ETYKA W PRACY KSIĘGOWEGO

Transkrypt

1 dr Justyna Michniak Wydział Zarządzania, Finansów i Informatyki Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Krakowie j.michniak@wszib.edu.pl ETYKA W PRACY KSIĘGOWEGO Wprowadzenie Specyfika pracy księgowego wykracza znacząco poza wymiar kwalifikacji związanych z wykonywaniem tego zawodu. Otoczenie organizacji funkcjonujących w warunkach XXI wieku orientuje się nie tylko na stosowanie reguł wynikających z treści pracy księgowego ale także na przestrzeganie zasad o charakterze etycznym. Silny zwrot w kierunku budowania zaufania do organizacji poprzez podejmowanie działań etycznych może stanowić aktualnie jeden z podstawowych trendów. Wyjście naprzeciw tym oczekiwaniom może natomiast stanowić podstawę rozwoju organizacji w obecnych warunkach. Wydaje się, że w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, praca księgowego, oparta na zachowaniach etycznych, będzie miała znaczenie kapitalne dla realizacji tak postawionego celu. Kolejne rozdziały tego artykułu wskażą znaczenie zachowań etycznych w warunkach dynamicznie zmieniającego się otoczenia organizacji, przedstawią charakterystykę pracy księgowego analizowaną z perspektywy przejawiania zachowań etycznych oraz zaprezentują i w pewnej mierze ocenią działania podejmowane przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. 1. Znaczenie zachowań etycznych w warunkach turbulentnego otoczenia Wymagania, jakie stawia przedsiębiorcom otoczenie społeczne i ekonomiczne w XXI wieku, stanowią przedmiot zainteresowania teoretyków ale także i praktyków zarządzania. W warunkach globalizacji świata biznesu proces budowania organizacji, cieszącej się uznaniem w zmiennym otoczeniu rynkowym, stanowi coraz większe wyzwanie. Turbulencja otoczenia, w jakim funkcjonują aktualnie organizacje nie wynika jednak wyłącznie z procesów globalizacyjnych. Obecnie, w warunkach gospodarki opartej na wiedzy, można zaobserwować silna orientację na analizę danych (będących podstawową jednostką informacji, na podstawie których interesariusze zdobywają wiedzę na temat organizacji). Dane finansowe stanowią podstawę do oceny działalności przez właścicieli jednostek, a 23

2 także służą do podejmowania wielu kluczowych decyzji ekonomicznych, zarówno przez odbiorców wewnętrznych, jak i zewnętrznych 1. Jak pisze Kwiecień, większa przejrzystość informacyjna dotycząca działania organizacji gospodarczych ich sytuacji finansowo-majątkowej, osiąganych przez nie wyników oraz planów na przyszłość determinuje prowadzoną przez te organizacje politykę informacyjną 2. Wydaje się jednak, że aktualnie następuje spadek poziomu zaufania do danych prezentowanych przez organizacje w postaci sprawozdań finansowych czy raportów z audytu 3. Powodów takiej sytuacji można poszukiwać w negatywnych doświadczeniach płynących z analizy przypadków organizacji, które dopuszczały się opracowywania zafałszowanych dokumentów. Miało to bezpośrednie przełożenie na pogorszenie się sytuacji interesariuszy tych organizacji. W efekcie oddziaływania wymienionych czynników, można spodziewać się obniżenia poczucia stabilności organizacji 4. Zarówno pracownicy jak i inwestorzy oraz opinia publiczna zwracają więc obecnie szczególną uwagę na przejawy etycznych zachowań w organizacji 5. Marek Budgol pisze, że zachowania etyczne są to zachowania zgodne z przyjętymi w organizacji normami i zasadami 6, jednocześnie to takie zachowania, które dążą do kształtowania systemu wartości organizacyjnych i mieszczą się w ramach przyjętych norm społecznych 7. Przyjmując za Józefowicz, że sukces każdego przedsiębiorstwa w decydującym stopniu zależy od ludzi, którzy w nim pracują 8 można wyprowadzić wniosek, że zachowania interesariuszy wewnętrznych będą mieć silny wpływ na efekty osiągane przez organizację. Co więcej, jak podaje Karmańska, zachowania etyczne mają istotny wpływ na poczucie bezpieczeństwa wszystkich osób i jednostek gospodarczych, które są zaangażowane w działalność gospodarczą 9. 1 Kogut J. (2014), Etyka w rachunkowości, a jakość sprawozdań finansowych, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 329/2014, s Kwiecień M., Iwasieczko B., (2011), Edukacja menedżerska a dobre praktyki w rachunkowości kierunki badań, Master of Business Administration 6/2011 (113), s Kogut J. (2014), Etyka w rachunkowości, a jakość sprawozdań finansowych, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 329/ Godlewska M., Weiss, E.(red.), (2009), Zarządzanie przedsiębiorstwem w dobie globalizacji, VIZJA PRESS & IT, Warszawa. 5 Gruszecki T. (2002), Współczesne teorie przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 6 Bugdol M. (2007), Gry i zachowania nieetyczne w organizacji, Difin, Warszawa, s.58 7 Griffin, R.W., (2004), Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. 8 Józefowicz B. (2010), Prorozwojowe zachowania pracownicze jako wynik pozytywnego potencjału organizacji, pozytywnej kultury organizacyjnej i pozytywnego klimatu organizacji [w:] Pozytywny Potencjał Organizacji. Wstęp do użytecznej teorii zarządzania, Stankiewicz M. (red.), Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń, s Karmańska A. (2006) (red.) Kompetencje i etyka w rachunkowości zarządczej. W: Karmańska A. (red.), Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów w systemie informacyjnym przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa. 24

3 Zachowania etyczne pracowników w organizacji wynikają jednak nie tylko z uwarunkowań indywidualnych człowieka ale i z cech samej organizacji, głównie z jej kultury (ze szczególnym uwzględnieniem kultury etycznej 10 ). Źródła zachowań etycznych pracowników zostały przedstawione na Rysunku 1. Rysunek 1. Źródła zachowań etycznych pracowników Zachowania etyczne pracownika Wynikające z uwarunkowań indywidualnych człowieka Wynikające z cech organizacji Procesy poznawcze (percepcja, uwaga, pamięć, myślenie) i osobowość Kultura organizacji kultura etyczna Źródło: opracowanie własne na podstawie Nęcka i in oraz Lewicka, Michniak Szczególnie istotne jest zwrócenie uwagi na kwestię dopasowania wartości pracownika do wartości organizacji. Badania przeprowadzone przez PricewaterhouseCoopers 11 wskazują, że pracownicy pokolenia Y oczekują od pracodawcy, że będzie on podzielał ich system wartości. Jak pisze Stachowicz-Stanusch, wartości stają się spoiwem, które łączy potrzeby i aspiracje jednostki z celami organizacji 12. Niezależnie od typu organizacji, jej wielkości czy branży, w której działa, niezależnie od systemu wartości, jaki przyjmuje, zawsze istnieje hipotetyczna możliwość wystąpienia konfliktu między działaniami przynoszącymi korzyść jednostce, a tym, co jest uważane za bardziej efektywne dla organizacji. Systemy informacyjne rachunkowości, wraz z możliwością prowadzenia szacunków pozwalają na kreowanie pożądanego obrazu organizacji (np. w sprawozdaniu finansowym), który może mieć niską korelację ze stanem rzeczywistym. Współcześnie obserwuje się, bowiem istotne zmiany także w obszarze norm uznawanych za 10 Lewicka D., Michniak J. (2014), Rola kultury organizacji w procesie budowania wysokiej jakości środowiska pracy [w:] Metody zarządzania kulturą organizacyjną, Sułkowski Ł., Sikorski Cz., (red.), Difin, Warszawa. 11 PWC NextGen Study pdf, (odczyt z dnia ) 12 Stachowicz-Stanusch A., (2007), Potęga wartości. Jak zbudować nieśmiertelną firmę, OnePress, Gliwice. 25

4 etyczne w dziedzinie rachunkowości, na co wpływ ma m.in. komercjalizacja życia, która stwarzając wiele okazji do łamania zasad etycznej pracy i etycznego współdziałania, rzutuje bezpośrednio na zachowania ludzi związanych z rachunkowością 13. Problem, przed którym stoi jednostka (osoba zajmująca się rachunkowością) polega na rozstrzygnięciu, czy w danej sytuacji zachowywać się w sposób oczekiwany przez organizację, czy też zrobić to, co jednostka subiektywnie uważa za słuszne. W rozstrzygnięciu tego konfliktu może służyć wsparciem profesjonalnie przygotowany i wdrożony kodeks etyczny. Kogut wskazuje na kluczowe znaczenie stosowania zasad etycznych w wykonywaniu pracy księgowego zauważając, że żadne standardy rachunkowości nie są w stanie zabezpieczyć organizacji przed występowaniem zachowań nieetycznych w tym obszarze; dodaje także, że pomijanie kwestii etycznych może doprowadzić do występowania tzw. rachunkowości agresywnej i zniekształcać obraz sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. 14 W kolejnym rozdziale zostanie przeprowadzona charakterystyka specyfiki pracy księgowego w kontekście przedstawionych powyżej uwarunkowań. 2. Specyfika pracy księgowego w kontekście znaczenia zachowań etycznych Rachunkowość stanowi jeden z najważniejszych komponentów funkcjonowania organizacji gospodarczych. Jest to system odpowiedzialny za generowanie, przetwarzanie i prezentowanie informacji ekonomicznych 15. Jak zostało przedstawione w poprzednim rozdziale, w warunkach dynamicznych zmian w otoczeniu zewnętrznym i wewnętrznym organizacji, zawód księgowego powinien orientować się na uwrażliwienie na przejawianie zachowań etycznych. Specyfika pracy osób zajmujących się rachunkowością polega bowiem na silnej relacji efektów pracy z jej skutkami gospodarczymi. Buczkowska pisze, że jakość pracy świadczonej przez osoby wykonujące ten zawód wpływa w dużej mierze nie tylko na rozwój zatrudniającej je jednostki. Praca zawodowych księgowych przekłada się 13 Grażyna Urbaniak, Etyka w rachunkowości, (odczyt z dnia ) 14 Kogut J. (2014), Etyka w rachunkowości, a jakość sprawozdań finansowych, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 329/2014, s Żuraw P. (2012), Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości w procesie zarządzania polskimi przedsiębiorstwami, Annales. Etyka w życiu gospodarczym, 2, vol. 15, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź,.s

5 bezpośrednio na decyzje różnych grup użytkowników informacji pochodzących z rachunkowości, a pośrednio ma także znaczenie dla zmian gospodarczych i społecznych 16. Kontekst etyczny pracy księgowego wydaje się więc nie do przecenienia. W warunkach gospodarki opartej na wiedzy, specyfika pracy księgowego orientuje się nie tylko na realizacji treści pracy w odniesieniu do adekwatnych przepisów, ale także na przestrzeganiu określonych zasad postępowania. Zasady te przyczyniają się do budowania zaufania (zarówno ze strony interesariuszy wewnętrznych, jak i zewnętrznych) do podejmowanych przez księgowego działań. Pierwszą z wymienianych w literaturze zasad stanowi uczciwość 17. Jak podaje Kamela-Sowińska w warunkach stosowania standardów rachunkowości krajowych lub międzynarodowych wzrasta elastyczność w zakresie stosowanych metod wyceny czy prezentacji poszczególnych zdarzeń gospodarczych, co może determinować celowe i niezgodne z prawem manipulowanie lub zniekształcanie prezentowanych w sprawozdaniach finansowych danych 18. Ponadto, w literaturze mówi się o zasadzie obiektywizmu, konieczności posiadania określonych kompetencji zawodowych, zasadzie staranności, konieczności zachowania tajemnicy informacji i szeroko pojętym postępowaniu profesjonalnym 19. Wskazuje się także na konieczność permanentnego budowania szacunku do zawodu poprzez dbałość o wysoką kulturę osób, które go wykonują. Mówi się także o obowiązkowości, systematyczności, moralności, jako cechach charakteryzujących księgowego 20. Analiza studiów przypadku organizacji, w których popełniono poważne błędy w obszarze rachunkowości pozwala jednak zauważyć, że przestrzeganie powyżej przedstawionych zasad nie stanowi normy. Począwszy od powszechnie znanego, szeroko omawianego przypadku najgłośniejszego w historii skandalu księgowego 21, który miał miejsce w przedsiębiorstwie Enron, można mówić o zwiększeniu zainteresowania zarówno badaczy, jak i praktyków motywami przejawiania zachowań nieetycznych w obszarze rachunkowości. Motywy te można podzielić na te wychodzące od pracownika, jak i te 16 Buczkowska A. (2011), Etyka zawodu księgowego w świetle krajowych i międzynarodowych regulacji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, NR 668 Finanse, rynki finansowe, ubezpieczenia, nr 41, s Ibidem. 18 Kamela-Sowińska A. (2007) Rachunkowość na zakręcie. [w:]: Rachunkowość wczoraj, dziś i jutro. SKwP, Warszawa, s Buczkowska A. (2011), Etyka zawodu księgowego w świetle krajowych i międzynarodowych regulacji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, NR 668 Finanse, rynki finansowe, ubezpieczenia, nr 41, s.47, za Kodeks etyki zawodowych księgowych, IFAC, tłum SKwP, Nowy Jork 2009, s Ibidem. 21 Żuraw P. (2012), Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości w procesie zarządzania polskimi przedsiębiorstwami, Annales. Etyka w życiu gospodarczym, 2, vol. 15, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź,.s

6 wynikające z czynników zewnętrznych. W grupie motywów zewnętrznych w literaturze wymienia się przede wszystkim naciski ze strony przełożonych (można tu mówić o konflikcie lojalności 22 ), niejednoznaczności przepisów prawnych, do których należy się odnosić wykonują pracę, niedostosowaniu audytu do aktualnej rzeczywistości, braku publicznych instytucji nadzoru 23. Do motywów wewnętrznych można zaliczyć natomiast przede wszystkim orientację na uzyskanie określonych korzyści finansowych, niechęć do ponoszenia odpowiedzialności za podejmowane działania, cechy osobowościowe oraz niedostateczną wiedzę na temat przepisów prawnych związanych z rachunkowością 24. W efekcie można mówić o funkcjonowaniu tak zwanej rachunkowości kreatywnej, czyli wykorzystaniu przez producentów sprawozdania finansowego tego zakresu wolności, który wynika z braku odpowiednich wzorców, standardów, reguł i procedur, stanowiących podstawę podejmowania decyzji w ramach głównych etapów procesu tworzenia informacji w sprawozdaniu finansowym: uznawania, wyceny, ujawniania i prezentacji. 25 Badania wskazują, że 37% polskich respondentów podkreśla, że wyniki finansowe prezentowane w sprawozdaniach odbiegają na korzyść względem aktualnej sytuacji finansowej organizacji. Najczęstsze przypadki nadużyć księgowych to wymaganie od klientów zakupu niepotrzebnych towarów w celu realizacji krótkoterminowych celów sprzedażowych (19%), negocjowanie z dostawcami rabatów lub bonusów z wsteczną datą (16%) oraz wykazywanie zaniżonych kosztów w celu realizacji krótkoterminowych budżetów (14%) 26. Wydaje się, że w obecnych warunkach kluczowe dla prawidłowego wykonywania zawodu księgowego jest przejawianie zachowań etycznych i przyczynianie się do budowania wizerunku organizacji jako godnej zaufania. Istnieje szereg narzędzi wspierających kształtowanie zachowań etycznych 27. Można do nich zaliczyć narzędzia zorientowane na 22 Michreda B. (2012), Aspekty etyczne współczesnej rachunkowości, Studia Ekonomiczne, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 125, Za i przeciw wartości godziwej w rachunkowości. Teoretyczne aspekty wartości godziwej, s , za A. Kamela-Sowińska, wywiad opublikowany w protokole nr 619/2002 z posiedzenia Zarządu Głównego Stowarzyszenia Księgowych w Polsce; por. A. Kamela-Sowińska: Skąd się wzięła sprawa Enronu? Rachunkowość 2003, nr Ibidem. 24 Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Oddział Okręgowy w Łodzi, Wywiad o Kodeksie Etyki, (odczyt z dnia ) 25 Michreda B. (2012), Aspekty etyczne współczesnej rachunkowości, Studia Ekonomiczne, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 125, Za i przeciw wartości godziwej w rachunkowości. Teoretyczne aspekty wartości godziwej, s Badanie Nadużyć Gospodarczych 2015, Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka (EMEIA), EY 2015, (odczyt z dnia ) 27 Michniak J. (2015), Narzędzia kształtowania zachowań etycznych pracowników w zarządzaniu organizacją, niepublikowana praca doktorska. 28

7 diagnozę aktualnej sytuacji organizacji (jak na przykład audyt etyczny, czy badanie satysfakcji z pracy pracowników), akty normatywne wspierające kształtowanie zachowań etycznych (jak na przykład kodeks etyczny, procedura antymobbingowa, czy standardy etyczne) oraz narzędzia wspierające budowanie wysokiej jakości środowiska pracy (jak na przykład przejrzyste praktyki personalne, profilaktyka stresu w miejscu pracy, budowanie zaufania i szacunku, wspieranie równowagi między życiem zawodowym i prywatnym oraz zarządzanie różnorodnością). W kolejnym rozdziale zostaną przedstawione narzędzia stosowane w zawodzie księgowego wraz z oceną jednego z nich. 3. Dobre praktyki w pracy księgowego w kontekście znaczenia zachowań etycznych W poprzednich dwóch rozdziałach wskazano na znacznie zachowań etycznych w obecnych warunkach gospodarczych oraz wykazano, że zawód księgowego jest szczególnie narażony na występowanie zachowań o charakterze nieetycznym. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, mając wysoką świadomość złożoności problemu, podejmuje działania mające na celu zarówno eliminację, jak i profilaktykę występowania zachowań etycznych w pracy księgowego. Stowarzyszenie zbudowało branżowy kodeks etyczny 28, Bank dylematów etycznych 29 oraz powołało Komisję Etyki. Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości został poddany badaniu z wykorzystaniem List Kontrolnych do Badania Kodeksów Etycznych 30. Listy te służą prowadzeniu procesu ewaluacji kodeksów etycznych organizacji działających w Polsce. Zostały stworzone na podstawie opinii ekspertów teoretyków i praktyków. Do grona ekspertów powołano przedstawicieli świata nauki oraz biznesu będących specjalistami z zakresu zarządzania kapitałem ludzkim i kształtowania zachowań etycznych pracowników. Eksperci teoretycy i praktycy wskazali na różne znaczenie poszczególnych kryteriów (wyrażone w pozycji rankingowej w skali od 1-11, gdzie 1 znaczy, że dane kryterium ma największe znaczenie), co zostało ujęte w tabeli 1. Badanie Kodeksu Zawodowej Etyki w Rachunkowości polegało na weryfikacji realizacji wskazanych w Listach Kontrolnych kryteriów. Spod analizy wyłączono kryterium 28 Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Zarząd Główny w Warszawie (2012), Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości, (odczyt z dnia ). 29 Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Zarząd Główny w Warszawie (2011), Bank dylematów etycznych, broszura informacyjna, (odczyt z dnia ) 30 Michniak J. (2015), Narzędzia kształtowania zachowań etycznych pracowników w zarządzaniu organizacją, niepublikowana praca doktorska. 29

8 charakterystyczne wyłącznie dla organizacji, jakim jest nawiązanie do misji i wizji organizacji. Tabela 1. Listy Kontrolne teoretyków i praktyków do Badania Kodeksów Etycznych Pozycja rankingowa danego kryterium w opinii ekspertów teoretyków Kryteria oceny kodeksu etycznego Pozycja rankingowa danego kryterium w opinii ekspertów praktyków 1 Zaangażowanie liderów (np. list od lidera, wraz z jego podpisem), 3 na wstępie do kodeksu 2 Nawiązanie do misji, wizji organizacji 5 3 Gwarancja anonimowości osoby zgłaszającej zaobserwowaną 4 dysfunkcję oraz zagwarantowanie braku tolerancji wobec działań odwetowych 4 Katalog korzyści z funkcjonowania w kodeksie zasad 5 5 Katalog sankcji za naruszenie zasad 1 6 Spisanie kontraktu o przestrzeganiu zasad zawartych w kodeksie 6 etycznym 7 Materiały pomocnicze (czy są dostępne, np. zestawy najczęściej 2 zadawanych pytań FAQ, listy sprawdzające co jest dozwolone a co zabronione, przykłady, studia przypadków, które pomogą interesariuszom zrozumieć kluczowe kwestie w kodeksie). 8 Informacja o ciągłej możliwości wprowadzania niezbędnych zmian 8 w zapisach kodeksu etycznego 9 Styl prezentacji wprowadzenie czytelnego podziału na rozdziały i 7 podrozdziały według określonego klucza 10 Ton dokumentu język formalny lub nieformalny 9 11 Zapewnienie tłumaczenia treści kodeksu 6 Źródło: Michniak J. (2015), Narzędzia kształtowania zachowań etycznych pracowników w zarządzaniu organizacją, niepublikowana praca doktorska, s Badanie wykazało, że analizowany dokument realizuje wszystkie kryteria z List Kontrolnych poza jednym, jakim jest zapewnienie anonimowości osobie zgłaszającej występowanie zachowania nieetycznego. W kodeksie pojawia się zapis o konieczności natychmiastowego poinformowania o wystąpieniu takiego zachowania, jednak brak jest gwarancji anonimowości dla osoby zgłaszającej (co więcej, zapis kodeksu wskazuje na konieczność podpisania zgłoszenia). Znaczenie tego kryterium w opinii ekspertów teoretyków i ekspertów praktyków jest stosunkowo duże (lokuje się odpowiednio na trzeciej i czwartej pozycji List Kontrolnych do Badania Kodeksów Etycznych; por. tabela 1). 30

9 Wydaje się, że taki zapis mógłby przyczynić się do zwiększenia skuteczności eliminacji zachowań nieetycznych w branży. Podsumowując przeprowadzoną ewaluację należy jednak zauważyć, że badany dokument, spełniając dziewięć z dziesięciu analizowanych kryteriów, stanowi narzędzie, które może kształtować zachowania etyczne osób wykonujących zawód księgowego. Należy zwrócić uwagę na fakt, że samo ustanowienie kodeksu etycznego nie stanowi jeszcze gwarancji występowania zachowań etycznych pracowników. Działania podejmowane przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce nakierowane na budowanie Banku dylematów etycznych mogą przyczyniać się do profilaktyki występowania zachowań nieetycznych. Jak podają autorzy, cel jego powstania stanowi propagowanie i wdrażanie zasad etyki w środowisku zawodowym rachunkowości 31 poprzez publikację studiów przypadku dylematów etycznych. Stowarzyszenie zaprasza do współpracy nie tylko członków Stowarzyszenia, ale także osoby zajmujące się rachunkowością zawodowo, czy naukowo. Stowarzyszenie dopuszcza możliwość przesłania studium przypadku bez informacji o organizacji, której to studium dotyczy, jak również bez konieczności publikacji nazwiska autora studium. Tego typu dobra praktyka przyczynia się nie tylko do bieżącej profilaktyki zachowań nieetycznych w zawodzie, ale stanowi także bogaty materiał dydaktyczny. Podsumowanie Problematyka zachowań etycznych jest obecnie szczególnie istotną kwestią w prowadzeniu działalności gospodarczej. Szczególnym aspektem tej problematyki jest kwestia znaczenia zachowań etycznych osób zajmujących się rachunkowością. W artykule wskazano, że obszar ten jest szczególnie wrażliwy na dysfunkcje, a ich konsekwencje mogą dotyczyć nie tylko samej organizacji, ale także jej interesariuszy zewnętrznych. Wydaje się, że działania podejmowane przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce mają szansę przeciwdziałać występowaniu zachowań nieetycznych. Pośród dalszych kierunków badań zorientowanych na kwestie etyki w pracy księgowego można wskazać na konieczność poszukiwania innych narzędzi, które mogą przyczynić się do kształtowania zachowań etycznych pracowników wykonujących ten zawód. Wydaje się, że klasyfikacja narzędzi, przedstawiona w drugim rozdziale może stanowić bazę teoretyczną dla badań nad tą kwestią. 31 Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Zarząd Główny w Warszawie (2011), Bank dylematów etycznych, broszura informacyjna, (odczyt z dnia ), s.5 31

10 Literatura [1] Badanie Nadużyć Gospodarczych 2015, Europa, Bliski Wschód, Indie i Afryka (EMEIA), EY 2015, Dispute-Services/ey-fraud-survey-2015 (odczyt z dnia ) [2] Buczkowska A. (2011), Etyka zawodu księgowego w świetle krajowych i międzynarodowych regulacji, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, NR 668 Finanse, rynki finansowe, ubezpieczenia, nr 41, s.54 [3] Bugdol M. (2007), Gry i zachowania nieetyczne w organizacji, Difin, Warszawa, s.58 [4] Godlewska M., Weiss, E.(red.), (2009), Zarządzanie przedsiębiorstwem w dobie globalizacji, VIZJA PRESS & IT, Warszawa. [5] Griffin, R.W., (2004), Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. [6] Gruszecki T. (2002), Współczesne teorie przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa [7] Józefowicz B. (2010), Prorozwojowe zachowania pracownicze jako wynik pozytywnego potencjału organizacji, pozytywnej kultury organizacyjnej i pozytywnego klimatu organizacji [w:] Pozytywny Potencjał Organizacji. Wstęp do użytecznej teorii zarządzania, Stankiewicz M. (red.), Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń, s. 141 [8] Kamela-Sowińska A. (2007) Rachunkowość na zakręcie. [w:]: Rachunkowość wczoraj, dziś i jutro. SKwP, Warszawa, s [9] Karmańska A. (2006) (red.) Kompetencje i etyka w rachunkowości zarządczej. W: Karmańska A. (red.), Rachunkowość zarządcza i rachunek kosztów w systemie informacyjnym przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa. [10] Kogut J. (2014), Etyka w rachunkowości, a jakość sprawozdań finansowych, Prace naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 329/2014, s.162 [11] Kwiecień M., Iwasieczko B., (2011), Edukacja menedżerska a dobre praktyki w rachunkowości kierunki badań, Master of Business Administration 6/2011 (113), s. 48 [12] Lewicka D., Michniak J. (2014), Rola kultury organizacji w procesie budowania wysokiej jakości środowiska pracy [w:] Metody zarządzania kulturą organizacyjną, Sułkowski Ł., Sikorski Cz., (red.), Difin, Warszawa. [13] Michniak J. (2015), Narzędzia kształtowania zachowań etycznych pracowników w zarządzaniu organizacją, niepublikowana praca doktorska. [14] Michreda B. (2012), Aspekty etyczne współczesnej rachunkowości, Studia Ekonomiczne, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, nr 125, Za i przeciw wartości godziwej w rachunkowości. Teoretyczne aspekty wartości godziwej, s [15] Nęcka E, Orzechowski J., Szymura B. (2006), Psychologia poznawcza, PWN, Warszawa [16] PWC NextGen Study (odczyt z dnia ) [17] Stachowicz-Stanusch A., (2007), Potęga wartości. Jak zbudować nieśmiertelną firmę, OnePress, Gliwice. [18] Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Oddział Okręgowy w Łodzi, Wywiad o Kodeksie Etyki, (odczyt z dnia ) 32

11 [19] Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Zarząd Główny w Warszawie (2012), Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości, (odczyt z dnia ). [20] Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Zarząd Główny w Warszawie (2011), Bank dylematów etycznych, broszura informacyjna, (odczyt z dnia ) [21] Urbaniak G., Etyka w rachunkowości, (odczyt z dnia ) [22] Żuraw P. (2012), Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości w procesie zarządzania polskimi przedsiębiorstwami, Annales. Etyka w życiu gospodarczym, 2, vol. 15, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź,.s 121. Streszczenie Artykuł podejmuje tematykę zachowań etycznych ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia tego zagadnienia w pracy księgowego. Zostały wskazane uwarunkowania społeczno-gospodarcze, które mają istotny wpływ na zwrot w kierunku uwrażliwienia na kwestie etyczne w prowadzeniu działalności gospodarczej. Ponadto, została omówiona specyfika pracy księgowego w kontekście ryzyk o charakterze etycznym związanych z tym zawodem. W ostatnim rozdziale artykułu sporządzono zestawienie dobrych praktyk w obszarze profilaktyki i eliminacji zachowań nieetycznych w wykonywania zawodu księgowego. 33