Wprowadzenie MONIKA MASŁOWSKA, KATARZYNA PAJĄK
|
|
- Sylwester Biernacki
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 MONIKA MASŁOWSKA, KATARZYNA PAJĄK Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży z lekką niepełnosprawnością intelektualną, zagrożonej niedostosowaniem społecznym i w normie intelektualnej The image of ideal partner in the eyes of able-bodied teenagers, the teenagers with intellectual disability as well as the ones that are at risk of social maladjustment The article discusses the image of an ideal partner according to intermediate school students with intellectual disability able-bodied students and the ones who are at risk of maladjustment. The survey was conducted among 70 special education middle school students and able-bodied students attending junior high schools. The first part of the article is a theoretical part which describes the role of love and the meaning of relationship in the lives of adolescents with intellectual disability or at risk of maladjustment. The second part of the article includes the results of the research. The article ends with the discussion on the results and the conclusions drawn form the research. Keywords: ideal partner, able-bodied teenagers, intellectual disability teenagers, risk of social maladjustment teenagers Wprowadzenie Relacje z innymi osobami stanowią ważną część życia każdego człowieka. Dla młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną oraz zagrożonej niedostosowaniem społecznym są one również istotnym aspektem wpływającym na jakość życia. Ponadto rzutują także na ich funkcjonowanie społeczne 1. W życiu adolescentów z niepełnosprawnością intelektualną lekkiego stopnia oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym zainteresowanie płcią przeciwną, wchodzenie s A. Zawiślak, Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, Warszawa 2011,
2 126 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk w relacje damsko-męskie jest ważne podobnie jak u młodzieży pełnosprawnej. Jak zauważa I. Fornalik 2, po wielu kontrowersyjnych dyskusjach na temat seksualności oraz potrzeb tworzenia związków partnerskich przez osoby z niepełnosprawnością, dziś możemy je podsumować stwierdzeniem, iż wszystkie osoby bez względu na stopień i rodzaj niepełnosprawności mają potrzeby seksualne oraz emocjonalne związane z przebywaniem z drugim człowiekiem. Potrzeba miłości jest jedną z najważniejszych w piramidzie potrzeb A. Maslowa i dotyczy ona wszystkich ludzi. Kontrowersje pojawiają się jednak nadal podczas poruszania tematu związków uczuciowych osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Nie wolno nam zatem deprecjonować roli miłości w życiu tych grup uczniów, ale pomóc młodzieży zrozumieć zmiany jakie zachodzą w ich życiu. Okres dorastania to czas przemian, szukania własnej drogi, niezależności od opiekunów, poszukiwanie sensu. Młodzież z lekką niepełnosprawnością intelektualną w okresie adolescencji jest bardziej narażona na zagrożenia niż uczniowie pełnosprawni, ze względu na cechy towarzyszące ich niepełnosprawności, jak naiwność, brak krytycyzmu, podatność na wpływy itp. Podjęcie przez nas tematu preferencji dotyczących partnera uczniów z niepełnosprawnością intelektualną oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym wynikało z próby określenia jakie wartości w związku są istotne dla tych grup uczniów i czy różnią się one z wartościami wyznawanymi przez uczniów pełnosprawnych. Kolejnym celem było skonfrontowanie opinii dotyczących życia uczuciowego oraz potrzeb dorastającej młodzieży z niepełnosprawnością z ich wypowiedziami na ten temat. Przeprowadzone badania miały na celu określenie preferencji młodzieży gimnazjalnej dotyczącej wyboru partnera pod względem jego wyglądu oraz cech charakteru, jak również rozumienia pojęcia miłości oraz związku jak również jego wartości w życiu badanych osób. Ze względu na obszerność danych z przeprowadzonych badań, w niniejszym artykule przedstawimy tylko wycinek z przeprowadzonych rozmów z uczniami gimnazjum specjalnego, ogólnodostępnego i gimnazjum, do którego uczęszczają uczniowie z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii. Charakterystyka grupy badawczej, narzędzie badawcze Badaniami objęto 70 uczniów krakowskich gimnazjów: 25 badanych z lekką niepełnosprawnością intelektualną uczących się w gimnazjum specjalnym, 23 uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym uczęszczających do gimnazjum przy Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii oraz 22 gimnazjalistów w normie intelektualnej uczniów gimnazjum ogólnodostępnego. 2 I. Fornalik, Dorosłość pod ochroną? Seksualność osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną we wczesnej dorosłości, [w:] Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia, red. J. Bąbka, Warszawa 2004, s. 245.
3 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży 127 Grupa uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym złożona była z 10 dziewcząt i 13 chłopców. Badani uczniowie mieścili się w przedziale wiekowym lat tak duża rozpiętość wiekowa wynika ze znacznych opóźnień edukacyjnych (niekiedy nawet czteroletnich), a także powtarzania klas. Sześć badanych dziewcząt oraz taka sama liczba chłopców już spotkała idealną dziewczynę/idealnego chłopaka. Sześć dziewcząt jest obecnie w związku (trwającym od 1 tygodnia do 1 roku i 9 miesięcy). Jeżeli chodzi o chłopców, to 5 z nich jest aktualnie w związku (trwającym od 2 miesięcy do 3 lat). Odnosząc się do preferencji seksualnych tej grupy uczniów, 8 dziewcząt zadeklarowało zainteresowanie wyłącznie chłopcami, natomiast 2 z dziewcząt zarówno płcią przeciwną, jak i dziewczętami. Nieco bardziej złożone preferencje prezentowali chłopcy zagrożeni niedostosowaniem społecznym. Dziewięciu chłopców jest zainteresowanych płcią przeciwną, 3 interesuje się chłopcami, natomiast jeden wyraża zainteresowanie zarówno chłopcami, jak i dziewczętami. Grupę uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną stanowiło 25 uczniów, w tym 16 dziewcząt i 9 chłopców. Badani uczniowie byli w wieku lat, przeważająca większość respondentów miała 15 lat. Aktualnie w związku trwającym od 2 tygodni do roku jest 10 spośród badanych dziewcząt oraz 2 chłopców, których związki trwają aż do 5 lat. Wszystkie dziewczęta są zainteresowane wyłącznie płcią przeciwną, wśród chłopców siedmiu interesuje się dziewczętami, a dwóch osobami tej samej płci. Wśród dziewcząt, aż 11 spotkało już swojego idealnego partnera. W grupie chłopców, dwóch spotkało już swoją idealną partnerkę. Grupę uczniów z gimnazjum ogólnodostępnego stanowiło 16 dziewcząt i 6 chłopców. Zarówno 3 z dziewcząt, jak i 3 chłopców już spotkało idealną dziewczynę/chłopaka. Aktualnie w związku (trwającym od 4 miesięcy do 4,5 miesiąca) są 2 z badanych dziewcząt w tym jedna z dziewcząt zainteresowana zarówno płcią przeciwną, jak i własną, obecnie jest w związku z chłopakiem. Żaden z badanych chłopców z tej grupy nie jest aktualnie w związku. Jeżeli chodzi o preferencje seksualne deklarowane przez badanych uczniów, to 13 dziewcząt jest zainteresowanych płcią przeciwną, natomiast 3 zarówno chłopcami, jak i dziewczętami. Wszyscy badani chłopcy są zainteresowani płcią przeciwną. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji. Uczniowie gimnazjum specjalnego wypełniali ankiety z pomocą badaczek, poszczególne pytania były im odczytywane, natomiast uczniowie zagrożeni niedostosowaniem społecznym oraz w normie intelektualnej wypełniali kwestionariusze samodzielnie. Badania były prowadzone na terenie poszczególnych szkół za zgodą dyrekcji.
4 128 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk Analiza wyników badań własnych Zadaniem badanych uczniów było wybrać 3 najważniejsze cechy charakteru idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka spośród podanej listy cech. Gimnazjaliści mieli także możliwość zaproponowania innych cech, które są dla nich ważne, a nie były wymienione w zestawieniu. Z tej możliwości skorzystali jedynie uczniowie gimnazjum ogólnodostępnego, pozostali koncentrowali się na gotowej liście cech. Analizując kolejno wybory, jakich dokonali uczniowie z poszczególnych grup, należy zauważyć, że były one bardzo zbliżone i nie różniły się znacząco od siebie. Zestawienie wszystkich wyborów znajduje się w poniższej tabeli: Tabela 1. Cechy charakteru idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka w oczach badanych uczniów (n=70) Uczniowie Zagrożeni niedostosowaniem Z lekką niepełnosprawnością społecznym intelektualną W normie intelektualnej Dziewczęta (n=10) Chłopcy (n=13) Dziewczęta (n=16) Chłopcy (n=9) Dziewczęta (n=16) Chłopcy (n=6) szczera/y (6) szczera/y (9) miły (8) szczera/y (3) szczera/y (5) miła (3) wrażliwa/y (3) miła/y (7) szczery (7) wesoła/y (3) wyrozumiała/y (5) wesoła (3) miła/y (1) uczciwa/y (4) mądry (6) miła/y (2) mądra/y (5) mądra (3) Zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców zagrożonych niedostosowaniem społecznym najważniejszą cechą jest szczerość. Podobnie było w grupie chłopców z lekką niepełnosprawnością intelektualną oraz w grupie dziewcząt z gimnazjum ogólnodostępnego. Dla dziewcząt z lekką niepełnosprawnością intelektualną najważniejsze jest to, aby chłopak był miły, podobnie jest w grupie chłopców w normie intelektualnej najważniejszą cechą charakteru idealnej dziewczyny jest to, aby była miłą osobą. Jako trzecia z najważniejszych cech najczęściej pojawiała się mądrość wybrało ją 6 dziewcząt z gimnazjum specjalnego, 5 dziewcząt oraz 3 chłopców z gimnazjum ogólnodostępnego. Zadaniem badanych osób była także odpowiedź na pytanie otwarte dotyczące idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka. Poniżej prezentujemy kilka wypowiedzi uczennic z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii: Powinien być opiekuńczy, powinien o mnie dbać i mnie słuchać, miły, inteligentny, zabawny (uczennica, 17 lat). Żeby mnie szanował (uczennica, 17 lat). Przede wszystkim inteligentny (uczennica, 16 lat). Powinien/powinna mieć ciekawy charakter, nie ćpać ani brać innych używek (uczennica, 16 lat). Nie wiem. Nie ma chłopaków idealnych (uczennica,
5 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży 129 Wierny, godny zaufania, przystojny, nie powinien wstydzić się przed kumplami (uczennica, W przeważającej mierze dziewczęta z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii koncentrowały się na charakterze idealnego chłopaka/idealnej dziewczyny. Duże znaczenie ma dla nich inteligencja, a także poczucie bycia szanowaną. Pojawiła się także wypowiedź wskazująca na to, że ciężko jest sprecyzować cechy idealnego chłopaka, ponieważ ideał nie istnieje. Poniżej prezentowane są niektóre z wypowiedzi uczniów Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii dotyczące idealnego chłopaka/idealnej dziewczyny: Wyobrażam sobie idealną dziewczynę jak jest cały czas dowcipna, ma dobry humor (uczeń, 16 lat). Ma być seksowna, miła, szczera, kochająca (uczeń, 16 lat). Żeby była ładna, sprawiedliwa, inteligentna (uczeń, 16 lat). Musi być zabawny, opiekuńczy, szczery, wysportowany, niebieskie oczy, wysoki (uczeń, 17 lat). Mój chłopak powinien być dobry (uczeń, 13 lat). Łagodny, kochający dzieci (uczeń, 13 lat). Powyższe wypowiedzi uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym wskazują na to, że ważne są dla nich zarówno cechy charakteru, jak i wygląd. Szczególny akcent uczniowie kładą na poczucie humoru, ale także takie cechy, jak: szczerość, opiekuńczość, łagodność. W grupie uczniów lekką niepełnosprawnością intelektualną zauważono pewne cechy wspólne z grupą uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Poniżej przytaczamy wybrane wypowiedzi badanych uczennic z gimnazjum specjalnego: Żeby był miły, pomagał innym, dbał o innych, o siebie, o wygląd, żeby zwierzętom pomagał (uczennica, Miły, uśmiechnięty, spokojny, radosny, kochany (uczennica, Wyobrażam sobie tak, żeby chłopak miał do mnie szacunek, był czuły, kochający (uczennica, Żeby był pracowity, kochający, traktował mnie poważnie, żeby się nie bawił, poważny, szczery (uczennica, 16 lat). Powinien być odważny, pomocny do wszystkiego, np. pomagać w zadaniach, powinien być grzeczny, pomocny, uczciwy (uczennica, 14 lat). W wypowiedziach, co znajduje potwierdzenie we wcześniejszych wyborach ważnych cech u partnera, dominuje szczerość, uczciwość oraz szacunek do drugiej osoby. Z punktu widzenia uczennic gimnazjum specjalnego duże znaczenie odgrywa gotowość do niesienia pomocy zarówno swojemu partnerowi, jak i innym ludziom.
6 130 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk W grupie chłopców z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim udzielono następujących odpowiedzi na pytanie dotyczące wyobrażenia idealnego partnera/partnerki: Wyobrażam sobie idealnego chłopaka takiego, żeby był fajny, zabawny (uczeń, Taka, która nie bierze przykładu z koleżanek, nie ćpa, nie pije, jest sobą (uczeń, 16 lat). Miła, wyrozumiała, spokojna, mądra, sprytna, dowcipna (uczeń, Dobra i szczęśliwa (uczeń, Miła, kochana, radosna, przyjemna (uczeń, 16 lat). W wypowiedziach uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną pojawiają się takie cechy, jak: poczucie humoru, wyrozumiałość. Wypowiedzi są bardziej lapidarne w porównaniu z wypowiedziami dziewcząt z tej samej grupy. Analizując wypowiedzi uczniów z gimnazjum ogólnodostępnego, nie sposób pominąć tego, że są one bardzo rozbudowane i szczegółowe. Kilka z nich znajduje się poniżej: Nie potrafię sobie go/jej wyobrazić. Każdy jest inny (uczennica, Wyobrażam go sobie jako innego, odstającego z charakteru, aczkolwiek nie w złym sensie. Chciałabym, aby był silną osobą, która by mnie wspierała. Zależy mi, aby posiadał swoje odrębne poglądy na rzeczywistość (uczennica, Idealny chłopak powinien być wyrozumiał ( ) i traktować mnie jak damę (uczennica, Musi być miły, przystojny, nieagresywny (uczennica, Chciałabym, aby miał takie same wartości, jak ja (uczennica, Osoba, która mnie kocha, rozumie i szanuje, ma zawsze czas i mogę jej powiedzieć o wszystkim (uczennica, Niewątpliwie w wypowiedziach uczennic gimnazjum ogólnodostępnego przykuwa uwagę precyzja i jasność myśli, a także posiadany zasób słów. Dziewczęta zwracają uwagę na zbieżność wartości, poglądy drugiej osoby, jej oryginalność i chęć poczucia się przy niej wyjątkowo. Nieco odmienne i zdecydowanie bardziej zwięzłe są wypowiedzi gimnazjalistów w normie intelektualnej: Miła blondynka, z którą mógłby porozmawiać o wszystkim i lubiłaby gry komputerowe (uczeń, Mądra i uczciwa osoba (uczeń, Powinna być wspaniała osobowościowo i intelektualnie. Dla mnie liczy się charakter, a nie wygląd (uczeń, Wysoka brunetka/blondynka, ładna, mądra i kumata (uczeń,
7 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży 131 Można zauważyć, że dla badanych uczniów znaczenie mają nie tylko cechy charakteru, ale także wygląd zewnętrzny idealnej dziewczyny. Ważne jest dla nich także porozumienie oraz mądrość. Kolejnym badanym aspektem wyobrażenia przez badanych uczniów idealnego chłopaka/idealnej dziewczyny były cechy wyglądu zewnętrznego. Badani zostali zapytani o to, jakie cechy wyglądu są dla nich ważne u idealnego partnera/ partnerki. Poniżej znajduje się kilka wypowiedzi uczennic zagrożonych niedostosowaniem społecznym: Nie liczy się wygląd, tylko serduszko (uczennica, 16 lat). Nie patrzę na wygląd, tylko na charakter (uczennica, 16 lat). Wygląd to nie wszystko, ale chciałabym, żeby był wysportowany (uczennica, 17 lat). Wysoki brunet, niebieskie oczy (uczennica, 17 lat). Niebieskie oczy, wyższy ode mnie, krótkie włosy, piękny uśmiech (uczennica, 16 lat). Musi być wysportowany, wysoki brunet, dres (uczennica, 17 lat). Analizując powyższe wypowiedzi można dostrzec, że w przewadze ideałem dla dziewcząt jest chłopak wysoki, z niebieskimi oczami i wysportowany. Jednakże pojawiły się także wypowiedzi będące deklaracją tego, że wygląd jest mniej ważny, a bardziej liczy się charakter. Wypowiedzi znajdujące się poniżej odnoszą się do cech zewnętrznych idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka w oczach uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym: Średniego wzrostu, szczupła, długie włosy, ładne oczy, skromnie ubrana (uczeń, 18 lat). Powinna być mojego wzrostu i być brunetką (uczeń, 16 lat). Długie włosy, fajny styl, szczupła, dobrze zbudowana bez przesady (uczeń, 16 lat). Brunet, wygląd zwyczajny (uczeń, 13 lat). Wypowiedzi tej grupy uczniów są zbliżone do tych, których udzielili uczniowie z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Zbieżność można zaobserwować w preferowaniu długich włosów oraz znaczeniu nadawanemu wzrostowi. Kolejną analizowaną grupą wypowiedzi były te, których udzieliły respondentki z gimnazjum specjalnego. Poniżej przedstawiamy kilka wypowiedzi uczennic z lekką niepełnosprawnością intelektualną: Wygląd się nie liczy, ale to co do mnie czuje (uczennica, Marzyłam o chłopaku, blondynie, niebieskie oczy (uczennica,
8 132 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk Powinien mieć blond włosy, niebieskie oczy, ładnie się ubierać (uczennica, Umięśniony, przystojny, trochę wyższy, blondyn, niebieskie oczy (uczennica, 16 lat). Czarne włosy, żeby był chudy, przypakowany, miał brązowe włosy (uczennica, Żeby miał 16 lat, nie był stary, miał dobrą cerę, ciało, żeby miał ładne (uczennica, W wyglądzie zewnętrznym dla uczennic gimnazjum specjalnego ważne są takie cechy, jak kolor oczu, włosów oraz wzrost. Ważne jest, by partner był zadbany. Tylko w jednej wypowiedzi uczennica zadeklarowała, iż wygląd nie jest dla niej ważny, a na pierwszym miejscu postawiła uczucia. Zapytani o wygląd idealnego partnera/ partnerki badani uczniowie udzielili następujących odpowiedzi: Powinien wyglądać zgrabnie (uczeń, Czarne włosy, długie, niebieskie oczy, niska (uczeń, 16 lat). Śliczna, zgrabna, długie włosy, niska (uczeń, Ładna, niska (uczeń, 16 lat). Z przytoczonych wypowiedzi uczniów można wyprowadzić wniosek, iż branymi pod uwagę cechami wyglądu zewnętrznego u idealnej partnerki jest długość włosów (uczniowie preferują długie włosy) oraz wzrost. Nie pojawiły się odpowiedzi wskazujące na brak lub niewielkie znaczenie wyglądu u idealnego partnera, które pojawiały się częściej w grupach dziewcząt. Znajduje to potwierdzenie w badaniach przeprowadzonych przez R. Kijaka 3, z których wynika, że dla osób z niepełnosprawnością intelektualną wygląd zewnętrzny płci przeciwnej ma znaczenie. Ostatnią analizowaną grupą wypowiedzi były te, których udzielili uczniowie szkoły ogólnodostępnej. Podobnie jak wcześniejsze są one rozbudowane, dlatego też zostanie przytoczonych jedynie kilka z nich: Wygląd nie liczy się bardzo, ale powinien być przystojny (uczennica, Nieważny jest wygląd, ale musi być zadbany (uczennica, Żeby był wysoki, dobrze zbudowany, ubierał się i zachowywał jak typowy mężczyzna, żeby był przystojny i zadbany choć nie tylko to się dla mnie liczy (uczennica, Powinien o siebie dbać, nie może być brzydki, ale nie musi być piękny (uczennica, Jego wygląd: wystarczy, żeby był akceptowalny ( ) Jeśli chodzi o dziewczynę powinna być bardzo ładna, nie za chuda, nie za gruba, ale o kulistych kształtach (uczennica, 3 R. Kijak, Seks i niepełnosprawność, Kraków 2009.
9 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży 133 Dziewczęta ze szkoły ogólnodostępnej z jednej strony deklarują, że wygląd nie jest tak bardzo ważny, a z drugiej oczekują tego, aby idealny chłopak był przystojny, zadbany. Można zatem wnioskować, że cechy zewnętrzne mają dla nich znaczenie. Poniżej znajdują się wypowiedzi chłopców z gimnazjum ogólnodostępnego dotyczące wyglądu idealnej dziewczyny: Zadbana, schludnie ubrana, stosownie do sytuacji (uczeń, Powinna mieć szczupłą, ładną figurę, piękne oczy, nie powinna być wysoka (uczeń, Powinna dbać o siebie (uczeń, Wygląd jest dodatkiem do charakteru nie mówię, że nie ma znaczenia, ale jest drugorzędny (uczeń, Powinna być blondynką, nie za wysoką, powinna mieć dużo kolczyków (uczeń, Powyższe wypowiedzi respondentów ze szkoły ogólnodostępnej wyraźnie wskazują na to, że ważne jest dla nich to, aby dziewczyna była zadbana. Dla wszystkich trzech grup chłopców można znaleźć cechy wspólne, mianowicie: w wyglądzie płci przeciwnej ważny jest dla nich wzrost, figura, kolor oczu, a także odpowiedni ubiór. Wszystkie wypowiedzi uczniów są bardzo zbieżne, różnice widoczne są natomiast w sposobie wypowiadania się przede wszystkim z precyzyjnym, klarownym wyrażaniem myśli, a także doborem słów. Podsumowanie i wnioski końcowe Podejmując tematykę dotyczącą obrazu idealnej dziewczyny/idealnego chłopaka w oczach młodzieży, spotkałyśmy się z różnymi reakcjami ze strony grona pedagogicznego od optymistycznych, poprzez neutralne, skończywszy na zdziwieniu i skrępowaniu tematem. Nie wszyscy nauczyciele byli przychylni, niektórzy z przymrużeniem oka podchodzili do tematu niniejszych badań. Pojawiły się także obawy ze strony dyrekcji dotyczące tego jak zareagują rodzice uczniów. Różnorodność reakcji można było także zaobserwować wśród badanych uczniów. Młodzież była podekscytowana tematem. Bardzo chętnie odpowiadała na zadane pytania. Pewne trudności oraz zawstydzenie tematem można było zauważyć wśród uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Kilku chłopców odmówiło odpowiedzi na pytania. Jeden z nich po tym jak powiedział, że jest zainteresowany chłopcami, nie chciał kontynuować rozmowy, zamilkł. Jeszcze inni chłopcy byli rozbawieni, ale po kilku minutach zaczęli odpowiadać na zadane pytania. Dziewczęta z niepełnosprawnością intelektualną dopytywały kilkakrotnie czy ktoś będzie czytał ich wypowiedzi. Zależało im na anonimowości. Dla wszystkich badanych tematyka dotycząca płci przeciwnej/bądź tej samej i zainte-
10 134 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk resowania nią jest bardzo ważna i bliska nie ma znaczenia czy są to uczniowie w normie intelektualnej czy też z niepełnosprawnością intelektualną lub zagrożeni niedostosowaniem społecznym. Temat miłości oraz związków damsko-męskich jest nadal w tym środowisku tematem tabu. Z jednej strony może on wynikać z nadopiekuńczości rodziców uczniów niepełnosprawnych oraz doszukiwania się zagrożenia samym podjęciem tematu miłości z młodzieżą gimnazjalną. Jak wynika z relacji uczniów, brak rozmów na temat uczuć, związków, miłości może wyrządzić więcej szkody niż pożytku osobom badanym. Z wypowiedzi uczennic wynika, iż były lub są nadal w związkach z chłopcami znacznie od siebie starszymi, którzy są absolwentami tej samej szkoły. Odpowiedzi uczennic i uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz badanych z lekką niepełnosprawnością intelektualną są bardziej lakoniczne niż wypowiedzi ich pełnosprawnych rówieśników. W dwóch pierwszych grupach, a w szczególności wśród uczniów szkoły specjalnej zauważalne jest zainteresowanie tematem, lecz wypowiedzi hamuje brak doświadczeń w podobnych rozmowach. Wiele z wymienionych cech wewnętrznych idealnego partnera trzeba było wyjaśniać uczniom z niepełnosprawnością intelektualną. W tej grupie dominowały cechy znane uczniom: miły, zabawny, spokojny, pracowity. Uczniowie z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii zwracali uwagę na to, co mogłoby im przeszkadzać w idealnym partnerze/partnerce, czyli np. używki. W szkole ogólnodostępnej gimnazjaliści częściej powtarzali, iż wygląd zewnętrzny ma drugorzędne znaczenie w porównaniu z cechami charakteru. Wypowiedzi dotyczące wyglądu zewnętrznego badanych uczennic szkoły specjalnej były bardziej rozbudowane, dominują cechy takie, jak wysoki wzrost, blond włosy, niebieskie oczy. Niektórzy z uczniów szkoły specjalnej zaznaczali, iż ważne dla nich jest, by partner był taki jak oni sami, co jest ważne w kontekście związków i zawierania małżeństw w przyszłości przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Odnosząc się do modelu rozwoju osobowości i jej zaburzeń w ujęciu E. Eriksona 4 szczególną uwagę należy zwrócić na stadium 5: tożsamość vs pomieszanie ról. Obejmuje ono okres adolescencji, a dokładnie czas pomiędzy 12. a 18. rokiem życia. To w tym okresie młody człowiek zaczyna kształtować swoje wyobrażenie o idealnej rodzinie, związku, relacjach z innymi ludźmi, dąży do zwiększenia pewności siebie. Ponadto kształtuje poczucie własnej tożsamości. Jest to czas, kiedy relacje ze światem mogą się ustabilizować lub wręcz przeciwnie może dojść do pomieszania ról. Osoba, która nie może odnaleźć własnej tożsamości i określić siebie, może zacząć poszukiwać odpowiedzi na nurtujące ją pytania w grupach o charakterze przestępczym, podkulturowym, gangach itp. Tak więc okres adolescencji jest niezwykle ważnym momentem w życiu każdego człowieka, gdyż toruje drogę do dorosłości i jest czasem, który powinien ukształtować osobowość dojrzałą, zdolną do pełnienia kolejnych zadań rozwojowych. W kon- 4 L. Pytka, Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa 2000.
11 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży 135 tekście przystosowania społecznego koncepcja E. Eriksona jest niezwykle cenna ze względu na to, że człowiek stawiany jest w obliczu wyboru: norma patologia, rozwój stagnacja. Niestety, w szkole edukacja seksualna bądź też wychowanie do życia w rodzinie jest realizowane w małym stopniu (mimo że przedmiot zaczyna się w 5 klasie szkoły podstawowej, a kończy w 3 klasie szkoły ponadgimnazjalnej; dotyczy to także szkół specjalnych). Jak zaznacza Z. Izdebski możemy mówić o incydentalnym poruszaniu tej tematyki na różnych zajęciach 5. Należy pamiętać o tym, że w 2002 roku WHO przyjęło Powszechną Deklarację Praw Seksualnych, która między innymi zawiera prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej także dla osób niepełnosprawnych intelektualnie 6. Należy podkreślić, że tematyka związków wchodzi w zakres edukacji seksualnej i stanowi jej niezwykle cenny element składowy. Podczas realizacji badań bardzo niepokojąca była wypowiedź jednej z 14-letnich uczennic z niepełnosprawnością intelektualną, która powiedziała, że spotykała się z chłopakiem, który miał 24 lata, ale tylko mówili do siebie «kochanie», nic więcej. R. Nixon 7 w swoim artykule dotyczącym świadomości seksualnej wskazuje na to, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną są czterokrotnie częściej narażone na przemoc niż osoby pełnosprawne. Jak zaznacza R. Kijak 8 wychowanie seksualne oprócz wątków biologicznych powinno koncentrować się także na psychologicznych, społecznych, etycznych i kulturowych kwestiach dotyczących ludzkiej seksualności. Stąd tak ważne znaczenie ma także uświadamianie młodzieży o zagrożeniach i konsekwencjach podejmowania określonych zachowań. Należy także wspomnieć o tym, że wśród osób z zaburzeniami w zachowaniu zarówno typu eksternalizacyjnego, jak i internalizacyjnego (a bardzo często uczniowie zagrożeni niedostosowaniem społecznym takowe przejawiają) wzrasta możliwość podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych, na co zwraca uwagę M. Dąbkowska 9. Konkludując niniejsze rozważania należy podkreślić, że tematyka związków dla wszystkich badanych uczniów jest ważna. Konieczne wydaje się być podejmowanie rozmów na tematy, które są szczególnie bliskie uczniom w wieku adolescencji. Należy rozmawiać z uczniami o tym co jest ważne w związku, a także uczyć ich wyrażania uczuć i jasnego komunikowania swoich potrzeb, budowania relacji, a ponadto informować o konsekwencjach ich własnych zachowań, a także ewentualnych zagrożeniach z nich wynikających. 5 Z. Izdebski, P. Żak, Szkolny przedmiot niepożądany, Psychologia w Szkole 2014, nr 4. 6 K. Kołodziejczyk, K. Wicher, M. Witkoś, Rozwój psychoseksualny osób z niepełnosprawnością intelektualną, Remedium 2014, nr 1. 7 R. Nixon, Świadomość seksualna, związki a program The Gateway Award, Konteksty Pedagogiczne 2014, nr 2 (3). 8 Tamże. 9 M. Dąbkowska, Zachowania seksualne dzieci i młodzieży z dysfunkcjami poznawczymi, emocjonalnymi i behawioralnymi, Toruń 2013.
12 136 Monika Masłowska, Katarzyna Pająk Na koniec chcemy przytoczyć wypowiedź dyrektora szkoły zawartą w raporcie grupy edukatorów seksualnych Ponton dotyczącym kontroli realizacji prawa młodzieży do edukacji seksualnej: zajęcia powinny młodego człowieka wprowadzać właśnie w te kwestie bardzo istotne, bo dotykają one takiej sfery, gdzie nie zawsze o tym się rozmawia w domu rodzinnym. Szkoła powinna jakby wychodzić tu naprzeciw. W pewnym sensie tak się dzieje, ale moim zdaniem można by to robić lepiej 10. Dyskusja wyników Z badań K. Masterny 11 na temat roli małżeństwa oraz partnerstwa i rodzicielstwa osób z niepełnosprawnością intelektualną wynika, iż tematy uczuć i związków damsko-męskich są ważne w życiu badanych osób. Temat miłości i małżeństwa jest postrzegany przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w kontekście wyznawanych wartości jako wartość będąca wysoko na liście priorytetów. Ponadto, badane osoby wskazując na pożądane cechy potencjalnego partnera zwracały uwagę na wierność, co znalazło również potwierdzenie w naszych badaniach. Wierność oraz uczciwość były wymieniane najczęściej we wszystkich trzech badanych grupach. W grupie chłopców dominowały również odpowiedzi wskazujące na preferowanie w partnerce takich cech, jak: poczucie humoru, wyrozumiałość oraz opanowanie. Z przeprowadzonych badan własnych wynika, iż dla uczniów w normie intelektualnej, zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz z lekką niepełnosprawnością intelektualną dodatkowo ważnymi cechami jest to, by partnerka była wesoła i miła. Przytoczone badania własne oraz wyniki z eksploracji K. Masterny 12 wskazują na potrzebę podejmowania tematu miłości i związków w życiu młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, zagrożonej niedostosowaniem społecznym, ale też w normie intelektualnej. Uczniowie z trzeciej grupy, mimo udzielania w ankiecie o wiele bardziej wyczerpujących odpowiedzi niż ich rówieśnicy z gimnazjum specjalnego i Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii, jak wynikało z rozmowy z przedstawicielem szkoły, są chronieni przed tematem miłości i tworzenia związków partnerskich przez rodziców, dla których temat ten bezpośrednio wiąże się z seksualnością. Brak podejmowania trudnych rozmów w okresie dojrzewania uczniów jest sposobem na uchronienie ich przed m.in. niepożądaną ciążą. Uczniowie zostawieni z tematem sami czują się o wiele bardziej zagubieni, dlatego też należy zwracać uwagę zarówno nauczycielom, dyrektorom, jak i ro- 10 Kontrola realizacji prawa młodzieży do edukacji seksualnej, skrót raportu z badań jakościowych, [dostęp: ]. 11 K. Masterny, Wizja rodziny i koncepcje małżeństwa młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Dorosłość, niepełnosprawność, czas współczesny, red. A. Kobylańska, Kraków 2003, s Tamże.
13 Obraz idealnego partnera w oczach młodzieży 137 dzicom na to, że rozmowy o seksualności są dla młodzieży niezwykle ważne. Wszyscy badani uczniowie są w podobnym wieku oraz mają podobne potrzeby i problemy związane z dojrzewaniem. Wszyscy chcieliby być w związku z osobą kochającą, szczerą, uczciwą wobec nich. Podsumowując, chciałybyśmy przytoczyć słowa osoby z niepełnosprawnością skierowane do osób pełnosprawnych w odniesieniu do jej oczekiwań Chcę, żeby ludzie normalnie mnie traktowali ( ) tylko normalnie rozmawiali 13. Bibliografia Dąbkowska M., Zachowania seksualne dzieci i młodzieży z dysfunkcjami poznawczymi, emocjonalnymi i behawioralnymi, Toruń Fornalik I., Dorosłość pod ochroną? Seksualność osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną we wczesnej dorosłości, [w:] Człowiek niepełnosprawny w różnych fazach życia, red. J. Bąbka, Warszawa 2004, s Izdebski Z., Żak P., Szkolny przedmiot niepożądany, Psychologia w Szkole 2014, nr 4. Kijak R., Seks i niepełnosprawność, Kraków Kołodziejczyk K., Wicher K., Witkoś M., Rozwój psychoseksualny osób z niepełnosprawnością intelektualną, Remedium 2014, nr 1. Kontrola realizacji prawa młodzieży do edukacji seksualnej, skrót raportu z badań jakościowych, [dostęp: ]. Masterny K., Wizja rodziny i koncepcje małżeństwa młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, [w:] Dorosłość, niepełnosprawność, czas współczesny, red. A. Kobylańska, Kraków 2003, s Nixon R., Świadomość seksualna, związki a program The Gateway Award, Konteksty Pedagogiczne 2014, nr 2 (3). Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczne, Warszawa Zawiślak A., Jakość życia osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną, Warszawa 2011, s A. Żyta, Żyjąc z niepełnosprawnością. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, Toruń 2007, s. 93.
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE IV ETAP EDUKACYJNY
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE IV ETAP EDUKACYJNY Cele ogólne programu: 1. Pogłębianie wiedzy związanej z funkcjonowaniem rodziny, miłością, przyjaźnią, pełnieniem ról małżeńskich
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY Szkoły Podstawowej nr 2 SZKOŁA PRZYJAZNA DZIECKU
PROGRAM WYCHOWAWCZY Szkoły Podstawowej nr 2 im. Marii Konopnickiej SZKOŁA PRZYJAZNA DZIECKU Nasze cele: osiągnięcie przez wszystkich uczniów pełni ich rozwoju intelektualnego i osobowościowego, przygotowanie
Bardziej szczegółowoWYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE Program nauczania w gimnazjum
Maria Urban WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE Program nauczania w gimnazjum Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej Warszawa 2009 SPIS TREŚCI Założenia programu...........................................
Bardziej szczegółowoZAŁOŻENIA TEORETYCZNE Na skrzydłach przyjaźni czyli o relacjach.
ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE Na skrzydłach przyjaźni czyli o relacjach. Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a zapamiętam. Pozwól mi zrobić, a zrozumiem. Konfucjusz DIAGNOZA PROBLEMU Co powoduje, że grupa rówieśnicza
Bardziej szczegółowoWYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE. w Zespole Szkół Nr 1 im. C. K. Norwida w Świdniku
WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE w Zespole Szkół Nr 1 im. C. K. Norwida w Świdniku 1 Wprowadzenie do nauczania w szkole zajęć Wychowanie do życia w rodzinie stawia przed nauczycielem ważne cele edukacyjne:
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć wychowania do życia w rodzinie dla klasy III gimnazjum:
Scenariusz zajęć wychowania do życia w rodzinie dla klasy III gimnazjum: Opracowała: mgr Anna Wojtkowiak Gimnazjum Gorzyce Wielkie. Temat : Odpowiedzialne rodzicielstwo. Rola matki i ojca w rodzinie. Treść
Bardziej szczegółowoGrupa docelowa - rodzice
Wyniki badań ankietowych badania przeprowadzone przed wdrożeniem projektu Z seksem za pan brat problematyka okresu dojrzewania i dorastania" Grupa docelowa - rodzice Na 37 osób uczestniczących w spotkaniu
Bardziej szczegółowoOFERTA SKIEROWANA DO RODZICÓW GIMNAZJALISTÓW. Publicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II w Dobrodzieniu
OFERTA SKIEROWANA DO RODZICÓW GIMNAZJALISTÓW Publicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II w Dobrodzieniu Niniejszy program ma za zadanie pomóc rodzicom naszych uczniów w wychowaniu młodzieży. Jest przewidziany
Bardziej szczegółowoKwestionariusz stylu komunikacji
Kwestionariusz stylu komunikacji Z każdego stwierdzenia wybierz jedno, które uważasz, że lepiej pasuje do twojej osobowości i zaznacz jego numer. Stwierdzenia w parach nie są przeciwstawne, przy wyborze
Bardziej szczegółowo2 Barbara Grabek, Paulina Strychalska, Marzanna Polcyn. II. Przygotowanie przez uczniów klas II i III kodeksu kulturalnego ucznia- X 2016 Kodeks kultu
1 Szkolna akcja 2016/2017 Kultura osobista w różnych odsłonach MOTTO Nauka kształtuje świat dla człowieka, kultura kształtuje człowieka dla świata. Cel główny - Wpojenie uczniom wzorców kultury osobistej
Bardziej szczegółowoWspółpraca doradcy zawodowego z rodzicami. Elwira Zadęcka Krakowska Szkoła Doradztwa Zawodowego
Współpraca doradcy zawodowego z rodzicami Elwira Zadęcka Krakowska Szkoła Doradztwa Zawodowego Wybór zawodu wyznacza kierunek kształcenia wyznacza kierunek i stopień rozwoju osobowości umożliwia przynależność
Bardziej szczegółowoWnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku
Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku 1. Problemy związane z piciem alkoholu, używaniem narkotyków i przemocą rówieśniczą w szkole w ocenie uczniów. Palenie papierosów: Wśród uczniów klas szóstych
Bardziej szczegółowoZagadnienia Wychowania do życia w rodzinie w szkole ponadgimnazjalnej
Zagadnienia Wychowania do życia w rodzinie w szkole ponadgimnazjalnej 1. U progu dorosłości. Co to znaczy być osobą dorosłą. Dorosłość a dojrzałość. Kryteria dojrzałości. Dojrzałość w aspekcie płciowym,
Bardziej szczegółowoJoanna Kulesza Raport nt. zapotrzebowania na miejsca w MOW i MOS w r. szk. 2013/2014. Warszawa, 15 kwietnia 2013 r.
Warszawa, 15 kwietnia 2013 r. Joanna Kulesza Wydział Resocjalizacji i Socjoterapii Ośrodek Rozwoju Edukacji Raport nt. zapotrzebowania na miejsca w placówkach resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych
Bardziej szczegółowoWiadomości ogólne. Oto jak rozkładały się zmienne społeczno demograficzne badanej zbiorowości:
Spis treści 2 Wiadomości ogólne. 3 Jak dużo na ubrania wydają respondentki? 4 Czym kierują się respondentki przy zakupie ubrań? 5 Kupno i wymiana ubrań za pośrednictwem Internetu. 6 Kupno i wymiana używanych
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 12 IM. STANISŁAWA MONIUSZKI W KONINIE
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 12 IM. STANISŁAWA MONIUSZKI W KONINIE Celem naszym jest : WSZECHSTRONNY ROZWÓJ OSOBOWOŚCI UCZNIA CECHY ABSOLWENTA 1. Jestem prawdomówny, - jestem przygotowany
Bardziej szczegółowoProblemem głównym mojej pracy są przyczyny podejmowania miłości u młodzieży ponadgimnazjalnej
Zakończenie Problemem głównym mojej pracy są przyczyny podejmowania miłości u młodzieży ponadgimnazjalnej Do problemu głównego zostały sformułowane następujące problemy szczegółowe, które przedstawię poniżej.
Bardziej szczegółowoANALIZA ANKIETY: JA I SZKOŁA - Ankieta dla uczniów
ANALIZA ANKIETY: JA I SZKOŁA - Ankieta dla uczniów Ankieta przeprowadzona wśród uczniów klas IV V w Szkole Podstawowej nr 79. Jej celem zbadanie atmosfery panującej wśród uczniów w szkole, korelacji nauczyciel
Bardziej szczegółowoWarunki techniczne: wiek uczestników szkoła ponadpodstawowa, szkoła ponadgimnazjalna, miejsce zajęć szkoła, czas trwania zajęć 90 minut.
Scenariusz zajęć Temat: Spotkanie z Innym. Tolerancja Cele: uświadomienie uczniom obecności w społeczeństwie osób z problemami komunikacyjnymi, nabycie umiejętności posługiwania się metodami komunikacji
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI
UNIWERSYTET RZESZOWSKI WYDZIAŁ PEDAGOGICZNY INSTYTUT PEDAGOGIKI ŁUCJA JAROCH MOTYWY WYBORU ZAWODU PRZEZ UCZNIÓW KLAS III GIMNAZJALNYCH Z RÓŻNYCH ŚRODOWISK SPOŁECZNYCH Praca magisterska napisana pod kierunkiem
Bardziej szczegółowoWYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE
Szanowni Rodzice! W związku z realizacją podstawy programowej dotyczącej przedmiotu WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE informuję, że w bieżącym roku szkolnym zajęcia te zostały wyłączone z tygodniowej siatki
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Uniwersytet Szczeciński 13.04. 2017 r. Czym martwi się młodzież, czyli problemy nastolatków w wieku dojrzewania Teresa Mamos Dojrzewanie czas kryzysu Zapraszam Cię do
Bardziej szczegółowoWędrując ku dorosłości I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego w Szubinie
Wędrując ku dorosłości I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Wyspiańskiego w Szubinie Program nauczania wg: Teresa Król Maria Ryś Wydawnictwo Rubikon 30-376 Kraków, ul. Zakrzowiecka 39 D tel./fax: 12
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY
ZESPÓŁ SZKÓŁ W SZPROTAWIE ul. SOBIESKIEGO 58 PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY GIMNAZJUM NR 2 SZPROTAWA Rok szkolny 2014/15 1. Podstawa prawna 1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej art. 72 2. Konwencja o Prawach
Bardziej szczegółowomnw.org.pl/orientujsie
mnw.org.pl/orientujsie Każdy związek oparty na miłości i szacunku zasługuje na szczególną opiekę i ochronę państwa. natalia i marek Czy osobom hetero jest teraz lepiej, bo lesbijkom, gejom i osobom bi
Bardziej szczegółowoRESPEKTOWANIE NORM SPOŁECZNYCH I ZASAD BEZPIECZEŃSTWA <raport z ewaluacji wewnętrznej>
RESPEKTOWANIE NORM SPOŁECZNYCH I ZASAD BEZPIECZEŃSTWA Zespół ewaluacji w składzie: Alicja Winiarska, Agnieszka Piotrowska, Agnieszka Baron w celu zdiagnozowania problemów
Bardziej szczegółowoKażdy z nas jest inny - integracja w naszym przedszkolu
Każdy z nas jest inny - integracja w naszym przedszkolu TYDZIEŃ INTEGRACJI 3-7 kwietnia 2017r. Cele ogólne : Kształtowanie postaw społecznych u dzieci w wieku przedszkolnym wobec osób z niepełnosprawnością
Bardziej szczegółowoRaport z badań: Prawa, obowiązki i samopoczucie ucznia w szkole
Raport z badań: Prawa, obowiązki i samopoczucie ucznia w szkole Nowy Dwór Wejherowski, 13.03.2018 1 I. Celem diagnozy było uzyskanie od bezpośrednio zainteresowanych, czyli uczniów - odpowiedzi na pytania
Bardziej szczegółowoRaport. ewaluacji wewnętrznej. przeprowadzonej w Bursie Szkolnej nr 1 w Radomiu. rok szkolny 2013/2014
Raport ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w Bursie Szkolnej nr 1 w Radomiu rok szkolny 2013/2014 I. Celem ewaluowanego obszaru Respektowane są normy społeczne było zdiagnozowanie i analiza poziomu kultury
Bardziej szczegółowoProjekt graficzny Studio Kreatywne Małgorzaty Barskiej. Redakcja i korekta Elżbieta Gorazińska. Redakcja techniczna Barbara Jechalska
Projekt graficzny Studio Kreatywne Małgorzaty Barskiej Redakcja i korekta Elżbieta Gorazińska Redakcja techniczna Barbara Jechalska Copyright by Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2014 Ośrodek Rozwoju Edukacji
Bardziej szczegółowoGrupa docelowa: rodzice
Wyniki badań ankietowych badania przeprowadzone przed wdrożeniem projektu Grupa docelowa: rodzice Na 37 osób uczestniczących w spotkaniu ankietę wypełniło 27 rodziców. Ankieta zawierała 9 pytań. Na pytanie
Bardziej szczegółowoColorful B S. Autor: Anna Sowińska. Wydawca: Colorful Media. Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012
Autor: Anna Sowińska Wydawca: Colorful Media Korekta: Marlena Fiedorow ISBN: 83-919772-7-7 Copyright by COLORFUL MEDIA Poznań 2012 Okładka: Colorful Media Skład i łamanie: Colorful Media Colorful B S O
Bardziej szczegółowoOCZEKIWANIA MŁODZIEŻY LICEALNEJ WOBEC PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE I OSÓB GO PROWADZĄCYCH
OCZEKIWANIA MŁODZIEŻY LICEALNEJ WOBEC PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE I OSÓB GO PROWADZĄCYCH W ROKU 2001 I DWANAŚCIE LAT PÓŹNIEJ WSTĘPNE DONIESIENIE Anna Putyńska, Leszek Putyński OCZEKIWANIA
Bardziej szczegółowoWartości mówią o tym kim jesteśmy. Są naszymi drogowskazami. Kodeks Wartości.
W naszej szkole nie chcemy zaniedbywać procesu wychowania. Ważne jest, by każdy uczeń kształtował własne postawy i swój charakter. Wartości mówią o tym kim jesteśmy. Są naszymi drogowskazami. Charakter,
Bardziej szczegółowoFalochron dla Rybnika
Falochron dla Rybnika FALOCHRON dla ŚLĄSKA Podsumowanie wyników diagnozy przeprowadzonej w ramach Falochronu dla Śląska. RYBNIK 2015 23 czerwca 2015 r. Magdalena Wieczorek ROM-E Metis III etap Falochronu
Bardziej szczegółowoco nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni
co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni ZdrovveLove co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni Cykl zajęć obejmuje 8 godz. lekcyjnych po 45 minut, o następującej tematyce:
Bardziej szczegółowoOczekiwania studentów przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji zawodowej w obszarze kształcenia psychologicznego
Krzysztof NIEWIADOMSKI, Ireneusz ZAWŁOCKI, Ewa NIEROBA Politechnika Częstochowska, Polska Oczekiwania studentów przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji zawodowej w obszarze kształcenia
Bardziej szczegółowoStudia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 20,
Aldona Kopik "Oczekiwania sześciolatków i ich rodziców w stosunku do szkoły a realia realizacji obowiązku szkolnego", Elżbieta Jaszczyszyna, Białystok 2010 : [recenzja] Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne,
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY
ZESPÓŁ SZKÓŁ W SZPROTAWIE ul. SOBIESKIEGO 58 PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY SZKOŁA PODSTAWOWA NR 2 SZPROTAWA Rok szkolny 2014/15 1. Podstawa prawna 1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej art. 72 2. Konwencja
Bardziej szczegółowoSZKOŁA OCZAMI UCZNIA - REFLEKSJE NA PODSTAWIE BADAŃ. dr Dominika Walczak
SZKOŁA OCZAMI UCZNIA - REFLEKSJE NA PODSTAWIE BADAŃ dr Dominika Walczak PYTANIA DLACZEGO WAŻNE BY UCZNIOWIE LUBILI SZKOŁĘ? CO UCZNIOWIE SĄDZĄ O SZKOLE? CO UCZNIOWIE SĄDZĄ O NAUCZYCIELACH? W JAKIEJ SZKOLE
Bardziej szczegółowoWychowanie do życia w rodzinie
Wychowanie do życia w rodzinie SZKOŁA PONADPODSTAWOWA Wychowanie do życia w rodzinie w szkole ponadpodstawowej 1 Jaka edukacja? Często kreowany w mediach negatywny obraz przedmiotu WDŻ mija się z rzeczywistością.
Bardziej szczegółowoWychowanie fizyczne w opinii uczniów i ich rodziców
Wychowanie fizyczne w opinii uczniów i ich rodziców Raport z badania przygotowanego przez pracowników Warmińsko Mazurskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie Filia w Olecku przeprowadzonego
Bardziej szczegółowoEdukacja filmowa. w pracy z TRUDNYM TEMATEM.
Edukacja filmowa { w pracy z TRUDNYM TEMATEM. Film jako narzędzie w psychoedukacji i wychowaniu uczniów Film daje młodzieży możliwość konfrontacji z własnymi emocjami w odniesieniu do zastałej rzeczywistości.
Bardziej szczegółowoMłodzież i nauczyciele o wychowaniu do życia w rodzinie
Młodzież i nauczyciele o wychowaniu do życia w rodzinie dr Szymon Czarnik Raport z badao Kraków 2012 Współczesne zagrożenia dzieci i młodzieży Edukacja seksualna, ale która? Slajd nr 1 27 października
Bardziej szczegółowoANALIZA BADAŃ ANKIETOWYCH PRZEPROWADZONYCH W GIMNAZJUM NR 24
ANALIZA BADAŃ ANKIETOWYCH PRZEPROWADZONYCH W GIMNAZJUM NR 24 IM. HENRYKA JORDANA W ZABRZU W KLASACH I-III Zabrze, marzec 2015r. WYNIKI BADAŃ PRZEPROWADZONEJ WŚRÓD UCZNIÓW GIMNAZJUM NR 24 W ZABRZU ANKIETY
Bardziej szczegółowoRAPORT Z BADANIA. Fundacja REA Rozwój, Edukacja, Aktywność
1 RAPORT Z BADANIA Badanie potrzeb w zakresie rozwoju kompetencji wychowawczych wśród studentów kierunków nauczycielskich Fundacja REA Rozwój, Edukacja, Aktywność http://fundacja-rea.org/ Fundacja REA
Bardziej szczegółowoPLAN PRACY PSYCHOLOGA SZKOLNEGO ROK SZKOLNY 2014/2015
PLAN PRACY PSYCHOLOGA SZKOLNEGO ROK SZKOLNY 2014/2015 L.P. ZADANIA DO REALIZACJI CEL TERMIN I. Prowadzenie badań i działań diagnostycznych dotyczących uczniów w tym diagnozowanie potencjalnych możliwości
Bardziej szczegółowoOpinie uczniów szkół artystycznych o procesach edukacyjnych. na podstawie badań prowadzonych podczas ewaluacji zewnętrznych w latach
1 Opinie uczniów szkół artystycznych o procesach edukacyjnych na podstawie badań prowadzonych podczas ewaluacji zewnętrznych w latach 2013-2016 opracowanie Jolanta Bedner Warszawa 2016 2 Ewaluacja zewnętrzna
Bardziej szczegółowo2. Młodzież szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Miasta Rzeszowa wobec problematyki przemocy w szkole
17 2. Młodzież szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Miasta Rzeszowa wobec problematyki przemocy w szkole 2.1. Zjawisko przemocy w szkołach w opiniach badanych uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych
Bardziej szczegółowoRaport z badań przeprowadzonych w ramach projektu Wzmocnienie konsultacji społecznych w powiecie oleckim. grudzień 2014
Znajomość problemów związanych z używaniem alkoholu, środków psychoaktywnych i infoholizmu wśród dzieci i młodzieży oraz potrzeb pogłębienia wiedzy przez osoby dorosłe w tym zakresie Raport z badań przeprowadzonych
Bardziej szczegółowoNauczyciel w oczach ucznia Marta Kononowicz, PBS Sp. z o.o.
Nauczyciel w oczach ucznia Marta Kononowicz, PBS Sp. z o.o. Warszawa, 14 marca 2015 r. Plan prezentacji 1. Wprowadzenie i cel projektu 2. Wyniki badania 3. Podsumowanie Wprowadzenie 60 szkół 5475 uczniów
Bardziej szczegółowoRAPORT Z BADANIA LOSÓW ABSOLWENTÓW W SPECJALNYM OŚRODKU SZKOLNO-WYCHOWAWCZYM DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH RUCHOWO W BUSKU-ZDROJU
RAPORT Z BADANIA LOSÓW ABSOLWENTÓW W SPECJALNYM OŚRODKU SZKOLNO-WYCHOWAWCZYM DLA NIEPEŁNOSPRAWNYCH RUCHOWO W BUSKU-ZDROJU OPRACOWANY W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 W roku szkolnym 2015/2016 w Specjalnym Ośrodku
Bardziej szczegółowoRola rodziców i nauczycieli w procesie adaptacji dziecka w szkole
Organizator: Kuratorium Oświaty w Gdańsku 8 i 9 grudnia 2015 roku Konferencje dla Nauczycieli pt.: Szkolne progi: jak pomóc uczniom przejść do klasy czwartej? PSYCHOLOGIA na UAM od 1919 roku Rola rodziców
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA. Rok akademicki 2018/2019
ZAGADNIENIA NA EGZAMIN DYPLOMOWY DLA KIERUNKU PEDAGOGIKA STUDIA II STOPNIA Rok akademicki 2018/2019 OGÓLNE 1. Dziedziny wychowania (moralne, estetyczne, techniczne). 2. Koncepcje pedagogiki porównawczej
Bardziej szczegółowoRAPORT z oceny sytuacji wychowawczej
Lubań; 16.11.2017 r. Raport z opracowania zbiorczego anonimowej ankiety przeprowadzonej wśród uczniów klasy 1C liceum ogólnokształcącego w zakresie dokonania oceny sytuacji wychowawczej na poziomie potrzeb
Bardziej szczegółowoNie taki polonista okropny Przeciw medialnym mitom
Nie taki polonista okropny Przeciw medialnym mitom Tematy omawiane przez media, które znalazły się w raporcie IBE 1. CZYTELNICTWO 2. PRACA INDYWIDUALNA Z UCZNIEM 3. INDYWIDUALIZOWANIE PRACY Z UCZNIAMI:
Bardziej szczegółowoKoncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie
Koncepcja pracy Gimnazjum im. św. Franciszka z Asyżu w Teresinie,,( ) Wychowywać to nie znaczy kształcić tylko rozum, lecz kształtować harmonijnie całego człowieka, a więc także jego serce i charakter.
Bardziej szczegółowoWychowanie do życia w rodzinie 2014/2015. Liceum Ogólnokształcące im. B. Prusa w Skierniewicach
Wychowanie do życia w rodzinie 2014/2015 Liceum Ogólnokształcące im. B. Prusa w Skierniewicach ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ1) z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania
Bardziej szczegółowoI. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE III etap edukacyjny: gimnazjum Cele kształcenia wymagania ogólne I. Okazywanie szacunku innym ludziom, docenianie ich wysiłku i pracy, przyjęcie
Bardziej szczegółowo11 Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 września 2015 r., z wyjątkiem 7 ust. 2-6, które wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2016 r.
Warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Dz.U.2015.1113 z dnia 2015.08.07
Bardziej szczegółowoMetody: rozmowa, obserwacja, opowieść ruchowa, gra
SCENARIUSZ 1 Temat zajęć: Zawody w zawody kobiety i mężczyźni w pracy - eliminowanie stereotypów związanych z płcią - zainteresowanie własną przyszłością w kontekście wyboru zawodu - kształcenie spostrzegawczości
Bardziej szczegółowo1. Czy uważasz się za osobę tolerancyjną?
Czy z tolerancją nam po drodze? Ankietę przeprowadzono w związku z Tygodniem Tolerancji obchodzonym 13-17 listopada 2017 r. w I Liceum Ogólnokształcącym im. Obrońców Westerplatte w Mrągowie. W badaniu
Bardziej szczegółowoŚwiat wokół nas opisujemy przedmioty
Świat wokół nas opisujemy przedmioty 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: zna formę opisu przedmiotu, zna wyrazy oceniające i opisujące przedmiot, zna wyrazy o zabarwieniu dodatnim i ujemnym. b) Umiejętności
Bardziej szczegółowoPodstawą raportu jest badanie ankietowe uczniów uczestniczących w programie i tutorów. W badaniu uczestniczyło 107 uczniów i 11 tutorów.
WSTĘP Raport prezentuje wyniki z badania, które jest elementem procesu ewaluacji działań wychowawczych. Badanie zostało przeprowadzone w Gimnazjum w Siechnicach w dniach od 20.05.2011 do 29.05. 2011 przez
Bardziej szczegółowoKOMUNIKACJA MIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI. PRZEDSTAWIENIE WYNIKÓW PRZEPROWADZONYCH BADAŃ.
Maria Krawczyk Grażyna Matkowska PPP-P Nr 3 Częstochowa KOMUNIKACJA MIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI. PRZEDSTAWIENIE WYNIKÓW PRZEPROWADZONYCH BADAŃ. Nie można stworzyć kompletnego poradnika dla rodziców na temat
Bardziej szczegółowoRAPORT z oceny sytuacji wychowawczej
Lubań; 06.12.2017 r. Raport z opracowania zbiorczego anonimowej ankiety przeprowadzonej wśród uczniów klasy 1B liceum ogólnokształcącego w zakresie dokonania oceny sytuacji wychowawczej na poziomie potrzeb
Bardziej szczegółowoKontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1
Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1 Relacje między nauczycielami i rodzicami mogą być czynnikiem pośrednio wspierającym jakość nauczania uczniów, na co zwracają uwagę zarówno
Bardziej szczegółowoBibliotekarze - koordynatorzy projektu: Joanna Drabowicz Joanna Pietrzyńska Justyna Szymańska
Witamy Państwa Bibliotekarze - koordynatorzy projektu: Joanna Drabowicz Joanna Pietrzyńska Justyna Szymańska Wraz z Dyrekcją i nauczycielami oraz Samorządem Uczniowskim realizujemy projekt Narodowy Program
Bardziej szczegółowoEwaluacja wewnętrzna w Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego w Żółkiewce
Ewaluacja wewnętrzna w Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego w Żółkiewce Rok szkolny 2015/2016 Diagnoza stopnia partycypacji rodziców uczniów i ich oczekiwań we współdecydowaniu o szkole Rozporządzenie Ministra
Bardziej szczegółowoJestem odpowiedzialny. Jestem zdrowy Program profilaktyczny wczesnej seksualizacji młodzieży.
ZESPÓŁ SZKÓŁ NR 3 W PŁOŃSKU Jestem odpowiedzialny. Jestem zdrowy Program profilaktyczny wczesnej seksualizacji młodzieży. Opracowała: Renata Melzacka 2015-03-01 Cel główny: Kształtowanie zachowań i nawyków
Bardziej szczegółowoRAPORT z oceny sytuacji wychowawczej
Lubań; 20.11.2017 r. Raport z opracowania zbiorczego anonimowej ankiety przeprowadzonej wśród uczniów klasy 1B liceum ogólnokształcącego w zakresie dokonania oceny sytuacji wychowawczej na poziomie potrzeb
Bardziej szczegółowoPROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY - ZAJĘCIA ROZWIJAJĄCE KOMPETENCJE EMOCJONALNO - SPOŁECZNE
PROGRAM SOCJOTERAPEUTYCZNY - ZAJĘCIA ROZWIJAJĄCE KOMPETENCJE EMOCJONALNO - SPOŁECZNE 1. Założenia programu: Program zajęć socjoterapeutycznych rozwijających kompetencje emocjonalno - społeczne jest jedną
Bardziej szczegółowoR O Z P O R Z Ą D Z E N I E M I N I S T R A E D U K A C J I N A R O D O W E J 1) z dnia.. 2015 r.
R O Z P O R Z Ą D Z E N I E M I N I S T R A E D U K A C J I N A R O D O W E J 1) z dnia.. 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych,
Bardziej szczegółowoWykorzystanie komputera przez uczniów klas IV VI szkoły podstawowej w uczeniu się sprawozdanie z badań sondażowych
Wydawnictwo UR 2017 ISSN 2080-9069 ISSN 2450-9221 online Edukacja Technika Informatyka nr 3/21/2017 www.eti.rzeszow.pl DOI: 10.15584/eti.2017.3.36 MAREK HALLADA Wykorzystanie komputera przez uczniów klas
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W WADLEWIE NA LATA 2012/ / /2015
UCZEŃ PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ W WADLEWIE NA LATA 2012/2013 2013/2014 2014/2015 1. dostrzega znaczenie rodziny w swoim życiu i życiu społeczeństwa, 2. identyfikuje się ze społecznością lokalną,
Bardziej szczegółowoWarsztaty grupowe z zakresu kluczowych umiejętności społeczno - zawodowych istotnych z punktu widzenia rynku pracy
Warsztaty grupowe z zakresu kluczowych umiejętności społeczno - zawodowych istotnych z punktu widzenia rynku pracy II ETAP AKTYWIZACJI MATERIAŁY DLA BENEFICJENTÓW/BENEFICJENTEK CO TO SĄ EMOCJE? EMOCJE
Bardziej szczegółowoNajważniejsze wyniki badań socjodemograficznych dla województwa pomorskiego Lata 2003-2009
Najważniejsze wyniki badań socjodemograficznych dla województwa pomorskiego Lata 3-9 1. Bezdomność w Województwie pomorskim to podobnie jak w całym województwie pomorskim problem typowo męski w roku 9
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY W SZKOLE PODSTAWOWEJ W SMARDZEWIE
,,Mądrość to dążenie do pełni Ks. Jan Twardowski PROGRAM WYCHOWAWCZY W SZKOLE PODSTAWOWEJ W SMARDZEWIE ,,Mądrość to dążenie do pełni Ks. Jan Twardowski Program wychowawczy SPIS TREŚCI: 1. Podstawa prawna
Bardziej szczegółowo8.4. MODUŁ: SZKOŁA DLA RODZICÓW
8.4. MODUŁ: SZKOŁA DLA RODZICÓW Innowacyjny program nauczania uczniów z zaburzeniami w zachowaniu 70 Adresaci: rodzice dzieci i młodzieży zakwalifikowani do Innowacyjnego programu nauczania uczniów z zaburzeniami
Bardziej szczegółowoDZIECKO W SYTUACJI ROZWODU RODZICÓW
DZIECKO W SYTUACJI ROZWODU RODZICÓW Rozwód to jedno z najtrudniejszych doświadczeń w każdej rodzinie. O tym jakie skutki będzie miał on dla dziecka w dużej mierze zależy od postawy rodziców. Decyzja o
Bardziej szczegółowoRAPORT Z PROGRAMU PILOTAŻOWEGO W SZKOŁACH GIMNAZJALNYCH I PONADGIMNAZJALNYCH W RAMACH PROJEKTU AKCEPTACJA OSÓB LGB W DOMU I SZKOLE
RAPORT Z PROGRAMU PILOTAŻOWEGO W SZKOŁACH GIMNAZJALNYCH I PONADGIMNAZJALNYCH W RAMACH PROJEKTU AKCEPTACJA OSÓB LGB W DOMU I SZKOLE W okresie od 24 listopada 2014 roku do 24 listopada 2015 Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowo9 lipca 2015 r. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
OPINIE I OCZEKIWANIA MŁODYCH DOROSŁYCH (18-LATKÓW) ORAZ RODZICÓW DZIECI W WIEKU 6-17 LAT WOBEC EDUKACJI DOTYCZĄCEJ ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO I SEKSUALNOŚCI Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
Bardziej szczegółowoNajważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci
Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Anna Kalbarczyk Najważniejsze lata czyli jak rozumieć rysunki małych dzieci Rozwój osobowości dziecka w wieku od 2 do 6 lat na podstawie jego
Bardziej szczegółowoScenariusz lekcji wychowawczej dla klasy drugiej gimnazjalnej
1 Scenariusz lekcji wychowawczej dla klasy drugiej gimnazjalnej Blok tematyczny: Rozwijanie własnej osobowości Temat: Jak chronić swoje prawa w grupie? Wprowadzenie do postaw asertywnych. Cele: Uświadomienie
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ PRZY SPECJALNYM OŚRODKU SZKOLNO - WYCHOWAWCZYM W LESZNIE Podstawy prawne systemu wychowania Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Konwencja Praw Dziecka Deklaracja
Bardziej szczegółowoDZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 7 sierpnia 2015 r. Poz. 1113 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia,
Bardziej szczegółowoProgram Profilaktyczno-Wychowawczy Bezpieczna Szkoła. Wstęp
Program Profilaktyczno-Wychowawczy Bezpieczna Szkoła Wstęp Powstanie dwóch bardzo ważnych dokumentów tj.: Programu Wychowawczego Szkoły i Szkolnego Programu Profilaktyki sprawiły, że zaistniała potrzeba
Bardziej szczegółowoZagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie
1 Rozwód jako przeżycie 01 Potrafi opisać psychologiczne konsekwencje Psychologiczne problemy rodzin traumatyczne rozwodu dla małżonków oraz osób z ich rozwodzących się najbliższego otoczenia społecznego.
Bardziej szczegółowoOFERTA PRELEKCJI, SZKOLEŃ i WARSZTATÓW dla uczniów, nauczycieli oraz rodziców
OFERTA PRELEKCJI, SZKOLEŃ i WARSZTATÓW dla uczniów, nauczycieli oraz rodziców Szanowni Państwo, Mamy przyjemność przedstawić Państwu ofertę zajęć z edukacji seksualnej dla młodzieży oraz dorosłych. Jej
Bardziej szczegółowo7 Złotych Zasad Uczestnictwa
7 Złotych Zasad Uczestnictwa Złota Zasada nr 1: Zrozumienie moich praw Powinno mi się przekazać informacje dotyczące przysługujących mi praw. Muszę zrozumieć, dlaczego ważne jest, aby mnie słuchano i poważnie
Bardziej szczegółowoO roli osób znaczących w rozwoju dzieci i młodzieży
Akredytacja Państwowej Komisji Akredytacyjnej (Uchwała Nr 474/2010 z dn. 27. 05. 2010 roku) Warszawskie Forum Rodziców nt.: Jakich autorytetów poszukuje współczesna młodzież Warszawskie Centrum Innowacji
Bardziej szczegółowoOFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 6
OFERTA PORADNI PSYCHOLOGICZNO PEDAGOGICZNEJ NR 6 Oferta dla rodziców/dziadków/prawnych opiekunów tytuł opis prowadzące Postępowanie mediacyjne w sytuacjach konfliktowych, jak również zagrożonych karą Granice
Bardziej szczegółowoKIDSCREEN-52. Kwestionariusz zdrowotny dla dzieci i młodzieży. Wersja dla rodziców
KIDSCREEN-52 Kwestionariusz zdrowotny dla dzieci i młodzieży Wersja dla rodziców Page 1 of 8 Data: Miesiąc Rok Drodzy Rodzice! Jak się czuje Pani/Pana dziecko? Czy ma jakieś problemy i zmartwienia? Na
Bardziej szczegółowoAnaliza wyników ankiety p.t. KOMPUTERY I ICH ZAGROŻENIA przeprowadzonej wśród uczniów klas młodszych (I III)
Analiza wyników ankiety p.t. KOMPUTERY I ICH ZAGROŻENIA przeprowadzonej wśród uczniów klas młodszych (I III) opracowały: mgr Agnieszka Kicman mgr Danuta Wiatr 2 Spis treści : 1.Wstęp... 3 2.Charakterystyka
Bardziej szczegółowoAby zapobiec niepowodzeniom szkolnym już na starcie, musimy zadbać o to, aby dziecko przekraczając próg szkoły osiągnęło dojrzałość szkolną.
Gdy dziecko idzie po raz pierwszy do szkoły, zarówno ono, jak i rodzice bardzo przeżywają ten moment. Wszyscy są pełni nadziei, ale także obaw. Aby nieco ostudzić emocje, dowiedz się czy Twoje dziecko
Bardziej szczegółowoRaport z badań ankietowych uczestników zajęć w ramach projektu Tydzień próby - mój sposób na rozwój zrównoważony
Raport z badań ankietowych uczestników zajęć w ramach projektu Tydzień próby - mój sposób na rozwój zrównoważony Opracowanie: Agata Rudnicka Łódź 2014 1 Badania ankietowe przeprowadzone zostały we wrześniu
Bardziej szczegółowoOpracowała: Monika Haligowska
Kwalifikacja i orzekanie odnośnie dzieci niezdolnych do nauki w szkołach masowych. Podstawy prawne, rola psychologa, rola poradni w kwalifikowaniu do szkół specjalnych. Opracowała: Monika Haligowska Podstawy
Bardziej szczegółowoO SEKSUALNOŚCI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
O SEKSUALNOŚCI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH pod redakcją Antoniny Ostrowskiej Instytut Rozwoju Służb Społecznych Warszawa 2007 Wstęp... 9 Antonina Ostrowska Seksualność osób niepełnosprawnych...11 Rola seksualności
Bardziej szczegółowoSzkoła Muzyczna I Stopnia w Czernikowie. PROGRAM WYCHOWAWCZO PROFILAKTYCZNY na rok szkolny 2017 / 2018
Szkoła Muzyczna I Stopnia w Czernikowie PROGRAM WYCHOWAWCZO PROFILAKTYCZNY na rok szkolny 2017 / 2018 DZIAŁ PROGRAMU CELE ZADANIA, SPOSOBY REALIZACJI I. Profilaktyka -budowanie umiejętności - obserwacja
Bardziej szczegółowo1
0 1 2 3 4 5 KLASA I II III IV V VI WARTOŚĆ rodzina kultura osobista patriotyzm lokalny nauka i rozwój uzdolnień uczciwość przyjaźń 6 7 8 Uczeń czuje więzi emocjonalne z rodziną i uczestniczy w jej życiu.
Bardziej szczegółowo