19/11/2014. Procesy pamięci i uczenia się. Pamięć. Metafory opisujące pamięć. Definicje pamięci. Pamięć jako zdolność. Pamięć jako proces

Transkrypt

1 Metafory opisujące pamięć Procesy pamięci i uczenia się Wykład 5 Metafora śladu stopy na piasku Metafora magnetofonowa - zapis doświadczenia Metafora komputerowa (dysk, procesor, p. operacyjna) Miejsce przechowywania danych (biblioteka, słownik) Sieć wzajemnych powiązań Śmietnik Dostępność danych (klucz i zamek) Zapominanie szczegółów (trawienie) Rekonstrukcja wspomnień na podstawie szczegółów Pamięć jako właściwość / zdolność Definicje pamięci Wg Sternberga: Pamięć to sposoby, za pomocą których sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, aby wykorzystać te informacje w teraźniejszości Gdy tak określamy pamięć, charakteryzujemy ją z uwagi na szybkość zapamiętywania, zakres, trwałość, gotowość Pamięć jako właściwość poszczególnych analizatorów Pamięć jako proces Wg Sternberga: Pojęcie pamięci jako procesu odwołuje się do dynamiki mechanizmów związanych z przechowywaniem i wydobywaniem informacji na temat przeszłego doświadczenia W pamięci występują trzy podstawowe, ogólne rodzaje operacji: kodowanie (zapamiętywanie), przechowywanie, przypominanie (wydobywanie, odtwarzanie) Pamięć Pamięć jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie doświadczenia/informacji Pamięć jako zdolność Element psychicznego wyposażenia jednostki, wykazujący duże różnice indywidualne Składnik inteligencji Składa się z wielu zdolności specyficznych, np. p. wzrokowej, słuchowej Można ją doskonalić Pamięć jako proces Sposób kodowania doświadczenia, stanowiący uniwersalną właściwość człowieka Faza przetwarzania informacji Składa się z wielu faz, ich liczba zależy od szczegółowości opisu, w najogólniejszym rozumieniu faza zapamiętywania, przechowywania i odtwarzania informacji Można doskonalić niektóre fazy procesu pamięciowego, np. fazę odtwarzania 4 Pamięć jako zdolność pozwala wykonywać wiele innych operacji poznawczych, związanych z myśleniem, spostrzeganiem czy uwagą główna funkcja pamięci (Glenberg) związana jest ze spostrzeganiem prowadzenie pamiętnika pozwala przechowywać ślady pamięciowe na papierze pamięć jako zdolność ( władza umysłowa ) Sternberg: pamięć jest zbiorem środków, za których pomocą sięgamy do naszych przeszłych doświadczeń, dzięki czemu możemy wykorzystać owe informacje w chwili obecnej pamięć jako proces psychiczny zachodzący w czasie, złożony z pewnych faz, pojawiający się zawsze w identycznej kolejności pamięć, jako proces odnosi się do dynamicznych mechanizmów związanych zachowywaniem i odtwarzaniem informacji o naszych przeszłych doświadczeniach trzy rodzaje operacji (podstawowych): kodowanie informacji zamiana bodźców, jakie do nas docierają, w ślady pamięciowe rozróżnienie kodowania ze względu na rodzaj pamięci, w której informacje będą zapisywane przechowywanie informacji uzależnione od kodowania krótko nie zmieniają treści, dokładności czy postaci; długo mogą zmieniać odtwarzanie informacji uzyskiwanie dostępu do zawartości pamięci Pamięć jako proces pamięć jest wypadkową lub konglomeratem różnych procesów umysłowych, takich jak spostrzeganie, podejmowanie decyzji czy programowanie zachowania dziewięć faz procesu pamięciowego spostrzeganie zmiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy (proces kodowania) przechowywanie śladu kodowanego Rekodowanie (modyfikacja zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki; występuje wielokrotnie; zmiany lokalne, zmiany globalne) przechowywanie śladu rekodowanego wydobywanie informacji z pamięci (poszukiwanie dopasowania) decyzja wybór informacji pamięć świadoma decyzja o zachowaniu Mały cykl związany jest z wielokrotnym odbieraniem informacji, które w ten czy w inny sposób powiązane są z dotychczasową wiedzą jednostki. Duży cykl pamięciowy wiąże się z tym, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem spostrzegania. Powstaje spostrzeżenie, które następnie podlega kodowaniu i cały cykl zaczyna się od nowa. 1

2 Pamięć a uczenie się W szerokim rozumieniu pamięć jest ujmowana jako równoznaczna uczeniu się ale niekiedy termin pamięć jest traktowany jako nadrzędny w stosunku do uczenia się lub termin uczenie się jest traktowany jako nadrzędny Pamięć jako przechowywanie skutków uczenia się, czyli uczenie się to nabywanie, a pamięć to przechowywanie Definicje uczenia się Uczenie się jako obserwowalna czynność Uczenie się jako proces: Włodarski: Uczenie się to proces prowadzący do zmian w szeroko rozumianym zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji receptorów i efektorów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i, jeżeli nie odznaczają się trwałością, to polegają na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem Anderson: Uczenie się jest procesem, poprzez który, na skutek doświadczenia, zachodzą względnie trwałe zmiany w potencjale zachowaniowym Uczenie się w rozumieniu koncepcji poznawczych: Uczenie się to aktywny, ukierunkowany na cel, proces. Ma ono charakter konstruktywny i kumulatywny, gdyż wiedza nie jest nabywana z zewnątrz, ale sam uczący się konstruuje ją lub reorganizuje we własnym umyśle Różnice w problematyce badań Uczenie się silniej związane z nurtem behawiorystycznym: aby zrozumieć ludzkie zachowanie, należy zrozumieć, jak zostało ono nabyte Pamięć silniej związana z nurtem poznawczym: ważniejsze zrozumienie, jak funkcjonuje dojrzały system poznawczy Uczenie się Badanie zwierząt i przenoszenie stwierdzanych zależności na ludzi Poszukiwanie podstawowych, uniwersalnych mechanizmów Badania laboratoryjne Pamięć Badania nad ludźmi Poszukiwanie wyznaczników efektywności procesów pamięciowych (w tym cech indywidualnych) Podstawy neuronalne Badania laboratoryjne, ale i w warunkach naturalnych Kryterium Czas przechowywania Format przechowywanych informacji Formy przechowywania i mechanizmy wydobycia informacji Mechanizmy wydobycia ultrakrótka, krótkotrwała, trwała proceduralna, semantyczna, epizodyczna deklaratywna, niedeklaratywna jawna, ukryta Kryterium: Czas przechowywania: pamięć ultrakrótka, krótkotrwała, trwała. Magazynowa koncepcja pamięci trzy niezależne magazyny pamięciowe, w których inf. są przechowywane przez różny czas zapominanie jest procesem adaptacyjnym szybkość przenoszenia informacji do pamięci trwałej jest ograniczona krzywa pozycyjna i efekty pierwszeństwa oraz świeżości Pamięć ultrakrótka (sensoryczna) pamięć ikoniczna = wzrokowa przechowuje informacje przez czas nie przekraczający 500ms maskowanie wsteczne hamowanie bodziec wyeksponowany hamuje odtwarzanie bodźca pokazywanego wcześniej pamięć słuchowa = echoiczna pamięć specyficzna dla modalności, może występować w zakresie różnych modalności zmysłowych stosunkowo duża pojemność informacje w p.s. żyją krótko, niekiedy krócej niż sekundę 2

3 Model systemu pamięciowego człowieka Właściwości p. sensoryczna p. krótkotrwała p. trwała Pojemność Około 18 elementów; 7 2 elementy (Miller); zmienna, w zależności 80 bitów (Lehlr, Fisher) od sposobu badania 185 miliardów informacji (Csikszentmihalyi), praktycznie nieograniczona Czas przechowywania 0,5s, wyjątkowo nieco dłużej s (Petersonowie), 5,4 s; może zostać Praktycznie nieograniczony wydłużony dzięki powtórkom wewnętrznym Format zapisywanych informacji Wzrokowy lub słuchowy; możliwe inne modalności Akustyczny, możliwy semantyczny Semantyczny, możliwy także wzrokowy, słuchowy, rzadziej w zakresie inncych modalności Zapominanie Zanikanie, występuje efekt maskowania Zanikanie lub interferencja Brak dostępu Z: HUMAN MEMORY: STRUCTURES AND PROCESSES, Roberta L. Klatzy. 1975, 1980 by W. H. Freeman and Company Kontrola sprawowana przez podmiot nad danym rodzajem pamięci Brak Powtórki wewnętrzne Bardzo duża; zróżnicowane formy dotyczące zarówno organizacji zapamiętywania, jak i stosowania specyficznych strategii odtwarzania Pamięć krótkotrwała pojemność p.k. wynosi 7 2 kęsy albo elementy informacji (Miller) Grupowanie, powtarzanie, porcjowanie hamowanie retroaktywne zakłócanie przechowywania wcześniej opanowanego materiału przez jakieś późniejsze zadanie informacje kodowane są w postaci akustycznej hamowanie proaktywne utrudnienie zapamiętania nowego materiału pod wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego materiału uwolnienie spod hamowanie proaktywnego kodowanie akustyczne i kodowanie semantyczne odnosi się do teraźniejszości w sensie psychologicznym informacje są łatwo dostępne i łatwo możemy je przywołać efekt świeżości Pamięć długotrwała pamięć wtórna (James) odnosi się do przeszłości wielka pojemność i nieograniczony czas przechowywania reminescencja odzyskiwanie informacji, które zostały zapomniane magazyn pamięci stałej (permastore) Bahrick warunki spełniane przez pamięć trwałą: ekonomiczny sposób zapisywania materiału organizacja materiału w taki sposób, aby dostęp do niego był łatwy materiał ważny powinien być wielokrotnie zapisywany w magazynie pamięciowym materiał o szczególnym znaczeniu musi być zawsze pod ręką efekt pierwszeństwa Kryterium: Format przechowywanych informacji: pamięć semantyczna, pamięć epizodyczna, p. proceduralna (Tulving) trzy grupy kryteriów, pozwalających odróżnić od siebie oba rodzaje pamięci: operacje informacje sposoby wykorzystania pamięci 3

4 Pamięć epizodyczna Pamięć semantyczna i proceduralna epizodyczna: pamięć typu wspomnieniowego, która może wiązać się z naszą osobistą przeszłością, którą potrafimy zlokalizować w czasie i przestrzeni organizacja informacji: wyodrębnioną część stanowi pamięć autobiograficzna reprezentacje zdarzeń przechowywane w pamięci epizodycznej powinny odzwierciedlać następujące właściwości zdarzeń: uporządkowanie elementów składających się na zdarzenie w czasie relacje przyczynowo-skutkowe między elementami zdarzenia charakter hierarchiczny koncepcja pamięci epizodów (Rumelhart, Norman) ( Janek pocałował Marysię ) semantyczna: pamięć oparta na przypominaniu, która ma charakter impersonalny i dotyczy wiedzy a temat świata W pamięci semantycznej kodujemy informacje o świecie docierające do nas z różnych źródeł, ich wydobywanie nie wprowadza zmian do systemu pamięciowego, jednak ten magazyn zawiera wiedzę jednostki o świecie zewnętrznym i jest kluczowy dla sukcesu szkolnego. proceduralna: umiejętność wykonywania różnych czynności (zachowań celowych) mechanizmy wydobywania informacji: synergia połączenie informacji zawartych w pamięci epizodycznej z informacjami dostarczanymi przez poznawcze otoczenie jednostki rozwijanie występuje w pamięci semantycznej aktualizowanie posiadanej wiedzy; wiedza ta pojawia się w sposób automatyczny Kryterium: Formy przechowywania i mechanizmy wydobycia informacji: pamięć deklaratywna i niedeklaratywna (Squire) dwa kryteria podziału: sposób przechowywania informacji wykorzystywane mechanizmy wydobycia informacji z pamięci Kryterium: mechanizmy wydobycia: pamięć jawna, pamięć ukryta (Schacter, Graf) w pewnym sensie podział pokrywa się z pamięciami: (nie)deklaratywną jawna: wymaga się od człowieka pełnego ujawienia zawartości pamięci odpowiadanie na pytania (użycie wiedzy szkolnej deklaratywnej) ukryta: przechowywane są złożone zbiory informacji; zjawisko torowania (pirming) wykonywanie zadań wymagających użycia opanowanych wcześniej umiejętności (czytanie, pisanie) Pamięć deklaratywna i niedeklaratywna Pamięć typu wiem, że (semantyczna lub epizodyczna) inf. przechowywane w postaci abstrakcyjnych lub konkretnych reprezentacji angażujących język przywoływane w postaci słownej test wielokrotnego wyboru hipokamp i kora płatów czołowych i skroniowych w akcji informacje zapisane w p. d. nie muszą być ujawniane w zachowaniu niedeklaratywna: wiem, jak przechowywane inf. w postaci S-R (nawyki) nie są dostępne w postaci werbalnej ujawnianie się tylko w kontekście, w jakim zostały przyswojone, automatyczne hipokamp, kora motoryczna i móżdżek w akcji informacje zapisane w p.nd. prowadzą do zmian zachowania Mechanizmy pamięci Zapamiętywanie (kodowanie) Przechowywanie Odtwarzanie (wydobywanie, przypominanie) Copywrite Wydawnictwo Naukowe PWN SA

5 Mechanizmy zapamiętywania zapamiętywanie to proces zapisywania nowych informacji w pamięci inf. te mogą, ale nie muszą prowadzić do zmian zachowania zapamiętywanie w pamięci operacyjnej (krótkotrwałej) (Baddeley) centralny system wykonawczy notes wzrokowo-przestrzenny pętla fonologiczna (głos wewnętrzny) centralny system artykulacyjny magazyn fonologiczny Mechanizmy odtwarzania przypominanie i rozpoznawanie mogą występować w różnych postaciach: przypominanie seryjne (kolejność) przypominanie swobodne przypominanie z podpowiedziami kiedy rozpoznawanie i przypominanie nie chodzą w parze (Hunter): nieświadomy plagiat to przypominanie bez rozpoznawania paramnezja rozpoznawanie bez przypominania deja vu podobne do paramnezji rozpoznanie bez przypominania jamais vu przeciwieństwo deja vu nigdy nie widziane zjawisko alienacji fałszywe rozpoznanie sytuacji, które są doskonale znane, jako sytuacji całkowicie nowych Wg Loftus: proces przypominania przebiega w dwóch fazach: rozpoznawanie jest fazą przypominania czynniki wpływające na przypominanie i rozpoznawanie w odmienny sposób: częstość słów uczenie się zamierzone i mimowolne strategie uczenia się wykorzystywane przez badanych koncepcja synergicznego uświadamiania (Tulving) idea śladu pamięciowego odtwarzanie informacji jest wynikiem informacji zawartych w śladzie pamięciowym z informacjami dostarczonymi przez pytania kierowane pod adresem pamięci Metody przypominania Rozpoznawanie i odtwarzanie: Procedura zaoszczędzenia Ebbinghausa, która wskazuje że znane wyrazy (elementy) szybciej zapamiętujemy niż zupełnie nowe. Zapominanie hamowanie retroaktywne nakładanie się później zapamiętanych informacji na informacje wcześniej zapamiętane, hamowanie proaktywne wcześniej nabyta informacja utrudnia zapamiętanie nowej informacji Stopień hamowania zależy od podobieństwa materiałów. Zanikanie śladów pamięciowych Interferencja Nieskuteczne wydobywanie Motywowane zapominanie Prawidłowości pamięci: Prawo Josta prawo Ebbinghausa liczba powtórek niezbędnych do zapamiętania materiału rośnie wraz z jego długością prawo Josta aby powtarzanie było skuteczne (aby zapamiętać materiał) powtórki muszą być rozłożone w czasie aktywne odtwarzanie zwiększa tempo zapamiętywania 5

6 Krzywa zapominania Ebbinghausa Strategie pamięciowe - mnemotechniki Krzywa ta pokazuje, ile bezsensownych sylab pamiętają osoby posługujące się metodą zaoszczędzania, gdy bada się je w okresie 30 dni. Krzywa opada szybko, a następnie osiąga plateau Grupowanie- dzielenie na mniejsze zbiory, Akronimy- metoda ta polega na wymyśleniu słowa albo wyrażenia, w którym pierwsze litery odnoszą się do zapamiętywanych informacji, Akrostychy- różni się od poprzedniej tym, że zamiast słowa wymyślamy zdanie, w którym początkowe litery odnoszą się do listy zapamiętywanych informacji, Wyobrażenia interakcyjne- pozwalają na łączenie nie powiązanych ze sobą elementów za pomocą obrazów, Metoda słów wieszaków - opiera się na zastosowaniu znanego tekstu, na przykład wyliczanki, do tworzenia skojarzeń z listą elementów, jakie trzeba zapamiętać, Metoda miejsc- znana już w starożytności. Pozwala na zapamiętywanie dużych zbiorów informacji, które występują w określonej kolejności. Polega na kojarzeniu zapamiętywanych informacji, ze znanymi miejscami, które mijamy w drodze do pracy lub w czasie spaceru. Co jeszcze? Zewnętrzne sposoby usprawniania pamięci, Różnorodność zapamiętywanego materiału Przerwy w zapamiętywaniu 32 Strategie pamięciowe - mnemotechniki Strategie pamięciowe - mnemotechniki Twórca mnemotechnik Symonides z Keos dostrzegł, że podstawowym warunkiem skutecznego zapamiętywania jest porządek, a więc umiejętność odpowiedniej strukturalizacji materiału do zapamiętania. Grupowanie- dzielenie na mniejsze zbiory, Akronimy- metoda ta polega na wymyśleniu słowa albo wyrażenia, w którym pierwsze litery odnoszą się do zapamiętywanych informacji, Akrostychy- różni się od poprzedniej tym, że zamiast słowa wymyślamy zdanie, w którym początkowe litery odnoszą się do listy zapamiętywanych informacji, Wyobrażenia interakcyjne- pozwalają na łączenie nie powiązanych ze sobą elementów za pomocą obrazów, Metoda słów wieszaków - opiera się na zastosowaniu znanego tekstu, na przykład wyliczanki, do tworzenia skojarzeń z listą elementów, jakie trzeba zapamiętać, Metoda miejsc- znana już w starożytności. Pozwala na zapamiętywanie dużych zbiorów informacji, które występują w określonej kolejności. Polega na kojarzeniu zapamiętywanych informacji, ze znanymi miejscami, które mijamy w drodze do pracy lub w czasie spaceru. Rymowanki Zasada logicznego kojarzenia Grupowanie dom drzewo ptak pies trawa purpurowy żółty zielony gniazdo tygrys namiot podkowa polega na dzieleniu informacji w grupy (kategorie). Ilość grup zależy od ilości informacji jakie chcemy zapamiętać oraz możliwości przyporządkowania ich do odrębnych kategorii. Przykład: mamy do zapamiętania taką oto listę zakupów: ser, cebula, masło, sałata, chusteczki higieniczne, mleko, ogórek, pasta do zębów, rzodkiewki, jogurt, żel pod prysznic, pomidory, papier toaletowy, ziemniaki to możemy podzielić na kategorie (grupy): nabiał: ser, masło, mleko, jogurt warzywa: cebula, sałata, ogórek, rzodkiewki, pomidory, ziemniaki, chemia: chusteczki higieniczne, pasta do zębów, żel pod prysznic, papier toaletowy 6

7 PORCJOWANIE (CHUNKING) process polegajacy na ponownym zakodowaniu pojedynczych elementów przez grupowanie na podstawie jakiejś zasady organizacji (np. podobieństwo językowe, rym, indywidualny kod grupowanie Porcjowanie 3,4 9,2,5,6,1,4,9,3,5 3:49,2 (rekord na milę) 56:14 (czas na 10 mil) 9:35 (2 mile w wolnym tempie) Akronimy Akrostychy Moja Merkury Wiecznie Wenus Zapracowana Ziemia Mama Mars Jutro Jupiter Sama Saturn Ugotuje Uran Nam Neptun Pomidorówkę Pluton Przykład: Do zapamiętania gama kolorów: Czerwony, Żółty, Zielony, Niebieski, Fioletowy Czarownik Żywo Zaczarował Niebiańską Firankę Do zapamiętania melodia składającą się z dźwięków: E, C, G, B, D Emisja Chóralnego Głosu Była Doskonała Rymowanki Polegają na uczeniu się krótkich wierszyków, które poprzez analogię ułatwiają zapamiętanie potrzebnych informacji, np. kości nadgarstka (łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta, grochowata, czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główkowata, haczykowata) można zapamiętać, ucząc się następującej rymowanki: Łódka płynie, księżyc świeci, trójgraniasty groszek leci. Na trapezie, trapeziku wisi główka na haczyku. Rymowanki liczbowe - pomagają zapamiętać ciągi cyfr. Cyfry są reprezentowane przez słowa o określonej liczbie liter, (3,14159) Kto z woli i myśli zapragnie Pi spisać cyfry, ten zdoła Metoda słów wieszaków Słowa wieszaki 1 drzewo 2 łabędź 3 koniczyna 4 krzesło 5 hak 6 słoń 7 król 8 kobieta w ciąży 9 dolina 10 Flip i Flap 7

8 Metoda słów wieszaków Do zapamiętania: mózg, papierosy, bańka mydlana, wybrzeże, komórka, burak, król, ciężarna kobieta, dolina, grobowiec, więc łączymy je ze słowami wieszakami. 1 wielkie drzewo, które zamiast korony ma olbrzymi mózg, 2 łabędź stoi na ulicy paląc papierosa, a przechodzący ludzie podziwiając go wrzucają mu pieniądze do kapelusika, 3 na pięknej koniczynie leży wielka mydlana bańka, 4 siedzisz na krześle czytając książkę a nad wybrzeżem morza, 5 pirat zamiast ręki ma hak na którym trzyma telefon komórkowy, 6 malutki różowy słoń zajada ogromnego soczystego buraka, 7 król złomu zamiast berła trzyma zardzewiała kosę, 8 kobieta w ciąży siedzi w herbaciarni i odmierza czas zaparzenia się herbaty za pomocą klepsydry, 9 nad rajską doliną fruwa sobie malutki niebieski balonik balon na kiju, 10 Flip i Flap stoją nad grobowcem i odprawiają pogrzeb zdechłej żabie. Metoda miejsc zapamiętywanie przez skojarzenie elementów z jakąś sekwencja znanych nam miejsc D J B X H G C L Y Procedura uzupełniania Czynniki wpływające na zapamiętywanie: Pocedur uzupełniania wyrazów (Duke, 1995) V_S PL T A_C ME S R_ E P_S L A efekt pierwszeństwa (początku) informacje na początku materiału są lepiej zapamiętywane efekt świeżości (końca) informacja na końcu materiału są lepiej zapamiętywane. Podstawowe teorie uczenia się: Behawioralne (wzmocnienia) wykorzystywane w M koncepcje: powtarzania, generalizacji, różnicowania (dyskryminacji) pozytywnego i negatywnego wzmocnienia, przy wyborze produktów o niższym stopniu zaangażowania. Poznawcze przy wyborze produktów o wyższym stopniu zaangażowania, podczas wyboru oraz przy argumentacji cenowej. Społeczne uczenie się (modelowanie uczenie się przez obserwację). Uczenie się podstawowe rodzaje Warunkowanie klasyczne jednostki uczą się przewidywać pojawianie się ważnych wydarzeń w środowisku (np. pokarm lub ból) i przygotowywać się na nie Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) jednostki uczą się, które z ich zachowań przynoszą korzystne, a które niekorzystne zmiany w środowisku, a więc które reakcje warto powtarzać, a których lepiej unikać 48 8

9 Warunkowanie klasyczne uczenie się przewidywalnych sygnałów Podstawowe cechy warunkowania klasycznego Zadziwiające odkrycie Pawłowa Procesy podstawowe Doniosłe znaczenie warunkowania klasycznego Rola zbieżności i wartości informacyjnej Przed warunkowaniem bodziec bezwarunkowy (Sb) w naturalny sposób wywołuje reakcję bezwarunkową (Rb) Bodziec obojętny, taki jak ton, nie wywołuje tej reakcji. Podczas warunkowania zestawia się bodziec obojętny z (Sb) Wskutek skojarzenia z (Sb), bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym (Sw) i wywołuje reakcję warunkową (Rw), która jest podobna do (Rb) Warunkowanie klasyczne Badania Pawłowa Bb Rb Bw Rw Wygaszanie, generalizacja bodźca, różnicowanie bodźca Badania Roberta Rescorla (1967) do powstania odruchu warunkowego niezbędne jest występowanie zależności pomiędzy bodźcem warunkowym a pojawieniem się bodźca bezwarunkowego, ważna jest również wyrazistość tego bodźca Warunkowanie sprawcze uczenie się o konsekwencjach 1 Prawo efektu Eksperymentalna analiza zachowania Zależności między zachowaniem, a wzmocnieniem Właściwości czynników wzmacniających 51 Warunkowanie instrumentalne Edward Thorndike (1898) prawo efektu zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje stan zadowolenia, zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, że powtórzone zostanie także to zachowanie. Jeśli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła odczucie dyskomfortu, to spada prawdopodobieństwo powtórzenia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości Warunkowanie instrumentalne Podstawowe rodzaje relacji funkcjonalnych pomiędzy zachowaniem i jego konsekwencjami Wzmocnienie pozytywne Kara Wzmocnienie negatywne Pomijanie By zadziałało warunkowanie instrumentalne, potrzebna jest relacja zależności pomiędzy reakcja i jej następstwami 53 9

10 Skrzynka problemowa Thorndike a Komora sprawcza i kumulatywny przyrząd rejestrujący Z: Introduction to Psychology, Ch. Peterson. Copyright 1991 by HarperCollins Publishers Rozkłady wzmacniania Wpływ procesów poznawczych na uczenie się Według stałych proporcji Według zmiennych proporcji O stałych odstępach czasowych O zmiennych odstępach czasowych Uczenie się przez obserwację Uczenie się reguł Mapy poznawcze Uczenie się przez wgląd Uczenie się poznawcze Uczenie się stanowi nieobserwowalny proces, prowadzący do zmian w zachowaniu. Dokonuje się on na podłożu indywidualnego doświadczenia. Jest możliwy dzięki istnieniu pamięci, czyli zdolności do przechowywania śladów tego doświadczenia W kontekście psychologii poznawczej, uczenie się to nabywanie wiedzy Formy aktywności poznawczej przejawianej przez człowieka w procesie zdobywania wiedzy (nabywania umiejętności): Formułowanie lub/i precyzowanie celu uczenia się Uruchamianie i wprowadzanie w życie strategii poznawczych Stosowanie strategii kontrolnych 59 10