, indywidualne predyspozycje do działania (talent, umiejętności, sprawność w wykonywaniu zadań, inteligencja, pamięć, szerzej: cechy osobowości jednostek) 18

19 NAUKI/DYSCYPLINY BADAJĄCE ORGANIZACJE Prawo pracy ustanawia reguły obowiązujące pracodawców i pracowników, określa sposoby zawierania i rozwiązywania umów o pracę, kryteria i rodzaje zwolnień z pracy. Opisuje wzajemne zobowiązania i ujmuje je w zespól skodyfikowanych zasad Fizjologia i medycyna pracy - badają wpływ pracy na organizm pracownika, określają i klasyfikują zagrożenia w środowisku pracy (ryzyko wypadków, chorób zawodowych) oraz warunki przystosowania człowieka do środowiska pracy i środowiska pracy do potrzeb człowieka. Ogólna teoria systemów, cybernetyka i informatyka: badają organizacje jako złożone środowiska wytwarzania, gromadzenia, dystrybucji, przetwarzania, wykorzystania i przechowywania informacji i wiedzy. Opracowują zasady oraz narzędzia wyszukiwania, selekcji i przechowywania informacji niezbędnych do podejmowania racjonalnych decyzji. 19

20 RODZAJE ORGANIZACJI Organizacje formalne i nieformalne Organizacje wielonarodowe i globalne Organizacje gospodarcze i niegospodarcze Organizacje woluntarystyczne 20

21 RODZAJE ORGANIZACJI Organizacja formalna i nieformalna: organizacja formalna- poszczególne pozycje np. urząd jak i relacje między nimi (np. struktura, procedura postępowania) zostały ujęte w regulaminach lub innych dokumentach uwaga skupiona na strukturach, przepisach. Cechy: sztuczność modelowość, bezosobowość, racjonalność. organizacja nieformalna- wyróżnione są pozycję np. przywódcy, ale rolę tych osób i wzajemne relację pomiędzy członkami organizacji są luźno określone uwaga skupiona na ludziach i relacjach międzyludzkich 21

22 RODZAJE ORGANIZACJI Zadanie: Proszę zdecydować czy podana niżej cecha dotyczy organizacji formalnej (F), czy nieformalnej (N)? 1. Zachowanie uczestnika opiera się na przepisach, regulaminach. 2. Każdy może przystąpić do organizacji. 3. Uwaga skupiona na strukturach ujętych w dokumentach. 4. Organizacja tworzona spontanicznie. 5. Sformalizowane wyjście z organizacji. 6. Zamknięty katalog członków. 7. Przywódca wyłaniany na podstawie konkursu. 8. Uwaga skupiona na ludziach. 9. Przywódca wyłaniany na podstawie relacji międzyludzkich. 22

23 RODZAJE ORGANIZACJI organizacja wielonarodowa struktura złożona z jednostek autonomicznych, działających w różnych krajach i w dużym stopniu dostosowanych do warunków lokalnych organizacja globalna - składa się z sieci jednostek, rozsianych po całym świecie i połączonych ze sobą siecią powiązań 23

24 JEDNOSTKA A ORGANIZACJI Jednostka jako pracownik organizacji Reakcja jednostki na pracę zależy od jej oczekiwań oraz od właściwości zatrudniającej ją organizacji. Ani jednostki, ani organizacji nie można łatwo zmienić, aby uzyskać trwałe pozytywne nastawienie wobec pracy. Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na cały lub część etatu. Zatrudnienie na podstawie umów cywilnoprawnych, tj. umowy zlecenie i umowy o dzieło. Nowe formy zatrudnienia. 24

25 NOWE FORMY ZATRUDNIENIA Tele-praca/ praca zdalna polega na wykonywaniu pracy poza miejscem zatrudnienia za pomocą środków komunikacji elektronicznej. może być ona wykonywana w domu albo w specjalnym telecentrum, wady: poczucie samotności, izolacji. 25

26 NOWE FORMY ZATRUDNIENIA Subcontractors- podwykonawca zawierający umowę z głównym wykonawcą w celu świadczenia części lub całości obowiązków głównego wykonawcy. Independent contractors- osoba świadcząca tzw. wolny zawód, zapewniająca świadczenie konkretnych usług na rzecz innej strony. Odpowiedzialność tej osoby dotyczy tylko spraw określonych w kontrakcie. Outsourcing - powierzenie realizacji niektórych zadań organizacji wyspecjalizowanym podmiotom zewnętrznym, co oznacza rezygnację z ich samodzielnego spełnienia i możliwość koncentracji na podstawowej działalności. 26

27 DLACZEGO JEDNOSTKA PODEJMUJE PRACĘ? Aspekt finansowy jest istotny dla jednostki, bo pozwala na zaspokajanie codziennych potrzeb stanowiąc źródło utrzymania. Organizacje wpływają na sytuacje materialną członków organizacji i ich rodzin. 27

28 DLACZEGO JEDNOSTKA PODEJMUJE PRACĘ? System społecznej stratyfikacji- każda organizacja składa się z poziomów będących ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania, np. władzy, pieniędzy. Społeczeństwo dzieli się na warstwy, system rang.- suma tworzy system stratyfikacyjny konkretnego społeczeństwa. W obrębie organizacji często powstaje wewnętrzny rynek pracy, co wiąże się z formułowaniem polityki wynagrodzeń i motywowaniem pracowników. 28

29 DLACZEGO JEDNOSTKA PODEJMUJE PRACĘ? Motywacja- efektywność pracy często zależy od poziomu motywacji pracowników - reakcja na pochwały i zachęty kierownika, realizowania indywidualnych potrzeb itp. Motywacja to wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie danego celu. 29

30 POJĘCIE STRUKTURY ORGANIZACJI R.H. Hall, P.S. Tolbert: układ organizacyjnych części. P.M. Blau: rozmieszczenie (według różnych linii) ludzi na stanowiskach społecznych, które determinuje stosunki organizacyjne między tymi ludźmi. S. Ranson, B. Hinings, R. Greenwood: złożony mechanizm kontroli, który wyłania się w trakcie wzajemnego oddziaływania ludzi, a jednocześnie kształtuje te oddziaływania: struktura organizacyjna jest zarówno determinowana, jak i determinująca. Trzecie ujęcie wskazuje na znaczenie interakcji międzyludzkich w kształtowaniu struktury organizacyjnej. 30

31 FUNKCJE STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ Zapewnienie efektywności organizacji Stanowi narzędzie kierowania Minimalizuje wpływ przypadkowych zachowań Tworzy warunki do korzystania z władzy Zapewnia względną równowagę Porządkuje procesy zachodzące w organizacji Wiąże organizację z jej otoczeniem Stanowi ramy działań organizacyjnych Zapewnia efektywną realizację celów organizacji 31

32 STRUKTURALNE CECHY ORGANIZACJI Formalizacja Centralizacja Złożoność 32

33 FORMALIZACJA STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ Formalizacja oznacza proces polegający na określeniu w formie pisemnej zakresu zadań i odpowiedzialności poszczególnych elementów oraz organizacji jako całości, który prowadzi do wytworzenia wzorców zachowań i zależności oraz procedury działania. Wyróżniamy formalizację minimalną i maksymalną. Trudności w mierzeniu stopnia formalizacji spostrzegł J. Hage. Większość organizacji sytuujemy pomiędzy dwoma stopniami tj. formalizacją maksymalną i minimalną. W praktyce formalizacja oznacza opracowanie takich dokumentów jak: schemat organizacyjny, regulamin, opis stanowiska pracy, instrukcja organizacyjna, zarządzenia, polecenia służbowe okólnik, itp. 33

34 NEGATYWNE KONSEKWENCJE FORMALIZACJI Błędne koło- reguły staja się ważniejsze od celów, co powoduje usztywnienie organizacji i utrudnienie jej funkcjonowania Osobowość biurokratyczna Alienacja i konflikt Czy formalizacja sprzyja innowacji? Czy formalizacja determinuje rozwój technologiczny? Czy kultura wywiera wpływ na stopień formalizacji? 34

35 CENTRALIZACJA STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ Centralizacja jest jednym z wymiarów struktury organizacyjnej i funkcją stopnia przekazywania na niższe szczeble organizacyjne uprawnień decyzyjnych. Podstawę jej wyodrębnienia stanowi wymiar hierarchii- stanowiskom kierowniczym centralizacja przypisuje formalne uprawnienia decyzyjne wraz z formalnym zakresem odpowiedzialności. Centralizacja jest zależna od ilości uprawnień do podejmowania decyzji, które są przekazywane na niższe poziomy w organizacji. Żadna organizacja nie jest w pełni ani scentralizowana, ani zdecentralizowana. 35

36 CENTRALIZACJA STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ Czy centralizacja jest powiązana z poziomem konkurencyjności? Czy otoczenie wywiera wpływ na centralizację struktury organizacyjnej? O czym świadczy wysoki/niski stopień centralizacji? Czy formalizacja i centralizacja są ze sobą powiązane? 36

37 ZŁOŻONOŚĆ STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ Złożoność struktury organizacyjnej ma istotny wpływ na zachowania członków organizacji a także na pozostałe strukturalne cechy organizacji: centralizacja, formalizacja. Zróżnicowanie horyzontalne- związane z podziałem wykonywanych zadań. Możliwe rozwiązania: powierzenie całościowych zadań wysoko wyszkolonym specjalistom np. rzemieślnikom, powierzenie zadań niespecjalistycznych, polegających na wykonywaniu jednej lub kilku rutynowych czynności np. praca na taśmie, Mc Donald. Zróżnicowanie wertykalne (hierarchiczne- związane z liczbą szczebli kierowniczych w organizacji, im wyższy szczebel tym większa władza 37

38 TYPY STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ Typ idealny biurokracji Typ realny biurokracji Adhokracja Organizacja mechanistyczna Organizacja ograniczona 38

39 TYP IDEALNY WEBER I CECHY BIUROKRACJI Biurokracja jest właściwą formą organizacji dla uprzemysłowionego społeczeństwa przełomu XIX/XX wieku Weber posługiwał się kategorią typu idealnego Typ idealny biurokracji (narzędzie raczej interpretowania niż opisu rzeczywistości Cechy biurokracji Urzędnicy działają wg skodyfikowanych reguł postępowania - wszystkie sposoby postępowania są określane przez normy prawne i przepisy; biurokracje mają strukturę hierarchiczną wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy (są stosunkami między stanowiskami i rolami, a nie osobami); 39

40 TYP IDEALNY WEBER I CECHY BIUROKRACJI Cechy biurokracji (cd.) urzędnicy są profesjonalistami zajmują stanowiska adekwatnie do swoich kwalifikacji i awansują zgodnie z ustalonymi regułami; urzędnicy pracują w pełnym wymiarze godzin i otrzymują stałe wynagrodzenie; urzędnicy są pracownikami najemnymi nie są właścicielami żadnej części organizacji; sfera zawodowa jest ściśle oddzielona od sfery prywatnej; komunikacja odbywa się w formie pisemnej, poprzez przepływ dokumentów określoną przepisami drogą służbową; gromadzona dokumentacja ma charakter pisemny 40

41 TYP IDEALNY A RZECZYWISTOŚĆ Typ idealny Rzeczywistość 41

42 PATOLOGIE BIUROKRACJI dehumanizacja stosunków międzyludzkich trudności z reagowaniem na sytuacje nietypowe oporne wdrażanie innowacji brak elastyczności w działaniu (działanie tylko zgodnie z przepisami) środki stają się celem działania powstawanie nieformalnych klik nadużywanie władzy przez urzędnika. 42

43 TYP REALNY BIUROKRACJI Brak współpracy pomiędzy komórkami Brak ciągłości w wykonywaniu zadań, zwłoka w ich realizacji Niska elastyczność struktur administracyjnych, Powstanie wewnątrzorganizacyjnych monopoli Brak społecznej kontroli działania biurokracji Podejmowanie decyzji na podstawie czynników innych niż prawne Nieprecyzyjność języka powoduje ograniczony stopień przydatności kontrolowania określonych zachowań Przepisy rodzą więcej przepisów błędne koło biurokracji 43

44 ADHOKRACJA Według części teoretyków adhokracja jest idealnym typem. Jej zwolennikami byli m.in. W. Bennis, S. Crainer Cechy nowej organizacji to: elastyczność, łatwość w dokonywaniu przekształceń, ograniczenie hierarchii znaczenie powiązań sieciowych, znaczenie celów całościowych, wykorzystanie technologii informacyjnej. 44

45 STRUKTURY MECHANISTYCZNE I ORGANICZNE

46 STRUKTURY MECHANISTYCZNE I ORGANICZNE ORGANIZACJA MECHANISTYCZNA Znaczne zróżnicowanie w poziomie Sztywne stosunki hierarchiczne Stałe obowiązki Wysoki stopień formalizacji Sformalizowane kanały komunikacyjne Scentralizowane uprawnienia decyzyjne ORGANIZACJA ORGANICZNA Małe zróżnicowanie w poziomie Współpraca w pionie i w poziomie Obowiązki zmienne, odpowiednio do potrzeb Mały stopień formalizacji Nieformalna komunikacja Zdecentralizowane uprawnienia decyzyjne