SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO. Prawo rodzinne i opiekuńcze. Tom wydanie

Transkrypt

1

2 SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo rodzinne i opiekuńcze Tom wydanie

3 SYSTEM PRAWA PRYWATNEGO Prawo rodzinne i opiekuńcze Tom wydanie REDAKTOR NACZELNY SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO ZBIGNIEW RADWAŃSKI ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO SYSTEMU PRAWA PRYWATNEGO BOGUDAR KORDASIEWICZ

4 Prawo rodzinne i opiekuńcze Tom wydanie Redaktor Prof. dr hab. Tadeusz Smyczyński Instytut Nauk Prawnych PAN Uniwersytet Szczeciński Autorzy dr hab. Janusz Gajda Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Przemyśl Rzeszów; prof. dr hab. Mirosław Nazar Uniwersytet Marii Curie- -Skłodowskiej w Lublinie; prof. dr hab. Janina Panowicz-Lipska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza; prof. dr hab. Tadeusz Smyczyński Instytut Nauk Prawnych PAN, Uniwersytet Szczeciński; prof. UAM dr hab. Tomasz Sokołowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza; prof. dr hab. Wanda Stojanowska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Akademia Leona Koźmińskiego WYDAWNICTWO C.H.BECK INSTYTUT NAUK PRAWNYCH PAN WARSZAWA 2014

5 Wydano we współpracy: z Instytutem Nauk Prawnych PAN w Warszawie Poszczególne części opracowali: Janusz Gajda rozdz. III 8 11, 12 I, II, III 1 2, IV, 13 14; rozdz. IV, rozdz. VII 31 36, 37 I Mirosław Nazar rozdz. VI, rozdz. XI Janina Panowicz-Lipska rozdz. X Tadeusz Smyczyński rozdz. I, rozdz. II, rozdz. III 12 III 3; rozdz. V, rozdz. VII, rozdz. VIII Tomasz Sokołowski rozdz. IX 40, 41, 43, 44 Wanda Stojanowska rozdz. IX 42, 45 Wydawca: Agata Ponikowska Redakcja: Ewa Sadowska Wydawnictwo C.H.Beck 2014 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Totem, Inowrocław ISBN ISBN e-book:

6 Przedmowa Prawo rodzinne i opiekuńcze jest przedmiotem analizy w dwóch tomach. W 2003 r. ukazał się t. 12, którego treścią są stosunki prawne między rodzicami a dziećmi oraz prawo opiekuńcze, ponieważ problematyka ta była bardziej zaawansowana w badaniach naukowych. Drugie wydanie tego tomu ukazało się w 2011 r. po zasadniczych nowelizacjach tej części Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Natomiast t. 11, dotyczący prawa małżeńskiego ukazał się po raz pierwszy w 2009 r. po znacznej reformie majątkowego prawa małżeńskiego. Podstawą analizy prawa majątkowego małżonków było przede wszystkim piśmiennictwo, pierwsze monografie, artykuły i komentarze, które ukazały się po wejściu w życie w styczniu 2005 r. znowelizowanego KRO. Niniejszym, w drugim wydaniu uwzględniono nowe poglądy, wykładnię, komentarze naukowe i orzecznictwo sądowe przede wszystkim w odniesieniu do małżeńskiego prawa majątkowego, którego zmieniony stan normatywny był przedmiotem znacznego zainteresowania nauki prawa cywilnego. Formułowane uwagi rozwijające i interpretujące nowe przepisy, a także uwagi krytyczne i postulaty de lege ferenda wymagały niekiedy nowego opracowania fragmentów poszczególnych rozdziałów. Uwzględniono także dorobek nauki i orzecznictwa powstały po 2009 r., co do innych zagadnień prawa małżeńskiego, a zwłaszcza charakteru prawnego instytucji małżeństwa, jego zawarcia w formie świeckiej i wyznaniowej, omówiono zagadnienie konkubinatu, związku partnerskiego oraz rozwodu. Książka jest dziełem sześciu Autorów, wskazanych w zestawieniu zbiorczym oraz na poszczególnych stronach niniejszego tomu. Za merytoryczną treść, prezentowane stanowisko prawne i formę wypowiedzi odpowiadają Autorzy poszczególnych części niniejszego dzieła. Wydanie niniejszego tomu uwzględnia stan prawny na dzień r. Poznań, maj 2014 r. Prof. dr hab. Tadeusz Smyczyński V

7

8 Spis treści str. Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające Rodzina jako zjawisko społeczne i prawne... 2 I. Pojęcie rodziny i jej funkcje... 2 II. Powstanie rodziny... 5 III. Skład rodziny... 6 IV. Więzi rodzinne Stan cywilny I. Pojęcie stanu cywilnego II. Zdarzenia kreujące stan cywilny III. Prawa stanu cywilnego IV. Rola aktów stanu cywilnego V. Dochodzenie i ochrona stanu cywilnego VI. Zagadnienie transseksualizmu a stan cywilny Rozdział II. Prawo rodzinne i stosunki rodzinnoprawne Prawo rodzinne I. Charakter i funkcje II. Czynności rodzinnoprawne Źródła prawa rodzinnego i opiekuńczego I. Wprowadzenie II. Konstytucja RP III. Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz inne ustawy IV. Akty prawa międzynarodowego Główne zasady i kierunki wykładni Ochrona rodziny i praw rodzinnych Orzekanie w sprawach rodzinnych Rozdział III. Zawarcie małżeństwa Uwagi wstępne I. Pojęcie małżeństwa II. Zasady prawa rodzinnego odnoszące się do zawarcia małżeństwa Problem zaręczyn i zapowiedzi. Lekarskie badania przedślubne.. 76 I. Zaręczyny II. Zapowiedzi III. Lekarskie badania przedślubne Charakter prawny zawarcia związku małżeńskiego Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC I. Przesłanki zawarcia małżeństwa II. Przesłanki formalne zawarcia związku małżeńskiego III. Przeszkody małżeńskie IV. Zawarcie małżeństwa jako sprawa z elementem obcym Zawarcie związku małżeńskiego przed duchownym VII

9 Spis treści I. Uwagi wstępne II. Konkordat i małżeństwo kanoniczne III. Przesłanki zawarcia małżeństwa przed duchownym IV. Reguły postępowania w wypadku zawarcia małżeństwa przed duchownym Małżeństwo niezawarte i ustalenie jego nieistnienia I. Ustalenie nieistnienia małżeństwa II. Ustalenie nieistnienia małżeństwa a unieważnienie aktu małżeństwa. 146 III. Ustalenie istnienia małżeństwa Standardy międzynarodowe dotyczące zawarcia małżeństwa Rozdział IV. Unieważnienie małżeństwa Uwagi wstępne Charakterystyka przeszkód małżeńskich I. Przeszkoda wieku II. Ubezwłasnowolnienie całkowite III. Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy IV. Zakaz bigamii V. Pozostawanie stron w stosunku pokrewieństwa i powinowactwa VI. Przeszkoda przysposobienia VII. Wady oświadczenia woli VIII. Przeszkoda dotycząca pełnomocnictwa Problem tzw. konwalidacji małżeństwa Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu Postępowanie w sprawie o unieważnienie małżeństwa I. Właściwość sądu II. Legitymacja procesowa III. Orzeczenie unieważnienia małżeństwa Skutki prawne unieważnienia małżeństwa Rozdział V. Prawa i obowiązki małżonków Ogólna charakterystyka I. Pojęcie i klasyfikacja II. Zasada równości III. Rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny Prawa i obowiązki niemajątkowe I. Wspólne pożycie, miejsce zamieszkania II. Obowiązek wierności III. Obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania IV. Nazwisko małżonków Prawa i obowiązki majątkowe I. Uwagi wstępne II. Obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny III. Uprawnienie do mieszkania i przedmiotów gospodarstwa domowego. 232 IV. Upoważnienie do działania za współmałżonka V. Odpowiedzialność solidarna małżonków Rozdział VI. Ustawowy ustrój majątkowy wspólność ustawowa Powstanie, charakter i majątkowa struktura wspólności ustawowej I. Ustrój ustawowy II. Powstanie wspólności ustawowej III. Wspólność łączna majątku wspólnego IV. Majątki małżonków w ustroju wspólności ustawowej Majątek wspólny VIII

10 Spis treści I. Prawne powiązania składników majątku wspólnego z małżonkami II. Składniki majątku wspólnego i ich podmiotowe powiązania Majątki osobiste małżonków I. Ogólna charakterystyka majątków osobistych II. Przedmioty majątkowe nabyte w okresie nieistnienia wspólności ustawowej III. Przedmioty majątkowe nieodpłatnie przysporzone jednemu małżonkowi IV. Przedmioty majątkowe mające osobiste przeznaczenie V. Przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu odszkodowania za szkodę majątkową na osobie lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę VI. Przedmioty majątkowe, których nabycie wymaga osobistego działania. 317 VII. Prawa majątkowe, których wspólność i zbywalność ustawa zasadniczo wyklucza VIII. Prawa majątkowe, których objęcie zakresem majątku wspólnego kolidowałoby z odrębnie uregulowanym stosunkiem prawnym IX. Surogaty składników majątku osobistego Zarząd majątkami małżonków I. Zarząd majątkiem wspólnym II. Zarząd majątkami osobistymi Przenoszenie przedmiotów majątkowych między majątkami małżonków; wydatki i nakłady I. Uwagi wstępne II. Przenoszenie przedmiotów majątkowych między majątkami małżonków III. Wydatki i nakłady z jednego majątku małżonków na inny ich majątek Nabywanie przedmiotów majątkowych do majątków małżonków. 411 I. Zasady ogólne II. Odpłatne czynności prawne III. Dziedziczenie, zapis oraz darowizna i inne nieodpłatne czynności prawne IV. Nabycie przedmiotów majątkowych w następstwie zdarzeń prawnych niebędących czynnościami prawnymi Korzystanie z majątków małżonków I. Korzystanie z majątku wspólnego II. Korzystanie z majątku osobistego Rozdział VII. Umowne ustroje majątkowe Uwagi wstępne Ogólna charakterystyka małżeńskich umów majątkowych i ich rodzaje I. Pojęcie majątkowej umowy małżeńskiej II. Treść umowy majątkowej III. Rodzaje umów majątkowych małżeńskich Zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej I. Podmioty uprawnione do zawarcia umowy II. Forma małżeńskiej umowy majątkowej III. Chwila zawarcia umowy IV. Problem wad oświadczenia woli Zmiana i rozwiązanie małżeńskiej umowy majątkowej I. Uwagi wstępne II. Zmiana małżeńskiej umowy majątkowej III. Rozwiązanie małżeńskiej umowy majątkowej IX

11 Spis treści X 35. Ochrona praw osób trzecich Umowna wspólność majątkowa I. Uwagi wstępne II. Wspólność rozszerzona III. Wspólność ograniczona Umowna rozdzielność majątkowa I. Pełna rozdzielność majątkowa II. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobku Rozdział VIII. Rozliczenia małżonków względem wierzycieli oraz przy podziale wspólnego majątku Odpowiedzialność majątkowa małżonków I. Podstawa i charakter odpowiedzialności z majątku wspólnego II. Odpowiedzialność w czasie trwania wspólności majątkowej III. Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania dotyczące należności publicznoprawnych IV. Odpowiedzialność małżonków po ustaniu wspólności majątkowej Podział majątku wspólnego i rozliczenia między małżonkami I. Uwagi wstępne II. Przedmiot podziału III. Sposoby podziału IV. Rozliczenia między małżonkami Rozdział IX. Rozwód Wprowadzenie I. Uwagi ogólne. Pojęcie rozwodu jako zjawiska społecznego oraz instytucji prawnej II. Ewolucja polskiego prawa rozwodowego III. Określenie modelu rozwodu przyjętego w KRO IV. Ewolucja modelu rozwodu przyjętego w KRO Pozytywne przesłanki dopuszczalności rozwodu I. Pojęcie rozkładu pożycia małżeńskiego i jego przyczyny II. Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego III. Trwały rozkład pożycia małżeńskiego Negatywne przesłanki wyłączające dopuszczalność rozwodu I. Zasady współżycia społecznego jako wspólny mianownik wszystkich negatywnych przesłanek rozwodowych II. Dobro dziecka jako negatywna przesłanka wyłączająca dopuszczalność rozwodu na tle innych przepisów prawa rozwodowego mających na celu urzeczywistnianie zasady ochrony tego dobra III. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego jako przesłanka wyłączająca dopuszczalność rozwodu IV. Wina małżonka żądającego rozwodu jako negatywna przesłanka rozwodowa i regulowanie jej skuteczności przez zasady współżycia społecznego Wina w prawie rozwodowym I. Uwagi ogólne II. Koncepcja winy w prawie rozwodowym III. Orzekanie o winie rozkładu pożycia małżeńskiego Orzeczenie o rozwodzie I. Tryb postępowania, właściwość sądu i legitymacja procesowa w sprawach o rozwód II. Porozumienie rodziców w sprawach dziecka

12 Spis treści III. Postępowanie pojednawcze w ujęciu historycznym i po nowelizacji KPC (nowa instytucja mediacji) IV. Przesłanki decyzji sądu dotyczące orzeczenia rozwodu albo oddalenia powództwa Skutki rozwodu I. Władza rodzicielska rozwiedzionych rodziców nad ich małoletnimi dziećmi II. Obowiązek alimentacyjny III. Inne skutki rozwodu Rozdział X. Separacja Uwagi wprowadzające I. Separacja faktyczna, separacja orzeczona przez sąd II. Instytucja separacji przed unifikacją prawa małżeńskiego w 1945 r III. Przyczyny pominięcia instytucji separacji w PrMałżD, KR i KRO IV. Zagadnienie celowości przywrócenia instytucji separacji V. Relacje między separacją a rozwodem Przesłanki orzeczenia separacji I. Uwagi wstępne II. Przesłanka pozytywna zupełny rozkład pożycia III. Przesłanki negatywne IV. Separacja na podstawie zgodnego żądania małżonków Orzekanie o separacji I. Właściwość rzeczowa i miejscowa sądu II. Postępowanie procesowe III. Postępowanie nieprocesowe IV. Zakres orzekania Skutki orzeczenia separacji I. Uwagi wstępne II. Skutki orzeczenia separacji analogiczne do skutków rozwiązania małżeństwa przez rozwód III. Skutki separacji związane z istnieniem małżeństwa Zniesienie separacji I. Sposoby zakończenia separacji II. Przesłanki i tryb zniesienia separacji III. Skutki zniesienia separacji w ogólności IV. Orzeczenie o władzy rodzicielskiej V. Małżeński ustrój majątkowy po zniesieniu separacji Rozdział XI. Konkubinat; związek partnerski Konkubinat a związek partnerski I. Pojęcie konkubinatu II. Typologiczna charakterystyka konkubinatu III. Związek partnerski Konkubinat w obowiązujących przepisach I. Ogólna charakterystyka unormowań obejmujących zakresem zastosowania różne aspekty więzi konkubenckiej II. Stosunki prawnomieszkaniowe III. Uprawnienia rentowe IV. Zobowiązania podatkowe V. Postępowanie cywilne VI. Prawo o notariacie VII. Postępowanie karne XI

13 Spis treści 53. Konkubinat a małżeństwo I. Podstawowe kryterium odróżnienia II. Wyłącznie wyznaniowe związki małżeńskie III. Małżeństwo nieistniejące IV. Konstytucyjna i konwencyjna ochrona małżeństwa i rodziny a unormowania dotyczące konkubinatów Sposoby prawnego podejścia do konkubinatu I. Charakterystyka ogólna II. Stanowisko progresywne III. Stanowisko tradycyjne (zachowawcze) Propozycje de lege ferenda I. Ogólna charakterystyka II. Społeczne uwarunkowania postulatów de lege ferenda III. Konstytucyjna ochrona małżeństwa a propozycje unormowań dotyczących konkubinatów IV. Projekty unormowań związków partnerskich Niemajątkowe więzi konkubentów Majątkowe stosunki konkubentów I. Więzi osobiste konkubentów a ich stosunki majątkowe II. Prawny charakter więzi majątkowych konkubentów III. Umowy konkubenckie a porozumienia ramowe i porozumienia co do celu świadczenia IV. Moc wiążąca porozumień i umów zawieranych przez konkubentów V. Ważność umów i porozumień konkubentów z ustawą i zasadami współżycia społecznego Indeks rzeczowy XII

14 1. Źródła prawa Wykaz skrótów CIC z 1917 r Kodeks Prawa Kanonicznego z r. (Codex Iuris Canonici) CIC Kodeks Prawa Kanonicznego z r. (Codex Iuris Canonici) CudzU ustawa z r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2013 r. poz. 1650) GospNierU ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) EKPCz Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) FundEmU ustawa z r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 989 ze zm.) Karta Praw Podstawowych Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej z r. (Dz.Urz. WE C z 2007 r. Nr 303, s. 1) KC ustawa z r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 21) KC austr Kodeks cywilny austriacki z r. (ABGB Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch) KC franc Kodeks cywilny francuski z r. (Cciv Code civil) KC niem Kodeks cywilny niemiecki z r. (BGB Bürgerliches Gesetzbuch) KC ros Kodeks cywilny rosyjski z 1994 r. KC szwajc Kodeks cywilny szwajcarski z 1912 r. (ZGB Schweizerisches Zivilgesetzbuch) KC włos Kodeks cywilny włoski z 1942 r. (Cc Codice civile) KH rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KK ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KK z 1969 r ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) KKW ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) KomPrywU ustawa z r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 216 ze zm.) Konkordat Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) KonPrDz Konwencja o Prawach Dziecka z r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) Konstytucja PRL..... Konstytucja Reczypospolitej Polskiej z r. (tekst jedn.: Dz.U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm., sprost. Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319) KP ustawa z r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPA ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.) KPC ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 101) XIII

15 XIV Wykaz skrótów KPC z 1930 r rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 1950 r. Nr 43, poz. 394 ze zm.) KPK ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPW ustawa z r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 395 ze zm.) KR ustawa z r. Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 308 ze zm.) KRO ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KSH ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) KW ustawa z r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 482 ze zm.) KWU ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 707 ze zm.) KZ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) NajLokU ustawa z r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 ze zm.) OchrLokU ustawa z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.) OFEU ustawa z r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 989 ze zm.) OrdPod ustawa z r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.) PBudMU ustawa z r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 235 ze zm.) PieczZastU ustawa z r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 135 ze zm.) PodSDU ustawa z r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768) PomAlimU ustawa z r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PomSpołU ustawa z r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 182 ze zm.) PostNielU ustawa z r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 382 ze zm.) PrASC ustawa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 212, poz ze zm.) PrASC z 1945 r dekret RM z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 48, poz. 272 ze zm.) PrASC z 1955 r dekret Rady Państwa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 25, poz. 151 ze zm.) PrAut ustawa z r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) PrBank ustawa z r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrMałżD dekret z r. Prawo małżeńskie (Dz.U. Nr 48, poz. 270) PrMałżMajD dekret z r. Prawo małżeńskie majątkowe (Dz.U. Nr 31, poz. 196) PrNot ustawa z r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 164 ze zm.) PrPrywM ustawa z r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432)

16 Wykaz skrótów PrPrywM z 1965 r..... ustawa z r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) PrRodzD z 1946 r..... dekret z r. Prawo rodzinne (Dz.U. Nr 6, poz. 52) PrSpółdz ustawa z r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) PrUpNapr ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrWłPrzem ustawa z r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) PracSamU z 1990 r.... ustawa z r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz ze zm.) PracSamU ustawa z r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz ze zm.) PWKC ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) PWKR ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny (Dz.U. Nr 34, poz. 309) PWKRO ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) PWPrMałżD dekret z r. Przepisy wprowadzające Prawo małżeńskie (Dz.U. Nr 48, poz. 271 ze zm.) RPDU ustawa z r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz.U. Nr 6, poz. 69 ze zm.) SpółdzMieszkU ustawa z r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) WłLokU ustawa z r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) ZastRejU ustawa z r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) ZmImNazU ustawa z r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. Nr 220, poz ze zm.) ZmKC z 1990 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) ZmKC z 2003 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408) ZmKC z 2004 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692) ZmKRO z 1998 r ustawa z r. o zmianie ustaw Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 117, poz. 757) ZmKRO z 2004 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691) ZmKRO z 2008 r ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) 2. Organy orzekające BGH Niemiecki Federalny Sąd Najwyższy (Bundesgerichtshof) ETPCz Europejski Trybunał Praw Człowieka ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości NSA Naczelny Sąd Administracyjny SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SN (7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów SN (PS) Sąd Najwyższy w pełnym składzie XV

17 Wykaz skrótów SN (PSIC) Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej (w latach : Izby Cywilnej i Administracyjnej) SO sąd okręgowy SP sąd powiatowy SR sąd rejonowy SW sąd wojewódzki 3. Czasopisma i publikatory AUMCS Annales Universitatis Mariae Curie-Słodowska AUNC Acta Universitatis Nicolai Copernici AUL Acta Universitatis Lodziensis AUWr Acta Universitatis Wratislaviensis BGBl Bundesgesetzblatt BMS Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości BSN Biuletyn Sądu Najwyższego CPH Czasopismo Prawno-Historyczne DPP Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz Dziennik Urzędowy EP Edukacja Prawnicza EPS Europejski Przegląd Sądowy FamRZ Zeitschrift für das gesamte Familienrecht mit Betreuungsrecht, Erbrecht, Verfahrensrecht, Öffentlichem Recht GSP Gdańskie Studia Prawnicze GSiP Gazeta Sądowa i Penitencjarna Jur Jurysta KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP Krakowskie Studia Prawnicze KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe MoP Monitor Prawniczy MoPod Monitor Podatkowy MoPr Monitor Prawa Pracy M.P Monitor Polski MPH Monitor Prawa Handlowego MSiG Monitor Sądowy i Gospodarczy NP Nowe Prawo NPN Nowy Przegląd Notarialny NPC Nowy Proces Cywilny OG Orzecznictwo Gospodarcze OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSAB Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Białymstoku OSAK Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach OSG Orzecznictwo Sądów Gospodarczych OSN Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego OSNCK Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Karna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Pracy OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego Prokuratura Generalna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Pal Palestra PB Prawo Bankowe PG Prawo Gospodarcze PiM Prawo i Medycyna PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne XVI

18 Wykaz skrótów PiŻ Prawo i Życie PL Przegląd Legislacyjny PN Przegląd Notarialny PNAEWr Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu POW Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze PPA Przegląd Prawa i Administracji PPC Polski Proces Cywilny PPE Przegląd Prawa Egzekucyjnego PPH Przegląd Prawa Handlowego PR Problemy Rodziny PS Przegląd Sądowy Pr.Sp Prawo Spółek Prok. i Pr Prokuratura i Prawo PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego PWS Problemy Wymiaru Sprawiedliwości Rej Rejent RNP KUL Rocznik Nauk Prawnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego R.Pr Radca Prawny RiP Rodzina i Prawo RPE Ruch Prawniczy i Ekonomiczny RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny RSR Roczniki Socjologii Rodziny studia socjologiczne oraz interdyscyplinarne Rzeczp Rzeczpospolita SC Studia Cywilistyczne SI Studia Iuridica SIL Studia Iuridica Lublinensa SIS Studia Iuridica Silesiana SP Studia Prawnicze SPE Studia Prawno-Ekonomiczne SPP Studia Prawa Prywatnego TPP Transformacje Prawa Prywatnego Wok Wokanda ZNIBPS Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego ZNUGd Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZNUŚl Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego ZNUWr Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego ZPUKSW Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 4. Piśmiennictwo Czachórski, 1968 (1970, 1983) W. Czachórski, Prawo zobowiązań w zarysie, Warszawa 1968, 1970, 1983 Dolecki, Sokołowski, Komentarz KRO, 2010 (2013) Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz (pod red. H. Doleckiego, T. Sokołowskiego), Warszawa 2010; Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz Lex (pod red. H. Doleckiego, T. Sokołowskiego), Warszawa 2013 Gajda, Komentarz KRO, 1999 (2000, 2002).... J. Gajda, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 1999, 2000; Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Akty stanu cywilnego. Komentarz, Warszawa 2002 XVII

19 XVIII Wykaz skrótów Gniewek, Komentarz.. E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Kraków 2001 Gniewek, Komentarz KC, 2006 (2008, 2011).... Kodeks cywilny. Komentarz (pod red. E. Gniewka), Warszawa 2006, 2008, 2011 Gniewek, Komentarz KC, t. [ ].. Kodeks cywilny. Komentarz, t. I i II (pod red. E. Gniewka), Warszawa 2004 Gniewek, Prawo rzeczowe, 2006 (2008, 2010, 2012).... E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2006, 2008, 2010, 2012 Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC, Kodeks cywilny. Komentarz (pod red. E. Gniewka, P. Machnikowskiego), Warszawa 2013 Gromek, Komentarz KRO, 2004 (2006, 2009, 2013).... K. Gromek, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2004, 2006, 2009, 2013 Grzybowski, Prawo rodzinne S. Grzybowski, Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1980 Haak, Separacja H. Haak, Separacja. Komentarz, Toruń 2000 Ignaczewski, Małżeńskie prawo majątkowe, 2008 (2011, 2014) B. Bieniek, A. Bieranowski, J. Ignaczewski, Małżeńskie prawo majątkowe (pod red. J. Ignaczewskiego), Warszawa 2008; A. Bieranowski, B. Bieniek, S. Brzeszczyńska, J. Ignaczewski, G. Jędrejek, A. Stępień -Sporek, Małżeńskie prawo majątkowe (pod red. J. Ignaczewskiego), Warszawa 2011, 2014 Ignaczewski, Małżeńskie ustroje majątkowe, 2005 (2006, 2008) J. Ignaczewski, Małżeńskie ustroje majątkowe. Art KRO. Komentarz, Warszawa 2005, 2006, 2008 Ignatowicz, Prawo rodzinne, 1987 (1995, 1996, 1998, 2000, 2001, 2002) J. Ignatowicz, Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1987, 1995, 1996; Prawo rodzinne (zaktualizowane i uzupełnione przez M. Nazara), Warszawa 1998, 2000, 2001, 2002 Ignatowicz, Nazar, Prawo rodzinne, 2005 (2006, 2010, 2012).... J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2005, 2006, 2010, 2012 Ignatowicz, Stefaniuk, Prawo rzeczowe, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa 2006 KC z Komentarzem, t. [ ] Kodeks cywilny z Komentarzem (pod red. J. Winiarza), t. I i II, Warszawa 1980, 1989 Kidyba, Komentarz KC, t. [ ], cz. [ ] Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, A. Kidyba, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I, Część

20 Wykaz skrótów ogólna (pod red. A. Kidyby), Warszawa 2009, 2011; Z. Gawlik, A. Janiak, G. Kozieł, A. Olejniczak, A. Pyrzyńska, T. Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III, cz. 1, Zobowiązania część ogólna (pod red. A. Kidyby), Warszawa 2010; Z. Gawlik, A. Janiak, K. Kopaczyńska -Pieczniak, G. Kozieł, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III, cz. 2, Zobowiązania część szczególna (pod red. A. Kidyby), Warszawa 2010; E. Niezbecka, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki (pod red. A. Kidyby), Warszawa 2008, 2012 Komentarz do KC, Ks. [ ], t. [ ] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza, Część ogólna (S. Dmowski, S. Rudnicki), Warszawa 1998, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2007, 2009, 2011; Księga druga, Własność i inne prawa rzeczowe (S. Rudnicki), Warszawa 1996, 1999, 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2007, 2011 (w składzie: S. Rudnicki, G. Rudnicki); Księga trzecia, Zobowiązania (pod red. G. Bieńka), t. I i II, , 1999, 2001, 2002, 2003, 2005, 2006, 2007, 2009, 2011; Księga czwarta, Spadki (E. Skowrońska-Bocian), Warszawa 1995, 1999, 2001, 2002, 2003, 2005, 2006, 2007, 2008, 2011 Komentarz do KPC, cz. [ ], t. [ ] T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga. Postępowanie zabezpieczające, t. I, Warszawa 1997, 1999, 2001, 2002, 2003, 2007; T. Ereciński, J. Ciszewski, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część trzecia. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, Warszawa 2004; t. II, Warszawa 1998, 2002; T. Ereciński, J. Ciszewski, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część czwarta. Przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Część piąta. Sąd polubowny (arbitrażowy), t. V, Warszawa 2006, 2007; t. III, Postępowanie rozpoznawcze, postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2012; t. V, Międzynarodowe postępowanie cywilne, sąd polubowny (arbitrażowy), Warszawa 2012 Komentarz KC, t. [ ], Kodeks cywilny. Komentarz (pod red. Z. Resicha, J. Ignatowicza, J. Pietrzykowskiego i I. Bielskiego), t. I III, Warszawa 1972 Komentarz KC, t. [ ]... Kodeks cywilny. Komentarz (pod red. K. Pietrzykowskiego), t. I, Warszawa 1997, 1999, 2002, 2004, 2005, 2009, 2011, 2013; t. II, Warszawa 1998, 2000, 2003, 2004, 2005, 2009, 2011, 2013 Komentarz KPC, t. [ ].. Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz (pod red. K. Piaseckiego), t. I, Warszawa 1996, 1999, 2001, 2006, 2010; t. II, Warszawa 1997, 2000, 2002, 2006, 2010; t. III, Warszawa 2002, 2007, 2012; t. IV, Warszawa 2013 Komentarz KSH, t. [ ].. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. I, Warszawa 2001, 2006, 2012; t. II, Warszawa 2002, 2005 (w składzie: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, M. Tarska), 2014 (w składzie: S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, A. Herbet, M. Tarska); t. III, Warszawa 2003, 2008, 2013; t. IV, Warszawa 2004, 2008, 2012; t. V, Warszawa 2004, 2008 Komentarz KR, Kodeks rodzinny. Komentarz (pod red. M. Grudzińskiego i J. Ignatowicza), Warszawa 1959 Komentarz KRO, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz (pod red. M. Grudzińskiego, J. Ignatowicza), Warszawa 1966 XIX