Budżet państwa. Janina Godłów-Legiędź Uniwersytet Łódzki

Transkrypt

1 Budżet państwa Janina Godłów-Legiędź Uniwersytet Łódzki

2 Określenie i ochrona praw własności Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego Utrzymanie wymiaru sprawiedliwości Kształtowanie i utrzymywanie systemu oświaty, Kształtowanie systemu pieniężnego

3 Stabilizowanie gospodarki, Ochrona środowiska naturalnego, Działania na rzecz ochrony konsumentów, Przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji, Regulowanie warunków pracy i ochrona pracowników, Kształtowanie systemu ochrony zdrowia, Kształtowanie systemu zabezpieczenia społecznego

4 Instytucjonalno-prawna Zapewnienie stabilnego pieniądza Poprawianie efektywności rynku (stabilizacja koniunktury, przeciwdziałanie monopolizacji) Redystrybucyjna

5 Rola państwa w gospodarce Państwo gospodarki planowej Regulowana gospodarka rynkowa Państwo gospodarki rynkowej Model samoregulacyjny (wolnorynkowy): USA, Wlk. Brytania, Kanada Typ I Japonia Azjatyckie tygrysy Społeczna gospodarka rynkowa Niemcy, Austria Typ II Państwo dobrobytu Model socjaldemokratyczny: kraje skandynawskie: Szwecja, Dania, Norwegia

6 Konstytucja Polityka pieniężna Polityka fiskalna Polityka społeczna

7 Art Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Art Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa. Art Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.

8 Plan finansowy zawierający zestawienie dochodów i wydatków państwa związanych z realizacją polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

9 WYDATKI Wydatki związane z obroną narodową, administracją i wymiarem sprawiedliwości; Wydatki na cele społeczne: oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia społeczne; Wydatki związane z interwencją państwa w gospodarkę DOCHODY Podatki Cła Dochody z prywatyzowanych przedsiębiorstw Opłaty skarbowe, sądowe. Obsługa długu publicznego

10 Podatki to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa. Z punktu widzenia przedmiotu opodatkowania podatki dzielimy na dochodowe (np. PIT), konsumpcyjne (np. VAT) i majątkowe (np. od spadków). Podatki bezpośrednie i pośrednie. Podatki bezpośrednie (nakładane na dochody i majątek) i pośrednie (zawarte w cenie nabywanych dóbr i usług). W przypadku podatku bezpośredniego podatnik bezpośrednio rozlicza się z budżetem państwa. Podatki pośrednie płacone są za pośrednictwem sprzedawcy. Ciężar tych podatków jest w części, bądź w całości przerzucany na konsumentów.

11 Podatki powinny być sprawiedliwe i dostosowane do możliwości podatnika Wysokość podatków powinna być z góry określona Sposób płatności prosty i wygodny Niskie koszty poboru.

12 LINIOWY czyli proporcjonalny Np. 18 % od podstawy opodatkowania, niezależnie od wysokości dochodu. Oznacza to, że podatek rośnie proporcjonalnie do dochodu. PROGRESYWNY Stopa opodatkowania rośnie, gdy dochód przekracza tzw. progi dochodowe. Ponad Podstawa podatku PLN Do PLN Podatek wynosi 18% minus kwota zmniejszająca podatek 556 zł 02 gr zł 02 gr + 32% nadwyżki ponad zł

13

14 Od 1 stycznia 2017 jest wyliczana według reguły zależnej od podstawy obliczenia podatku i wynosi: zł dla podstawy nieprzekraczającej kwoty zł; dla podstawy wyższej od zł i nieprzekraczającej kwoty zł : zł pomniejszone o kwotę obliczoną według wzoru: 631,98 zł (podstawa zł) zł; 556,02 zł dla podstawy wyższej od zł i nieprzekraczającej kwoty zł; dla podstawy wyższej od zł i nieprzekraczającej kwoty zł : 556,02 zł pomniejszone o kwotę obliczoną według wzoru: 556,02 zł (podstawa zł) zł. Y4m_VM47bIgaAojGEALw_wcB

15

16 Rodzaj dochodu Kwota (mln zł) Procent dochodów budżetu Podatkowe ,8 Rodzaj podatku Procent dochodów budżetu VAT 40,2 Dochody jednostek Budżetowych i inne dochody niepodatkowe Dywidendy z tyt. udziałów SP i wpłaty z zysku PP Wpłaty z zysku NBP 7, , ,5 Akcyza 20,9 PIT 15,3 CIT 8,4 Od gier 0,4

17 Rodzaj wydatku Kwota (mln zł) Udział w wydatkach ogółem (%) Dotacje subwencje w tym do FUS do FER Wydatki bieżące jednostek budżetowych Obsługa długu publicznego ,9 12,4 4, , ,9 Wpłaty do UE ,3 Wydatki ogółem Źródło: Rocznik Statystyczny RP 2017, GUS, s. 644.

18

19 Saldo budżetu - różnica pomiędzy dochodami a wydatkami przedsiębiorstwa, samorządu, państwa w danym roku budżetowym. Deficyt budżetowy - wydatki przewyższają dochody. Deficyt sektora finansów publicznych (general government deficit) jest wynikiem stanu finansów na szczeblu centralnym, funduszy zabezpieczenia społecznego i instytucji samorządowych.

20 ZMNIEJSZANIE ograniczanie wydatków zwiększenie dochodów budżetowych poprzez lepszą ściągalność podatków bądź ich podniesienie FINANSOWANIE zaciąganie kredytów bankowych, emisja papierów wartościowych np. obligacji., zaciąganie pożyczek u innych państw lub w międzynarodowych instytucjach finansowych np. Bank światowy zwiększenie podaży pieniądza

21

22 ZEGAR DŁUGU Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których emitowane są papiery wartościowe (np. obligacje, bony skarbowe) lub zaciągane kredyty i pożyczki.

23 Dług 745 mld zł Odsetki rocznie 35 mld Dług publiczny per capita zł Odsetki per capita 934 zł Dług 843 mld Odsetki 38 mld Dług per capita zł Odsetki per capita zł Kwota podatków ogółem 107 mld, per capita , 964 mld Zob: org.pl/

24 Relacja długu EDP do PKB w 2017 r. wyniosła 50,6% (na podstawie wstępnego szacunku PKB opublikowanego przez GUS 28 II 2018 r.) i spadła w porównaniu z 2016 r. o 3,6 pp.

25

26

27 Artykuł 86 ustawy o finansach publicznych określa tzw. progi ostrożnościowe. W przypadku, gdy relacja długu publicznego w stosunku do PKB: jest większa od 50%, ale nie większa od 55%, to relacja deficytu budżetu państwa do dochodu w budżecie państwa uchwalanym na następny rok nie może przekroczyć analogicznej relacji z roku bieżącego (uchylony)[2]. jest większa od 55%, ale mniejsza od 60%, to a) w projekcie budżetu na kolejny rok: nie przewiduje się istnienia deficytu budżetowego państwa lub uchwala się budżet zapewniający spadek relacji długu publicznego do PKB w stosunku do roku bieżącego nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku budżetowym wyklucza się możliwość udzielania z budżetu państwa nowych pożyczek i kredytów ogranicza się wzrost wydatków wielu instytucji państwowych, takich jak: Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta RP, Trybunał Konstytucyjny, Najwyższa Izba Kontroli, Sąd Najwyższy.

28

29

30

31

32

33

34 Źródło: Eurostat

35 UE ,1 Strefa euro ,5 Niemcy ,9 Wielka Brytania ,0 Grecja ,0 176,2 Hiszpania ,4 Portugalia ,5 Włochy 99,8 131,8 134,7 Polska 44,2 50,2 54,0 Źródło:

36 Dług UE jako % PKB

37 Dług USA jako %PKB

38 Redystrybucja dochodów

39 MNOŻNIK AD =C + I + G Mnożnik wydatków rządowych Mnożnik podatkowy EFEKT WYPYCHANIA Deficyt emisja obligacji wzrost stopy% droższe kredyty mniejsze prywatne inwestycje i mniejsza konsumpcja prywatna Korzystnie oprocentowane obligacje konkurują z inwestycjami w kapitał trwały

40 Stopa %I Rynek pieniądza Poziom cen Zmiana zagregowanego popytu 4 3 AD* AD AD** Ilość pieniądza wielkość produkcji

41 TAK, PONIEWAŻ występują cykliczne wahania koniunktury; spadek koniunktury oznacza zmniejszenie dochodów, zatrudnienia i spadek popytu; dzięki odpowiedniej polityce możemy stabilizować zaagregowany popyt i tym samym koniunkturę TO NIE TAKIE PROSTE Skutki polityki pieniężnej i budżetowej są odroczone w czasie Prognozowanie jest niedokładne, brak wiarygodnych informacji Skutki stabilizacji są często odwrotne do zamierzeń, chcąc stabilizować można pogłębiać wahania Najważniejsze nie szkodzić.

42 STAŁE ZASADY, BO UZNANIOWOŚĆ może narażać gospodarkę na polityczny cykl koniunkturalny i kształtowanie wysokich oczekiwań inflacyjnych i nieustanny wzrost inflacji MILTON FRIEDMAN polityka monetarna oparta na zasadzie stałej stopy wzrostu podaży pieniądza, zgodnej z długookresową stopą wzrostu gospodarczego wyeliminuje podstawowe źródło niestabilności gospodarczej, czyli wahania podaży pieniądza. monetary rule należy nadać rangę prawa konstytucyjnego.

43 Niespójność w czasie różnica między polityką optymalną ex ante i ex post. Niespójna w czasie polityka osłabia wiarygodność zapowiadanych posunięć i w efekcie przyczynia się do zwiększenia niepewności. Najlepsza jest polityka oparta na zaufaniu i zasadach. Fluktuacje gospodarcze są efektem czynników realnych {głównie postępu technicznego}. Wysiłki stabilizacyjne są kosztowne i nieskuteczne. Ale konsekwentne stosowanie zasad oznacza brak elastyczności

44 Włodzimierz Cimoszewicz o swojej słynnej wypowiedzi z czasów powodzi 1997 roku, kiedy pełnił funkcję premiera na pytanie o ewentualne odszkodowania od rządu odparł: Trzeba było się ubezpieczyć". Zaraz potem dodałem, że rząd oczywiście pomocy udzieli, ale tę część wypowiedzi już ucięto.

45 ARGUMENTY ZA RÓWNOWAGĄ Deficyty prowadzą do długu, który pociąga za sobą koszty i może tworzyć ryzyko bankructwa, jest obciążeniem przyszłych pokoleń ARGUMENTY ZA DEFICYTEM Konieczność finansowania wojen Recesja Ważna jest nie tyle bezwzględna wielkość długu, co stosunek długu do dochodu narodowego Zmniejszenie oszczędności i inwestycji