Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie liczby porad lekarza POZ u osób dorosłych z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego w woj.

Transkrypt

1 86 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1): Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie liczby porad lekarza POZ u osób dorosłych z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego w woj. śląskim Regional and temporal variations in the number of outpatient medical visits (GP) due to chronic respiratory diseases in Silesian voivodeship Małgorzata Kowalska 1/, Ewa Niewiadomska 2/, Jan E. Zejda 1/ 1/ Katedra i Zakład Epidemiologii, Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Lekarski w Katowicach 2/ Zakład Biostatystyki, Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu Cel pracy. Analiza przestrzenna i czasowa wskaźnika opisującego liczbę porad lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, udzielanych dorosłym pacjentom w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego w województwie śląskim. Materiał i metody. Badanie miało charakter opisowy i zostało przeprowadzone z wykorzystaniem wtórnych danych, pozyskanych z raportów MZ-11 dla woj. śląskiego, dotyczących liczby udzielanych porad w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego J40-J47 (wg ICD-10) u osób w wieku powyżej 18 lat. Dokonano analizy trendów czasowych współczynników porad lekarskich, w tym porad pierwszorazowych, w latach , oraz oceniono zmienność terytorialną w powiatach woj. śląskiego, na podstawie map, sporządzonych z wykorzystaniem oprogramowania ArcGIS 9.2. Wyniki. Zaobserwowano systematyczny wzrost wartości współczynnika zarówno wszystkich porad lekarza rodzinnego, jak i porad pierwszorazowych, szczególnie nasilony w grupie osób po 65 roku życia. Wykazano duże zróżnicowanie terytorialne w zakresie współczynnika udzielanych świadczeń zdrowotnych, najwyższe uśrednione wartości za okres dotyczyły powiatów w centralnej części woj. śląskiego. Wnioski. Uzyskane wyniki uzasadniają konieczność wdrożenia kompleksowych badań z zakresu epidemiologii środowiskowej, ukierunkowanych na śledzenie historii naturalnej chorób układu oddechowego, z identyfikacją wielkości ryzyka i znaczenia czynników środowiskowych w jego kształtowaniu. Aim. An analysis of spatial and temporal variability of the index describing outpatient medical visits (number of visits/ of population) for adult inhabitants of the Silesian voivodeship, suffering from chronic respiratory diseases. Materials & methods. A descriptive study was conducted, analyzing the secondary epidemiological data on the number of medical outpatient visits due to chronic respiratory diseases (J40-J47, according to ICD-10) in adults aged 19 and over. The required data were reported on the MZ-11 form. Spatial trends and their variability in the Silesian region (including first-time outpatient visits) were analyzed using maps created with the ArcGIS 9.2 Software. Results. There was a systematic increase in the values of outpatient visits, particularly intensified in people older than 65 years. A significant spatial variability was noted in the outpatient visit rate between The highest values of the ratio concern the central region of the Silesian voivodeship. Conclusions. The obtained results justify the need to implement comprehensive research in the field of environmental epidemiology, aimed at tracking the natural history of respiratory diseases, with the identification of risk scale and its environmental determinants. Key words: chronic respiratory diseases, descriptive study, MZ-11 report Słowa kluczowe: przewlekłe choroby układu oddechowego, badanie opisowe, druk MZ-11 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr hab. n med. Małgorzata Kowalska Katedra i Zakład Epidemiologii ŚUM w Katowicach ul. Medyków 18, Katowice tel , mkowalska@sum.edu.pl Wstęp Obserwowany w ostatnich latach wzrost liczby rozpoznawanych chorób układu oddechowego, w tym chorób przewlekłych, jest dyskutowany w kontekście narażenia na zanieczyszczenia powietrza, i to zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz pomieszczeń zamkniętych [1]. Nie bez znaczenia jest bowiem rosnący udział transportu samochodowego w emisji pyłów i gazów, a także wysoki odsetek osób palących papierosy i stosujących tanie materiały opałowe drewno i miał węglowy do ogrzewania pomieszczeń i gotowania

2 Kowalska M i wsp. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie liczby porad lekarza POZ u osób dorosłych z powodu posiłków. Z drugiej strony rejestrowany wzrost liczby zachorowań może być skutkiem lepszej percepcji środowiskowych zagrożeń zdrowia w zakresie chorób układu oddechowego, może wynikać z poprawy diagnostyki, a tym samym bardziej wiarygodnej statystyki zdarzeń zdrowotnych. Statystyczne dane dotyczące stanu zdrowia, w tym stanu układu oddechowego, gromadzone są na podstawie obowiązującej dokumentacji medycznej i należą do tzw. wtórnych danych medycznych. Jednym z rutynowych dokumentów stanowiących źródło informacji o problemach zdrowotnych populacji jest roczne sprawozdanie o działalności i zatrudnionych w podstawowej ambulatoryjnej opiece zdrowotnej (druk MZ-11) [2]. Dane te gromadzone są w zasobach urzędów wojewódzkich i mogą być wykorzystywane w zdrowiu publicznym, w tym do śledzenia dynamiki świadczeń związanych z przewlekłymi chorobami układu oddechowego u osób dorosłych. Dokumentacja pozwala np. ustalić liczbę osób w wieku 19 i więcej lat, u których rozpoznano po raz pierwszy w okresie sprawozdawczym przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych (kod J40-J47 wg ICD-10) i będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Ponieważ rozpowszechnienie omawianych chorób ciągle wzrasta ważne jest ustalenie zmienności liczby udzielanych porad w czasie, a także określenie terytorialnego zróżnicowania liczby osób w poszczególnych przedziałach wiekowych, u których stwierdzono przewlekłe choroby układu oddechowego. Informacje te mogą okazać się przydatne w procesie planowania działań profilaktycznych w regionach o szczególnie wysokich wskaźnikach rozpowszechnienia chorób z tej grupy. Warto więc zbadać zróżnicowanie liczby świadczonych usług medycznych w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego u osób dorosłych celem wyodrębnienia regionów o największych potrzebach zdrowotnych w tym zakresie. Cel pracy Analiza przestrzenna i czasowa wskaźnika opisującego liczbę osób dorosłych, po 18 roku życia, u których lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) stwierdził jakąkolwiek chorobę przewlekłą układu oddechowego (w tym po raz pierwszy) w województwie śląskim. Materiał i metody Badanie miało charakter badania opisowego. Informacje dotyczące liczby osób po 18 roku życia, u których lekarze POZ rozpoznali przewlekłą chorobę układu oddechowego (kod J40-J47 wg ICD-10), w tym rozpoznane po raz pierwszy, pozyskano z rocznych sprawozdań MZ-11 o działalności i zatrudnieniu w podstawowej opiece zdrowotnej (POZ) na terenie województwa śląskiego. Dysponentem danych jest Wydział Nadzoru nad Systemem Opieki Zdrowotnej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją chorób i problemów zdrowotnych w grupie tych chorób znajdują się: przewlekłe zapalenie oskrzeli proste i śluzowo-ropne (J41), nieokreślone przewlekłe zapalenie oskrzeli (J42), rozedma płuc (J43), inna przewlekła zaporowa choroba płuc (J44), dychawica oskrzelowa (J45), stan astmatyczny (J46), a także rozstrzenie oskrzeli (J47) [3]. Zgromadzone dane dotyczyły lat i obejmowały liczbę osób w wieku 19 i więcej lat w województwie, a także odrębnie dla wszystkich powiatów znajdujących się w obszarze administracyjnym województwa śląskiego. Ograniczenie czasowe jest konsekwencją dostępności wtórnych danych epidemiologicznych udostępnionych przez Wydział Nadzoru i opisujących liczbę osób dorosłych objętych opieką POZ w poszczególnych powiatach. W analizie odsetka osób leczonych z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego uwzględniono cztery grupy wiekowe: 19-34, 35-54, oraz 65 i więcej lat oraz całkowitą liczbę osób w poszczególnych kategoriach wieku przypisanych do właściwych jednostek POZ w rejonie danego powiatu województwa śląskiego. W badaniu uwzględniono podział administracyjny NTS 4, czyli poziom lokalny uwzględniający powiaty i miasta na prawach powiatu (17 powiatów i 19 miast na prawach powiatu). NTS (Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych) to uporządkowany wykaz nazw jednostek terytorialnych i przypisanych im symboli wykorzystywany w procesie gromadzenia danych statystycznych przez Główny Urząd Statystyczny [4]. Dla potrzeb badania obliczono także współczynniki opisujące liczbę udzielonych porad w każdym roku, w tym porad pierwszorazowych, w przeliczeniu na liczbę osób po 19 roku życia zarejestrowanych w poradniach POZ w całym województwie oraz w poszczególnych powiatach. Ostateczne współczynniki prezentowane są w formie współczynnika przeliczonego na osób dorosłych. Przeanalizowano trendy czasowe współczynników w badanym okresie ( ), a na podstawie uśrednionej wartości współczynnika z czterech lat dokonano graficznej prezentacji współczynnika celem identyfikacji terytorialnego zróżnicowania w powiatach woj. śląskiego, wykorzystując oprogramowanie ArcGIS 9.2. Analiza danych została przeprowadzona z wykorzystaniem procedur dostępnych w programie Excel oraz Statistica 9.0 PL.

3 88 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1): Wyniki Dokonany przegląd dostępnych danych z rejestru opartego o dokument MZ-11 w latach w woj. śląskim wskazuje na zmianę struktury wiekowej pacjentów, którym lekarze POZ udzielali porad w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego (J40-J47). Zarysowuje się wyraźny trend wzrostu odsetka osób po 65 roku życia, którzy w badanym okresie korzystali z porad lekarza rodzinnego (prawie trzykrotny wzrost w stosunku do roku początkowego). Jednocześnie uwidocznił się niewielki trend spadkowy liczby udzielanych porad osobom młodszym w dwóch grupach wiekowych: i lat % ,7 11,4 11,0 11,6 11,4 11,3 11,2 12,2 12,3 13, ,1 30,9 30,6 30,5 29,9 27,7 27,9 27,0 25,4 25, ,3 43,0 41,2 40,1 36,3 30,8 29,6 29,3 29,6 28,6 >=65 13,9 14,7 17,2 17,8 22,4 30,2 31,2 31,5 32,8 33,1 Ryc. 1. Zmiany w czasie struktury wieku pacjentów w wieku 19 i więcej lat, którzy skorzystali z porad lekarza rodzinnego z powodu przewlekłej choroby układu oddechowego (J40-J47 wg ICD-10) w woj. śląskim Fig. 1. Temporal variability of age structure in population of GP patients with chronic respiratory diseases (J40-J47 according to ICD-10), in the Silesian voivodeship Rycina 2 przedstawia zmiany wartości współczynnika (n/10000 ludności) opisującego liczbę pacjentów w wieku 19 i więcej lat, którym lekarze POZ udzielali porad z powodu przewlekłej choroby układu oddechowego w badanym okresie (lata ). Warto zauważyć, że zarówno dla współczynnika wszystkich porad, jak i porad pierwszorazowych udzielanych w zakresie chorób J40-J47, obserwuje się niewielki lecz systematyczny wzrost wartości w czasie. Kolejną obserwacją jest duża zmienność terytorialna w zakresie liczby udzielanych porad medycznych pacjentom POZ z rozpoznaną przewlekłą chorobą układu oddechowego w powiatach woj. śląskiego. W tabeli I zestawiono wartości współczynników dla wszystkich porad i porad pierwszorazowych w badanym okresie dla wszystkich powiatów w województwie, natomiast ryciny 3 i 4 prezentują wartości uśrednione dla badanego okresu (lata ) ,2 219,3 225,6 235,2 22,9 20,9 Ryc. 2. Wartości współczynnika opisującego liczbę pacjentów w wieku 19 i więcej lat (na 10 tys. pacjentów) u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, którym udzielono porady z powodu przewlekłej choroby układu oddechowego (J40-J47 wg ICD-10) w woj. śląskim, w latach Fig. 2. Values describing the number of adult patients (aged 19 years and over) per population, with chronic respiratory diseases (J40-J47 according to ICD-10) in primary care physician, in the Silesian voivodeship between ,1 współczynnik ogółem na dorosłych (19+ lat) współczynnik pierwszorazowych porad na dorosłych (19+ lat) 25, Warto zauważyć, że największe wartości uśrednionego za lata współczynnika ogółem (ryc. 3), jak i dla porad pierwszorazowych (ryc. 4), udzielanych dorosłym pacjentom z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego (J40-J47) dotyczą centralnej części woj. śląskiego. Najwyższa wartość obydwu współczynników dotyczyła miasta Chorzów, natomiast najniższe wartości odnotowano w powiecie kłobuckim i zawierciańskim. To interesujące spostrzeżenie trudno wytłumaczyć na gruncie epidemiologicznego badania opisowego, nie można jednakże wykluczyć, że sytuacja jest efektem większej gęstości zaludnienia i gęstości dróg o dużym natężeniu ruchu samochodowego oraz wynikającą z tych faktów gorszą jakością powietrza atmosferycznego. Dyskusja Analiza wtórnych danych epidemiologicznych, opisujących liczbę porad lekarza rodzinnego udzielanych dorosłym pacjentom z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego w woj. śląskim, wskazuje, że coraz częściej opisywane świadczenia medyczne dotyczą osób najstarszych. W trakcie ostatnich 10 lat odnotowano prawie trzykrotny wzrost liczby udzielanych porad u pacjentów po 65 roku życia, w stosunku do roku początkowego. Te informacje mogą niepokoić w aspekcie zapisów realizowanego aktualnie Narodowego Programu Zdrowia, w którym cel strategiczny nr 6 zakłada zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego [5]. W cytowanym dokumencie wskazuje się na konieczność kontynuacji działań zmierzających do poprawy jakości środowiska życia i pracy

4 Kowalska M i wsp. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie liczby porad lekarza POZ u osób dorosłych z powodu Ryc. 3. Terytorialne zróżnicowanie współczynnika opisującego liczbę dorosłych pacjentów poradni POZ, którym lekarz rodzinny udzielił porady w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego (J40-J47), wartości uśrednione dla wszystkich porad w okresie Fig. 3. Spatial variability of the ratio describing number of outpatient medical visits due to chronic respiratory diseases (J40-J47) in adults, the average values for the study period (years ) Ryc. 4. Terytorialne zróżnicowanie współczynnika opisującego liczbę dorosłych pacjentów poradni POZ, którym lekarz rodzinny udzielił porady w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego (J40-J47), wartości uśrednione dla porad pierwszorazowych w okresie Fig. 4. Spatial variability of the ratio describing number of first-time outpatient medical visits due to chronic respiratory diseases (J40-J47) in adults, the average values for the study period (years ) w Polsce. Sprowadzać się one mają m.in. do poprawy jakości powietrza w pomieszczeniach pracy lub miejsca zamieszkania, zmniejszenia emisji do powietrza atmosferycznego, a także do ograniczenia częstości palenia tytoniu w populacji (cel operacyjny 1). Oficjalne dane z monitoringu jakości powietrza w woj. śląskim wskazują, że jakość powietrza atmosferycznego w regionie nie należy do najlepszych w Europie, notuje się systematyczne przekraczanie wartości normatywnych, szczególnie w sezonie zimowym [6]. Z drugiej strony zaobserwowany niekorzystny trend dla bezwzględnej liczby porad udzielanych przez lekarza rodzinnego osobom starszym jest z całą pewnością efektem starzenia się populacji województwa. Istniejące dane literaturowe wskazują, że osoby po 65 roku życia są subpopulacją o zwiększonym ryzyku zachorowania na te choroby, między innymi wskutek większej wrażliwości na środowiskowe zanieczyszczenia powietrza. Wśród istotnych uwarunkowań wymienić należy współwystępowanie w starszym wieku takich chorób przewlekłych jak: choroba wieńcowa oraz przewlekła choroba obturacyjna płuc, ale także arytmia, miażdżyca lub cukrzyca [7]. Kolejnym, wysoce prawdopodobnym wytłumaczeniem zaobserwowanego trendu może być niedostateczny system rejestracji w odniesieniu do młodszych pacjentów objętych opieką lekarza rodzinnego. Za taką interpretacją mogą przemawiać m.in. argumenty wskazane w NPZ w odniesieniu do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (J44 wg ICD-10). Uważa się, że rozpoznanie tej choroby ma miejsce w przypadku tylko jednej trzeciej rzeczywiście chorych [5]. Ponadto nie można wykluczyć, że wspomniane niedorejestrowanie częściej dotyczy osób aktywnych zawodowo niż osób starszych. Szacuje się np., że większość rent inwalidzkich z tytułu POChP w naszym kraju przyznawana jest osobom będącym jeszcze w wieku produkcyjnym, tj. w wieku lat [5]. Ponadto wskazuje się coraz częściej na możliwość występowania zjawiska określanego mianem prezenteizmu, związanego z faktem przychodzenia do pracy i wykonywania przydzielonych zadań przez osoby chore [8].

5 90 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1): Tabela I. Współczynniki opisujące liczbę pacjentów w wieku 19 i więcej lat, którym lekarze rodzinni udzielili porad w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego (J40-J47) w woj. śląskim, w latach Table I. Ratio describing the number of outpatient medical visits (including first visit) due to chronic respiratory diseases (J40-J47) in patients aged 19 years and over, in the Silesian voivodeship between Powiat Współczynnik na osób w wieku 19+ lat ogółem porady pierwszorazowe ogółem porady pierwszorazowe ogółem porady pierwszorazowe ogółem porady pierwszorazowe będziński 169,3 32,1 208,3 30,2 207,7 27,9 214,0 32,1 bielski 213,5 19,8 201,2 14,0 239,0 21,5 247,8 20,3 Bielsko-Biała 206,4 24,0 191,2 21,0 199,4 21,5 219,0 19,1 bieruńsko-lędziński 178,9 9,6 144,1 8,8 204,4 9,3 271,2 32,6 Bytom 338,5 22,0 311,7 19,3 314,7 36,4 311,0 37,1 Chorzów 377,5 34,0 363,4 33,2 336,5 30,6 356,6 44,1 cieszyński 223,6 31,6 198,6 19,6 269,7 35,9 291,8 52,9 Częstochowa 250,4 28,9 248,3 23,0 272,9 22,0 247,0 27,9 częstochowski 112,7 9,9 130,0 14,3 128,0 10,3 129,2 10,8 Dąbrowa Górnicza 168,2 26,2 163,7 17,4 179,8 21,7 206,3 27,3 Gliwice 187,9 21,0 154,1 17,5 185,6 21,1 204,5 20,5 gliwicki 201,1 16,1 156,9 11,2 153,8 11,7 228,3 19,1 Jastrzębie-Zdrój 355,9 23,6 332,3 28,9 321,0 22,3 336,5 21,8 Jaworzno 406,2 16,5 320,8 26,1 373,9 24,5 346,4 31,1 Katowice 256,1 29,7 305,4 22,2 304,6 21,6 351,8 35,3 kłobucki 67,4 8,7 73,0 6,2 73,6 7,7 93,6 11,8 lubliniecki 156,9 21,3 213,3 27,5 216,6 19,0 216,1 20,4 mikołowski 232,0 30,7 208,0 22,5 218,0 18,9 222,2 21,6 Mysłowice 120,1 13,8 124,0 18,3 172,7 17,6 242,6 24,6 myszkowski 136,8 14,1 158,6 10,2 178,3 19,2 194,2 21,3 Piekary Śląskie 282,4 16,4 270,4 17,9 243,2 12,2 212,0 20,8 pszczyński 205,7 22,0 182,5 17,3 216,4 13,2 202,8 10,6 raciborski 207,5 20,4 232,9 23,7 219,2 17,6 186,4 18,4 Ruda Śląska 211,0 12,1 180,3 9,7 170,2 12,2 139,4 14,0 rybnicki 210,6 21,2 158,5 19,0 127,8 15,1 142,3 20,2 Rybnik 137,2 18,1 144,2 12,3 188,3 23,5 217,8 22,1 Siemianowice Śląskie 139,9 8,1 151,0 10,5 170,2 11,4 168,4 12,5 Sosnowiec 252,3 45,6 293,8 38,3 264,9 32,1 248,9 37,9 Świętochłowice 296,0 43,0 275,3 27,8 217,2 23,3 219,9 33,0 tarnogórski 260,8 20,6 294,4 18,8 244,4 14,2 244,1 15,0 Tychy 220,4 27,9 265,1 47,4 230,0 29,5 259,1 42,1 wodzisławski 183,2 16,7 225,0 21,0 224,7 18,3 248,3 23,4 Zabrze 203,2 23,7 262,2 29,2 238,5 24,5 254,3 26,2 zawierciański 110,0 9,8 115,3 6,6 133,7 11,2 94,4 9,3 Żory 159,4 20,9 155,8 21,2 165,8 19,7 160,0 24,1 żywiecki 239,1 20,9 249,9 20,7 240,2 16,6 232,9 16,2 RAZEM woj. śląskie 217,2 22,9 219,3 20,9 225,6 21,1 235,2 25,6 Rycina 2 przedstawia zmiany wartości współczynnika (n/10000 ludności) opisującego liczbę pacjentów w wieku 19 i więcej lat, którym lekarze POZ udzielali porad z powodu przewlekłej choroby układu oddechowego w badanym okresie (lata ). Warto zauważyć, że zarówno dla współczynnika wszystkich porad, jak i porad pierwszorazowych udzielanych w zakresie chorób J40-J47, obserwujemy niewielki lecz systematyczny wzrost wartości w czasie. Także w odniesieniu do tej obserwacji można przypuszczać, że ujawnia się wpływ wcześniejszych narażeń związanych z gorszą jakością powietrza w środowiska życia i pracy. Z drugiej strony nie można wykluczyć związanego z wpływem wieku oddziaływania innych czynników i okoliczności, w tym zwiększającego się w sposób naturalny zapotrzebowania na świadczenia zdrowotne. Ważną obserwacją jest stwierdzona duża zmienność terytorialna w zakresie liczby udzielanych porad medycznych pacjentom POZ z rozpoznaną przewlekłą chorobą układu oddechowego w powiatach woj. śląskiego. Warto zauważyć, że największe wartości uśrednionego za lata współczynnika ogółem, jak i dla porad pierwszorazowych, udzielanych dorosłym pacjentom z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego (J40-J47), dotyczą centralnej części woj. śląskiego. To interesujące spostrzeżenie trudno wytłumaczyć na gruncie epidemiologicznego

6 Kowalska M i wsp. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie liczby porad lekarza POZ u osób dorosłych z powodu badania opisowego, nie można jednakże wykluczyć, że sytuacja jest efektem większej gęstości zaludnienia i gęstości dróg o dużym natężeniu ruchu samochodowego oraz wynikającą z tych faktów gorszą jakością powietrza atmosferycznego. Jest to jedna z możliwych przyczyn, chociaż nie musi być okolicznością dominującą. Nie można np. pomijać znaczenia tzw. czynnika urbanizacyjnego lub wydajniejszej procedury raportowania danych o świadczeniach dla celów rutynowych opracowań statystycznych. Ta obserwacja wymaga wyjaśnienia w toku innych prac badawczych tym bardziej, że jak wynika z niedawno opublikowanego raportu opisującego sytuację zdrowotną mieszkańców Polski, populacja kraju, w podziale na województwa, odznacza się dużym poziomem zróżnicowania umieralności z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego [9]. Autorzy wskazują, że najmniejsze ryzyko zgonu z powodu omawianej grupy chorób dotyczyło w latach województwa śląskiego. Niezależna i objęta osobną analizą konfrontacja danych o zachorowalności z danymi o umieralności pozwoliłaby na weryfikację hipotezy odnośnie roli wczesnego rozpoznania i wczesnego wdrożenia terapii w poprawie przeżywalności chorych z rozpoznaniem przewlekłych chorób dolnych dróg oddechowych. Niezależnie od uwidocznionych wątpliwości i potrzeb badawczych prezentowana w pracy diagnoza populacyjna posiada istotne znaczenie dla działań w obszarze zdrowia publicznego i powinna być wykorzystywana w celu doskonalenia funkcjonowania systemu sprawozdawczego oraz w związku z planowaniem świadczeń zdrowotnych związanych z analizowaną grupą chorób. Ponadto, ze względu na specyfikę narażeń komunalnych i zawodowych charakteryzujących populację województwa śląskiego uzyskany obraz potwierdza celowość intensyfikacji badań z zakresu epidemiologii środowiskowej, zmierzających do właściwej oceny oraz wyjaśnienia przyczyn terytorialnego zróżnicowania rozpowszechnienia przewlekłych chorób układu oddechowego u osób dorosłych. Wnioski Czasowa i przestrzenna analiza rozpowszechnienia chorób układu oddechowego u dorosłych mieszkańców województwa śląskiego wykazuje: systematyczny i widoczny w ostatnich kilku latach wzrost liczby porad lekarza rodzinnego udzielanych w zakresie przewlekłych chorób układu oddechowego w grupie osób najstarszych, wyraźne zróżnicowanie terytorialne w zakresie współczynnika opisującego liczbę udzielanych porad, z odnotowaną największą wartością dla powiatów zlokalizowanych w centralnej, wysoko zurbanizowanej i uprzemysłowionej części województwa. Pozyskane obserwacje dobrze ilustrują problem przewlekłych chorób niezakaźnych, a w przypadku analizowanych chorób wskazują na celowość uwzględnienia procesów demograficznych i funkcjonowania systemów sprawozdawczości w ochronie zdrowia w opisie obrazu epidemiologicznego tych chorób. Wymowa uzyskanych danych uzasadnia, poza uwzględnieniem dwóch wymienionych kwestii, konieczność wdrożenia kompleksowych badań z zakresu epidemiologii środowiskowej, ukierunkowanych na śledzenie historii naturalnej chorób układu oddechowego, z identyfikacją wielkości ryzyka i znaczenia czynników środowiskowych w jego kształtowaniu. Sformułowane wnioski są uzasadnione na gruncie danych przedstawionych w artykule i korespondują z podstawowymi celami i zadaniami nowoczesnego zdrowia publicznego. Piśmiennictwo / References 1. Environmental health inequalities in Europe. Assessment Report. WHO, Kopenhaga Formularz sprawozdania o działalności i pracujących w ambulatoryjnej opiece zdrowotnej (MZ-11). gov.pl/src/files/mz/mz-11_2012.pdf ( ). 3. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). ( ). 4. Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych NTS. GUS w Warszawie. pl/gus/5840_5955_plk_html.htm ( ). 5. Narodowy Program Zdrowia na lata Załącznik do Uchwały Rady Ministrów Nr 90/2007 z dnia 15 maja 2007 r. NIZP PZH, Warszawa Dziesiąta roczna ocena jakości powietrza w województwie śląskim obejmująca rok Inspekcja Ochrony Środowiska. WIOŚ, Katowice gov.pl/monitoring/informacje/ stan2011/10ocena.pdf ( ). 7. Kowalska M. Wpływ krótkoterminowych zmian stężeń drobnego pyłu zawartego w powietrzu atmosferycznym na dobową umieralność i chorobowość z przyczyn krążeniowooddechowych w populacji mieszkańców aglomeracji miejsko-przemysłowej (Aglomeracja Katowicka). Rozprawa habilitacyjna. SUM, Katowice Ruciński P. Terapie POChP według GOLD Świat Lekarza 2012, 4(21): Wojtyniak B, Goryński P. Sytuacja zdrowotna ludności Polski. NIZP PZH, Warszawa 2008.