Mikroekonomia. Zagadnienia podstawowe

Transkrypt

1 Zagadnienia podstawowe

2 Terminy (kategorie) związane z ekonomią, z którymi spotykamy się codziennie. produkcja, konsumpcja, cena, kurs akcji, obligacja, eksport, bilans handlowy, stopa procentowa, deficyt budżetowy, zysk, koszty, inwestycje, informacja, spółka akcyjna, podatki PIT, CIT,VAT,.

3 Kilka poziomów ekonomii, gdzie spotykamy te kategorie Poziom globalny Poziom makro- krajowy Poziom mezo- regionalny Poziom mikro podmiot ekonomiczny (konsument, producent)

4 Kategorie ekonomiczne są ze sobą powiązane nie występują niezależnie jedne od drugich Pomiędzy nimi występują często zależności deterministyczne A jest przyczyna B lub łańcuch zależności : A jest przyczyną B jest przyczyną C.

5 Przykład : oferta (podaż) zapotrzebowanie (popyt) cena Kurs walutowy- eksport-import- bilans handlowy Jakość (marka) produktu- cena popyt konsumenta Inflacja stopy procentowe- kredyty-inwestycje-dochód narodowy- dobrobyt społeczeństwa Podatki CIT zysk przedsiębiorstwa inwestycje - zatrudnienie w skali makro bezrobocie- dobrobyt społeczeństwa

6 Procesy gospodarcze podlegają działaniu praw ekonomicznych. W procesie gospodarczym działania ludzi powtarzają się produkcja-konsumpcja produkcja. lub produkcja-zyskinwestycje-wzrost produkcja. Powtarzające się w określony sposób działania odznaczają się pewną prawidłowością. Te stale powtarzające się związki, relacje, między działaniami lub czynnościami, z których działania się składają, nazywamy prawami ekonomicznymi.

7 Formy praw ekonomicznych: Prawa przyczynowo- skutkowe, prawa współistnienia oraz prawa funkcjonalne Prawa przyczynowo- skutkowe : zjawisko (działanie) A (t) stale wywołuje zjawisko (zdarzenie) B(t+1) ; pierwsze jest przyczyną a drugie skutkiem ( w czasie czyli dynamicznie) Prawa współistnienia :dwa zdarzenia lub więcej wstępują łącznie Prawa funkcjonalne : związki, relacje wymierne ilościowo, które można przedstawić w postaci funkcji matematycznej, np. prawo popytu POPx,t = f (Px,t-1), funkcja może być liniowa i nieliniowa, np. wykładnicza (potęgowa)

8 Cechy praw ekonomicznych Prawa ekonomiczne są obiektywne, niezależne od woli i świadomości ludzi, mają charakter statystyczny (stochastyczny) Prawa ekonomiczne są obiektywne, tzn. są rzeczywistą (realną) cecha procesów gospodarczych Prawa ekonomiczne są niezależne od woli i świadomości ludzi, tzn. nie są tworem umysłu ludzkiego, działają w gospodarce niezależnie od tego czy uświadamiamy to sobie oraz niezależnie od tego, czy chcemy lub nie chcemy aby działały (efekty ich działań mogą być niezgodne z życzeniami ludzi uczestniczących w gospodarce bankructwa, bezrobocie, straty dochodów, kryzysy, itp.)

9 Prawa ekonomiczna mają charakter statystyczny (stochastyczny), tzn. przejawiają się w dużej masie zjawisk. Powiązania pojedynczych przypadków zjawisk gospodarczych mają często charakter przypadkowy. Dopiero w dużej ich masie możemy zaobserwować (odkryć) czy występuje prawidłowość tych powiazań. W dużej masie zjawisk działa prawo wielkich liczb odchylenia in plus i in minus pojedynczych zjawisk od dominującej tendencji znoszą się wzajemnie (im większa masa zjawisk, tym bardziej suma odchyleń dąży do zera) Przykład prawa popytu - wykres

10 Rodzaje praw ekonomicznych. Prawa techniczno-bilansowe Dotyczą one głównie procesów produkcji i są określane przez technologię produkcji. Np. zgodnie z obecną technologią produkcji chleba, aby wyprodukować kilogram chleba należy zużyć : 1 KG = 1,5 kg mąki + 3 litry wody + 2 kwh energii + 0,2 kg drożdży + 0,5 godzin pracy, itd. Jeżeli mam 150 kg mąki to mogę wyprodukować 100 kg chleba i nie więcej to właśnie jest prawo bilansowe

11 Prawa postępowania ludzi i prawa splotu działań ludzkich W swoich działaniach gospodarczych ludzie reagują na bodźce ekonomiczne, np. wzrost płacy wzrost wydajności, spadek podatku wzrost konsumpcji, spadek stopy procentowejwzrost popytu na kredyty, itp. Działania indywidualne, np. pojedynczego konsumenta lub producenta splatają się ze sobą i dopiero w swej masie dają określony skutek (kooperacja, podział pracy) Przykład : Kowalski zwiększa swoją konsumpcję jabłek na rynku jabłek nic się nie zmienia lecz kiedy tysiące Kowalskich zwiększają popyt na jabłka to dopiero wtedy reaguje cena jabłek (wzrasta)

12 Ekonomia jako nauka bada, analizuje gospodarkę, odkrywa obecne w niej prawidłowości. Posiada swoją metodę badawczą Posługuje się kategoriami abstrakcyjnymi Wykorzystuje modele-uogólnienia rzeczywistości gospodarczej Dwa podejścia do analizy ekonomicznej (mikroekonomicznej) Podejście normatywne i podejście behawioralne. Normatywne jak powinno być Behawioralne jak jest

13 Metoda ekonomii metoda naukowego badania zjawisk gospodarczych przy pomocy określonych zasad i narzędzi Metody opisowe dla zjawisk jakościowych np. metody ankietowe badania preferencji konsumenta, metody testu koniunkturalnego w badaniu opinii przedsiębiorców na temat rozwoju gospodarki ) Metody ilościowe dla zjawisk mierzalnych większość zjawisk gospodarczych można zmierzyć ( np. wielkość produkcji w jednostkach fizycznych- sztukach, metrach, litrach, lub w porównywalnych jednostkach pieniężnych, np. w PLN, USD, EUR ) metody ilościowe korzystają z narzędzi statystyki i ekonometrii

14 Teoria ekonomii (mikroekonomii) posługuje się : abstrakcyjnymi kategoriami ekonomicznymi, takimi jak np. cena, podaż, koszt, zysk, podatek, cło. itp. modelami ekonomicznymi uproszczeniem rzeczywistości gospodarczej, zachowując jej najważniejsze, najbardziej istotne cechy i właściwości, np. model rynku, model monopolu, model optimum zysku, itp. modele pozwalają na eksperymenty, które kosztują stosunkowo niewiele, np. chcemy dowiedzieć się jakie skutki gospodarcze przyniesie wprowadzenie wyższego podatku

15 Podejście normatywne i behawioralne w ekonomii (mikroekonomii) Podejście normatywne w mikroekonomii : według jakich zasad (norm) powinien postępować podmiot gospodarczy (konsument, producent) dla osiągnięcia celu np. zasady racjonalności, optymalizacji decyzji Podejście behawioralne : jak faktycznie, w rzeczywistości gospodarczej, postępuje ( zachowuje się) podmiot ekonomiczny (konsument, producent)

16 Gospodarowanie zasobami kluczowy problem ekonomii Potrzeby ludzi konieczność wytwarzania dóbr (produktów i usług) w celu zaspokojenia potrzeb Zasoby umożlwiające wytwarzanie produktów i usług Problem jak gospodarować zasobami, rozdzielać je pomiędzy rożne produkcje dóbr?

17 Różne definicje i rodzaje potrzeb ludzkich : Materialne i niematerialne Fizjologiczne, biologiczne duchowe wiary, praktyki religijnej, piękna zdrowia, np. opieki zdrowotnej, profilaktyki, informacji zdrowotnej, rekreacji rozwoju, np. kształcenia, zdobywania doświadczeń społeczne, np. bezpieczeństwa, współpracy, solidarności, pomocy Inny podział potrzeby podstawowe i wyższego rzędu dobra podstawowe i wyższego rzędu zaspakajające te potrzeby, potrzeby w sensie ilości i jakości.

18 Potrzeby zależą od uwarunkowań społecznych, środowiskowych, kulturowych, ekonomicznych. np. potrzeby mieszkańców dużych miast i wsi potrzeby mieszkańców kultury śródziemnomorskiej i kultury nordyckiej potrzeby osób związanych z kulturą europejską i azjatycką potrzeby mieszkańców Szwajcarii i Somalii Potrzeby mają charakter dynamiczny zmieniają się w czasie jedne zanikają, inne rozwijają się, powstają nowe potrzeby, potrzeby są kreowane potrzeby przenoszą się między społeczeństwami efekty naśladownictwa

19 Zasoby potrzebne do wytwarzania dóbr zaspokajających potrzeby. Zasoby naturalne ziemia, surowce, woda, powietrze, rośliny, drzewa mogą być odnawialne i nieodnawialne Zasoby ludzkie z ich umiejętnościami, doświadczeniem, zdolnością do rozwoju, oferowanymi w formie pracy Zasoby kapitałowe kapitał finansowy, kapitał rzeczowy (środki produkcji plus technologia)

20 Zasoby są ograniczone nie mamy ich do dyspozycji w dowolnych ilościach i o dowolnej jakości, niektóre zasoby zmniejszają się (surowce naturalne, ziemia do użytku rolnego, woda,jakość powietrza) W każdym momencie podejmowania decyzji gospodarczej przez konsumenta lub producenta ilość i jakość zasobów do dyspozycji jest ograniczona, jest dana. Równocześnie potrzeby są ogromne i dane zasoby nie wystarczają do zaspokojenia wszystkich potrzeb. Powstaje konieczność gospodarowania zasobami podejmowania decyzji gdzie dane zasoby przeznaczyć (do produkcji jakich dóbr) a gdzie ich nie stosować ( z produkcji jakich dóbr zrezygnować)

21 Wykorzystując dostępne w danym momencie zasoby w celu wytworzenia produktów i usług zaspokajających potrzeby napotykamy na problem rzadkości. W danym momencie ilość i jakość dóbr, jakie ludzie chcieliby posiadać jest większa od ilości i jakości możliwych do wytworzenia dóbr Potrzeby są większe od zdolności do ich całkowitego zaspokojenia. Dlaczego? Ponieważ zasoby i technologie są dane ograniczone rzadkie.

22 Ograniczoność zasobów i nieograniczoność potrzeb sprawia, że trzeba dokonywać wyborów : co i jak produkować jakie potrzeby zaspokajać, a z jakich rezygnować Każdy wybór oznacza korzyści i koszty Pojęcia kosztu alternatywnego lub utraconych korzyści Wybory ekonomiczne przykład granica możliwości produkcyjnych ( wykresy w książce)

23 Każdej korzyści (zyskowi) z podjętej decyzji gospodarczej towarzyszy koszt alternatywny (koszt utraconych korzyści)

24 Wzrost zasobów i postęp techniczny i organizacyjny przesuwają granice możliwości produkcyjnych Ekstensywna i intensywna droga wzrostu granicy możliwości produkcyjnych i wzrostu gospodarczego. Ekstensywna poprzez zwiększanie ilości dostępnych zasobów, np. materiałów syntetycznych, energii odnawialnej, zasobów pracy Intensywna zwiększanie intensywności wykorzystania zasobów, np. wydajności pracy, wydajności produkcji rolnej z hektara

25 Mikroekonomia zajmuję się problemem alokacji zasobów na poziomie podmiotu gospodarczego. Alokacja powinna być efektywna, czyli prowadzić do jak najlepszych rezultatów- maksymalizacji korzyści z konsumpcji, maksymalizacji zysku Wskazówką dla podmiotów jak to osiągać jest: zasada optymalizacji, polegająca na porównywaniu korzyści z kosztami podjętej decyzji gospodarczej (alokacyjnej)

26 Dwie postaci zasady optymalizacji : w wielkościach całkowitych w wielkościach marginalnych powiększając np. produkcję i sprzedaż rosną przychody (Qxp) lecz także koszty (K) zasada : zwiększaj produkcję tak długo, jak długo korzyści (przychody) są większe od kosztów ; jeżeli koszty są większe od przychodów zmniejszaj produkcję Wykres przychody rosną malejąco, koszty rosnąco Optimum (równowaga ) produkcji jest osiągane gdy Qxp = K

27 Produkcja, konsumpcja, sprzedaż, ceny, itp. zamieniają się rosną lub spadają o określoną wielkość (w jednostkach naturalnych lub pieniężnych) Mamy do czynienia z przyrostami produkcja (konsumpcja) zwiększa się(zmniejsza) o kolejną, dodatkową jednostkę np. wielkość produkcji samochodów wzrosła o 1 samochód, wielkość sprzedaży wzrosła od 1000 PLN. itp Są to wielkości marginalne : ΔQ (zmiany dyskretne) lub dq ( zmiany nieskończenie małe)

28 Zasada optymalizacji w ujęciu marginalnym trzy punkty zasady : 1. jeżeli ZM (zysk, korzyść) KM (koszt marginalny) należy rozwijać działalność np. przychód marginalny ze sprzedaży jest większy od kosztu produkcji, należy zwiększać sprzedaż o kolejną jednostkę 2. jeżeli ZM KM należy ograniczać działalność np.. zmniejszać sprzedaż o kolejną jednostkę produktu 3. jeżeli ZM = KM został osiągnięty optymalny poziom działalności.

29 Sytuacją optymalną jest zrównanie się korzyści marginalnych z kosztami marginalnymi ZM = KM Oznacza to osiągnięcie najlepszego z możliwych, w danych warunkach, poziomu działalności gospodarczej. Sytuację taką nazywa się również punktem równowagi podmiotu gospodarczego (konsumenta, producenta)

30 Dlaczego nie jest możliwe aby ciągle ZM KM? Dlatego, że mają miejsce dwie prawidłowości : rosnących kosztów marginalnych malejących korzyści marginalnych Wraz ze zwiększaniem działalności, np. produkcji każda dodatkowa (marginalna) jednostka produktu przynosi coraz mniejszą korzyść (np. przychód) Wraz ze zwiększaniem działalności rośnie koszt każdej dodatkowej (marginalnej) jednostki produkcji Wykres 6 w książce

31 Podmioty gospodarcze (konsument, producent) działają w określonych warunkach w ramach danego systemu społecznego i gospodarczego. np. w systemie demokratycznym, dyktatury, systemie gospodarki liberalnej, systemie o silnej interwencji państwa, systemie własności prywatnej, państwowej, systemie mieszanym System kapitalistyczny versus system socjalistyczny System gospodarki rynkowej versus gospodarki regulowanej

32 Model gospodarki rynkowej Założenia : - gospodarka rynkowa w warunkach kapitalizmu gdzie większość zasobów i środków produkcji jest własnością prywatną - gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospodarczych gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw - rynek dzieli się na rynek dóbr konsumpcyjnych i kapitałowych oraz rynek zasobów

33 Model gospodarki rynkowej rysunek w książce 1. Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa spotykają się na dwóch rynkach rynku zasobów oraz rynku dóbr, gdzie odbywają się transakcje kupna-sprzedaży 2.Gospodarstwa domowe są właścicielami zasobów pracy, ziemi, nieruchomości, zasobów naturalnych, kapitału (oszczędności ), które oferują na rynku zasobów 3. Przedsiębiorstwa potrzebują zasobów (czynników produkcji) do wytwarzania dóbr i usług (konsumpcyjnych i kapitałowych) i zgłaszają na nie zapotrzebowanie na rynku zasobów Na rynku zasobów gospodarstwa domowe tworzą podaż zasobów a przedsiębiorstwa popyt na zasoby (czynniki produkcji)

34 4. Przedsiębiorstwa produkują dobra i usługi dla gospodarstw domowych (konsumentów) oraz dla innych przedsiębiorstw 5.Wyprodukowane dobra konsumpcyjne i inwestycyjne kierowane są (oferowane) na rynek dóbr Na rynku dóbr przedsiębiorstwa tworzą podaż dóbr natomiast gospodarstwa domowe popyt na dobra Pomiędzy gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami przepływa, za pośrednictwem rynków, strumień zasobów i dóbr

35 Strumieniowi rzeczowemu towarzyszy strumień finansowy, skierowany w odwrotnym kierunku. 1. Za kupione na rynku zasoby (czynniki produkcji) przedsiębiorstwa płacą określone ceny płace za pracę, renty za ziemię, procenty za pożyczony kapitał, dzierżawę, itp. Wydatki na kupno czynników są dla przedsiębiorstw kosztem a dla gospodarstw domowych przychodem. 2. Na rynku dóbr przedsiębiorstwa otrzymują przychód ze sprzedaży dóbr, natomiast gospodarstwa domowe wydatkują swoje dochody na kupno tych dóbr.

36 Jeżeli strumienie zasobów i dóbr oraz pieniądza krążą w sposób regularny i nie są przerywane, wtedy gospodarka rozwija się i wzrasta. Mogą jednak pojawiać się zakłócenia, kryzysy i recesje

37 Rynek i jego elementy Definicja : rynek jest miejscem gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży zasobów (czynników produkcji) oraz wytworzonych dóbr (produktów i usług) Różne formy rynku i transakcji kupna-sprzedaży transakcje osobowe oraz bezosobowe (elektroniczne), np. kupno produktu w sklepie osiedlowym lub w sklepie internetowym, kredyt w oddziale banku i kredyt elektroniczny, kupno i sprzedaż akcji na giełdzie, itp. Mechanizmy działania rynków mogą być proste i bardzo skomplikowane, wymagające dużej informacji i wiedzy, o transakcjach o niskim i wysokim ryzyku

38 Rynek elektroniczny zmienia charakter i formy rynków tradycyjnych, wpływa na koszty transakcji handlowych : - zmienia strukturę powiązań handlowych poprzez eliminację pośredników, co wpływa na koszty transakcji i ceny produktów i usług - pozwala konsumentowi i producentowi zdobywać wiele informacji o rynku (nawet w skali globalnej), co racjonalizuje decyzje - zwiększa ilość i podnosi jakość usług nowych technologii, konsument sam projektuje produkt, np. samochód

39 Niezależnie od formy każdy rynek charakteryzuje się tym, że odbywające się na nim transakcje kupna-sprzedaży posiadają swoja cenę. Ceny czynników produkcji oraz ceny dóbr powstają na rynku, powstają relacje miedzy cenami. Rynek tworzy system cen. Ceny rynkowe są parametrami podejmowania decyzji gospodarczych prze podmioty konsumentów i producentów. Ceny mogą być w całości wynikiem działania rynku lub też mogą być administracyjnie regulowane.

40 Ceny absolutne i ceny relatywne. Cena absolutna wyrażona np. w PLN informuje o jej wielkości, o tym że jest wysoka lub niska, że wzrosła lub spadła, np. z 2 PLN za kg. jabłek do 1,50/kg. dla ekonomisty ważniejsze są ceny relatywne, czyli stosunek ceny jednego produktu (usługi) do innego (innych), np. cena kg. jabłek w relacji do ceny kg. pomarańcz cena relatywna jakiegoś produktu (usługi) informuje kupującego o ilości innego dobra, które należy poświęcić aby dany produkt kupić, np. jeżeli rośnie cena jabłek a ceny innych owoców nie zmieniają się,wówczas kupując tyle samo jabłek co poprzednio możemy kupić mniej innych owoców lecz zmiana cen relatywnych oznacza, że inne owoce stały się tańsze i racjonalny konsument zmniejszy kupno jabłek i zwiększy kupno innych owoców.

41 Podobnie producent na podstawie cen relatywnych czynników produkcji decyduje o technologii produkcji, np. jeśli cena czynnika pracy spada w relacji do ceny kapitału, wtedy bardziej opłacalne jest stosowanie technologii pracochłonnej (więcej pracy - mniej kapitału) ; w przypadku spadku relatywnej ceny kapitału bardziej opłacalne jest stosowanie technologii kapitałochłonnej ( dużo kapitału mniej pracy) Zmiany cen relatywnych produktów, usług, czynników produkcji stanowią informacje, na podstawie których podmioty gospodarcze podejmują decyzje o alokacji zasobów.

42 Każdy rynek składa się z trzech podstawowych elementów : popytu, podaży i ceny Elementy rynku są współzależne powiązania miedzy nimi tworzą mechanizm rynkowy Popyt Popyt realny i popyt potencjalny Popyt indywidualny i popyt rynkowy Popyt jako czynnik wzrostu gospodarczego dochodu narodowego

43 Prawo popytu rynkowego Funkcja popytu jednoczynnikowa i wielkoczynnikowa Rozmiary popytu (ilościowe lub wartościowe) na dobro zależą od wielu czynników (zmiennych) : Qdx = f ( Px, DP, Py, PREF, PROG, DEM, SPEC) Px cena dobra x DP dochód pieniężny kupujących Py cena innego dobra (substytutu, komplementarnego) PREF gusty i preferencje PROG ceny przewidywane ( antycypacja) DEM czynniki demograficzne (liczba i struktura ludności) SPEC czynniki specjalne (efekty imitacji, demonstracji, snobizmu)

44 Na zmiany wielkości popytu wpływają równocześnie wszystkie czynniki. W celu wyodrębnienia wpływu na popyt poszczególnego czynnika, np. ceny dobra stosujemy metodę : ceteris paribus, czyli przy niezmienionym (stałym) wpływie pozostałych czynników

45 Prawo popytu rynkowego Wyraża zależność między ceną dobra (czynnika produkcji) i popytem na to dobro (czynnik produkcji) Wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt rośnie. Jednoczynnikowa funkcja popytu : Qdx = f (Px), np. postać liniowa Qdx = A a Px Czyli, między zmianami ceny produktu a wielkością popytu na produkt istnieje zależność odwrotna Są wyjątki : dobra snobistyczne, antycypacja cen wtedy Qdx = g (Px) lecz Qdx = B + b Px Warto pamiętać, że zależność jest odwracalna, tzn. Px = h (Qdx) przy czym Px = H + h Qdx

46 Graficznym wyrazem funkcji popytu jest krzywa (prosta) popytu o ujemnym nachyleniu. Zmiany ceny produktu powoduje zmiany wielkości popytu na produkt wzdłuż danej krzywej (prostej) popytu. Zmiany wszystkich innych, aniżeli cena produktu, czynników zmieniają popyt na dany produkt przesuwając krzywą (prostą) popytu w górę lub w dół.

47 Wpływ zmian dochodu DP na popyt Qdx = d (DP), Qdx = D + d DP dla dóbr normalnych oraz Qdx = D d DP dla dóbr podrzędnych Wzrost (spadek) dochodów kupujących zwiększa ( zmniejsza), ceteris paribus, popyt na dane dobro Krzywa popytu przesuwa się w górę lub w dół (wykres w książce)

48 Wpływ zmian ceny dobra y na popyt na dobro x Qdx = f (Py) Dobra x i y mogą być w stosunku do siebie : niezależne substytucyjne komplementarne

49 Dobra niezależne, np. samochód i mleko Zmiana ceny litra mleka nie ma wpływu na popyt na samochody Dobra substytucyjne, np. masło i margaryna Wzrost (spadek) ceny margaryny, wpływa ceteris pariubus, na wzrost (spadek) popytu na masło (krzywa popytu na masło przesuwa się w górę lub w dół) Dobra komplementarne, np. meble i mieszkanie Wzrost (spadek) ceny metra kwadratowego mieszkania wpływa, ceteris paribus, na spadek (wzrost) popytu na meble (krzywa popytu na meble przesuwa się dół lub w górę) (wykresy w książce)

50 Prawo podaży rynkowej Funkcja podaży Qs,x = f ( Px, Pcz, PTECH,L), gdzie Px cena produktu x Pcz ceny czynników produkcji PTECH postęp techniczny i organizacyjny L liczba przedsiębiorstw w gałęzi

51 Qs,x = g ( Px) Wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny produktu rośnie (maleje), ceteris paribus, podaż produktu oferowanego na rynek przez przedsiębiorstwo. Dlaczego? Przy większej(niższej) cenie Px i danych kosztach produkcji produktu Kx firma osiąga większy(mniejszy) dochód (Px Kx = Dx) Zależności Px i Qs,x tworzą graficznie krzywą podaży o nachyleniu dodatnim ; szczególnym przypadkiem jest prosta podaży Qs,x = A + a Px Zmiana Px zmienia wielkość podaży w ramach danej krzywej podaży wykres w książce

52 Inne czynniki, poza Px, przesuwają krzywą podaży w dół lub w górę. Qs,x = f (Pcz) Wzrost (spadek) cen czynników produkcji (siły roboczej, kapitału, surowców, energii, wody, itp.) potrzebnych do produkcji x prowadzi, ceteris paribus, do spadku ( wzrostu ) podaży produktu na rynek Dlaczego? wzrost ( spadek) ceny np. pracy zwiększa (zmniejsza) koszt produkcji Kx. Przy danej Px zmniejsza się (zwiększa) dochód ze sprzedaży produktu. Zmiana Pcz wpływa odwrotnie na wielkość podaży krzywa podaży przesuwa się w dół (przy spadku Pcz) lub w górę (przy wzroście Pcz)

53 Postęp techniczny i organizacyjny wpływa korzystnie na wielkość podaży. Qs,x = g( PTECH) Nowa technologia produkcji dobra x, lepsza organizacja procesów produkcji i zarządzania oznaczają mniejszy koszt produkcji Kx Przy danej Px firma osiąga większy dochód Dx = Px Kx i jest zainteresowana oferować więcej produktu na rynek. Krzywa podaży Qs,x przesuwa się w dół. Uwaga racjonalny producent stosuje tylko technologie poprawiające efektywność, tzn, zmniejszające koszt produkcji

54 Większa (mniejsza) liczba przedsiębiorstw oferujących na rynku produkt x zwiększa ( zmniejsza) wielkość podaży produktu. Qs,x = h ( L ) Krzywa podaży przesuwa się w dół lub w górę Dlaczego?Jeżeli w gałęzi produkcji x uzyskuje się stosunkowo wysokie zyski i nie ma barier (kapitałowych, administracyjnych, monopolistycznych) wejścia do gałęzi wtedy napływają nowe firmy i podaż rośnie. Jeżeli zyski są małe lub pojawiają się straty, wtedy firm z branży ubywa i podaż spada.

55 Mechanizm rynkowy Podstawowe element rynku popyt, podaż i cena są ze sobą powiązane są współzależne Ich wzajemne oddziaływanie na siebie tworzy mechanizm reakcji kupujących dobra i oferujących je Równocześnie podmioty gospodarcze reagują na cenę rynkową cena jest dla nich parametrem podejmowania decyzji Wszystkie te powiązania i współzależności prowadzą do równowagi rynkowej do ceny równoważącej popyt z podażą

56 Kategorie mechanizmu rynkowego : nadwyżka podaży, nadwyżka popytu, cena równowagi, równowaga rynku (optimum rynkowe) nadwyżka konsumenta nadwyżka producenta rysunek w książce

57 Równowaga statyczna w punkcie (momencie) zrównania popytu rynkowego z podażą rynkową Równowaga statyczna nie jest stabilna Czynników naruszających równowagę rynkowa jest wiele, zarówno po stronie popytu jak i podaży. Każda zmiana krzywej popytu lub podaży,np. przesunięcie krzywej popytu na skutek wzrostu dochodów konsumentów, prowadzi, ceteris paribus, do naruszenia dotychczasowej równowagi rynkowej i powstania nowej.

58 Dynamiczny mechanizm rynkowy model pajęczyny Podmioty gospodarcze reagują za zmiany na rynku z większym lub mniejszym opóźnieniem W dynamice zmienną jest czas (t) Założenia modelu : 1. Qd,x,t = f (Px,t) 2. Qs,x,t = g (Px,t-1) lub Qs,x,t+1 = g (Px,t) 3. Qd,x,t = Qs,x,t gdzie t to np. dzień, tydzień, kwartał.

59 Przyczyny opóźnień w reakcji : nabywca (popyt) można przyjąć, że nabywca, np. konsument podejmie szybko, bez zbędnego opóźnienia,decyzję o zakupie jeśli cena spadnie,lub powstrzyma się od zakupu jeśli cena wzrośnie Producent lub handlowiec (podaż) potrzebuje czasu na odpowiednie zareagowanie na zmianę ceny na rynku Dlaczego?, ponieważ musi zorganizować większą lub mniejsza produkcję, musi przygotować logistykę

60 W zależności od nachylenia krzywej (prostej) popytu o podaży wahania wielkości Qdx, Qs,x oraz Px mogą być : Kiedy linia popytu o podaży przecinają się pod kontem prostym mamy do czynienia z regularnymi wahaniami cyklicznymi, tzn. amplituda wahań tych wielkości jest stała oraz stałe są interwały czasowe. W tym szczególnym przypadku rynek nie osiąga równowagi, czyli Qdx = Qsx przy cenie równowagi Pe Kiedy linia popytu jest nachylona mniej niż linia podaży wtedy wahania wielkości rynkowych są malejące rynek dąży do równowagi przy cenie równowagi Kiedy lina popytu jest nachylona bardziej niż linia podaży wahania rynku są coraz większe rynek dąży do chaosu. Wykresy w książce.

61 Elastyczność popytu i elastyczność podaży Jeżeli Qdx, Qs,x oraz czynniki (zmienne) na nie wpływające są mierzalne ( w jednostkach naturalnych lub w pieniądzu) wówczas możemy zmierzyć (obliczyć) wielkość reakcji popytu, podaży, na rozmiary zmiany czynnika Miernikiem jest elastyczność popytu lub podaży Elastyczność jest miarą zmian względnych, w odróżnieniu od zmian bezwzględnych, jak np.δ Qdx / Δ Px lub ΔQsx /ΔPx

62 Elastyczności popytu : %Δ Qdx / %Δ Px elastyczność cenowa popytu %Δ Qdx / %Δ DP elastyczność dochodowa popytu %Δ Qdx / %Δ Py elastyczność mieszana popytu

63 Elastyczność cenowa popytu właściwości Współczynnik elastyczności Ep = (-) %Δ Qdx / %Δ Px lub ΔQdx / Qdx / Δ Px / Px Ep jest liczbą ujemną (z wyjątkami), gdyż między zmiana ceny i popytem występuje relacja odwrotna Interpretacja współczynnika elastyczności, np. Ep = - 1,2 oznacza, że wzrost (spadek ) ceny o 1 % (10 %) powoduje spadek (wzrost) popytu o 1,2 % (12 %) Ep może przybierać wartości od 0 do nieskończoności i w tych granicach w każdym punkcie na krzywej popytu ma różną wartość

64 Elastyczność łukowa mierzona na łuku krzywej popytu Ep = (-) ΔQdx/Qx /ΔPx/Px Elastyczność punktowa mierzona w punkcie na krzywej popytu przyrosty Qdx i Px są nieskończenie małe Ep = dqdx/qx /dpx/px

65 Elastyczność punktowa : Ep = 0 popyt całkowicie sztywny Ep = - nieskończoność popyt doskonale elastyczny Ep 1 popyt elastyczny Ep 1 popyt sztywny Ep = 1 elastyczność jednostkowa Wykresy w książce

66 Elastyczność dochodowa popytu E dp = (+) %Δ Qdx / %Δ DP lub Δ Qdx/Qdx / Δ DP/DP Edp jest dodatni i przyjmuje wartości : Edp 1 dla dóbr podstawowych Edp zbliżony do 1, odzież, obuwie, opłaty mieszkaniowe Edp 1 dobra przemysłowe, usługi

67 Elastyczność mieszana popytu Em = %Δ Qdx / %Δ Py lub Δ Qdx/Qdx / Δ Py/Py Dla dóbr substytucyjnych Em przyjmuje wartości dodatnie Dla dóbr komplementarnych Em przyjmuje wartości ujemne

68 Elastyczność cenowa popytu i jest wpływ na przychody ze sprzedaży Przychód ze sprzedaży Q x P = PS PS jest bardzo ważny dla wielkości zysku, ponieważ Zysk = PS KS, czyli przychody ze sprzedaży minus koszty Dwie sytuacje : popyt na produkt firmy jest elastyczny, tzn. Ep 1 popyt na produkty firmy jest sztywny Ep 1 Wykresy w książce

69 Elastyczność cenowa podaży. Es = (+) Δ Qsx/ Qsx / Δ Px/px Współczynnik elastyczności cenowej podaży jest dodatni wzrost (spadek) ceny produktu powoduje wzrost (spadek) podaży Es może być : Es = 1 Es 1 podaż elastyczna Es 1 podaż sztywna (wykresy w książce)

70 Elastyczność podaży ze względu na cenę czynnika produkcji Ec = (- ) Δ Qsx/ Qsx / Δ Pc/Pc, gdzie Pc cena czynnika produkcji Współczynnik Ec ma znak ujemny wzrost (spadek) ceny czynnika produkcji powoduje spadek (wzrost) podaży produktu x