Spis treści. Wykaz skrótów... XV Wykaz podręczników... XIX Przedmowa... XXI

Transkrypt

1 Spis treści Wykaz skrótów... XV Wykaz podręczników... XIX Przedmowa... XXI Wprowadzenie Rodzina jako zjawisko społeczne i prawne... 1 I. Pojęcie rodziny i jej funkcje Pojęcie Funkcje rodziny... 3 II. Powstanie rodziny... 4 III. Skład rodziny... 4 IV. Więzi rodzinne Pokrewieństwo Powinowactwo Osoby bliskie Stan cywilny Zagadnienie transseksualizmu Prawo rodzinne I. Charakter i funkcje Geneza prawa rodzinnego Budowa Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego II. Źródła prawa rodzinnego i opiekuńczego Konstytucja Kodeks rodzinny i opiekuńczy i inne ustawy III. Główne zasady i kierunki wykładni IV. Orzekanie w sprawach rodzinnych Część pierwsza. Małżeństwo Rozdział I. Zawarcie i unieważnienie małżeństwa Pojęcie małżeństwa I. Definicja i funkcje II. Elementy modelu prawnego Małżeństwo monogamiczne Świeckość małżeństwa Trwałość małżeństwa Równouprawnienie małżonków III. Standard międzynarodowy Zawarcie małżeństwa I. Uwagi wstępne... 28

2 VI Spis treści II. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego Przesłanki konieczne Przesłanki formalno-porządkowe III. Zawarcie małżeństwa przed duchownym IV. Przeszkody zawarcia małżeństwa Uwagi ogólne Katalog V. Charakter prawny zawarcia małżeństwa Unieważnienie małżeństwa I. Pojęcie II. Przyczyny unieważnienia Przeszkoda wieku Przeszkoda ubezwłasnowolnienia Przeszkoda choroby psychicznej Przeszkoda bigamii Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa Przeszkoda przysposobienia Stan wyłączający świadome wyrażenie woli Błąd Groźba Przeszkoda dotycząca pełnomocnictwa III. Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu IV. Skutki unieważnienia małżeństwa Charakter prawny Zła wiara przy zawarciu małżeństwa Ustalenie nieistnienia i istnienia małżeństwa I. Powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa II. Powództwo o ustalenie istnienia małżeństwa III. Unieważnienie aktu małżeństwa Rozdział II. Prawa i obowiązki małżonków Ogólna charakterystyka I. Pojęcie i klasyfikacja II. Zasada równości III. Rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny IV. Standard międzynarodowy Prawa i obowiązki niemajątkowe I. Wspólne pożycie, miejsce zamieszkania II. Obowiązek wierności III. Obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania IV. Nazwisko małżonków Prawa i obowiązki majątkowe I. Obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny Ogólna charakterystyka Przesłanki Adresat obowiązku Wykonanie obowiązku... 73

3 Spis treści VII 5. Korzystanie z mieszkania II. Upoważnienie do działania za współmałżonka Pojęcie Zakres Przesłanki III. Odpowiedzialność solidarna małżonków Rozdział III. Ustroje majątkowe małżeńskie Pojęcie i rodzaje I. Pojęcie II. Rodzaje III. Standard międzynarodowy Ustrój wspólności ustawowej I. Powstanie II. Wspólność ustawowa a majątki małżonków Wspólność a majątek wspólny Majątek wspólny Charakter prawny wspólności majątkowej Majątek osobisty III. Zarząd majątkiem wspólnym Pojęcie zarządu Wykonywanie zarządu Skuteczność czynności prawnych IV. Przesunięcia praw majątkowych między różnymi majątkami małżonków Umowne ustroje majątkowe małżeńskie. Ustrój przymusowy I. Ustroje umowne Pojęcie Rodzaje ustrojów umownych Forma i zakres umowy Skuteczność umów wobec osób trzecich Zmiana lub rozwiązanie małżeńskiej umowy majątkowej II. Ustrój przymusowy Ustanie ustroju wspólności ustawowej i umownej I. Zdarzenia powodujące ustanie wspólności II. Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej Uprawnienie osobiste Ważne powody Uchylenie odpowiedzialności za długi III. Oznaczenie dnia ustania wspólności IV. Skutki ustania wspólności majątkowej Zmiana ustroju Majątek małżonków V. Podział majątku wspólnego Sposoby podziału majątku Rozliczenia między małżonkami Odpowiedzialność majątkowa małżonków

4 VIII Spis treści I. Podstawa i charakter odpowiedzialności z majątku wspólnego Podstawa odpowiedzialności Charakter odpowiedzialności II. Odpowiedzialność w czasie trwania wspólności Zakres odpowiedzialności majątkiem wspólnym Tryb orzekania Zaspokojenie z majątku wspólnego należności publicznoprawnych III. Odpowiedzialność małżonków po ustaniu wspólności Rozdział IV. Ustanie małżeństwa Śmierć i uznanie za zmarłego I. Śmierć II. Uznanie za zmarłego Rozwód I. Pojęcie II. Przesłanki Przesłanka rozkładu pożycia Przesłanki wyłączające dopuszczalność rozwodu (tzw. negatywne) a) Wyłączna wina b) Dobro wspólnych małoletnich dzieci c) Sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego III. Wyrok rozwodowy i zakres orzekania Wyrok Zakres orzekania a) Rozstrzygnięcia z urzędu b) Rozstrzygnięcia na wniosek jednego z małżonków c) Rozstrzygnięcie na zgodny wniosek małżonków IV. Standard międzynarodowy V. Skutki wyroku Orzeczenie rozwiązujące małżeństwo Orzeczenie oddalające powództwo VI. Postępowanie w sprawach o rozwód Właściwość sądu Próba pojednania małżonków, mediacja Wyłączność postępowania rozwodowego Integralność wyroku Rozdział V. Separacja małżonków Geneza separacji i jej rola Przesłanki orzeczenia separacji I. Rozkład pożycia małżeńskiego II. Przesłanki negatywne III. Zgodne żądanie małżonków Orzekanie o separacji Skutki separacji i jej ustanie I. Skutki II. Zniesienie separacji

5 Spis treści IX Część druga. Rodzice dzieci Rozdział VI. Pochodzenie dziecka Wstępna charakterystyka I. Ustalenie stanu cywilnego II. Standard międzynarodowy III. Macierzyństwo Urodzenie dziecka i rola aktu urodzenia Sądowe dochodzenie macierzyństwa Charakter prawny wyroku Ustalenie ojcostwa dziecka małżeńskiego I. Uwagi ogólne II. Postępowanie i dowody III. Ojcostwo męża matki dziecka Domniemanie Zaprzeczenie ojcostwa a) Legitymacja czynna b) Legitymacja bierna c) Terminy d) Przesłanki zaprzeczenia ojcostwa Skutki wyroku Ustalenie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego I. Uwagi ogólne II. Uznanie ojcostwa Pojęcie Przesłanki uznania a) Dziecko b) Uznający mężczyzna c) Matka dziecka d) Wymagania formalne e) Nowa postać uznania ojcostwa co do dziecka mającego być poczętym w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji Skutki prawne uznania ojcostwa Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa Zagadnienie bezwzględnej nieważności uznania ojcostwa Wyrok III. Sądowe ustalenie ojcostwa Pojęcie Przesłanki a) Domniemanie ojcostwa b) Obalenie domniemania Legitymacja procesowa i tryb postępowania Charakter wyroku i jego skutki Roszczenia majątkowe związane z ustaleniem ojcostwa a) Alimenty na rzecz dziecka b) Udział ojca w kosztach utrzymania matki dziecka c) Wydatki matki i straty poniesione przez matkę dziecka d) Zabezpieczenie roszczeń matki

6 X Spis treści 6. Pochodzenie dziecka poczętego w wyniku zabiegu medycznie wspomaganej prokreacji Rozdział VII. Władza rodzicielska Pojęcie, podmioty i charakter prawny I. Pojęcie Stosunek prawny Kwestia terminologiczna Standard międzynarodowy II. Podmioty Rodzice Dziecko Treść władzy rodzicielskiej I. Uwagi wstępne II. Piecza nad osobą dziecka Wychowanie i kierowanie dzieckiem Działania kształtujące sytuację prawną dziecka III. Piecza nad majątkiem dziecka Pojęcie Sposób sprawowania zarządu Wyłączenia z zarządu IV. Reprezentacja dziecka Pojęcie i zakres Wyłączenia Wykonywanie władzy rodzicielskiej i odpowiedzialność rodziców I. Dyrektywa ogólna II. Osobiste wykonywanie władzy rodzicielskiej III. Odpowiedzialność rodziców Ustanie władzy rodzicielskiej i jej modyfikacje I. Ustanie Przyczyny ustania władzy rodzicielskiej Pozbawienie władzy rodzicielskiej II. Zmiany w zakresie władzy rodzicielskiej Zawieszenie władzy rodzicielskiej Ograniczenie władzy rodzicielskiej a) Zagrożenie dobra dziecka b) Zarządzenia sądu na podstawie ustawy z r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1654) c) Ograniczenie władzy rodzicielskiej ze względu na szczególną sytuację faktyczną rodziców Piecza zastępcza Stosunki między rodzicami a dzieckiem niezależne od władzy rodzicielskiej I. Nazwisko dziecka Nazwisko dziecka małżeńskiego Nazwisko dziecka pozamałżeńskiego

7 Spis treści XI a) W razie uznania ojcostwa b) Sądowe ustalenie ojcostwa c) Dziecko o nieustalonym ojcostwie d) Dziecko nieznanych rodziców II. Imię dziecka III. Płeć IV. Wzajemny obowiązek pomocy V. Kontakty z dzieckiem, osobista styczność z dzieckiem Rozdział VIII. Przysposobienie Pojęcie, funkcja społeczna i charakter prawny I. Pojęcie II. Funkcja III. Charakter prawny IV. Standard międzynarodowy Przesłanki przysposobienia I. Przesłanki po stronie przysposobionego Małoletniość Życie Zgoda małoletniego II. Przesłanki po stronie przysposabiającego Wyrażenie woli przysposobienia Różnica wieku Pełna zdolność do czynności prawnych Kwalifikacje podmiotowe III. Inne przesłanki Zgoda rodziców Adopcja zagraniczna Rodzaje przysposobienia i ich skutki I. Przysposobienie pełne rozwiązywalne Powstanie stosunku rodzicielskiego Imię i nazwisko Stan cywilny II. Przysposobienie całkowite Anonimowość i nierozwiązywalność Nowy stan cywilny Niedopuszczalność ustalenia naturalnego pochodzenia Zmiana nazwiska Zakaz przysposobienia pasierba Dziedziczenie III. Przysposobienie niepełne Ustanie stosunku przysposobienia I. Przyczyny ustania (wygaśnięcia) stosunku przysposobienia II. Przesłanki rozwiązania przysposobienia Ważne powody Dobro dziecka III. Skutki rozwiązania przysposobienia

8 XII Spis treści 1. Stan cywilny Władza rodzicielska Prawa spadkowe Obowiązek alimentacyjny Rozdział IX. Obowiązek alimentacyjny Pojęcie i funkcja obowiązku alimentacyjnego I. Pojęcie Uwagi ogólne Źródło obowiązku alimentacyjnego Charakterystyka prawna II. Funkcja III. Standard międzynarodowy Zakres podmiotowy i kolejność obowiązków alimentacyjnych I. Krąg osób uprawnionych i zobowiązanych Krewni Przysposobienie Powinowaci Małżonkowie Inne osoby II. Kolejność Przesłanki i treść obowiązku alimentacyjnego I. Przesłanki powstania roszczenia Przesłanki podstawowe wszystkich roszczeń a) Stan potrzeby niedostatek b) Możliwość wykonania Przesłanki w odniesieniu do niesamodzielnego dziecka Przesłanki obowiązku między rodzeństwem Przesłanki obowiązku między powinowatymi a) Roszczenie pasierba b) Roszczenie ojczyma i macochy Niegodność alimentacji II. Treść i zakres obowiązku alimentacyjnego Treść Zakres Funkcja świadczeń socjalnych Wykonanie obowiązku alimentacyjnego i ochrona roszczeń I. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego Sposoby wykonania świadczenia a) Płatność w gotówce b) Osobiste starania Obowiązek wspólny kilku zobowiązanych Rola umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego II. Ochrona roszczeń alimentacyjnych Ochrona realnej wartości zasądzonych alimentów a) Zmiana stosunków gospodarczych b) Zmiana stosunków

9 Spis treści XIII 2. Zabezpieczenie wykonania obowiązku a) Obawa niewykonania obowiązku b) Normy proceduralne c) Egzekucja alimentów Wygaśnięcie obowiązku i przedawnienie roszczenia I. Wygaśnięcie II. Przedawnienie Przedmiot przedawnienia Bieg przedawnienia Część trzecia. Prawo opiekuńcze Rozdział X. Opieka Wprowadzenie I. Zagadnienia terminologiczne II. Cel i charakter prawny opieki III. Cechy prawa opiekuńczego Powszechność Wyłączność sądu opiekuńczego Dobro osoby poddanej opiece IV. Organy opieki Opieka nad małoletnim I. Ustanowienie opieki II. Ustanowienie opiekuna Wybór postaci opieki Wybór osoby opiekuna Objęcie opieki III. Sprawowanie opieki piecza opiekuńcza Treść opieki nad małoletnim Piecza nad osobą dziecka Piecza nad majątkiem Reprezentacja Odpłatność i osobiste sprawowanie opieki Odpowiedzialność opiekuna IV. Nadzór nad sprawowaniem opieki V. Zwolnienie opiekuna VI. Ustanie opieki Przyczyny ustania opieki Skutki ustania opieki (zwolnienia opiekuna) a) Zwrot majątku b) Rachunek końcowy c) Pilne sprawy d) Przedawnienie roszczeń Opieka nad całkowicie ubezwłasnowolnionym I. Cel i ustanowienie opieki II. Swoiste unormowania opieki nad ubezwłasnowolnionym III. Ustanie opieki

10 XIV Spis treści Rozdział XI. Kuratela Pojęcie i funkcje kurateli I. Pojęcie II. Funkcje Typy i rodzaje kurateli I. Typ kurateli trwałej, o znacznym zakresie pieczy Kuratela dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej Kuratela dla osoby ułomnej (niepełnosprawnej) II. Typ kurateli z ograniczonym zakresem pieczy Ustanie kurateli Indeks rzeczowy

11 Wykaz skrótów 1. Akty normatywne BGB... Bürgerliches Gesetzbuch (Kodeks cywilny z 1896 r. obowiązujący w Republice Federalnej Niemiec) EKSPDP... Europejska Konwencja o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego z r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 79, poz. 888) KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KKW... Kodeks karny wykonawczy KPC... Kodeks postępowania cywilnego KPA... Kodeks postępowania administracyjnego KPK... Kodeks postępowania karnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy Konkordat... Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i ze zm.) KPD... Konwencja o prawach dziecka z r. (Dz.U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 ze zm.) PrASC... ustawa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) PrUpad... ustawa z r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.) PWKRO... ustawa z r. Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60) SystPieczZastU... ustawa z r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 575 ze zm.) 2. Akty prawa międzynarodowego Rekomendacja... Rekomendacja Rady Europy Nr R(84)4 z 1984 r. w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej 3. Czasopisma KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego NP... Nowe Prawo OSN... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

12 XVI Wykaz skrótów OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Pal.... Palestra PiP... Państwo i Prawo Pr. Praw. U.Śl.... Prace Prawnicze Uniwersytetu Śląskiego PS... Przegląd Sądowy. Czasopismo poświęcone prawnym zagadnieniom wymiaru sprawiedliwości Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczposp.... Rzeczpospolita St. Cyw.... Studia Cywilistyczne St. Pr.... Studia Prawnicze St. Pr. Pryw.... Studia Prawa Prywatnego TPP... Transformacja Prawa Prywatnego ZNUJ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZNUS... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego ZNUWr... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego 4. Literatura Adamski, Socjologia... F. Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny. Wprowadzenie, Warszawa 1982 Dobrzański, Ignatowicz, Komentarz... Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, praca zbiorowa pod red. B. Dobrzańskiego i J. Ignatowicza, Warszawa 1975 Dolecki, Sokołowski, Komentarz KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2013 Grzybowski, Prawo... S. Grzybowski, Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1980 Ignatowicz, Prawo... J. Ignatowicz, Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1995 Ignatowicz, Nazar, Prawo rodzinne J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2005, 2010, 2012 Piasecki, Komentarz... Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, pod red. K. Piaseckiego, Warszawa 2006 Pietrzykowski, Komentarz... Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem, pod red. J. Pietrzykowskiego, Warszawa 1993, 2010, 2012 Radwański, Olejniczak.. Prawo cywilne. Część ogólna, 2011 Radwański, Prawo... Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 2002 Strzebinczyk, Prawo rodzinne,... J. Strzebinczyk, Prawo rodzinne, Warszawa 2013 System prawa cywilnego System prawa cywilnego, t. I, S. Grzybowski, redaktor tomu, Ossolineum 1985 System Pr. Pryw.... System Prawa Prywatnego, t. 11, Warszawa 2009, 2014, t. 12, Prawo rodzinne i opiekuńcze, pod red. T. Smyczyńskiego, Warszawa 2003, 2011

13 Wykaz skrótów XVII System prawa rodzinnego... System prawa rodzinnego i opiekuńczego, praca zbiorowa pod red. J. S. Piątowskiego, Ossolineum 1985 Szer, Prawo... S. Szer, Prawo rodzinne, Warszawa 1966 Tyszka, Socjologia... Z. Tyszka, Socjologia rodziny, Warszawa 1979 Walaszek, Zarys... B. Walaszek, Zarys prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1971 Winiarz, Prawo... J. Winiarz, Prawo rodzinne, Warszawa 1994 Zieliński, Prawo... Prawo rodzinne i opiekuńcze w zarysie, Warszawa Orzecznictwo Wytyczne SN z 1952 r... Wytyczne Sądu Najwyższego z r. w sprawie sądowego ustalenia ojcostwa, OSN 1953, poz. 31 Wytyczne SN z 1955 r... Wytyczne Sądu Najwyższego z r. w zakresie zastosowania art. 29 KRO, OSN 1955, poz. 46 Wytyczne SN z 1968 r... Wytyczne Sądu Najwyższego z r. w zakresie stosowania przepisów art. 56 oraz art. 58 KRO, OSN 1968, poz. 77 Wytyczne SN z 1974 r... Wytyczne Sądu Najwyższego z r. w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków, w wypadku gdy w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu, OSN 1975, poz. 37 Wytyczne SN z 1978 r... Wytyczne Sądu Najwyższego z r. w zakresie orzekania w wyroku rozwodowym o wspólnym mieszkaniu zajmowanym przez małżonków oraz o podziale majątku wspólnego, OSN 1978, poz. 39 Wytyczne SN z 1987 r... Wytyczne Sądu Najwyższego z r. w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty, OSN 1988, poz. 42 Zalecenia kierunkowe z 1976 r.... Zalecenia kierunkowe Sądu Najwyższego z r. w sprawie wzmożenia ochrony rodziny, OSN 1976, poz Inne skróty Dz.U.... Dziennik Ustaw kan.... kanon Nb.... numer brzegowy orz.... orzeczenie SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów tekst jedn.... tekst jednolity uchw.... uchwała USC... urząd stanu cywilnego wyr.... wyrok zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami