Majątek gospodarstw domowych w Polsce wstępne wyniki

Transkrypt

1 Departament Stabilności Finansowej Majątek gospodarstw domowych w Polsce wstępne wyniki Kacper Grejcz, Zbigniew Żółkiewski Konferencja Naukowa: Długoterminowe oszczędzanie Warszawa, Szkoła Główna Handlowa,

2 2 Prezentacja została przygotowana na podstawie opracowania: NBP (2015) Zasobność gospodarstw domowych w Polsce. Raport z badania pilotażowego 2014 r. (pod red. P. Bańbuły i Z. Żółkiewskiego) Poglądy wyrażone w prezentacji reprezentują stanowisko autorów, a nie Narodowego Banku Polskiego

3 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 3 Plan 1. Uzasadnienie dla podjęcia badania 2. Metoda badania (zarys) 3. Wyniki (przegląd) a) Majątek b) Nierówności c) Polska na tle krajów strefy euro d) Zadłużenie e) Oszczędności 4. Podsumowanie

4 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 4 Badanie Zasobności Gospodarstw Domowych (BZGD) uzasadnienie Brakuje szczegółowych i kompletnych danych o majątku i zadłużeniu gospodarstw domowych w Polsce... Wiemy: ile zarabiają i na co wydają GD w Polsce (Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych/EU SILC) Nie wiemy: Jakim majątkiem dysponują GD, z czego się składa? Ile wynoszą zobowiązania GD? Jak jest rozkład majątku w populacji (nierówności)? Inne pytania, na które pomoże nam odpowiedzieć badanie BZGD: Jak gospodarstwa domowe zarządzają finansami na przestrzeni życia? Jakie ryzyko finansowe podejmują gospodarstwa domowe? Czy i jakie rezerwy finansowe GD mają na wypadek utraty pracy lub wzrostu kosztów kredytu. Jakie jest związane z tym krótko- i długoterminowe ryzyko dla stabilności finansowej?

5 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 5 Badanie Zasobności Gospodarstw Domowych (BZGD) metoda badania BZGD to analiza sytuacji finansowej GD, na podstawie kompletnego opisu ich sytuacji finansowej, w tym zgromadzonych zasobów (aktywów) i zaciągniętych zobowiązań (pasywów) Badanie ankietowe jądro BZGD Formularz ankiety Sytuacja finansowa GD i dodatkowo informacje nt. cech socjoekonomicznych i demograficznych Polska wersja modelowego kwestionariusza, stosowanego przez ECB (projekt: Household Finance and Consumption Network) Realizacja (styczeń luty 2014 r) Próba 7000 gospodarstw (zwrotność ankiety: 52% - powyżej oczekiwań) Reprezentatywna z nadpróbkowaniem bogatych GD opartym o dane o nieruchomościach i podatkach Uzupełnienie brakujących odpowiedzi poprzez procedurę (wielokrotnej) imputacji i uogólnienie wyników na populację

6 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 6 Co dostajemy jako efekt przeprowadzenia BZGD? bilans gospodarstwa domowego Pełny bilans GD dla dowolnej grupy gospodarstw domowych, np. obciążonych kredytem walutowym Aktywa rzeczowe Główne miejsce zamieszkania (GMZ) Inna nieruchomość Pojazdy Przedmioty wartościowe BILANS GOSPODARSTWA DOMOWEGO AKTYWA PASYWA Majątek z prowadzenia działalności gospodarczej Aktywa finansowe Depozyty Fundusze inwestycyjne Akcje Obligacje Dobrowolne programy emerytalne / Ubezpieczenia na życie Inne aktywa finansowe Poz. należności Kredyty mieszkaniowe Kredyty mieszkaniowe pod GMZ Kredyty mieszkaniowe pod inną nieruchomość Kredyty inne niż mieszkaniowe Poz. zobowiązania MAJĄTEK NETTO: AKTYWA - PASYWA Badanie w pełni zharmonizowane z badaniem HFCN (porównywalność wyników, wsparcie metodologiczne itp.)

7 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 7 Wyniki badania Majątek

8 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 8 Majątek i jego składniki Ile wynosi przeciętny (mediana) majątek i z czego się składa? Majątek netto i jego składniki (mediana, odsetek GD) mediana (tys. zł) % GD (oś P) Majątek netto: 257,0 tys. zł Aktywa rzeczowe : 307,4 tys. zł Główne miejsce zamieszkania (GMZ): 282,6 tys. zł Majątek z prowadzenia działalności gosp.: 219,7 tys. zł Inna nieruchomość: 150,0 tys. zł Aktywa finansowe: 8,6 tys. zł Zadłużenie: 10,0 tys. zł Struktura majątku: Aktywa rzeczowe: 95,2% Debt-to-Assets: 6%

9 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce... 9 Co sprzyja bogactwu? Dochody, wiek głowy GD, wykształcenie, status na rynku pracy, klasa miejscowości Majątek netto i roczny dochód netto wg wieku osoby referencyjnej (mediana w tys. zł) 400 Majątek netto wg wykształcenia osoby referencyjnej (mediana w tys. zł) majątek netto dochód netto (oś P) Podstawowe lub brak Średnie Wyższe Majątek netto wg statusu na rynku pracy osoby referencyjnej (mediana w tys. zł) 400 Majątek netto wg klasy miejscowości (mediana w tys. zł) Miasto Miasto powyżej 200 tys. Miasto poniżej 200 tys. Wieś

10 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Wyniki regresji kwantylowej (Koenker and Hallock, 2001) Uwaga: czarne linie oceny parametrów regresji kwantylowej; czerwone linie oceny parametrów MNK

11 Wartość majątku netto (tys. zł) K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Nierówności majątkowe Współczynnik Giniego wynosi 58% 1% populacji posiada majątek netto o wartości co najmniej 2,8 mln zł ,9% populacji posiada 0 lub ujemny majątek netto P90: 879 tys. zł 500 P10: 2 tys. zł P30: 130 tys. zł P50: 257 tys. zł P70: 457 tys. zł Percentyle Oznacza to, że 10% najbardziej zasobnych GD posiada ok. 41% całkowitego majątku netto, zaś 20% najmniej zasobnych jedynie 1%. Dla ok. 6% GD łączny poziom zadłużenia jest równy lub przekracza zasób wszystkich zgromadzonych aktywów Nierówności majątkowe są umiarkowane (współczynnik Giniego wynosi 58%, dla dochodów: 38%)

12 Skumulowany udział kwoty aktywów rzeczowych/aktywów finansowych/całkowitego zadłużenia/dochodu netto/majątku z tyt. prowadzenia dział. gosp. K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Skala nierówności silnie zróżnicowana dla poszczególnych składników majątku aktywa rzeczowe zadłużenie całkowite krzywa % 80% 60% Krzywa Lorenza aktywa finansowe dochód netto majątek z tyt. prowadzenia dział. gosp. Gini: 38% 57% Stopień koncentracji majątku: BZGD vs. lista najbogatszych Polaków α = 3,00 BZGD+Forbes BZGD Forbes 40% 70% α= 2,63 20% 90% 93% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% -20% Skumulowany odsetek gospodarstw domowych ok. 1 mln zł Majątek netto [zł] ok mln zł

13 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Dekompozycja wskaźnika Giniego Według rodzaju składników majątku (Lerman and Yitzhaki,1985; Lopez-Feldman, 2006 ) G = l S i G i R i i=1 G współczynnik Giniego dla majątku ogółem S k udział i-tego składnika w majątku ogółem G k współczynnik Giniego dla i-tego składnika majątku R k miara korelacji dla i-tego składnika majątku z majątkiem ogółem Składowe majątku netto (k): Udział składnika majątku (S i ) Korelacja współcz. Giniego (R i ) Współcz. Giniego (G i ) Udział absolutny (S i *R i *G i ) Wkład względny (S i *R i *G i /G) Wkład krańcowy ((S i *R i *G i /G)-S i ) Główne miejsce zamieszkania (GMZ) 70,0 91,2 54,0 34,5 59,6-10,3 Inna nieruchomość 11,1 75,5 91,8 7,7 13,3 2,2 Pojazdy 3,1 56,3 70,9 1,3 2,2-1,0 Przedmioty wartościowe 0,3 40,6 91,2 0,1 0,2-0,1 Majątek z prowadzenia działalności gospodarczej 15,9 89,8 92,5 13,2 22,8 6,9 Depozyty 3,2 49,5 74,5 1,2 2,1-1,2 Fundusze inwestycyjne, obligacje, akcje 0,6 61,1 97,7 0,3 0,6 0,0 Dobrowolne programy emerytalne / Polisa na życie 0,7 26,2 70,2 0,1 0,2-0,5 Inne aktywa finansowe 0,2 52,6 98,1 0,1 0,2 0,0 Kredyty i pożyczki mieszkaniowe -4,2-11,1-93,7-0,4-0,8 3,4 Inne formy zadłużenia -1,0-28,7-91,5-0,3-0,4 0,5

14 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Dekompozycja wskaźnika Giniego ciąg dalszy Według cech gospodarstw domowych (Rao, 1969; Lambert and Aronson, 1993) G k wsp. Giniego dla majątku k-tej grupy gosp. domowych G B wsp. Giniego, gdy każde gosp. domowe posiada majątek równy przeciętnemu dla swojej grupy R - składnik rezydualny v k - udział k-tej grupy w populacji λ k - relacja przeciętnego majątku k-tej grupy do przeciętnego majątku w populacji Majątek netto Dochód netto Wewn-grup Międzygrup. Wspólny Razem Wewn-grup Międzygrup Overlap Razem Własność GMZ 47,4 35,3 17,3 100,0 47,2 25,6 27,2 100,0 Typ gospodarstwa 23,3 28,1 48,5 100,0 20,4 43,9 35,7 100,0 Miejsce zamieszkania 50,9 21,4 27,7 100,0 56,3 1,7 42,0 100,0 Status na rynku pracy osoby odniesienia 27,0 37,1 35,9 100,0 29,7 40,0 30,3 100,0 Wiek osoby odniesienia 17,7 22,4 59,9 100,0 17,1 28,9 54,0 100,0 Wykształcenie osoby odniesienia 46,2 12,3 41,5 100,0 41,6 32,7 25,7 100,0 Spadek / darowizna 50,4 26,0 23,6 100,0 55,8 7,9 36,3 100,0

15 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Polska na tle krajów strefy euro Majątek netto Pozycja względem krajów strefy euro generalnie zgodna uszeregowaniem wg PKB per capita, ale. Większa rola własności głównego miejsca zamieszkania Relatywnie częste posiadanie majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą o znacznej wartości Niższe nierówności majątkowe (Gini: 58% vs. 68%) mediana majątku netto (tys. euro) % gospodarstw domowych posiadających nieruchomość stanowiącą główne miejsce zamieszkania (oś P) DE SK PL PT AT FI SI GR NL EA FR IT ES BE MT CY LU Zadłużenie Powszechność zaciągania długu niższa Polskie gospodarstwa domowe znacząco niżej zadłużone względem krajów strefy euro w relacji do aktywów (6% vs. 22%) wskaźnik DTA % zadłużonych gospodarstw domowych (oś P) SI MT PL SK IT GR AT CY ES BE LU FR EA PT DE FI NL

16 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Zadłużenie

17 % zadłużonych gospodarstw domowych mediana warunkowa (tys. zł) K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Zadłużenie gospodarstw domowych w Polsce... Odsetek zadłużonych Odsetek zadłużonych i mediana wartości zadłużenia względem dochodu netto ,1% ,0% 37,0% 24,9% Niezadłużeni Zadłużeni kredytem mieszkaniowym Zadłużeni kredytem innym niż kredyt mieszkaniowy Źródło: BZGD, NBP. Decyle % zadłużonych wg dochodu netto % zadłużonych wg majątku netto mediana wg dochodu netto (oś P) mediana wg majątku netto (oś P) Mediana wartości zadłużenia = 10 tys. zł.

18 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Gospodarstwa domowe w najtrudniejszej sytuacji finansowej Spełniają jednocześnie 3 warunki: wysokie obciążenie spłatą długu (DSTI > 30-40%); niski poziom oszczędności ( 1 miesięczny dochód); niewielki majątek w stosunku do zadłużenia (DTA>75-100%). Odsetek zadłużonych gospodarstw w szczególnie trudnej sytuacji finansowej Płynne aktywa 1 m-c dochód DTA > 0.75 DTA > 1 DSTI > 30% 6,7% 2,3% 1,3% DSTI > 40% 3,2% 1,2% 0,6% Źródło: BZGD, NBP.

19 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Oszczędności

20 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Oszczędności w opinii polskich gospodarstw domowych skłonność do oszczędzania w BZGD (59,0%, w tym 20% regularnie) wyraźnie wyższa w porównaniu do innych badań np. Diagnozy Społecznej 2015 (45,0%) Oszczędzanie wg dochodu netto Oszczędzanie wg wykształcenia osoby odniesienia 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Tak, regularnie Tak, nieregularnie Nie 100% 80% 60% 40% 20% 0% Tak, regularnie Tak, nieregularnie Nie podstawowe lub brak średnie wyższe Decyle dochodu netto skłonność do oszczędzania wg dochodu rośnie od 30% w I decylu do 80% w ostatnim wykształcenia rośnie od 40% dla podstawowego do 80% dla wyższego statusu na rynku pracy rośnie od 33% dla niepracujących do 70% dla samozatrudnionych (pracujący: 66%) 100% 80% 60% 40% 20% 0% Oszczędzanie wg statusu na ryku pracy osoby odniesienia Tak, regularnie Tak, nieregularnie Nie pracujący samozatrudniony emerytowany inny niepracujący Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BZGD, NBP.

21 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Oszczędności w opinii polskich gospodarstw domowych motywy oszczędzania w zależności od wieku: zwiększa się znaczenie takich motywów długookresowych, jak: zabezpieczenie na starość, edukacja / wsparcie dla dzieci; zmniejsza się znaczenie takich motywów krótkookresowych / konsumpcyjnych, jak podróże / wakacje, duże zakupy; motyw przezornościowy (zabezpieczenie na wypadek nieprzewidzianych sytuacji) najważniejszy we wszystkich grupach wiekowych, rośnie wraz z wiekiem 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Cele oszczędności wg grup wiekowych zakup własnego domu / mieszkania inne duże zakupy (inna nieruchomość, pojazdy, meble itp.) zabezpieczenie na wypadek nieprzewidzianych sytuacji zabezpieczenie na starość edukacja / wsparcie dla dzieci lub wnuków podróże / wakacje spłata długu inne ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BZGD, NBP.

22 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Podsumowanie Po raz pierwszy mamy szczegółowe dane o majątku i zadłużeniu gospodarstw domowych w Polsce Wyniki badania za 2014 rok wskazują na: Umiarkowany poziom majątku netto w Polsce (ok. 257 tys. zł) i nierówności majątkowych (na tle strefy euro), Główne miejsce zamieszkania jest podstawowym składnikiem majątku (ok. 80% aktywów), zaś aktywa finansowe mają relatywnie małe znaczenie, Duża rola majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, zwłaszcza wśród zamożniejszych gospodarstw (>25% wartości aktywów), Zadłużenie dotyczy ok. 37% gospodarstw i przeciętnie jest niewielkie (ok. 10 tys. zł), Płynne aktywa finansowe są istotne dla zwiększenia odporności zadłużonych gospodarstw domowych na nawet znaczny wzrost kosztów obsługi długu Odsetek gospodarstw o skrajnie trudnej sytuacji finansowej z uwagi na znaczne zadłużenie jest niewielki. Oszczędzanie deklaruje większy niż w większości badań odsetek gospodarstw domowych (59%), zaś rozkład skłonności do oszczędzania, ze względu na podstawowe motywy, nie odbiega od wzorców obserwowanych w krajach strefy euro

23 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Post scriptum: co właściwie mierzymy? Majątek netto (net wealth, private net worth) : wartość aktywów, stanowiących prywatną własność gospodarstwa domowego i podlegających rynkowej wycenie, pomniejszona o wartość zadłużenia Rozszerzony majątek netto (augmented net wealth) : majątek netto + należności z tytułu publicznych programów zabezpieczenia społecznego (gł. emerytalnych) Konsekwencje zmiany definicji majątku (dla wybranych krajów): Przeciętny (mediana) majątek silnie rośnie, a nierówności majątkowe znacznie spadają (wsp. Giniego) Gini = 0,80 Majątek netto a rozszerzony majątek netto w wybranych krajach (mediana w tys. euro) Gini = 0,60 Gini = 0,72 Gini = 0,51 Gini = 0,49 Gini = 0,38 Niemcy (2007) Włochy (2002) Finlandia (2004/2005) Uwaga: mediana dla Niemiec dotyczy majątku w przeliczeniu na osobę. majątek netto rozszerzony majątek netto

24 Dziękuję za uwagę! Pełna wersja raportu dostępna jest na stronach: (Raport) (Aneks) Informacje na temat badania HFCN, w tym procedura dostępu do danych:

25

26 K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Slajdy uzupełniające

27 GR IT SI PT NL PL SK ES FI AT FR LU DE CY MT BE SI SK IT GR AT PT MT PL ES FR DE BE NL FI LU CY K. Grejcz, Z. Żółkiewski - Majątek gospodarstw domowych w Polsce Stopień pokrycia rzeczywistych wartości aktywów finansowych i zobowiązań gospodarstw domowych w Polsce na tle krajów strefy euro Aktywa finansowe Zobowiązania 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 110% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Źródło: BZGD, NBP, EBC.