SKŁADNIKI POKARMOWE ISTOTNE W NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY
|
|
- Bernard Krupa
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ŻYWIENIE CZŁOWIEKA I METABOLIZM, 2012, XXXIX, nr 3 HANNA STOLIŃSKA 1, DIANA WOLAŃSKA 2 SKŁADNIKI POKARMOWE ISTOTNE W NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY NUTRIENTS IMPORTANT IN HYPOTHYROIDISM 1 Z Zakładu Dietetyki i Żywienia Szpitalnego z Kliniką Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie Kierownik: prof. dr hab. n. med. M. Jarosz 2 Z Zakładu Profilaktyki Chorób Żywieniowozależnych z Poradnią Chorób Metabolicznych Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie Kierownik: prof. dr hab. L. Kłosiewicz-Latoszek Niedoczynność tarczycy jest jednym z częstszych schorzeń endokrynologicznych występującym u około 4 _ 10% populacji. Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna jest obecność wielu składników mineralnych, w szczególności jodu, żelaza, cynku i selenu. Składniki te uczestniczą w metabolizmie hormonów tarczycy i ich prawidłowym funkcjonowaniu. Tylko prawidłowo zbilansowana i urozmaicona dieta pozwala na dostarczenie wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych, ale również pozwala na zachowanie dobrej kondycji zdrowotnej osób z niedoczynnością tarczycy. W tym celu należy zwrócić szczególną uwagę na edukację pacjentów z niedoczynnością tarczycy przez wykwalifikowanych lekarzy i dietetyków. SŁOWA KLUCZOWE: niedoczynność tarczycy jod żelazo cynk selen dieta w niedoczynności tarczycy KEYWORDS: hypothyroidism iodine iron zinc selenium diet hypothyroidism WSTĘP Choroby tarczycy należą do schorzeń, których częstość występowania jest wysoka w wielu społeczeństwach. Niedoczynność tarczycy występuje u około 4 _ 10% populacji na świecie, przy czym odsetek ten jest szczególnie wysoki (7 _ 26%) u osób w wieku podeszłym (1). Częściej dotykają one płci żeńskiej, a z badań epidemiologicznych wynika, iż u około 15% kobiet po pięćdziesiątym roku życia występują zaburzenia czynności tarczycy (2). Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna jest obecność niektórych witamin oraz składników mineralnych, które pełnią rolę kofaktorów umożliwiających proces reakcji enzymatycznych niezbędnych w produkcji hormonów (3). Nieprawidłowo zbilansowana dieta o niskiej wartości odżywczej może być jednym z czynników zwiększających ryzyko chorób niezakaźnych, w tym niedoczynności tarczycy. Głównymi składnikami diety mającymi bezpośredni wpływ na funkcjo- 221
2 nowanie tarczycy są jod, żelazo, cynk i selen. Wśród składników, których niedobór również może sprzyjać upośledzonej funkcji tarczycy wymienia się witaminę A, witaminę D, witaminy z grupy B (B 2 i B 3 ). Stąd też holistyczne leczenie chorób tarczycy, poza leczeniem farmakologicznym, powinno dotyczyć prawidłowo zbilansowanej diety i stylu życia. W pracy skupiono się na analizie wpływu wybranych składników mineralnych na syntezę hormonów tarczycy. Jod Organizm ludzki zawiera 15 _ 20 mg jodu, z czego 70 _ 80% znajduje się w tarczycy (5). Pierwiastek ten, pod postacią jodków, wchłaniany jest z przewodu pokarmowego i dostaje się do osocza krwi, skąd wychwytywany jest przez tarczycę, z wykorzystaniem mechanizmu zwanego pompą jodową. Cząsteczki hormonów tarczycy w swoim składzie zawierają jod, stąd odpowiednie zaopatrzenie organizmu w ten pierwiastek jest niezmiernie istotne w prawidłowym funkcjonowaniu tego gruczołu. Jod jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy. Jego niedobór skutkuje niewystarczającą ich produkcją, co najpierw powoduje wzrost stężenia hormonu tyreotropowego (TSH), a następne obniżenie poziomu hormonów tarczycowych tyroksyna (T4), trijodotyroninę (T3). Ponadto niedobór jodu powoduje ograniczenie wzrostu oraz powiększenie gruczołu tarczycy i powstanie wola. W badaniu kohorotowym przeprowadzonym wśród 4649 osób w Danii zaobserwowano związek między spożyciem jodu a objętością tarczycy. Nawet łagodny niedobór tego pierwiastka sprzyjał powiększaniu objętości tarczycy. Spożycie jodu odwrotnie korelowało z stężeniem tyreoglobuliny w surowicy, stąd też oznaczenie stężenia tyreoglobuliny wydaje się być dobrym markerem zaopatrzenia organizmu w jod (6). Należy dążyć zarówno do zapewnienia zalecanej podaży jak i nieprzekraczania górnego tolerowanego spożycia. Według Komitetu Naukowego ds. Żywności Unii Europejskiej (SCF Scientific Committee on Food), górny tolerowany poziom spożycia (UL) jodu wynosi 600 µg, natomiast według Ekspertów ds. Witamin i Składników Mineralnych (ERNA European Responsible Nutrition Alliance) 940 µg, w tym więcej niż 500 µg nie powinno pochodzić z suplementów (5, 7). Zbyt wysokie dawki jodu są niewskazane, zwłaszcza dla kobiet ciężarnych. Tarczyca płodu nie ma bowiem w pełni wykształconego mechanizmu adaptacji do nadmiaru jodu zwanego mechanizmem Wolfa _ Chaicoffa i w tej sytuacji jego nadmiar może prowadzić do niedoczynności tarczycy i wola u płodu. Według Międzynarodowej Komisji ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu (ICC IDD The Interantional Council for Control of Iodine Deficiency Disorders) oraz Światowej Organizacji Zdrowia (WHO World Health Organization) dobowa podaż jodu powinna wynosić 150μg dla młodzieży i dorosłych oraz 175 _ 200 μg dla kobiet ciężarnych i karmiących (8). Normy rekomendowane przez Instytut Żywności i Żywienia są podobne. Zalecane spożycie (RDA Recommended Dietary Allowances) to 150 μg dla osób dorosłych, dla kobiet ciężarnych i karmiących 220 μg (9). W ogólnopolskich badaniach epidemiologicznych przeprowadzonych w latach 90. wykazano, iż Polska jest krajem endemii wola (4). Obligatoryjne jodowanie soli obowiązujące w Polsce od 1997 roku zapewnia przy 222
3 zwykłej diecie, bez dodatkowego dosalania, podaż około 150 μg jodu/d (4). Wprowadzenie profilaktyki jodowej za pomocą jodowania soli przyniosło efekty, co wykazał w badaniach Szybiński i wsp. (10). Wśród badanych dzieci w wieku szkolnym w latach zaobserwowano zmniejszenie rozpowszechnienia wola z 38,4% do 7% oraz wzrost wydalania jodków w moczu z 60,4 do 96,2 μg na litr. W badaniach przeprowadzonych przez Szymandera _ Buszka i wsp. (11) oszacowano spożycie jodu wśród 450 kobiet, które było na poziomie 140 μg na dobę, co stanowi 93% pokrycia dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Średni udział jodu z soli dodanej pokrywał zapotrzebowanie na jod na poziomie 55 mcg, tj. 37% zalecanego spożycia (11). Niedobór jodu głównie występuje w rejonach, gdzie jest niskie stężenie tego pierwiastka w glebie i powietrzu. Jod w stałych ilościach występuje w wodzie morskiej (około 50 μg/l), dlatego też najlepszym źródłem jodu są ryby i skorupiaki morskie, które zawierają od 10 do 200 μg/100 g. Największą jego koncentracją charakteryzuje się makrela, małże, dorsz, ostrygi (tabela 1). Ryby słodkowodne nie są już zaliczane do dobrego źródła tego pierwiastka (zawartość od 1,5 do 25 μg/100 g). W pozostałych produktach, takich jak warzywa, owoce oraz produkty zbożowe i mleczne zawartość jodu jest zmienna i w dużym stopniu zależy od czynników środowiskowych, jak koncentracja jodu w glebie czy stosowanie nawozów oraz od ilości jodu w paszy podawanej zwierzętom hodowlanym. Gdy gleba jest uboga w jod, rośliny na niej rosnące również będą zawierały go niewiele. Z kolei zawartość jodu w mleku i produktach mlecznych zależy od jego obecności w paszy karmionych zwierząt. W badaniu Rasnussen i wsp. (6) wykazano, Tabela 1 Table 1 Zawartość jadu w wybranych produktach (13) Content of iodine in selected products (13) Produkt Food product Zawartość µg jodu/100 g Content µg of iodine/100 g dorsz/cod 110 mintaj/pollock 103 halibut/halibut 52 płastuga/plaice 52 tuńczyk/tuna 50 makrela/mackerel 45 łosoś/salmon 44 sardynka/sardine 32 sola/sole 25 śledź/herring 24 otręby pszenne/wheat bran 31 brokuły/broccoli 15 groch/pea 14 orzechy laskowe/hazelnuts 17 orzechy arachidowe/peanuts
4 iż grupa osób spożywających małe ilości mleka i jego przetworów, jest szczególnie narażona na rozwój chorób tarczycy. W tabeli przedstawiono zawartość jodu w produktach, opracowaną na podstawie Tabel składu i wartości odżywczej żywności (12). Niedobór jodu w organizmie pogłębia również deficyt innych istotnych dla prawidłowej pracy tarczycy składników, jak selen, żelazo, cynk czy witamina A (13). Żelazo Żelazo jest istotnym pierwiastkiem dla osób z chorobami tarczycy. Jeden z kluczowych enzymów, zwany tarczycową peroksydazą jodującą zawiera w swojej cząsteczce żelazo, stąd jest to mikroskładnik niezbędny w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy. Dzięki prawidłowemu działaniu wymienionego enzymu dochodzi do aktywowania przemian tyreoglobuliny w tyroksynę (T4) oraz trijodotyroninę (T3). Deficyt żelaza w ustroju prowadzi do zmniejszenia syntezy hormonów tarczycy w osoczu, zwiększenia wydzielania TSH i powiększenia tego narządu oraz rozwoju jego niedoczynności. Niedobór żelaza w organizmie najczęściej wiąże się z niską zawartością przyswajalnych form tego pierwiastka w pożywieniu lub zaburzeniami w procesie jego wchłaniania. Typowym objawem niedoboru żelaza jest niedokrwistość (IDA Iron Deficiency Anemia). Według WHO rozpowszechnienie niedokrwistości na świecie szacuje się na 25%, przy czym najczęściej występuje wśród 47% dzieci w wieku przedszkolnym oraz u 40% kobiet w ciąży (16). Przyczyną około połowy przypadków niedokrwistości jest niedobór żelaza (17). W badaniach przeprowadzonych w północnej i zachodniej Afryce wykazano, iż przewlekły niedobór żelaza objawiający się anemią oraz niedobór jodu powodujący występowanie wola dotyczy 23 _ 25% dzieci w wieku szkolnym (18, 19). Liczne badania na zwierzętach wykazały, iż IDA wpływa niekorzystnie na metabolizm tarczycy. IDA przyczynia się zmniejszenia w osoczu całkowitego stężenia T4 i T3, zmniejszenia obwodowej konwersji T4 do T3 i może zwiększyć krążące TSH (13, 20). W badaniu interwencyjnym przeprowadzonym przez Zimmermann i wsp. (17), dzieciom w wieku szkolnym z wolem endemicznym, podzielonym na dwie grupy (z IDA (n = 53) oraz bez IDA (n = 51)) podano 200 mg jodu w postaci jodowanego oleju. Grupa dzieci z niedokrwistością z niedoboru żelaza charakteryzowała się niższym wzrostem, masą ciała i wyższym stężeniem TSH. Po 15 i 30 tygodniach obserwacji odnotowano znaczne zmniejszenie objętości tarczycy oraz poprawę w stężeniach T4 i TSH w grupie pacjentów bez IDA. Były to różnice istotne statystyczne (p < 0,001) w porównaniu do grupy kontrolnej z IDA. Powyższe badania wskazują, jak niekorzystnie wpływa niedobór żelaza, przy jednoczesnym występowaniu wola, na funkcjonowanie tarczycy. Grupa dzieci bez niedokrwistości lepiej zareagowała na podawane dawki jodu, co wyrażało się bardziej istotnym zmniejszeniem objętości tarczycy i stężenia TSH (21). W badaniach Hess i wsp. (22) wykazano, iż w grupie dzieci z wolem endemicznym po suplementacji żelazem, występowanie wola zmniejszyło się o 43% w porównaniu do grupy placebo, a wielkość tarczycy zmniejszyła się dwukrotnie. Suplementacja żelazem 224
5 poprawia skuteczność jodowania soli, jako działania profilaktycznego występowania wola endemicznego. Należy jednak zaznaczyć, że wyniki prac innych autorów nie wykazują wpływu suplementacji żelaza na metabolizm tarczycy (23, 24). Codzienna dieta osób z niedoczynnością tarczycy powinna zawierać odpowiednie ilości żelaza. Według norm żywieniowych rekomendowanych przez Instytut Żywności i Żywienia codzienna dieta mężczyzn i kobiet po menopauzie powinna dostarczać 10 mg żelaza, natomiast u kobiet do okresu menopauzalnego 18 mg (9). Średnie spożycie żelaza w Polsce wynosi 12,4 mg/d (14). Głównym źródłem tego mikroskładnika w diecie Polaków są produkty zbożowe i mięso oraz jego przetwory (po 30% całkowitej zawartości żelaza w diecie) (15). W tabeli 2 została przedstawiona zawartość żelaza w wybranych produktach, będących dobrym źródłem tego pierwiastka. Selen Kolejnym pierwiastkiem istotnym w żywieniu osób z niedoczynnością tarczycy jest selen (Se). Zawartość selenu w organizmie ludzkim waha się w przedziale 10 _ 15 mg. Pierwiastek ten wchodząc w skład enzymu zwanego dejodynazą, uczestniczy w przemianach tyroksyny (T4) w formę aktywną hormonu trijodotyroninę (T3). W sytuacjach niedoboru selenu w organizmie dochodzi do zmniejszonego wytwarzania T3 w tkankach (głównie wątroba i nerki) i jego stężenia w krążeniu. Defi- Tabela 2 Table 2 Zawartość żelaza w wybranych produktach (13) Iron content in selected products (13) Produkt Food product Zawartość żelaza mg/100 g produktu Iron content mg/100 g product len, nasiona/flax seeds 17,1 dynia, pestki/pumpkin 15 otręby pszenne/wheat bran 14,9 wątróbka kurczaka/chicken liver 9,5 zarodki pszenne/wheat germ 9,0 soja, nasiona suche/soybean seeds, dry 8,9 mak/poppy seed 8,1 żółtko jajka/egg yolk 7,2 orzechy pistacjowe/pistachio nuts 6,9 fasola biała, sucha/wchite beans, dry 6,9 soczewica nasiona, suche/lentil seeds, dry 5,8 pietruszka, liście/parsley, leaves 5,0 kasza jaglana/millet 4,8 groch, suchy/peas, dry 4,7 płatki owsiane/oatmeal 3,9 mąka żytnia, typ 2000/rye flour, type ,4 wołowina, polędwica/beef, tenderlion 3,1 225
6 cyt selenu powoduje również zmniejszenie stężenia glutationu, peroksydazy (GPx) oraz reduktazy tioredoksyny (TxnRd), co prowadzi do obniżenia aktywności tarczycy (25). Selenoproteiny uczestniczą dodatkowo w ochronie tarczycy przed nadmiarem wodorotlenku wodoru i reaktywnych form tlenu (26). Deficyt selenu, będącego silnym przeciwutleniaczem, skutkuje również oksydatywnym uszkodzeniom tkanki tarczycy oraz zmniejszonym wpływem T3 na metabolizm organizmu (25). Długotrwały niedobór selenu może być przyczyną złej przyswajalności jodu, co nasila rozwój objawów niedoczynności tarczycy (27). Korzystny wpływ selenu na czynność tarczycy zależny jest jednak od prawidłowej podaży jodu. Dla przykładu, wykazano, iż suplementacja jedynie selenu u osób starszych, u których niedoczynność tarczycy występuje najczęściej, nie wpływa na wzrost stężenia T4 i stosunku T3 do T4 (28, 29). Pierwsze dowody na wpływ niedoboru selenu w połączeniu z innymi czynnikami na rozwój kretynizmu z hipotyrozemią wykazano w środkowej Afryce, gdzie suplementacja jedynie jodu była nieefektywna w poprawie funkcji tarczycy wśród dzieci na obszarach z endemicznym niedoborem jodu i/lub selenu (30). Z badań przeprowadzonych u dzieci w wieku 7 _ 16 lat wynika, że niedobór selenu powoduje obniżenie poziomu wolnej tyroksyny u dziewcząt, co sugeruje, iż odpowiedź hormonalna na niedobór jodu i selenu jest zależna od płci (31). Ocena stosunku selenu do jodu w tarczycy u dzieci z wolem endemicznym z północno _ wschodniej Polski w porównaniu z dziećmi z innych obszarów wykazała, że dzieci z niskim poziomem selenu miały niższe stężenie GPx. Natomiast różnice w poziomie T3 i TSH były widoczne jedynie u dziewcząt z niskim i wysokim stężeniem selenu, a z tym samym stężeniem jodu (3). Niedobór selenu i zaburzenia wytwarzania hormonów tarczycy mogą rozwinąć się również na skutek długotrwałego żywienia pozajelitowego, w fenyloketonurii lub być skutkiem nieodpowiednio zbilansowanej diety w dzieciństwie, u osób starszych i schorowanych (32). Poprzez modulację przemian T3 selen pochodzący z produktów spożywczych zmienia metabolizm energetyczny organizmu, a w konsekwencji wpływa na masę i skład ciała. Badania sugerują, iż jest to jedna z przyczyn problemów z utrzymaniem należnej masy ciała pacjentów z niedoczynnością tarczycy (13). Niedostateczne wytwarzanie hormonów tarczycy wraz z niedoborem selenu może wpływać na nastrój, zachowanie i funkcje poznawcze. Badania duńskie przeprowadzone wśród osób w okresie 22 lat wykazały, że chorzy wypisywani ze szpitali z rozpoznaniem hipotyreozy mieli wyższy wskaźnik późniejszych hospitalizacji z powodu depresji lub choroby dwubiegunowej niż badani z grupy kontrolnej (33). Wykazano, iż ten pierwiastek śladowy jest również niezbędny do prawidłowej pracy układu odpornościowego, tak więc jego niedobór może przyczyniać się do rozwoju zapalenia tarczycy choroby Haschimoto i osłabiania jej z powodu autoagresji (34). Zalecane średnie spożycie selenu zostało określone na poziomie 45 µg. Dawki selenu rzędu 900 µg mogą dawać objawy zatrucia, stąd z ostrożnością należy stosować suplementy z dużą zawartością selenu (35). 226
7 Selen występuje naturalnie w żywności niemal wyłącznie w postaci związków organicznych, głównie selenometioniny i selenocysteiny. Trzy nieorganiczne formy selenu mogą zawierać selenin i selenian. Obecnie w wielu krajach obserwuje się niewystarczającą koncentrację selenu w pożywieniu ze względu na niedostateczne zapasy w glebie wynikające z długotrwałych erozji i lodowców (3). Spośród produktów dostarczających znacznych ilości tego pierwiastka wymienia się skorupiaki i ryby, w których zawartość selenu waha się od 20 µg do 60 µg/100 g, w zależności od gatunku (12). W produktach mlecznych ilość selenu ściśle zależy od jego zawartości w paszy. Spośród produktów pochodzenia roślinnego jedynie rośliny nasion strączkowych, czosnek oraz grzyby zawierają większe ilości selenu (6 _ 14 µg/100 g). W pozostałych warzywach oraz owocach ilość selenu nie przekracza 2 µg/100 g. Największe ilości selenu zawierają orzechy brazylijskie (1917 µg/100 g) (36). Produkty mniej przetworzone zawierają większą ilość selenu, dotyczy to między innymi produktów zbożowych (13). Mąka pełnoziarnista dostarcza 70 µg/100 g produktu, a mąka pszenna oczyszczona około 40 µg/100 g produktu (tabela 3) (36). W niskoprzetworzonych produktach zbożowych występuje najlepiej przyswajalna forma selenu selenometioniny i selenocysteiny (13). Przeciętna zawartość selenu w dziennej polskiej diecie, oszacowana na podstawie budżetów gospodarstw domowych, waha się od 30,2 µg do 52,4 µg (37). W codziennej diecie Polaków największe ilości selenu dostarczają mięso i jego przetwory (37% selenu) oraz produkty zbożowe Tabela 3 Table 3 Zawartość selenu w wybranych produktach (38) Selenium content in selected products (38) Nazwa produktu Food product Zawartość selenu µg/100 g produktu Selenium content µg/100 g kawior/caviar 33,1 dorsz/cod 65,5 halibut/halibut 45,6 makrela/mackerel 44,1 łosoś/salmon 36,5 mintaj/pollock 36,5 śledź/herring 36,5 tuńczyk/tuna 36,5 krewetki/shrimp 29,6 karp/carp 12,6 orzech brazylijski/brazilian nut 1917 sezam/sesame 34,4 orzechy włoskie/walnuts 17,0 mąka pełnoziarnista/wholewheat flour 70,6 mąka pszenna/wheat flour 39,8 płatki owsiane/oatmeal 45,2 227
8 21%. Znaczący jest również udział mleka i produktów mlecznych 11% oraz ryb 9% (15). Cynk Cynk jest głównym pierwiastkiem w przestrzeni wewnątrzkomórkowej występującym we wszystkich komórkach żywego organizmu. Pierwiastek ten jest niezbędny do syntezy i prawidłowego funkcjonowania tyroksyny. Stanowi składnik białek receptorowych trójjodotyroniny, a jego niedobór wpływa na upośledzenie wiązania tego hormonu (13). Konsekwencją niedoboru cynku w organizmie jest obniżenie stężenia T4 i T3, a co za tym idzie, rozwoju objawów niedoczynności tarczycy (38). Niedobory cynku mogą wynikać z nieprawidłowej, mało urozmaiconej diety. Jednakże na stężenie cynku w osoczu może wpływać również długotrwały stres, infekcje oraz doustne przyjmowanie hormonów żeńskich (7). Wchłanianie tego pierwiastka może być utrudnione podczas długotrwałej suplementacji dużych dawek miedzi (3). Badania na temat wpływu cynku na stężenie hormonów tarczycy są niejednoznaczne (39). W badaniu Ganapathy i wsp. (40) stwierdzono, iż stężenie hormonów tarczycy było takie same u mężczyzn z niskim i prawidłowym poziomem cynku. Suplementacja cynku miała istotny wpływ na wzrost stężenia T4 jedynie u mężczyzn z wcześniejszym niskim poziomem tego pierwiastka. Podobne wyniki uzyskał Kandhro i wsp. (41) podczas analizy wpływu 6. miesięcznej suplementacji cynku wśród kobiet i mężczyzn w wieku 16 _ 30 lat z wolem endemicznym. Poprawa stężenia hormonów tarczycy widoczna była jedynie w grupie osób z niedoborem cynku, natomiast w grupie kontrolnej poprawa stężeń hormonów była niezauważalna. We włoskim badaniu SENIEUR wykazano, iż udział poszczególnych składników mineralnych, w tym cynku, ma wpływ na stężenie hormonów tarczycy jedynie u ludzi powyżej 65. roku życia (42). Z kolei Dabbaghmanesh i wsp. (43) wykazali, iż 11% irańskich dzieci w wieku 8 _ 13 lat z wolem endemicznym miało niskie stężenie cynku w osoczu krwi, przy jednocześnie prawidłowym stężeniu jodu. Również w badaniu Maxwell i wsp. (44) przedstawiono wzrost poziomu hormonów tarczycy po 4-miesięcznej suplementacji 26,4 mg cynku na dobę. Niedobór cynku prowadzi do spadku tempa metabolizmu oraz osłabienia funkcjonowania układu odpornościowego (3). W badaniu Hedley i wsp. przeprowadzonym na szczurach wykazano, że zwierzęta z niskim stężeniem cynku i hormonów tarczycy charakteryzują się zmniejszonym łaknieniem oraz zaburzeniem wzrostu i rozwoju (45). Średnia zawartość cynku w polskiej diecie wynosi 10,52 mg. Dieta mężczyzn dostarcza średnio 12,7 mg, natomiast kobiet 8,6 mg cynku na dzień. Zalecane spożycie cynku zostało ustalone na poziomie 11 mg/d dla mężczyzn oraz 8 mg/d dla kobiet (14). Głównym źródłem cynku w diecie Polaków są produkty zbożowe, dostarczające 30 _ 40% ogólnej ilości tego mikroskładnika oraz mięso i jego przetwory 28-34%. Spośród produktów o największej zawartości cynku wymienia się zarodki pszenne, nasiona lnu, pestki dyni oraz produkty zbożowe (pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana i jaglana) (tabela 4). 228
9 Wybrane produkty bogate w cynk (13) Some foods rich in zinc Nazwa produkty Food product Tabela 4 Table 4 Zawartość cynku mg/100 g produktu Zinc content mg/100 g product zarodki pszenne/wheat germ 14,9 otręby pszenne/wheat bran 8,8 len, nasiona/flax seeds 7,8 dynia, pestki/pumpkin 7,5 groch, nasiona suche/peas, dry seeds 4,2 mąka żytnia, typ 2000/rye fluor, type ,8 wołowina, pieczeń/beef, roast 3,7 fasola biała, sucha/white beans, dry 3,7 żółtko jaja/egg yolk 3,5 kasza gryczana/buckwheat 3,5 kasza jaglana/millet 3,4 soja, nasiona suche/soybeans, dry 3,4 mak/poppy send 3,3 migdały/almonds 3,2 orzechy arachidowe/peanuts 3,1 płatki owsiane/oatmeal 3,1 mąka pszenna/wheat flour 3,0 orzechy włoskie/walnuts 2,7 chleb żytni razowy/wholemeal rye bread 2,5 Pojedyncze badania wskazują również na zależność między niedoborem witaminy A i cynku w diecie, a zmniejszona koncentracją T3 i T4 w serum krwi. Do innych składników mających wpływ na prawidłową lub zaburzoną pracę gruczołu tarczycy zaliczyć można witaminę D, B2, B3, fluor, kadm, rtęć, ołów oraz karnitynę (41). Jednakże rola ich w funkcjonowaniu tarczycy nie jest jeszcze dokładnie poznana i wymaga dalszych badań i obserwacji. PODSUMOWANIE Niezależnie od rodzaju występowania choroby przewlekłej, również osoby z niedoczynnością tarczycy powinny szczególnie pamiętać o odpowiednim żywieniu, aktywności fizycznej oraz prawidłowej kondycji psychicznej. Prawidłowo zbilansowana, urozmaicona dieta pozwala na dostarczenie wszystkich witamin i składników mineralnych, w tym żelaza, jodu, selenu i cynku, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania gruczołu tarczycy. W tym celu należy zwrócić szczególną uwagę na edukację pacjentów z niedoczynnością tarczycy przez wykwalifikowanych lekarzy i dietetyków. 229
10 H. Stolińska, D. Wolańska NUTRIENTS IMPORTANT IN HYPOTHYROIDISM Hypothyroidism is one of the most common endocrine disorders occurring in approximately 4-10% of the population. For the proper functioning of the thyroid gland the adequate intake of many essential minerals, especially iodine, iron, zinc and selenium is necessary. These components are involved in the metabolism and proper functioning of thyroid hormones. Only a properly balanced and varied diet can provide for organism all the necessary vitamins and minerals, but also allows to maintain good health of people with hypothyroidism. To do this, pay special attention to educating patients with hypothyroidism by qualified physicians and dieticians should be payed. PIŚMIENNICTWO 1. McDermott M.T., Ridgway E.C.: Subclinical hypothyroidism is mild thyroid failure and should be treated. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2001, 86, Devdhar Y.H., Ousman K.D., Burman M.D.: Hypothyroidism. Endocrinol. Metab. Clin. N. Am., 2007, 36, Cabot S.: Leczenie chorób tarczycy holistyczne metody poprawy pracy tarczycy. Warszawa, MADA, Szybiński Z.: Prevalence of goiter, iodine deficiency and iodine prophylaxis in Poland. The results of nation-wide study., Endokrynol. Pol., 1993, 44, 3, Opinion of the Scientific Committee on Food on the Tolerable Upper Level of Iodine. SCF/CS/NUTUPPLE- V/26 Final, October Rasmussen L., Ovesen L., Bülow I., et.al.: Relations between various measures of iodine intake and thyroid volume, thyroid nodularity, and serum thyroglobulin. Am. J. Clin. Nutr., 2002, 76, Safe Upper Levels for Vitamins and Minerlas. UK Expert Group for Vitamins and Minerlals. May Delange F., de Benoist B., Burgi H.: ICCIDD Working Group. International Council for Control of Iodine Deficiency Disorders Determining median urinary iodine concentration that indicates adequate iodine intake at population level. Bull. World Health Organization, 2002, 80, 8, Jarosz M., Buł hak Jachymczyk B.: Normy Żywienia Człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. Warszawa, PZWL, IŻŻ, Szybiński Z., Delange F., Lewinski A., et al.: A programme of iodine supplementation using only iodised household salt is efficient--the case of Poland. Eur. J. Endokrinol., 2001, 144, 4, Szymandera-Buszka K., Waszkowiak K., Woźniak P.: Szacunkowa charakterystyka spożycia produktów będących źródłem jodu wśród kobiet w województwie wielkopolskim. Probl. Hig. Epidemiol., 2011, 92, 1, Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., i wsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa, PZWL, Hess S.Y., Zimmermann M.B.: The effect of micronutrient deficiencies on iodine nutrition and thyroid metabolism. Int. J. Vitam. Nutr. Res., 2004, 74 2, Szponar L., Sekuła W., Rychlik W., i wsp.: Badania indywidualnego spożycia I stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Prace IŻŻ 101, Warszawa Rutkowska U., Wojtasik A.: Składniki mineralne w żywności I racjach pokarmowych. W: Składniki mineralne w żywieniu człowieka red. A. Brzozowska. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań World Health Organization. Worldwide prevalence of anemia : WHO global database on anemia. In Benoist Bruno de, McLean Erin, Egli Ines & Cogswell Mary. Geneva: World Health Organization, World Health Organization. United Nations Children s Fund, United Nations University. Iron deficiency anemia: assessment, prevention, and control. Geneva: WHO, WHO/NHD/ Zimmermann MB., Zeder C., Chaouki N., et al.: Dual fortification of salt with iodine and microencapsulated iron: a randomized, double-blind, controlled trial in Moroccan schoolchildren. Am. J. Clin. Nutr., 2003, 77, 2, Zimmermann M., Adou P., Torresani T., et al.: Persistence of goiter despite oral iodine supplementation in goitrous children with iron deficiency anemia in Cote d Ivoire. Am. J. Clin. Nutr., 2000, 71, 1, Zimmermann M.B.: The influence of iron status on iodine utilization and thyroid function. Annu. Rev. Nutr., 2006, 26,
11 21. Zimmermann M., Adou P., Torresani T., et al.: Iron supplementation in goitrous, iron-deficient children improves their response to oral iodized oil. Eur. J. Endocrinol., 2000, 142, 3, Hess S.Y., Zimmermann M.B., Adou P., et al.: Treatment of iron deficiency in goitrous children improves the efficacy of iodized salt in Coˆte d Ivoire. Am. J. Clin. Nutr., 2002, 75, 4, Eftekhari M.H., Simondon K.B., Jalali M., et al.:. Effects of administration of iron, iodine and simultaneous iron-plus-iodine on the thyroid hormone profile in iron-deficient adolescent Iranian girls. Eur. J. Clin. Nutr., 2006, 60, 4, Eftekhari M.H., Keshavarz S.A., Jalali M., et al.: The relationship between iron status and thyroid hormone concentration in iron-deficient adolescent Iranian girls. Asia Pac. J. Clin. Nutr., 2006, 15, 1, Arthur J., Nicol F., Beckeit G.: Selenium deficiency, thyroid hormone metabolism,and thyroid hormone deiodinases. Am. J. Clin. Nutr., 1993, 57, Corvilain B., Bernard Contempr B., Longomb A., et al.: Selenium and the thyriod: how to relationship was establisched. Am. J. Clin. Nutr., 1993, 57, Kohrle J.: On the importance of selenium and iodine metabolism for thyroid hormone biosynthesis and human health. Mol. Nutr. Food Res., 2008, 52, 11, Rayman K.M., Thompson A., Bekaert B., et al.: Randomized controlled trial of the effect of selenium supplementation on thyroid function in the elderly in the United. Am. J. Clin. Nutr., 2008, 87, 2, Derumeaux H., Valeix P., Castetbon K. at al.: Association of selenium with thyroid volume and echostructure in 35- to 60-year-old French adults. Eur. J. Endocrinol., 2003, Kohrle J., Gartner R.: Selenium and thyroid. Best Pract. Res. Clin. Endocrinol. Metab., 2009, 23, Hess S.Y.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies. Best Pract. Res. Clin. Endocrinol. Metab., 2010, 24, Michael B., Zimmermann M.B., Köhrle J.: The Impact of Iron and Selenium Deficiencies on Iodine and Thyroid Metabolism: Biochemistry and Relevance to Public Health. Thyroid 2002, 12, 10, Thomsen A.F., Kvist T.K., Andersen P.K., et al.: Increasing risk of developing affective disorder in patients with hypothyroidism: a register based study. Thyroid 2005, 15, Gartner R.: Selenium in the treatment of autoimmune thyroiditis. Biofactors 2003, 19, Combs G.F., Midthune D.N., Patterson K.Y., et al.: Effects of selenomethionine supplementation on selenium status and thyroid hormone concentrations in healthy adults. Am. J. Clin. Nutr., 2009, 89, USDA National Nutrient Database for Standard Reference, gov/ 37. Wojtasik A., i wsp.: Ocena spożycia selenu z dietą w świetle aktualnych danych o zawartości tego składnika w produktach żywnościowych. Żyw. Człow. Metab., 2001, 28, Supl., Morley J. E., Gordon J., Hershman J.M.: Zinc deficiency, chronic starvation, and hypothalamic-pituitary-thyroid function. Am. J. Clin. Nutr., 1980, 33, Hess S.Y.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies. Clin. Endocrinol. Metab., 2010, 24, Ganapathy S.: Zinc, exercise, and thyroid hormone function. Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 1999, 39, 4, Kandhro G.A., Kazi T.G., Afridi H.I., et al.: Effect of zinc supplementation on the zinc level in serum and urine and their relation to thyroid hormone profile in male and female goitrous patients. Clin Nutr., 2009, 28, 2, Ravaglia G., Forti P., Maioli F., et al.: Blood Micronutrient and Thyroid Hormone Concentrations in the Oldest-Old. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2000, 85, 6, Dabbaghmanesh M. H., Sadegholvaad A., Zarei F., et al.: Zinc Status and Relation to Thyroid Hormone Profile in Iranian Schoolchildren. J. Trop. Pediatr., 2008, 54, 1, Maxwell C., Volpe S.L.: Effect of zinc supplementation on thyroid hormone function. A case study of two college females. Ann. Nutr. Metab., 2007, 51, 2, Freake H.C., Govoni K.E., Guda K., et al.: Actions and Interactions of Thyroid Hormone and Zinc Statusin Growing Rats J. Nutr., 2001, 131, Diana Wolańska Instytut Żywności i Żywienia ul. Powsińska 61/63, Warszawa dwolanska@izz.waw.pl 231
Żywienie a aktywność tarczycy. prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW
Żywienie a aktywność tarczycy prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz Katedra Dietetyki SGGW Podwzgórze TRH Przysadka Oś podwzgórzowo przysadkowo - tarczycowa TSH Tarczyca T 4, T 3, rt 3 Osoczowe białka
Bardziej szczegółowoSPOŻYCIE JODU W WYBRANYCH GRUPACH MŁODZIEŻY SZKOLNEJ Z REJONU POMORZA*
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 734 738 Katarzyna Stoś, Mirosław Jarosz, Zbigniew Szybiński, Aneta Głowala, Maciej Ołtarzewski 3), Marzena Zakrzewska SPOŻYCIE JODU W WYBRANYCH GRUPACH MŁODZIEŻY
Bardziej szczegółowoMIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA
MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJKA I NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH W DIECIE DZIECKA Wartość odżywcza Żywność z tej grupy należy do grupy produktów białkowych. Białko mięsa, ryb i jaj charakteryzuje sie dużą wartością
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka Ćwiczenie nr 4 Temat: Normy żywienia 1. Badania stosowane
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoPośrednio uczestniczy on również w przemianach kwasów tłuszczowych oraz odgrywa istotną rolę w syntezie DNA i RNA.
Selen właściwości, zapotrzebowanie, nadmiar, niedobór oraz produkty źródłowe Każdy makro- i mikroskładnik jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Nie należy zapomnieć o selenie,
Bardziej szczegółowoWybieram zdrowie i zdrowe odżywianie
Wybieram zdrowie i zdrowe odżywianie Doktorze Zdrówko, co to znaczy być zdrowym? Być zdrowym, to nie tylko nie chorować, ale też czuć się dobrze, być radosnym i sprawnym fizycznie. Czy wiesz, co pomaga
Bardziej szczegółowoparametrów biochemicznych (cholesterol całkowity, cholesterol HDL, cholesterol LDL,
1. STRESZCZENIE W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, między innymi takie jak depresja i schizofrenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że choroby te
Bardziej szczegółowoPRODUKTY MLECZNE JAKO ŹRÓDŁO JODU W DIECIE DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z POZNANIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 252 256 Katarzyna Waszkowiak, Krystyna Szymandera-Buszka PRODUKTY MLECZNE JAKO ŹRÓDŁO JODU W DIECIE DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z POZNANIA Katedra Technologii Żywienia
Bardziej szczegółowo8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185
SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje
Bardziej szczegółowoWarszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś. Instytut Żywności i Żywienia
Warszawa, 22.10.2010r. Katarzyna Stoś Instytut Żywności i Żywienia 1. Suplementy diety- źródło składników o działaniu fizjologicznym, częstość stosowania 2. Zasadność suplementacji 3. 4. 5. Poziomy witamin
Bardziej szczegółowoKLASYFIKACJA SCHORZEŃ TARCZYCY NA PODSTAWIE STĘŻENIA SELENU W SUROWICY KRWI.
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 3, 563-567 WOJCIECH DEJNEKA, KRZYSZTOF SWORCZAK 1, ŁUKASZ OBOŁOŃCZAK 1, JERZY ŁUKASIAK KLASYFIKACJA SCHORZEŃ TARCZYCY NA PODSTAWIE STĘŻENIA SELENU W SUROWICY KRWI. CLASSIFICATION
Bardziej szczegółowoROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 28, 3, str. 34 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz* ROLA SUPLEMENTACJI W UZUPEŁNIANIU NIEDOBORÓW WITAMIN I SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W DIECIE POLAKÓW, OBJĘTYCH BADANIEM WOBASZ**
Bardziej szczegółowoZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka
ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowo"Program pilotażowy - Dieta Mamy".
"Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta
Bardziej szczegółowoPodstawowe składniki odżywcze i ich rola dla organizmu człowieka ZAPRASZAMY
Podstawowe składniki odżywcze i ich rola dla organizmu człowieka ZAPRASZAMY Czym są składniki odżywcze Składniki odżywcze substancje chemiczne dostarczane do organizmu przez pokarm, który dostaje się do
Bardziej szczegółowoRaport z badań monitoringowych przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną w zakresie jakości jodowania soli kuchennej w 2007 rok
Raport z badań monitoringowych przeprowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną w zakresie jakości jodowania soli kuchennej w 2007 rok Warszawa, 2008 WSTĘP Jod jest mikroelementem niezbędnym dla rozwoju
Bardziej szczegółowoPRZEDMIOTY PODSTAWOWE
PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?
Bardziej szczegółowoWaldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 285 290 Waldemar Żyngiel, Magdalena Trzuskowska OCENA WARTOŚCI ODŻYWCZEJ I KALORYCZNEJ JADŁOSPISU DLA DOROSŁYCH Z CUKRZYCĄ TYPU II PROPONOWANEGO W JEDNEJ Z PORADNI
Bardziej szczegółowoŻywienie a nastrój. Składniki odżywcze wpływające na nastrój:
Żywienie a nastrój dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Katedra i Zakład Dietetyki SGGW w Warszawie Składniki odżywcze wpływające na nastrój: Kwas foliowy Witamina B 6 Witamina B 12 Witamina D Witamina C Kwasy
Bardziej szczegółowoMiejsce mięsa w diecie
Miejsce mięsa w diecie Walory zdrowotne mięsa od dawna są przedmiotem kontrowersyjnych poglądów wśród ludzi. Jedni widzą w mięsie znakomite źródło niezbędnych składników odżywczych, inni natomiast przypisują
Bardziej szczegółowoTERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające
TERAPEUTYCZNE ASPEKTY ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH czy obecne stawki na żywienie są wystarczające dr hab. inż. Monika Bronkowska, prof. nadzw. UP Konferencja firm cateringowych - CATERING SZPITALNY
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
Bardziej szczegółowoO naszej odporności decyduje także DIETA!
O naszej odporności decyduje także DIETA! Podstawowym składnikiem wspomagającym pracę układu odpornościowego jest cynk (wraz z witaminą A). Najwięcej cynku zawierają owoce morza, szczególnie małże i ostrygi,
Bardziej szczegółowoNiedoczynność tarczycy typu Hashimoto jako współistniejąca choroba autoimmunizacyjna
Niedoczynność tarczycy typu Hashimoto jako współistniejąca choroba autoimmunizacyjna Choroby autoimmunizacyjne grupa chorób, w których układ odpornościowy organizmu niszczy własne komórki lub tkanki jest
Bardziej szczegółowoSylabus przedmiotu: Data wydruku: Dla rocznika: 2015/2016. Kierunek: Opis przedmiotu. Dane podstawowe. Efekty i cele. Opis.
Sylabus przedmiotu: Specjalność: Żywienie człowieka inżynieria produktów żywnościowych Data wydruku: 23.01.2016 Dla rocznika: 2015/2016 Kierunek: Wydział: Zarządzanie i inżynieria produkcji Inżynieryjno-Ekonomiczny
Bardziej szczegółowoŻywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie
Warsztaty żywieniowe Żywność buduje i regeneruje dostarcza energii zapewnia prawidłowe funkcjonowanie poprawia samopoczucie Żaden pojedynczy produkt nie dostarczy Ci wszystkiego, czego potrzebujesz dlatego
Bardziej szczegółowoZASPOKOJENIE POTRZEB ŻYWIENIOWYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH REPREZENTUJĄCYCH RÓŻNE FAZY CYKLU ROZWOJU RODZINY
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 1, 363-370 MARLENA PIEKUT, JUSTYNA ZWIERZYK ZASPOKOJENIE POTRZEB ŻYWIENIOWYCH W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH REPREZENTUJĄCYCH RÓŻNE FAZY CYKLU ROZWOJU RODZINY FULFILLING NUTRITION NEEDS
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola
3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9
Bardziej szczegółowoPiramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS
Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.
Bardziej szczegółowoTalerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Bardziej szczegółowoKARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA Informacje ogólne PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURZE FIZYCZNEJ
KARTA MODUŁU KSZTAŁCENIA Informacje ogólne PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU I KULTURZE FIZYCZNEJ Kierunek studiów: Dietetyka Poziom : studia pierwszego stopnia
Bardziej szczegółowoKategoria żywności, środek spożywczy lub składnik żywności. Warunki dla stosowania oświadczenia
Kategoria, WITAMINY VITAMINS 1 Wiatminy ogólnie Vitamins, in general - witaminy pomagają w rozwoju wszystkich struktur organizmu; - witaminy pomagają zachować silny organizm; - witaminy są niezbędne dla
Bardziej szczegółowoPrawidłowe żywienie jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych, wpływających na rozwój człowieka i utrzymanie przez niego dobrego stanu
Prawidłowe żywienie jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych, wpływających na rozwój człowieka i utrzymanie przez niego dobrego stanu zdrowia. Polega ono na całkowitym pokryciu zapotrzebowania
Bardziej szczegółowoSportowa dieta kobiet
Sportowa dieta kobiet Poradnik żywieniowy dla kobiet uprawiających kolarstwo ARKADIUSZ KOGUT Uprawianie sportów wytrzymałościowych, w tym kolarstwa, wiąże się z utratą dużej ilości energii. U kobiet prawidłowe
Bardziej szczegółowoWybieram zdrowie i zdrowe odżywianie
Wybieram zdrowie i zdrowe odżywianie Doktorze Zdrówko, co to znaczy być zdrowym? Być zdrowym, to nie tylko nie chorować, ale też czuć się dobrze, być radosnym i sprawnym fizycznie. Czy wiesz, co pomaga
Bardziej szczegółowoWitaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany
Bardziej szczegółowoZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku Nadwaga i otyłość - najważniejszy problem zdrowia publicznego. Istnieje ok. 80 chorób powstających na tle wadliwego
Bardziej szczegółowoTabelaryczne zestawienie informacji o źródłach i potrzebnych ilości witamin w życiu codziennym
Tabelaryczne zestawienie informacji o źródłach i potrzebnych ilości witamin w życiu codziennym Witaminy rozpuszczalne w wodzie Nazwa witaminy Źródło witamin w postaci pożywienia Zalecane dzienne zapotrzebowanie
Bardziej szczegółowoSzkoła Podstawowa Nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Rudzie Śląskiej
Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Tadeusza Kościuszki w Rudzie Śląskiej Zdrowe odżywianie polega na odpowiednim wyborze produktów i przygotowaniu posiłków umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmu poprzez
Bardziej szczegółowoWartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku
Wartośćodżywcza wybranych gatunków ryb na polskim rynku dr inż. Joanna Szlinder-Richert Morski Instytut Rybacki-Państwowy Instytut Badawczy w Gdyni Gdańsk, 24 maj 2013 Dlaczego zaleca sięjedzenie ryb Strawne
Bardziej szczegółowoSUPLEMENTACJA DIETY KORZYŚCI I ZAGROŻENIA W ŚWIETLE BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH
SUPLEMENTACJA DIETY KORZYŚCI I ZAGROŻENIA W ŚWIETLE BADAŃ EPIDEMIOLOGICZNYCH dr hab. Barbara Pietruszka, prof. SGGW dr inż. Ewa Sicińska Zakład Podstaw Żywienia Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowoDiety wegetariańskie korzyści i zagrożenia
Diety wegetariańskie korzyści i zagrożenia Witamina B 12 i żelazo Anna Brzozowska Katedra Żywienia Człowieka SGGW Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Wszechnica Żywieniowa SGGW Warszawa, 19 stycznia
Bardziej szczegółowoNatureheals
Natureheals www.donatmg.eu/en Magnez NAUKOWCY OKREŚLILI MAGNEZ MIANEM MINERAŁU DO WALKI ZE STRESEM, NAZYWAJĄC GO RÓWNIEŻ BALSAMEM DLA NERWÓW I MIĘŚNI. MAGNEZ JEST JEDNYM Z NAJWAŻNIEJSZYCH MINERAŁÓW NIEZBĘDNYCH
Bardziej szczegółowoGrupa SuperTaniaApteka.pl Utworzono : 25 czerwiec 2016
CIĄŻA I KARMIENIE PIERSIĄ > Model : 4075211 Producent : MERCK KGAA FEMINATAL N - Podwójne zdrowie dziecka i mamy Zestaw witamin i minerałów dla kobiet w ciąży i karmiących piersią - najczęściej stosowany
Bardziej szczegółowoSałatka owocowa czy tabletka - gdzie są lepsze witaminy?
Sałatka owocowa czy tabletka - gdzie są lepsze witaminy? Witaminy i składniki mineralne należą obok białek, tłuszczów i węglowodanów do podstawowych składników odżywczych, bez których funkcjonowanie żadnego
Bardziej szczegółowoŻywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk?
Żywienie w sporcie, czyli po co mojemu dziecku dietetyk? Podczas intensywnego treningu organizm produkuje energię znacznie szybciej, niż wówczas, gdy aktywność jest mała. W trakcie ćwiczeń serce bije częściej,
Bardziej szczegółowoZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI
ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę.
Bardziej szczegółowodr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć?
dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? Do prawidłowego rozwoju, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej sprawności fizycznej i umysłowej powinnyśmy codziennie spożywać określoną
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoSylabus przedmiotu. Zakład Dietetyki Klinicznej
Sylabus przedmiotu Dietetyka (Zakład Dietetyki Klinicznej) 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (Kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów np.: Zdrowie publiczne I stopnia
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 240-244 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia
Bardziej szczegółowoZalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach
Zalecenia dotyczące żywienia dzieci w przedszkolach NORMY ŻYWIENIA DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I SZKOLNYM W POLSCE OPRACOWANO W INSTYTUCIE ŻYWNOŚCI I ŻYWIENIA I ZATWIERDZONE ZOSTAŁY PRZEZ INSTYTUT
Bardziej szczegółowoZajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA. Opis. - praca z materiałami drukowanymi, - pogadanka, - dyskusja problemowa
PROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA Uwaga: Dopuszcza się modyfikację kolejności zaplanowanych tematów. Kolejne zajęcia Temat główny - Liczba godzin Metody prowadzenia zajęć: Opis 1 PODSTAWOWE
Bardziej szczegółowoZAWARTOŚĆ WITAMIN W DIETACH KOBIET Z CHOROBĄ HASHIMOTO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 539 543 Renata Markiewicz-Żukowska 1), Sylwia K. Naliwajko 1), Emilia Bartosiuk 2), Elżbieta Sawicka 2), Wioleta J. Omeljaniuk 1), Maria H. Borawska 1) ZAWARTOŚĆ
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM
OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM Elżbieta Karpińska*, Katarzyna Socha, Maria H. Borawska Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoNormy wyżywienia Racje pokarmowe. Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2015
Normy wyżywienia Racje pokarmowe Roman Cichon Katedra Żywienia i Dietetyki CM UMK Bydgoszcz 2015 1 Normy wyżywienia (zalecane racje pokarmowe) (recommended pattern of food use) dzienne zestawy produktów
Bardziej szczegółowoSKŁAD WYBRANYCH SUPLEMENTÓW DIETY W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH WYMAGAŃ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 596 603 Katarzyna Stoś, Bogumiła Krygier, Aneta Głowala, Mirosław Jarosz SKŁAD WYBRANYCH SUPLEMENTÓW DIETY W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCYCH WYMAGAŃ Zakład Żywności i
Bardziej szczegółowoKidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment
1 Kidney Diseases, Urinary Deposits, and Calculous Disorders; Their Nature and Treatment Duża część nadmiaru przyjętego mięsa przechodzi w organizmie w postać mocznika i innych składników moczu, które
Bardziej szczegółowoZbożowe śniadanie zimowe. dr inż. Marta Jeruszka-Bielak Centrum Komunikacji Społecznej
Zbożowe śniadanie zimowe dr inż. Marta Jeruszka-Bielak Centrum Komunikacji Społecznej Asortyment produktów zbożowych Produkty zbożowe stanowią podstawę wyżywienia ludności na całym świecie, znajdują się
Bardziej szczegółowoŻywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała
Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć
Bardziej szczegółowoOCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TECHNIK ŻYWIENIA I USŁUG GASTRONOMICZNYCH przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoOcena zawartości witamin i składników mineralnych w całodziennej racji pokarmowej uczniów V i VI klas wybranych warszawskich szkół podstawowych
408 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 408-413 Ocena zawartości witamin i składników mineralnych w całodziennej racji pokarmowej uczniów V i VI klas wybranych warszawskich szkół podstawowych Assessment of
Bardziej szczegółowoLeczenie żywieniowe w chorobie Hashimoto
Leczenie żywieniowe w chorobie Hashimoto Strona 1 Zapalenie tarczycy Hashimoto (przewlekłe limfocytowe zapalenie gruczołu tarczowego) najczęstszy rodzaj zapalenia tarczycy i najczęstsza przyczyna pierwotnej
Bardziej szczegółowoZapraszamy do oglądania
Zapraszamy do oglądania 1.Odżywiaj się regularnie Należy spożywać przynajmniej 3 podstawowe posiłki dziennie (śniadanie, obiad, kolacja), a jeszcze zdrowiej będzie dołączyć dwie przekąski (II śniadanie
Bardziej szczegółowoSylabus modułu kształcenia na studiach wyższych. Nazwa Wydziału. Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia.
Załącznik nr 4 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Sylabus modułu kształcenia na studiach wyższych Nazwa Wydziału Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa modułu kształcenia Wydział lekarski
Bardziej szczegółowoZasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży
Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży Pamiętaj o codziennym spożywaniu produktów zawartych w piramidzie! PRODUKTY ZBOŻOWE ( mąki, kasza, ryż, płatki, pieczywo i makarony) Sągłównym
Bardziej szczegółowoWymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.
Wymienniki dietetyczne w cukrzycy Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.2012 Zalecenia szczegółowe - węglowodany: 40 50% wartości energetycznej
Bardziej szczegółowoSylabus z modułu. [24A] Dietetyka. Poznanie podstawowych składników zbilansowanej diety, określenie zasad zdrowego żywienia i odżywiania.
Sylabus z modułu [24A] Dietetyka 1. Ogólne informacje o module Nazwa modułu DIETETYKA Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status
Bardziej szczegółowo4.5. Joduria. Grupy wieku Płeć >60 Razem Min Max Min Max Min Max
4.5. Joduria. Jodurię w porannej próbce moczu oznaczono u 489 osób (54,9%) z populacji badanej miasta Krakowa w tym u 316 kobiet (55,3%) i 173 mężczyzn (54%). Pozostała część osób nie dostarczyła próbki
Bardziej szczegółowoSKŁADNIKI MINERALNE W DIECIE PACJENTEK Z CHOROBĄ HASHIMOTO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 544 549 Sylwia K. Naliwajko 1), Renata Markiewicz-Żukowska 1), Elżbieta Sawicka 2), Emilia Bartosiuk 2), Wioleta J. Omeljaniuk 1), Maria H. Borawska 1) SKŁADNIKI
Bardziej szczegółowoWITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH
Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego WITAMINY I MINERAŁY DLA OSÓB DIALIZOWANYCH Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany w oparciu o doniesienia naukowe oraz przyjęte
Bardziej szczegółowoDługotrwałe stosowanie diety bezglutenowej zagrożenia?
Długotrwałe stosowanie diety bezglutenowej zagrożenia? Joanna Myszkowska-Ryciak Katedra Dietetyki SGGW Warszawa 2011 1 Odnowa morfologiczna błony śluzowej jelita Przestrzeganie diety bezglutenowej Zmniejszenie
Bardziej szczegółowo2011-03-17. Woda. Rola wody. Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia?
Jestem tym co piję-dlaczego woda jest niezbędna dla zdrowia? A. Jarosz Woda głównym składnikiem ciała i podstawowym składnikiem pożywienia stanowi 50 80 %masy ciała zasoby wodne organizmu muszą być stale
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr
Bardziej szczegółowoANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 593 597 Joanna Myszkowska-Ryciak, Anna Harton, Danuta Gajewska ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET Katedra Dietetyki, Wydział
Bardziej szczegółowoSole Mineralne. Ciećwierski Szczepan Popławki Bartłomiej 1 TI
Sole Mineralne Ciećwierski Szczepan Popławki Bartłomiej 1 TI Spis Treści 1. Co to są Sole Mineralne? 2. Rola Soli Mineralnych w Organizmie? 3. Co to są Mikro i Makroelementy? 4. Przyczyny niedoboru Soli
Bardziej szczegółowoSytuacja profilaktyki jodowej w Polsce w świetle ostatnich rekomendacji WHO dotyczących ograniczenia spożycia soli
PRACE POGLĄDOWE / Review articles Pediatric Endocrinology, Diabetology and Metabolism 2009, 15, 2, 103-107 ISSN 1234-625X Sytuacja profilaktyki jodowej w Polsce w świetle ostatnich rekomendacji WHO dotyczących
Bardziej szczegółowoZawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik Żywienia i Usług Gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia. Klasa: II TŻ
Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z obowiązkowych zajęć edukacyjnych (kształcenie w zawodzie) Zawód i symbol cyfrowy zawodu: Technik
Bardziej szczegółowoŻywność, żywienie, zdrowie
Żywność, żywienie, zdrowie est modus in rebus Roman Cichon CM UMK 2013 ŻYWNOŚĆ BEZPIECZNA pod względem higienicznym, UMOŻLIWIAJĄCA dostarczanie potrzebnych składników odżywczych, UMOŻLIWIAJĄCA prawidłowe
Bardziej szczegółowoCzęstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.
GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),
Bardziej szczegółowoNieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia
Nieprawidłowe odżywianie jest szczególnie groźne w wieku podeszłym, gdyż może prowadzić do niedożywienia Niedożywienie może występować u osób z nadwagą (powyżej 120% masy należnej) niedowagą (poniżej 80%
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE. dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed
ZALECENIA ŻYWIENIOWE, LECZENIE dr n. med. Małgorzata Kaczkan dietetyk Katedra Żywienia Klinicznego GUMed AKTUALNE ZALECENIA I NOWE MOŻLIWOŚCI LECZENIA NIEDOŻYWIENIA CELE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO: zapobieganie
Bardziej szczegółowoZAWARTOŚĆ WAPNIA I ŻELAZA ORAZ ICH GŁÓWNE ŹRÓDŁA W DIECIE MĘŻCZYZN W OKRESIE 21-LETNIEJ OBSERWACJI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 420-427 Angelika Edyta Charkiewicz, Bogusław Poniatowski, Maria Karpińska, Janusz Korecki, Jacek Jamiołkowski, Andrzej Szpak ZAWARTOŚĆ WAPNIA I ŻELAZA ORAZ ICH
Bardziej szczegółowoMateriałpomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiałpomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TECHNIK ŻYWIENIA I USŁUG GASTRONOMICZNYCH przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 610 614 Anna Harton, Joanna Myszkowska-Ryciak OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA STUDENTEK SZKOŁY GŁÓWNEJ GOSPODARSTWA WIEJSKIEGO W WARSZAWIE Katedra Dietetyki Wydziału
Bardziej szczegółowoŻywienie, które wspomaga rozwój mózgu
Żywienie, które wspomaga rozwój mózgu Enfamil Premium - formuła, dla której potwierdzono w badaniach korzystny wpływ na parametry rozwoju OUN* Rozwój dziecka przebiega w czterech obszarach * W porównaniu
Bardziej szczegółowo