EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII

Transkrypt

1 Miejsce na naklejk z kodem (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) KOD ZDAJCEGO MHI-W2G1P-021 EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII STAROYTNO i REDNIOWIECZE Arkusz II Czas pracy 90 minut ARKUSZ II MAJ ROK 2003 Instrukcja dla zdajcego 1. Prosz sprawdzi, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak naley zgłosi przewodniczcemu zespołu nadzorujcego egzamin. 2. Prosz uwanie czyta wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba zapisa czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 4. Prosz pisa tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisa ołówkiem 5. Nie wolno uywa korektora. 6. Błdne zapisy trzeba wyranie przekreli. 7. Wszelkie notatki naley sporzdza tylko w brudnopisie, który nie bdzie oceniany. 8. Obok kadego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr mona uzyska za jego poprawne rozwizanie. 9. Do ostatniej kartki arkusza dołczona jest karta odpowiedzi, któr wypełnia egzaminator. yczymy powodzenia! Za rozwizanie wszystkich zada mona otrzyma 40 punktów (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) PESEL ZDAJCEGO

2 2 Egzamin maturalny z historii ródło A Piotr z Dusburga o ustanowieniu Zakonu Domu Niemieckiego (Piotr z Dusburga (XIII/XIV w.) historyk niemiecki, kapelan wielkiego mistrza zakonu krzyackiego, autor kroniki dziejów zakonu krzyackiego) Roku Jego wcielenia 1190, w tym czasie, kiedy miasto Akka było oblegane przez chrzecijan i z łask bo odzyskane z rk niewiernych, w wojsku chrzecijaskim znajdowali si pewni poboni ludzie z miast Bremy i Lubeki, którzy, powodowani miłosierdziem, widzc cierpicych na róne i cikie niedostatki i dokuczliw ndz chorych w tyme wojsku, załoyli szpital w namiocie swoim zbudowanym z agla jakiego okrtu, nazywanego cocka w jzyku niemieckim. Gdzie zebrawszy wspomnianych chorych, słuyli im pokornie i z powiceniem, i zarzdzajc dobrami przez Boga powierzonymi, miłosiernie opiekowali si [chorymi] uwaajc, e w osobie kadego chorego lub ubogiego podejmuj samego Chrystusa. [...] Papie, wysłuchawszy poselstwa, nakłoniony pobonymi probami proszcych, ustanowił we wspomnianym szpitalu reguł braci szpitala Jerozolimskiego wobec ubogich i chorych, [...] zezwalajc braciom wspomnianego szpitala na uywanie czarnego krzya i białego płaszcza, oraz przyzwolił, aby wszystkich wolnoci, immunitetów i zwolnie uywali. [...] W taki sposób wic został załoony, zatwierdzony i obdarowany licznymi przywilejami czcigodny ten Zakon Rycerski Braci Szpitala Jerozolimskiego witej Marii Domu Niemieckiego. ródło B Bulla papiea Celestyna III z 1196 r. Celestyn biskup, sługa sług, w Bogu umiłowanym synom, braciom szpitala Najwitszej Marii Niemców w Jerozolimie, tak obecnym, jak i w przyszłoci [...] wspomniany szpital Najwitszej Marii Niemców w Jerozolimie, w którym jestecie oddani słubie boej, pod opiek w. Piotra i nasz przyjmujemy i tym oto pismem potwierdzamy przywilej ustanawiajc, aby wszystkie posiadłoci, wszystkie dobra, które ten szpital obecnie sprawiedliwie i kanonicznie posiada, lub które moe otrzyma w przyszłoci z pozwolenia papiey, łaski królów i ksit, ofiar wiernych lub innymi prawymi rodkami, pozostawały trwale i nienaruszone wam i waszym nastpcom. [...] Nikt nie omieli si da od was lub wymusza dziesiciny z tego, co sami pozyskacie, własnymi rkami i własnym kosztem uprawiacie albo z hodowli zwierzt waszych. ródło C Schemat organizacyjny zakonu krzyackiego w Europie

3 Egzamin maturalny z historii 3 ródło D Nadanie dla Krzyaków w Polsce dzielnicowej (1230 r.) Ja Konrad, z Boego miłosierdzia ksi Mazowsza i Kujaw [...], podaj do wiadomoci, e z uwagi na nagrod niebiesk i zbawienie duszy mojej oraz dla obrony wiernych, [...] nadałem Marii w. i braciom Zakonu Niemieckiego całe terytorium chełmiskie niepodzielnie ze wszystkimi przynalenociami od tego miejsca, gdzie Drwca opuszcza granice Prus, wzdłu rzeki a do Wisły, a Wisł a do Ossy i biegiem Ossy a do granicy Prus, na wieczyste posiadanie z całym poytkiem i wszelk wolnoci [...]. Owi za bracia przyrzekli te mnie i wszystkim moim dziedzicom, e z cał wiernoci wraz z nami walczy bd kadego czasu stosownie do woli Boej i wedle swej monoci przeciw wrogom Chrystusa i naszym, mianowicie przeciw wszystkim poganom [...]. ródło E Niemieckie pa stwa zakonne nad Bałtykiem

4 4 Egzamin maturalny z historii ródło F Zdobycie Gda ska przez Krzyaków Mistrz i Krzyacy Pruscy, jli myle o zagarnieniu całego Pomorza. Majc przeto zebrane w znacznej liczbie i potne wojsko, i przygotowane do wojny zasoby, nagłym pochodem wtargnli do kraju, i miasto Gdask, zostajce wtedy pod władz ksicia Władysława, w sam dzie w. Dominika, w którym z powodu przypadajcego jarmarku lud zazwyczaj licznie si do niego zgromadza, obleniem cisnł. Wstrzymało miasto przez dni kilkanacie takowe oblenie, gdy rycerstwo i szlachta walecznie go broniło; ale nareszcie przez zdrad niektórych mieszczan gdaskich rodu teutoskiego, którzy o poddanie miasta z Krzyakami tajemnie si byli umówili, w nocy otwarte im zostało i nieprzyjaciele wpuszczeni jedn bram miasto opanowali. [...] Najprzód bowiem wezwani przez ksicia Władysława Łokietka do obrony gdaskiego zamku, wypdziwszy z niego najwiksz sromot tych, którym sta si mieli pomoc, sami zamek opanowali. [...] ródło G Z zezna wiadków w procesie polsko-krzyackim w Warszawie w 1339 r. Piotr, proboszcz łczycki, powiedział, e po mierci tego (ks. Przemysława Wielkopolskiego) wszyscy rycerze Pomorza i Królestwa Polskiego przyjli Władysława na pana Pomorza i króla Polski. [...] Mateusz, archidiakon płocki, stwierdził, e Pomorze jest czci Królestwa, powiedział take, e jeden i ten sam jzyk jest na Pomorzu i w Polsce, poniewa wszyscy mówi po polsku. [...] Goczwinus de Rikalicz, mieszczanin z Szadka, twierdzi, e ksi łczycki z Polski, który był ksiciem Ziemi Dobrzyskiej, jest sam Polakiem i sam jego ojciec i jego przodkowie, którzy zawsze dzieryli wymienion ziemi, byli Polakami i równie uwaali, e pochodz z Polski, a ludzie owej Ziemi Dobrzyskiej mówi po polsku, jak w ziemi, która jest czci Królestwa Polski i w granicach tego Królestwa. Janisław, arcybiskup gnienieski, twierdzi, e Królestwo Polski rozciga si a do rzeki Ossy i wymieniona Ziemia Chełmiska jest czci Królestwa Polski i w granicach tego Królestwa [...], e pan król jest panem wszystkich ziem pozostajcych w obrbie Królestwa Polski i daje je komu chce i komu chce odbiera. [...] ródło H Fragment wystpienia Pawła Włodkowica na soborze w Konstancji Niewiernym wolno bez popełniania grzechu włada posiadłociami i majtkami oraz dziery władz, gdy wszystkie te rzeczy stworzone zostały nie tylko dla wiernych [chrzecijan], ale dla wszystkich istot rozumnych [ludzi] [...]. Z tego płynie wniosek [...], e nie wolno niewiernym odbiera ich posiadłoci i majtków ani te ich władzy, gdy rzeczami tymi władaj bez popełnienia grzechu i z woli Boskiej. Do tych wniosków doprowadza tekst z ksigi Exodus XX, a mianowicie: Nie zabijaj. Nie kradnij, które to słowa zakazuj wszelkiego rabunku i wszelkiego gwałtu [...].

5 Egzamin maturalny z historii 5 ródło I Zmiany terytorialne po wojnie trzynastoletniej ródło J Akt sekularyzacji Prus Margrabia Albrecht, ks. pruski, oraz jego nastpcy bd obowizani składa Nam takie przyrzeczenie uległoci, e gdybymy z racji owej ugody lub nadania lenna zostali zaatakowani przez jakiegokolwiek ksicia lub pastwo, wtedy margrabia Albrecht, wzgldnie jego nastpcy maj Naszemu Królestwu przyj wszdzie z pomoc we własnej osobie wraz ze wszystkimi swymi poddanymi i z cał sw sił. Nawzajem za My i Nasi Nastpcy bdziemy obowizani w podobnym wypadku to samo uczyni. Gdyby za zdarzyło si, e My i Królestwo Polskie zostan napadnici z jakiej innej przyczyny czy to ze strony niewiernych, czy to innego nieprzyjaciela, a My sami osobicie z poddanymi Naszymi wyruszymy na wojn, wtedy margrabia Albrecht lub jego rzeczeni nastpcy maj z Nami ze stu uzbrojonymi jezdnymi wyruszy i słuy Nam w granicach ziemi pruskiej. Gdybymy za zechcieli wyprowadzi go lub jego nastpców poza granice Prus, bdziemy odtd obowizani wypłaca owym stu jezdnym ołd, jaki wypłaca si zwykle bdzie innym Naszym najemnym jezdnym. [...]

6 6 Egzamin maturalny z historii ródło K Traktat krakowski w ocenie współczesnych historyków 1. [...] W kwietniu 1525 r. Albrecht złoył na rynku w Krakowie hołd z dziedzicznego ksistwa Prus. Został on zobowizany do pomocy zbrojnej i otrzymał godno senatora królestwa. Polska uzyskiwała prawo powoływania sdu apelacyjnego do rozstrzygania sporów midzy ksiciem i jego poddanymi. W ziemi pruskiej przestał istnie Zakon Krzyacki, powstawał natomiast twór pastwowy, który [...] zabezpieczał Polsk od północy. Spekulacje te w dalszej przyszłoci okazały si zawodne, na razie jednak Jagiellonowie uzyskali nad Bałtykiem powane znaczenie polityczne. [...] 2. [...] Traktat ten doczekał si rónych ocen. [...] Jedno jest pewne, e był on zawarty wbrew woli szlachty, która w 1525 r. uchwaliła wysokie podatki na wcielenie ksistwa do Korony. Tak wic obserwatorzy rozgrywajcych si wówczas zdarze w wielu wypadkach oceniali posunicie króla ujemnie. Słusznie pisał dyplomata polski Dantyszek, e nie powinno si pomin adnej sposobnoci, aeby wej w posiadanie tego kraju, skd tyle nieszcz od dawnych czasów spadło na Polsk. Inni zdawali sobie spraw, jak niebezpieczne dla Polski bdzie oddanie tej prowincji przedstawicielowi monej rodziny ksit niemieckich. [...] W sumie te trudno nie zgodzi si, e ten krok polityczny Zygmunta I był krokiem fałszywym [...]. Wprawdzie klauzula, e w wypadku wymarcia linii Albrechta i jego braci ksistwo ma powróci do Polski, osłabiała w jakim stopniu zastrzeenia wobec tego kroku, ale przecie w momencie zawierania traktatu trudno było przewidzie, e istotnie ta linia wymrze tak szybko. [...] 3. [...] Traktat krakowski przyniósł wic dalsze wzmocnienie pozycji Polski nad Bałtykiem. Zamiast Zakonu lennikiem Polski stał si władca skłócony wskutek sekularyzacji Zakonu z cesarzem i papieem i tylko w Polsce mogcy liczy na opiek. [...] ródła informacji w arkuszu egzaminacyjnym cyt. za: 1. Czapliski. W., Zarys dziejów Polski do roku 1864, Kraków 1985, 2. Dowiat J., Historia dla klasy I Liceum Ogólnokształccego, Warszawa 1979, 3. Gierowski J., Leszczyski J., Historia dla klasy II Liceum Ogólnokształccego, Warszawa 1987, 4. Nanke C., Wypisy do nauki historii nowoytnej, Lwów 1929, 5. Polska myl demokratyczna w cigu wieków. Antologia, Warszawa 1987, 6. Samsonowicz H., Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1990, 7. Teksty ródłowe do nauki historii w szkole, nr 10 i nr 12, Warszawa 1959, 8. Wiek V-XV w ródłach. Wybór tekstów ródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów. Opracowali M. Sobaska i S. B. Lenard, Warszawa 1997;

7 Egzamin maturalny z historii 7 ARKUSZ ODPOWIEDZI Zapoznaj si z materiałami ródłowymi. Odpowiedz na wszystkie pytania. Na podstawie ródła A Zadanie 25. (2 pkt) Podaj 2 cele działalnoci Zakonu na przełomie XII i XIII wieku. Na podstawie ródeł A i B Zadanie 26. (4 pkt) Podaj 4 przywileje, jakie uzyskał Zakon. Zapoznaj si ze ródłem C Zadanie 27. (1 pkt) Okrel zasad organizacyjn Zakonu.

8 8 Egzamin maturalny z historii Zapoznaj si ze ródłami D i E Zadanie 28. (1 pkt) Odpowiedz na pytanie, która z ziem polskich stała si siedzib Zakonu. Na podstawie ródeł D i E Zadanie 29. (3 pkt) Podaj 3 ziemie, na które była skierowana ekspansja Zakonu w XIII i XIV w. Na podstawie ródła E Zadanie 30. (2 pkt) Wymie 2 pastwa zakonne, które istniały na pocztku XIV w. w Europie północno-wschodniej. Na podstawie ródła F Zadanie 31. (2 pkt) Wymie 2 okolicznoci, które ułatwiły Zakonowi Krzyackiemu zagarnicie Pomorza Gdaskiego.

9 Egzamin maturalny z historii 9 Na podstawie ródła G Zadanie 32. (4 pkt) Sformułuj 4 pytania, na jakie mogli odpowiada wiadkowie. Na podstawie ródła G Zadanie 33. (1 pkt) Okrel wspólny sens tych wypowiedzi. Na podstawie ródła H Zadanie 34. (3 pkt) Sformułuj 3 zarzuty, jakie postawił Zakonowi Krzyackiemu Paweł Włodkowic.

10 10 Egzamin maturalny z historii Zadanie 35. (5 pkt) Uzupełnij legend do ródła I. Na podstawie wiedzy pozaródłowej Zadanie 36. (4 pkt) Wymie 4 korzyci gospodarcze, jakie przyniósł Polsce II pokój toruski.

11 Egzamin maturalny z historii 11 Na podstawie ródła J Zadanie 37. (4 pkt) Wymie 2 zobowizania militarne kadej ze stron układu. Na podstawie ródła K Zadanie 38. (4 pkt) Wymie 2 korzyci i 2 zagroenia, wynikajce z traktatu (w opinii historyków).

12 12 Egzamin maturalny z historii Brudnopis