EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII

Transkrypt

1 Miejsce na naklejk z kodem (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) KOD ZDAJCEGO MHI-W1G1P-021 EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII Arkusz I Czas pracy 60 minut ARKUSZ I MAJ ROK 2003 Instrukcja dla zdajcego 1. Prosz sprawdzi, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak naley zgłosi przewodniczcemu zespołu nadzorujcego egzamin. 2. Prosz uwanie czyta wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba zapisa czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 4. Prosz pisa tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisa ołówkiem. 5. Nie wolno uywa korektora. 6. Błdne zapisy trzeba wyranie przekreli. 7. Wszelkie notatki naley sporzdza tylko w brudnopisie, który nie bdzie oceniany. 8. Obok kadego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr mona uzyska za jego poprawne rozwizanie. 9. Do ostatniej kartki arkusza dołczona jest karta odpowiedzi, któr wypełnia egzaminator. yczymy powodzenia! Za rozwizanie wszystkich zada mona otrzyma 30 punktów (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) PESEL ZDAJCEGO

2 2 Egzamin maturalny z historii Arkusz I Zadanie 1. (1 pkt) Z jakiego okresu dziejów ludzkich pochodzi to malowidło (ryt naskalny)? Podkrel właciw nazw. paleolit neolit Zadanie 2. (1 pkt) Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli wymienionych niej twórców kultury greckiej złotego wieku. Ajschylos, Arystofanes, Demokryt, Eurypides, Fidiasz, Herodot, Poliklet, Platon, Sokrates, Tukidydes; DRAMAT DZIEJOPISARSTWO FILOZOFIA RZEBA Zadanie 3. (1 pkt) Podaj autorów poniszych charakterystycznych powiedze: A. Wszystko płynie i niepodobna wstpi dwa razy do tej samej rzeki.... B. Przewyszałem wszystkich autorytetem, ale władzy nie miałem wicej ni inni koledzy na urzdzie.... C. To wiem, e nic nie wiem....

3 Egzamin maturalny z historii 3 Arkusz I Zadanie 4. (1 pkt) Podane poniej wydarzenia uporzdkuj w kolejnoci chronologicznej: A. Konkordat wormacki, B. Koronacja cesarza Karola Wielkiego, C. Pocztki tronu elekcyjnego w Niemczech, D. Zdobycie Konstantynopola przez krzyowców, E. Zjazd gnienieski. Zadanie 5. (1 pkt) Wród podanych poniej zda znajduje si zdanie fałszywe. Napisz je tak, by zawierało poprawn informacj. A. Cesarz rzymski Henryk III i Jarosław Mdry ksi kijowski pomogli ksiciu Kazimierzowi odzyska władz w Polsce. B. Mieszko Stary został wypdzony z Krakowa przez brata Kazimierza w roku C. W trakcie wojny z Polsk w latach Krzyacy zajli: Ziemi Dobrzysk, Kujawy i Pomorze Gdaskie. D. W dniu mierci Władysława Łokietka poza granicami pastwa polskiego znajdowały si m.in.: Pomorze, lsk i Mazowsze. Zadanie 6. (1 pkt) Osadnictwo czynszowe na prawie niemieckim przyniosło daleko idce przeobraenia ycia wsi w stosunkach prawnych. Podaj dwa przykłady zmian charakterystycznych dla tej sfery

4 4 Egzamin maturalny z historii Arkusz I Zadanie 7. (1 pkt) Wybierz dwa najwaniejsze skutki wojny trzynastoletniej dla Krzyaków. (Zakrel odpowiednie litery). A. Moliwo wstpowania Polaków do Zakonu. B. Utrata Pomorza Gdaskiego przez Zakon. C. Zniszczenia wojenne. D. Wyludnienie pastwa. E. Rozcignicie zwierzchnictwa politycznego Polski nad Zakonem. Zadanie 8. (1 pkt) Uzupełnij schemat. Imiona monarchów wpisz w odpowiednie miejsce w schemacie, a strzałkami dokocz oznaczenie stopnia pokrewiestwa. Aleksander Władysław III Warneczyk Jan Olbracht Zygmunt August Kazimierz Jagielloczyk Zygmunt Stary Władysław Jagiełło Jagiellonowie na tronie polskim Zadanie 9. (1 pkt) Obok wymienionych rodzajów wojsk polskich wpisz wiek ich utworzenia. A. Druyna... B. Wojsko kwarciane... C. Piechota wybraniecka... D. Kawaleria narodowa...

5 Egzamin maturalny z historii 5 Arkusz I Zadanie 10. (1 pkt) Wymie dwie najbardziej charakterystyczne cechy stylu architektonicznego budynku znajdujcego si w centrum ilustracji Zadanie 11. (2 pkt) Posegreguj podane informacje dotyczce odkry geograficznych, wpisujc znajdujce si przy nich litery we właciwe miejsca w tabeli. przyczyny odkry geograficznych skutki odkry geograficznych A. Brutalna chrystianizacja. B. Ciekawo wiata. C. Likwidacja wielkich cywilizacji Ameryki rodkowej. D. Napływ kruszców szlachetnych do Europy. E. Powstanie imperiów kolonialnych. F. Powstanie nowych grup społecznych w Nowym wiecie. G. Przejcie handlu z Dalekim Wschodem przez Turcj. H. Przyspieszenie rozwoju potgi Hiszpanii i Portugalii.

6 6 Egzamin maturalny z historii Arkusz I Zadanie 12. (1 pkt) Napisz, jakie pojcia zostały zdefiniowane poniej: A. Zjazd szlachty danej ziemi, jako forma demokracji bezporedniej.... B. Szlacheckie gospodarstwo rolne o charakterze towarowo-pieninym funkcjonujce w oparciu o paszczyzn.... C. Szlachecka ideologia XVII wieku, której podstaw był kult przywilejów stanowych, wolnoci, równoci i chrzecijaskiego mesjanizmu, łczcych szlacht w obrbie całego pastwa.... Zadanie 13. (1 pkt) Uporzdkuj władców polskich wg kolejnoci panowania, wpisujc w wykropkowane miejsce obok postaci cyfr. A. Mieszko I... B. Jan Kazimierz... C. Zygmunt II August.. D. Kazimierz Odnowiciel... E. Władysław Herman... F. Władysław Jagiełło... G. Przemysł II... H. Aleksander I Jagielloczyk... I. August II Mocny..

7 Egzamin maturalny z historii 7 Arkusz I Zadanie 14. (1 pkt) Napisz, jak inn nazw nosiło kade z wymienionych wydarze historycznych. A. Epidemia dumy w Europie w 1348 roku.... B. Bezkrwawy przewrót w Anglii w XVII wieku, w wyniku którego tron przejł Wilhelm Oraski.... C. Zbuntowany parlament paryski w XVII wieku.... Zadanie 15. (2 pkt) Uzupełnij diagram (wpisujc daty), a nastpnie wyjanij jednym zdaniem skutki wydarzenia, którego rok jest w nim ukryty. bitwa pod Kłuszynem usunicie Arian z Polski układ w Perejasławiu traktat w Buczaczu Zadanie 16. (1 pkt) Sporód wymienionych powsta podkrel te, w których działania regularnych jednostek wojskowych przewaały nad walk partyzanck: insurekcja kociuszkowska, powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, III powstanie lskie

8 8 Egzamin maturalny z historii Arkusz I Zadanie 17. (3 pkt) Wypełnij tabelk, a nastpnie wpisz na mapie we właciwym miejscu numery wszystkich rozbiorów Polski z podaniem nazwy pastwa, które przejło zaznaczone ziemie. Polecenie wykonaj kodem np. I-A, II-R, III-P. nr rozbioru pastwa zaborcze BAŁTYK P R U S Y R O S J A AUSTRIA

9 Egzamin maturalny z historii 9 Arkusz I Zadanie 18. (1 pkt) Po utracie niepodległoci, polscy twórcy - podobnie jak politycy - zajmowali swe stanowiska wobec sprawy niepodległoci Polski. Przyporzdkuj dzieła do koncepcji, wpisujc w wykropkowane miejsca odpowiedni liter: Kordian Juliusza Słowackiego... Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej... Pan Tadeusz Adama Mickiewicza... Ksigi narodu i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza... A. Romantyczna idea powstacza. B. Mesjanizm. C. Pozytywistyczna idea pracy organicznej. Zadanie 19. (2 pkt) Karykatura przedstawia krojenie chiskiego ciasta około 1900 r. jako dowód penetracji gospodarczej tego kraju przez mocarstwa. Rozpoznaj przynajmniej dwie postacie reprezentujce konkretne pastwa. Nazwy pastw wypisz pod numerami: Tymi samymi numerami oznacz postacie na ilustracji.

10 10 Egzamin maturalny z historii Arkusz I Zadanie 20. (1 pkt) Wród formacji polskich, walczcych w pierwszej wojnie wiatowej podkrel t, która walczyła po stronie pastw centralnych: Legiony Polskie, Legion Puławski, Legion Bajoski, Błkitna Armia. Zadanie 21. (1 pkt) Sporód niej wymienionych cech wybierz tylko te, które charakteryzowały wielki kryzys gospodarczy w okresie dwudziestolecia midzywojennego. (Zakrel odpowiednie litery). A. Dotknł tylko Stany Zjednoczone. B. Gwałtownie spadła produkcja we wszystkich dziedzinach przemysłu. C. Objł przemysł, rolnictwo, finanse i handel. D. Objł tylko cz dziedzin gospodarki. E. Spadły dochody ludnoci. F. Zaostrzyła si sytuacja społeczna. G. Zmniejszyło si bezrobocie. H. Zmniejszyło si zatrudnienie. Zadanie 22. (1 pkt) Napisz, z czyjej biografii (imi i nazwisko) pochodz ponisze stwierdzenia. A. Działacz polskiego i midzynarodowego ruchu komunistycznego. Od 1926 r. przebywał w ZSRR, gdzie został kadrowym funkcjonariuszem NKWD. Przebywał tam równie w pierwszych latach II wojny wiatowej. Od 1943 r. w Warszawie, gdzie wszedł do cisłego kierownictwa PPR. Odegrał kluczow rol we wprowadzeniu władzy komunistycznej w Polsce. Stał na czele delegacji polskiej na konferencji poczdamskiej.... B. Działacz ruchu ludowego, polityk. Od lipca 1943 r. premier rzdu RP na emigracji. Uznał realia jałtaskie. Po dymisji wrócił do Polski jako wicepremier Tymczasowego Rzdu Jednoci Narodowej. Przywódca legalnej opozycji, wystpujacej przeciwko polityce komunistów w Polsce.... C. Generał, polityk. W czasie I wojny wiatowej oficer kawalerii w armii rosyjskiej, uczestnik kampanii wrzeniowej, internowany w ZSRR. Od sierpnia 1941 r. dowódca Armii Polskiej w ZSRR. Przeciwnik polityki kompromisów z ZSRR i polskimi komunistami....

11 Egzamin maturalny z historii 11 Arkusz I Zadanie 23. (2 pkt) Podaj daty (miesic oraz rok) i nazwy wydarze, których wyniki zaznaczono na mapie. linia cigła... linia przerywana... Zadanie 24. (1 pkt) Podaj daty roczne: wojny koreaskiej... wojny szeciodniowej... konfliktu falklandzkiego...

12 12 Egzamin maturalny z historii Arkusz I BRUDNOPIS

13 Miejsce na naklejk z kodem (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) KOD ZDAJCEGO MHI-W2G1P-021 EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII STAROYTNO i REDNIOWIECZE Arkusz II Czas pracy 90 minut ARKUSZ II MAJ ROK 2003 Instrukcja dla zdajcego 1. Prosz sprawdzi, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak naley zgłosi przewodniczcemu zespołu nadzorujcego egzamin. 2. Prosz uwanie czyta wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba zapisa czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 4. Prosz pisa tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisa ołówkiem 5. Nie wolno uywa korektora. 6. Błdne zapisy trzeba wyranie przekreli. 7. Wszelkie notatki naley sporzdza tylko w brudnopisie, który nie bdzie oceniany. 8. Obok kadego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr mona uzyska za jego poprawne rozwizanie. 9. Do ostatniej kartki arkusza dołczona jest karta odpowiedzi, któr wypełnia egzaminator. yczymy powodzenia! Za rozwizanie wszystkich zada mona otrzyma 40 punktów (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) PESEL ZDAJCEGO

14 2 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze ródło A Piotr z Dusburga o ustanowieniu Zakonu Domu Niemieckiego (Piotr z Dusburga (XIII/XIV w.) historyk niemiecki, kapelan wielkiego mistrza zakonu krzyackiego, autor kroniki dziejów zakonu krzyackiego) Roku Jego wcielenia 1190, w tym czasie, kiedy miasto Akka było oblegane przez chrzecijan i z łask bo odzyskane z rk niewiernych, w wojsku chrzecijaskim znajdowali si pewni poboni ludzie z miast Bremy i Lubeki, którzy, powodowani miłosierdziem, widzc cierpicych na róne i cikie niedostatki i dokuczliw ndz chorych w tyme wojsku, załoyli szpital w namiocie swoim zbudowanym z agla jakiego okrtu, nazywanego cocka w jzyku niemieckim. Gdzie zebrawszy wspomnianych chorych, słuyli im pokornie i z powiceniem, i zarzdzajc dobrami przez Boga powierzonymi, miłosiernie opiekowali si [chorymi] uwaajc, e w osobie kadego chorego lub ubogiego podejmuj samego Chrystusa. [...] Papie, wysłuchawszy poselstwa, nakłoniony pobonymi probami proszcych, ustanowił we wspomnianym szpitalu reguł braci szpitala Jerozolimskiego wobec ubogich i chorych, [...] zezwalajc braciom wspomnianego szpitala na uywanie czarnego krzya i białego płaszcza, oraz przyzwolił, aby wszystkich wolnoci, immunitetów i zwolnie uywali. [...] W taki sposób wic został załoony, zatwierdzony i obdarowany licznymi przywilejami czcigodny ten Zakon Rycerski Braci Szpitala Jerozolimskiego witej Marii Domu Niemieckiego. ródło B Bulla papiea Celestyna III z 1196 r. Celestyn biskup, sługa sług, w Bogu umiłowanym synom, braciom szpitala Najwitszej Marii Niemców w Jerozolimie, tak obecnym, jak i w przyszłoci [...] wspomniany szpital Najwitszej Marii Niemców w Jerozolimie, w którym jestecie oddani słubie boej, pod opiek w. Piotra i nasz przyjmujemy i tym oto pismem potwierdzamy przywilej ustanawiajc, aby wszystkie posiadłoci, wszystkie dobra, które ten szpital obecnie sprawiedliwie i kanonicznie posiada, lub które moe otrzyma w przyszłoci z pozwolenia papiey, łaski królów i ksit, ofiar wiernych lub innymi prawymi rodkami, pozostawały trwale i nienaruszone wam i waszym nastpcom. [...] Nikt nie omieli si da od was lub wymusza dziesiciny z tego, co sami pozyskacie, własnymi rkami i własnym kosztem uprawiacie albo z hodowli zwierzt waszych. ródło C Schemat organizacyjny zakonu krzyackiego w Europie

15 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze 3 ródło D Nadanie dla Krzyaków w Polsce dzielnicowej (1230 r.) Ja Konrad, z Boego miłosierdzia ksi Mazowsza i Kujaw [...], podaj do wiadomoci, e z uwagi na nagrod niebiesk i zbawienie duszy mojej oraz dla obrony wiernych, [...] nadałem Marii w. i braciom Zakonu Niemieckiego całe terytorium chełmiskie niepodzielnie ze wszystkimi przynalenociami od tego miejsca, gdzie Drwca opuszcza granice Prus, wzdłu rzeki a do Wisły, a Wisł a do Ossy i biegiem Ossy a do granicy Prus, na wieczyste posiadanie z całym poytkiem i wszelk wolnoci [...]. Owi za bracia przyrzekli te mnie i wszystkim moim dziedzicom, e z cał wiernoci wraz z nami walczy bd kadego czasu stosownie do woli Boej i wedle swej monoci przeciw wrogom Chrystusa i naszym, mianowicie przeciw wszystkim poganom [...]. ródło E Niemieckie pa stwa zakonne nad Bałtykiem

16 4 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze ródło F Zdobycie Gda ska przez Krzyaków Mistrz i Krzyacy Pruscy, jli myle o zagarnieniu całego Pomorza. Majc przeto zebrane w znacznej liczbie i potne wojsko, i przygotowane do wojny zasoby, nagłym pochodem wtargnli do kraju, i miasto Gdask, zostajce wtedy pod władz ksicia Władysława, w sam dzie w. Dominika, w którym z powodu przypadajcego jarmarku lud zazwyczaj licznie si do niego zgromadza, obleniem cisnł. Wstrzymało miasto przez dni kilkanacie takowe oblenie, gdy rycerstwo i szlachta walecznie go broniło; ale nareszcie przez zdrad niektórych mieszczan gdaskich rodu teutoskiego, którzy o poddanie miasta z Krzyakami tajemnie si byli umówili, w nocy otwarte im zostało i nieprzyjaciele wpuszczeni jedn bram miasto opanowali. [...] Najprzód bowiem wezwani przez ksicia Władysława Łokietka do obrony gdaskiego zamku, wypdziwszy z niego najwiksz sromot tych, którym sta si mieli pomoc, sami zamek opanowali. [...] ródło G Z zezna wiadków w procesie polsko-krzyackim w Warszawie w 1339 r. Piotr, proboszcz łczycki, powiedział, e po mierci tego (ks. Przemysława Wielkopolskiego) wszyscy rycerze Pomorza i Królestwa Polskiego przyjli Władysława na pana Pomorza i króla Polski. [...] Mateusz, archidiakon płocki, stwierdził, e Pomorze jest czci Królestwa, powiedział take, e jeden i ten sam jzyk jest na Pomorzu i w Polsce, poniewa wszyscy mówi po polsku. [...] Goczwinus de Rikalicz, mieszczanin z Szadka, twierdzi, e ksi łczycki z Polski, który był ksiciem Ziemi Dobrzyskiej, jest sam Polakiem i sam jego ojciec i jego przodkowie, którzy zawsze dzieryli wymienion ziemi, byli Polakami i równie uwaali, e pochodz z Polski, a ludzie owej Ziemi Dobrzyskiej mówi po polsku, jak w ziemi, która jest czci Królestwa Polski i w granicach tego Królestwa. Janisław, arcybiskup gnienieski, twierdzi, e Królestwo Polski rozciga si a do rzeki Ossy i wymieniona Ziemia Chełmiska jest czci Królestwa Polski i w granicach tego Królestwa [...], e pan król jest panem wszystkich ziem pozostajcych w obrbie Królestwa Polski i daje je komu chce i komu chce odbiera. [...] ródło H Fragment wystpienia Pawła Włodkowica na soborze w Konstancji Niewiernym wolno bez popełniania grzechu włada posiadłociami i majtkami oraz dziery władz, gdy wszystkie te rzeczy stworzone zostały nie tylko dla wiernych [chrzecijan], ale dla wszystkich istot rozumnych [ludzi] [...]. Z tego płynie wniosek [...], e nie wolno niewiernym odbiera ich posiadłoci i majtków ani te ich władzy, gdy rzeczami tymi władaj bez popełnienia grzechu i z woli Boskiej. Do tych wniosków doprowadza tekst z ksigi Exodus XX, a mianowicie: Nie zabijaj. Nie kradnij, które to słowa zakazuj wszelkiego rabunku i wszelkiego gwałtu [...].

17 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze 5 ródło I Zmiany terytorialne po wojnie trzynastoletniej ródło J Akt sekularyzacji Prus Margrabia Albrecht, ks. pruski, oraz jego nastpcy bd obowizani składa Nam takie przyrzeczenie uległoci, e gdybymy z racji owej ugody lub nadania lenna zostali zaatakowani przez jakiegokolwiek ksicia lub pastwo, wtedy margrabia Albrecht, wzgldnie jego nastpcy maj Naszemu Królestwu przyj wszdzie z pomoc we własnej osobie wraz ze wszystkimi swymi poddanymi i z cał sw sił. Nawzajem za My i Nasi Nastpcy bdziemy obowizani w podobnym wypadku to samo uczyni. Gdyby za zdarzyło si, e My i Królestwo Polskie zostan napadnici z jakiej innej przyczyny czy to ze strony niewiernych, czy to innego nieprzyjaciela, a My sami osobicie z poddanymi Naszymi wyruszymy na wojn, wtedy margrabia Albrecht lub jego rzeczeni nastpcy maj z Nami ze stu uzbrojonymi jezdnymi wyruszy i słuy Nam w granicach ziemi pruskiej. Gdybymy za zechcieli wyprowadzi go lub jego nastpców poza granice Prus, bdziemy odtd obowizani wypłaca owym stu jezdnym ołd, jaki wypłaca si zwykle bdzie innym Naszym najemnym jezdnym. [...]

18 6 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze ródło K Traktat krakowski w ocenie współczesnych historyków 1. [...] W kwietniu 1525 r. Albrecht złoył na rynku w Krakowie hołd z dziedzicznego ksistwa Prus. Został on zobowizany do pomocy zbrojnej i otrzymał godno senatora królestwa. Polska uzyskiwała prawo powoływania sdu apelacyjnego do rozstrzygania sporów midzy ksiciem i jego poddanymi. W ziemi pruskiej przestał istnie Zakon Krzyacki, powstawał natomiast twór pastwowy, który [...] zabezpieczał Polsk od północy. Spekulacje te w dalszej przyszłoci okazały si zawodne, na razie jednak Jagiellonowie uzyskali nad Bałtykiem powane znaczenie polityczne. [...] 2. [...] Traktat ten doczekał si rónych ocen. [...] Jedno jest pewne, e był on zawarty wbrew woli szlachty, która w 1525 r. uchwaliła wysokie podatki na wcielenie ksistwa do Korony. Tak wic obserwatorzy rozgrywajcych si wówczas zdarze w wielu wypadkach oceniali posunicie króla ujemnie. Słusznie pisał dyplomata polski Dantyszek, e nie powinno si pomin adnej sposobnoci, aeby wej w posiadanie tego kraju, skd tyle nieszcz od dawnych czasów spadło na Polsk. Inni zdawali sobie spraw, jak niebezpieczne dla Polski bdzie oddanie tej prowincji przedstawicielowi monej rodziny ksit niemieckich. [...] W sumie te trudno nie zgodzi si, e ten krok polityczny Zygmunta I był krokiem fałszywym [...]. Wprawdzie klauzula, e w wypadku wymarcia linii Albrechta i jego braci ksistwo ma powróci do Polski, osłabiała w jakim stopniu zastrzeenia wobec tego kroku, ale przecie w momencie zawierania traktatu trudno było przewidzie, e istotnie ta linia wymrze tak szybko. [...] 3. [...] Traktat krakowski przyniósł wic dalsze wzmocnienie pozycji Polski nad Bałtykiem. Zamiast Zakonu lennikiem Polski stał si władca skłócony wskutek sekularyzacji Zakonu z cesarzem i papieem i tylko w Polsce mogcy liczy na opiek. [...] ródła informacji w arkuszu egzaminacyjnym cyt. za: 1. Czapliski. W., Zarys dziejów Polski do roku 1864, Kraków 1985, 2. Dowiat J., Historia dla klasy I Liceum Ogólnokształccego, Warszawa 1979, 3. Gierowski J., Leszczyski J., Historia dla klasy II Liceum Ogólnokształccego, Warszawa 1987, 4. Nanke C., Wypisy do nauki historii nowoytnej, Lwów 1929, 5. Polska myl demokratyczna w cigu wieków. Antologia, Warszawa 1987, 6. Samsonowicz H., Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1990, 7. Teksty ródłowe do nauki historii w szkole, nr 10 i nr 12, Warszawa 1959, 8. Wiek V-XV w ródłach. Wybór tekstów ródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów. Opracowali M. Sobaska i S. B. Lenard, Warszawa 1997;

19 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze 7 ARKUSZ ODPOWIEDZI Zapoznaj si z materiałami ródłowymi. Odpowiedz na wszystkie pytania. Na podstawie ródła A Zadanie 25. (2 pkt) Podaj 2 cele działalnoci Zakonu na przełomie XII i XIII wieku Na podstawie ródeł A i B Zadanie 26. (4 pkt) Podaj 4 przywileje, jakie uzyskał Zakon Zapoznaj si ze ródłem C Zadanie 27. (1 pkt) Okrel zasad organizacyjn Zakonu

20 8 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze Zapoznaj si ze ródłami D i E Zadanie 28. (1 pkt) Odpowiedz na pytanie, która z ziem polskich stała si siedzib Zakonu.... Na podstawie ródeł D i E Zadanie 29. (3 pkt) Podaj 3 ziemie, na które była skierowana ekspansja Zakonu w XIII i XIV w Na podstawie ródła E Zadanie 30. (2 pkt) Wymie 2 pastwa zakonne, które istniały na pocztku XIV w. w Europie północno-wschodniej Na podstawie ródła F Zadanie 31. (2 pkt) Wymie 2 okolicznoci, które ułatwiły Zakonowi Krzyackiemu zagarnicie Pomorza Gdaskiego

21 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze 9 Na podstawie ródła G Zadanie 32. (4 pkt) Sformułuj 4 pytania, na jakie mogli odpowiada wiadkowie Na podstawie ródła G Zadanie 33. (1 pkt) Okrel wspólny sens tych wypowiedzi Na podstawie ródła H Zadanie 34. (3 pkt) Sformułuj 3 zarzuty, jakie postawił Zakonowi Krzyackiemu Paweł Włodkowic

22 10 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze Zadanie 35. (5 pkt) Uzupełnij legend do ródła I. Na podstawie wiedzy pozaródłowej Zadanie 36. (4 pkt) Wymie 4 korzyci gospodarcze, jakie przyniósł Polsce II pokój toruski

23 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze 11 Na podstawie ródła J Zadanie 37. (4 pkt) Wymie 2 zobowizania militarne kadej ze stron układu Na podstawie ródła K Zadanie 38. (4 pkt) Wymie 2 korzyci i 2 zagroenia, wynikajce z traktatu (w opinii historyków)

24 12 Egzamin maturalny z historii Arkusz II staroytno i redniowiecze Brudnopis

25 Miejsce na naklejk z kodem (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) KOD ZDAJCEGO MHI-W2H1P-021 EGZAMIN MATURALNY Z HISTORII CZASY NOWOYTNE DO ROKU 1815 ARKUSZ II Arkusz II MAJ ROK 2003 Instrukcja dla zdajcego Czas pracy 90 minut 1. Prosz sprawdzi, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 12 stron. Ewentualny brak naley zgłosi przewodniczcemu zespołu nadzorujcego egzamin. 2. Prosz uwanie czyta wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba zapisa czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 4. Prosz pisa tylko w kolorze niebieskim lub czarnym; nie pisa ołówkiem 5. Nie wolno uywa korektora. 6. Błdne zapisy trzeba wyranie przekreli. 7. Wszelkie notatki naley sporzdza tylko w brudnopisie, który nie bdzie oceniany. 8. Obok kadego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr mona uzyska za jego poprawne rozwizanie. 9. Do ostatniej kartki arkusza dołczona jest karta odpowiedzi, któr wypełnia egzaminator. Za rozwizanie wszystkich zada mona otrzyma 40 punktów yczymy powodzenia! (Wpisuje zdajcy przed rozpoczciem pracy) PESEL ZDAJCEGO

26 2 Egzamin maturalny z historii Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 ródło A Artykuły henrykowskie z 1573 r. l. I za ywota naszego my i potomkowie nasi królowie polscy i ci wielkie ksita Litewskie, Ruskie, Mazowieckie, mudzkie, Kijowskie, Wołyskie, Inflanckie i innych pastw, nie mamy mianowa ani obiera jakiego, składa adnym sposobem ani kształtem wymylonym, króla, na pastwo sukcesora naszego sadza, a to dlatego, aby zawdy wiecznymi czasy po zejciu naszym i potomków naszych wolne obieranie zostało wszem stanom koronnym; dla czego i tytułu dziedzica uywa nie mamy ani potomkowie nasi, królowie polscy. 21. A jelibymy (czego Boe uchowaj) co przeciw prawom, wolnociom, artykułom, kondycjom wykroczyli albo czego nie wypełnili, tedy obywatele koronni obojga narodu od posłuszestwa i wiary nam powinnej wolne czyniemy i panowania. ródło B ródła ikonograficzne

27 Egzamin maturalny z historii 3 Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 ródło C Fragment Kroniki Marcina Bielskiego (Marcin Bielski ( ) kronikarz i poeta; autor Kroniki wszystkiego wiata, wydanej po raz pierwszy w Krakowie w 1551 r.) Tego roku miesica kwietnia zjechały si wszystkie stany koronne, tak duchowne, jako i wieckie, na dzie naznaczony elekcjej pod Warszaw u wsi Kamienia [...]. Województwa wszystkie osobno si zjedały: a midzy nimi w porodku rozbito namioty królewskie do obierania przyszłego króla [...]. Przesłuchawszy wszystkich poselstw do elekcjej swym porzdkiem przystpili. [...] Take gdy si raz i drugi obeszli wszyscy, przyszło do tego, e i liczb głosów i wielkoci poytków Henryk ksi andegaweski [...] inne wszystkie przewyszał. (Było to w sobot, 9 maja. Cz senatorów i szlachty rónowierczej w obawie przed Henrykiem, którego uwaano za sprawc nocy w. Bartłomieja, zrobiła secesj do pobliskiej wsi Grochowa i groc wyborem innego króla, starała si wymusi uznanie tolerancji religijnej. W poniedziałek 11 maja, pod wieczór, wród targów midzy przedstawicielem secesjonistów Andrzejem Górk a arcybiskupem Uchaskim) [...] okrzyk si wielki stał, tak od tych, co w kole siedzieli, jako i od tych, co wokoło stali, a i po polu wszdzie od ufca do ufca krzyki szły, a wszyscy: Henryk, Henryk, ksi andegaweski krzyczeli.(...) A zatem te ks. Arcybiskup nominował go. Zaczym dopiero wrzask, trzask, po polu wszdzie bbnów, trb słycha było, strzelanie z dział, co tak na godzin prawie trwało. A potem wszyscy do miasta wskok na koniech pobieeli i do kocioła w. Jana weszli i tam Te Deum Laudamus piewali. Wszdzie, gdzie pojrzał, rado była wielka ludzi. (Dopiero po zaprzysieniu przez posłów francuskich paktów i konfederacji warszawskiej marszałek koronny Firlej, protestant, kazał obwoła Henryka królem.)

28 4 Egzamin maturalny z historii Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 ródło D Fragmenty listu markizy de Sévigné o wyborze polskiego króla (Markiza de Sévigné - Maria de Rabutin Chantal ( ) pisarka francuska, autorka Listów (do córki) o wybitnej wartoci literackiej i historycznej) Pary, pitek 22 grudnia (1673) Oto wie z Europy, która utkwiła mi w głowie: przekazuj Ci j wbrew moim obyczajom. Wiedz, moja duszko, e król Polski umarł. Ów wielki hetman, m panny d'arquien, stoi na czele armii przeciw Turkom. Wygrał bitw tak wan, tak znaczn, e pitnacie tysicy Turków zostało na placu. Wził w niewol dwóch paszów; zamieszkał w generalskim namiocie, a zwycistwo to tak jest wielkie, i nikt nie wtpi, e zostanie królem, tym bardziej, e stoi na czele armii, a los zawsze sprzyja wielkim wojownikom. ródło E Fragment Pamitników ksicia Saint-Simona o kandydaturze ksicia Conti do tronu polskiego i walce wyborczej (ksi Louis de Rouvroy de Saint-Simon ( ) pamitnikarz francuski, autor Pamitników, które stanowi barwn kronik ycia dworu za panowania Ludwika XIV i w okresie regencji) W tyme roku [1696] inna mier wywołała wicej rozgłosu na wiecie i miała wiksze nastpstwa. Mam na myli nagły zgon sławnego króla polskiego Jana Sobieskiego. [...]Król [Ludwik XIV] przyspieszył umylnie powrót wszystkich ksit krwi z wojska, by nie okaza, którego z nich bardziej pragnie widzie. Ksidz de Polignac, ambasador nasz w Polsce, sdził, e uda mu si na elekcji przeprowadzi wybór ksicia Conti. Doniósł o tym a król, który by si chtnie pozbył ksicia tak zasłuonego i powszechnie znanego, a przy tym niezbyt przeze lubianego, wszystkie myli obrócił na wyniesienie go na tron polski. Kandydatami byli: elektorzy bawarski, saski, palatyn, ksi Lotaryski. Pomimo e Polacy wypowiedzieli si przeciw Piastowi, synowie zmarłego króla, zarówno na skutek zwyczaju, jak i zasług tak wielkiego człowieka, jakim był Jan Sobieski, równie mieliby za sob wiele głosów. [...] Król chciał wic zobaczy, co ksi Conti zdoła osign. Par razy rozmawiał z nim sam na sam, co si nigdy przedtem nie zdarzało. Sprzedał za szeset tysicy liwrów ziemie rónym finansistom z prawem odkupu w cigu trzech lat za t sam cen. Pienidze uzyskane w ten sposób posłano do Polski. [...] Z Polski zaczły nadchodzi wieci ju mniej pomylne. Ze zdziwieniem dowiedziano si, i ksidz de Polignac poszedł znacznie za daleko w obietnicach, midzy innymi zobowizał si, e ksi Conti zdobdzie własnymi rodkami Kamieniec Podolski, zajty przez Turków, i e dokona tego przed koronacj. [...] Ksidz de Châteauneuf, przybywajc do Polski, zastał tu ju królewicza Jakuba pogodzonego z królow matk, a ksidza de Polignac perorujcego przeciwko niej i jej stronnictwu, nie liczc si z niczym, gdy zawiedziona w nadziejach co do synów, zwizała si z cesarzem, ten za z braku pienidzy porzucił ksicia Lotaryskiego i popierał otwarcie elektora saskiego, jedynego ju teraz rywala ksicia Conti. Elektor saski wyrzekł si religii protestanckiej na rce ksicia Sachsen-Naumburg, biskupa Raab, namitnie przywizanego do Austrii. Obiecał dwanacie milionów, utrzymanie wielu wojsk, zwłaszcza piechoty, najpotrzebniejszej dla odzyskania Kamieca, nastpnie zobowizał si przyłczy do Polski lsk oraz uzyska na to zgod cesarza za cen odstpienia mu pewnych ziem saskich. Zapewnił te sobie poparcie Moskwy i spokój ze strony władców skandynawskich.

29 Egzamin maturalny z historii 5 Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 ródło F Traktat tzw. Loewenwolda z 1732/1733 roku [Trzy mocarstwa postanowiły] uy wszelkich rodków zgodnych z polsk konstytucj, aby na elekcji wybrano króla, który byłby w stanie utrzyma pokój i dobre stosunki z ssiadujcymi pastwami; dowiadczenie wykazało, e francuska partia w Polsce wznieca cigle niepokoje przeciw cesarzowi i królowi pruskiemu, a równoczenie intrygami w Konstantynopolu zagraa Rosji [...]. W Polsce moe powsta stronnictwo popierajce Stanisława i podburzajce do czynów bezprawnych i przeciwnych postanowieniom Rzeczypospolitej [na mocy konstytucji sejmowych Leszczyski został ogłoszony banit, a co za tym idzie nie mógł piastowa urzdów], sojusznicy przeto zobowizuj si w czasie elekcji wystawi na polskich granicach armie, nie w celu narzucenia wyboru sił orn, lecz aby ochrania polsk wolno od wszelkiego skrpowania ze strony pastw postronnych. ródło G Ustawa rzdowa z dn. 3 maja 1791 r. Tron polski elekcyjnym przez familie mie na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane klski bezkrólewiów, periodycznie rzd wywracajcych, powinno ubezpieczenia losu kadego mieszkaca ziemi polskiej i zamknicia na zawsze drogi wpływom mocarstw zagranicznych, pami wietnoci i szczcia ojczyzny naszej za czasów familii cigle panujcych, potrzeba odwrócenia od ambicji tronu obcych i monych Polaków, zwrócenia do jednomylnego wolnoci narodowej pielgnowania, wskazały roztropnoci naszej oddanie tronu polskiego prawem nastpstwa. Stanowimy przeto, i po yciu, jakiego nam dobro Boska pozwoli, elektor dzisiejszy Saski w Polsce królowa bdzie. Dynastia przyszłych królów polskich zacznie si na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego elektora Saskiego, którego sukcesorom de lumbis[prawym nastpcom, nastpcom z prawego łoa] z płci mskiej tron polski przeznaczamy. Najstarszy syn króla panujcego po ojcu na tron nastpowa ma. ródła informacji w arkuszu egzaminacyjnym cyt. za: 1. Artykuły henrykowskie, opracował Z. Kaczmarczyk, Pozna 1946, 2. Cegielski T., Zieliska K., Historia. Podrcznik dla 2 klasy liceum ogólnokształccego, Warszawa 1993, 3. Gierowski J., Polska w latach , Kraków 2000, 4. Link-Lenczewski A., Rzeczpospolita na rozdrou , Kraków 1994, 5. Sczaniecki M., Wybór ródeł do historii pastwa i prawa w dobie nowoytnej, cz. I, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1987, 6. Teksty ródłowe do nauki historii w szkole redniej, zeszyt 33, Kraków 1928;

30 6 Egzamin maturalny z historii Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 ARKUSZ ODPOWIEDZI Zapoznaj si z materiałami ródłowymi. Odpowiedz na wszystkie pytania. Na podstawie ródła A: Zadanie 25. (1 pkt) Nazwij sposób powoływania władców na tron polski po 1573 roku. Zadanie 26. (2 pkt) Napisz, jak mogła postpi szlachta w przypadku nieprzestrzegania przez króla prawa. Porównaj informacje zawarte w ródłach B i C, a nastpnie: Zadanie 27. (2 pkt) Wypisz dwie najwaniejsze informacje widoczne na ilustracjach. Zadanie 28. (2 pkt) Podaj nazw budynku widocznego na ilustracji (ródło C) i napisz jak pełnił funkcj.

31 Egzamin maturalny z historii 7 Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 Zadanie 29. (6 pkt) Opisz procedur wyboru króla. Na podstawie ródła D odpowiedz na nastpujce pytania: Zadanie 30. (1 pkt) O mierci, którego władcy pisze markiza? Zadanie 31. (1 pkt) Z jakim wydarzeniem zbiegła si jego mier? Zadanie 32. (1 pkt) Kto według autorki listu ma szans zosta królem?

32 8 Egzamin maturalny z historii Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 Zadanie 33. (2 pkt) Wymie dwa argumenty przemawiajce za t kandydatur. Na podstawie ródła E: Zadanie 34. (4 pkt) Wska, którzy z kandydatów mieli najwiksze szanse na wybór. Uzasadnij swoj decyzj. Zadanie 35. (1 pkt) Podaj, kogo popierało dawne stronnictwo Jakuba Sobieskiego.

33 Egzamin maturalny z historii 9 Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 Zadanie 36. (3 pkt) Jakich sfer ycia dotyczyły obietnice składane przez pretendentów do tronu polskiego? Wymie co najmniej trzy. Na podstawie ródła F: Zadanie 37. (1 pkt) Napisz, jakie pastwa zawarły traktat Loewenwolda. Zadanie 38. (2 pkt) Wyjanij, na czym polegała wspólnota interesów tych pastw.

34 10 Egzamin maturalny z historii Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 Zadanie 39. (1 pkt) Podaj uzasadnienie zawarcia tego traktatu. Na podstawie ródła G: Zadanie 40. (2 pkt) Napisz, jak decyzj w sprawie obsady tronu polskiego zawierała Konstytucja 3 maja. Zadanie 41. (2 pkt) Zacytuj fragment wiadczcy o odstpstwie od przyjtej zasady. Zadanie 42. (2 pkt) Wyjanij, na czym polegało to odstpstwo.

35 Egzamin maturalny z historii 11 Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 Zadanie 43. (4 pkt) Na podstawie wszystkich tekstów wymie co najmniej cztery negatywne skutki wyboru króla wg sposobu ustalonego w 1573 roku

36 12 Egzamin maturalny z historii Arkusz II czasy nowoytne do roku 1815 BRUDNOPIS