Konspekt lekcji historii

Transkrypt

1 Joanna Małocha Konspekt lekcji historii 1. Szkoła: Gimnazjum 2. Klasa: I 3. Temat lekcji: Człowiek pierwotny 4. Cele: a) uczeń po lekcji powinien znać: - pojęcia: koczowniczy tryb życia, osiadły tryb życia, krzemień, pięściak, epoka kamienia, epoka brązu, epoka żelaza, radło, handel wymienny, - cechy charakterystyczne koczowniczego i osiadłego trybu życia, - podstawowe sposoby zdobywania pożywienia i wykonywania narzędzi oraz zasady organizacji życia wspólnotowego człowieka pierwotnego przed i po rewolucji neolitycznej. b) uczeń po lekcji powinien umieć: - prawidłowo operować pojęciami poznanymi w czasie lekcji, - zaznaczyć na osi czasu trwanie epok kamienia, brązu i żelaza, - wskazać różnice między koczowniczym i osiadłym trybem życia, - przedstawić sposoby zdobywania pożywienia, wykonywania narzędzi, etc. przez człowieka pierwotnego, - opisać, jak doszło do zdobycia przez ludzi umiejętności krzesania ognia oraz jak wynalazek ten zmieniał życia naszych praprzodków, - opowiedzieć, jakie były początki rolnictwa oraz jak doszło do powstania państw, - rozpoznać na ilustracji wytwory człowieka pierwotnego. c) uczeń po lekcji powinien sobie uświadomić: - wagę wpływu warunków naturalnych na życie człowieka pierwotnego, - różnice między przyczynami i skutkami zjawisk historycznych, - przyczyny i skutki przejścia przez pierwotnych od koczowniczego do osiadłego trybu życia, - potrafi wyszukać potrzebne informacje w encyklopedii i tekście popularno naukowym 5. Metody: rozmowa nauczająca, opowiadanie, opis, praca pod kierunkiem nauczyciela z wykorzystaniem: podręcznika, ikonografii, przykładów materiałów archeologicznych 6. Środki dydaktyczne: - podręcznik: Trzebniak J., Trzebniak P., Historia I. Podręcznik dla klasy pierwszej gimnazjum, Wydawnictwo WIKING, Wrocław 1999, s , - ilustracje barwne i czarno białe przedstawiające materiał archeologiczny: Ginter B., Kozłowski J. K., Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, Warszawa 1990, s ; Kaczanowski P., Kozłowski J. K., Wielka Historia Polski, T. 1, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kraków 1998, s , 63, 74 75, 85, 97, 119, 135, , 173, 179, , , 319; Pradzieje Ziem Polskich, T. 1, Od paleolitu do środkowego okresu lateńskiego, Cz. 2, Epoka brązu i początki epoki żelaza, pod red. J. Kmiecińskiego, Warszawa Łódź 1980, s , , , - ćwiczenie prawda fałsz (oprac. własne), - przykłady materiałów archeologicznych - 7. Forma organizacyjna: lekcja frontalna z całą klasą 8. Typ lekcji: lekcja nowa

2 9. Tok lekcji: Czynności nauczyciela zawartość merytoryczna lekcji Czynności organizacyjne: Powitanie i przedstawienie się. Sprawdzenie obecności. Czynności uczniów Uczniowie witają się. Zgłaszają obecność. Uwagi metodyczne przeznaczony czas Ok. 3 min. Rekapitulacja wtórna: Na ostatnich lekcjach mowa była o czasie i jego mierzeniu. Uczyliśmy się zaznaczać na osi czasu różne daty zarówno naszej ery, jak i sprzed narodzenia Chrystusa. Mówiliśmy również o źródłach. Jaki więc możemy przedstawić ogólny podział źródeł historycznych? Podajcie, proszę, po parę przykładów do obu tych grup. Dobrze. A czy według was dysponujemy źródłami pisanymi dla wszystkich epok, czy też są może jakieś etapy dziejów dla których mamy tylko źródła materialne? Ogniwo wiążące: I właśnie na dzisiejszej lekcji zajmiemy się tymi najodleglejszymi dziejami ludzkości. Czasami, o których dzisiaj nie wiedzielibyśmy nic, gdyby w ziemi nie zachowały się kości naszych przodków oraz narzędzia, jakimi się posługiwali. Zapiszmy temat lekcji: Człowiek pierwotny. Podział na źródła pisane i materialne. Źródła pisane to np. listy, kroniki, akta; zaś materialne broń, biżuteria, obrazy. Dla czasów najdawniejszych, przed wynalezieniem pisma, mamy tylko źródła materialne. Zapisują w zeszytach temat lekcji. Ok. 4 min. Ok. 2 min. Wprowadzenie nowych treści: Najpierw zorientujmy się o jak odległych czasach mówimy. Potrzebna będzie do tego oś czasu. Macie ją narysowaną w podręczniku na str. 15, nie trzeba więc przerysowywać jej do zeszytów. Popatrzcie na oś i wymieńcie na jakie trzy epoki Uczniowie otwierają podręczniki. Ok. 25 min otwiera podręcznik.

3 zostały tu podzielone dzieje ludzkości. Dobrze. Epoka kamienia trwała od ok. 4,5 mln lat temu (tj. od momentu pojawienia się istot ludzkich), do lat a. C., epoka brązu od 1500 do 1000 lat a. C. i żelaza od 1000 a. C. do teraz. A na jakiej odstawie, według was, zosta przeprowadzony ten podział? Można też wprowadzić nieco inny podział dziejów ludzi, w zależności od tego, jaki tryb życia oni prowadzili. Początkowo bowiem był to tryb życia koczowniczy, a potem osiadły. Zmiana ta zaszła około 8000 lat a. C. Narysuję oś czasu ilustrującą ten fakt i proszę, abyście przerysowali ją do zeszytów. Teraz opowiemy sobie, jak wyglądało życie naszych praprzodków przed i po tej zmianie. Pierwsze istoty ludzkie australopiteki pojawiły się ok. 4, 5 mln. lat temu. Początkowo bardziej przypominały one dzisiejsze małpy niż człowieka. Z czasem jednak ich wygląd przybierał coraz bardziej ludzkie cechy: pochylona sylwetka prostowała się, zbyt długie ręce ulegały w toku ewolucji skróceniu, zmniejszała się ilość sierści pokrywającej ciało. Sposób życia także ulegał unowocześnieniu. Nie szyli ubrań, nie budowali sobie domów. Początkowo nie znali ognia. Żyli w takich okolicach, gdzie była woda, roślinność i zwierzęta. Mieszkali w jaskiniach, szałasach i namiotach ze skór lub kory. Pierwszym narzędziem był ostry kamień i zaostrzony kij podniesiony z ziemi. Jedli to, co mogli znaleźć gotowego do spożycia: dzikie owoce, młode pędy roślin, nasiona, korzonki roślin, młode ptaki i zwierzęta, jaja wykradzione z gniazd, ryby złapane rękami i miód. Powoli ludzie zaczęli ulepszać swoje narzędzia. Robili je z kamienia łupanego. Najlepiej nadawał się do tego krzemień Na epokę: kamienia, brązu i żelaza. Na podstawie głównego surowca, jaki był w danej epoce w użyciu. Uczniowie przerysowują oś do zeszytów. rysuje na tablicy oś czasu, zaznacza cezurę 8000 a. C., i hasła koczowniczy i osiadły tryb życia.

4 bardzo twardy kamień, którego odłupane kawałki maja ostre krawędzie. Na zaznaczonych stronach w tej książce oraz na tych tablicach przedstawione zostały narzędzia, broń, ceramika i ozdoby, jakie ludzie wytwarzali od najdawniejszych czasów. Najpierw z kamienia, kości, rogu, potem brązu, wreszcie żelaza. Proszę przejrzeć te ilustracje i posłać dalej. A tak wyglądają autentyczne narzędzia krzemienne oraz prehistoryczne kości zwierząt. Pojedynczy człowiek nie mógłby się długo utrzymać przy życiu, toteż ludzie zbierali się w gromady liczące po kilkadziesiąt osób. Wspólnie szukano pożywienia i dzielono się nim. Kobiety i starsze dzieci zbierały jagody, orzechy, korzonki. Mężczyźni robili narzędzia, łowili ryby, chwytali ptaki i zwierzęta. Nieraz krzykiem i kamieniami zapędzali nawet większe okazy na urwiste skały, gdzie zabijały się one przy próbach dalszej ucieczki. Czasem urządzano też pułapki na ścieżkach do wodopoju. W dno takiego dołu pułapki wbijano ostro zakończone pale, gotową zasadzkę maskowano gałęziami, a następnie napędzano na nią zwierzynę. Ciągle jeszcze brakowało jednak pewnej ważnej umiejętności. Jak myślicie, jakiej? Tak. Pierwotni ludzie często stykali się z ogniem, np. gdy piorun powodował w lasach pożary. Bali się go jednak i nie umieli wykorzystać. Dopiero z czasem przekonali się, że może on być pożyteczny dawać ciepło i światło. Nadal jednak nie umieli sami rozniecać ognia i upłynęło wiele tysięcy lat zanim posiedli tę umiejętność. Odtąd nie trzeba było tak pilnować płomieni, ani nosić ognia ze sobą, gdy gromada wędrowała w inne okolice. Ludzie mogli już żyć nawet tam, gdzie przez znaczną część roku panowała zima. Nauczyli się także budować mieszkania w ziemi oraz polować z wykorzystaniem łuku, dzięki któremu mogli z pewnej odległości zabijać strzałami nawet duże zwierzęta. Z kolei wynalezienie wędki ułatwiło człowiekowi łowienie ryb. Najstarsze ślady żyjących tak ludzi pierwotnych na naszych ziemiach znaleziono w Jaskini Ciemniej pod Ojcowem i koło Zawiercia na Śląsku. Wśród zbieranych dziko rosnących roślin były Uczniowie i słuchają. Umiejętności posługiwania się ogniem. oglądają przekazuje uczniom książkę, tablice oraz przykłady narzędzi kamiennych.

5 także nasiona prosa, pszenicy i jęczmienia. Nie były one wówczas tak duże jak dzisiaj, ale miały dobry smak. Z przypadkowo rozsypanych ziarn wyrastały nowe rośliny, z których każda miała znowu kilka nasion. Ludzie to zauważyli i sami zaczęli siać zboża. Narzędzia pracy tych pierwotnych rolników były bardzo proste ostrym kijem wzruszali ziemię i zagrzebywali ziarna. Z czasem wynaleziono motykę i radło. Od niepamiętnych czasów za gromadą ludzi wędrował dziki pies. Początkowo przyglądał się człowiekowi z daleka i żywił się odpadkami, potem - oswoił się. Wśród zwierząt, na które polowano znajdowały się także dziko wówczas żyjące - owce, kozy i świnie. Myśliwi nieraz schwytali małą owieczkę, kózkę lub świnię, przynosili ją ze sobą do osady i żywili. W ten sposób człowiek oswajał zwierzęta. Miał z nich mięso, skóry do okrycia, wełnę oraz nowe pożywienie mleko. Zaczęto także wykorzystywać ich siłę do pracy, np. przy orce. Wszystko to sprawiało, że ludzie nie wędrowali już tak często, jak dawniej. Trzeba było przecież zasiać zboże, czekać aż wyrośnie i dojrzeje, a później je zebrać. Zaś zwierzęta hodowlane zapewniały dostatek mięsa niezależnie od wędrówek dzikich stad. Przemieszczanie się w poszukiwaniu żywności przestało być koniecznością. Ludzie zaczęli się osiedlać tworząc coraz lepiej zorganizowane wspólnoty: plemiona, związki plemienne, a wreszcie państwa. Do tego doszedł szereg poważnych odkryć technologicznych 1500 lat a. C. nauczono się stapiać razem miedź i cynę otrzymując brąz. Potem zaś zaczęto wytapiać żelazo z rudy. Wyrabiane z tych metali narzędzia, broń czy ozdoby były trwalsze, precyzyjniejsze, coraz bardziej skomplikowane i coraz piękniej zdobione. Mniej więcej w tym samym czasie człowiek doszedł do umiejętności tkania materiałów z włókien roślinnych (gł. lnu) oraz lepienia i wypalania garnków. To z kolei pozwalało na gotowanie bardziej zróżnicowanych potraw i efektywniejsze przechowywanie pokarmów. Ówczesną ceramikę archeolodzy znajdują dziś w postaci takich, sklejanych później mozolnie, fragmentów. A to przykład monet i zapinki z epoki żelaza. Uczniowie oglądają Przykłady materiału archeologicznego. pokazuje uczniom przykłady materiału archeologiczne -go.

6 Rekapitulacja pierwotna: Na koniec powtórzymy sobie poznane wiadomości o człowieku pierwotnym. Posłuży nam do tego ćwiczenie, jakie dla was przygotowałam. Każdy otrzyma kartkę z 11 pytaniami, z których część jest prawdziwa, a część nie. Obok zdania należy wpisać krzyżyk w odpowiedniej rubryczce PRAWDA lub FAŁSZ. Wypełniając to zadanie możecie posłużyć się podręcznikiem. Na zrobienie tego ćwiczenia macie 7 minut, potem sprawdzimy razem wyniki. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie analizują z nauczycielem rozwiązanie ćwiczenia. Uczniowie wykonują zadane ćwiczenie. Ok. 9 min rozdaje uczniom kartki z przygotowanym ćwiczeniem powtórkowym. Czynności końcowe: Na zadanie domowe proszę przygotować pisemnie odpowiedź na pytanie nr 1 ze str. 15 w podręczniku. Będzie nam to bowiem potrzebne - jako punkt wyjścia - przy omawianiu na kolejnych lekcjach państw jakie powstały w starożytności. Proszę również, ale już ustnie, odpowiedzieć na pytanie nr 3 z tej samej strony. W wyjaśnieniu terminu handel wymienny pomóc tu mogą encyklopedie czy też odpowiednie słowniki. odpowiada na ewentualne wątpliwości, co do zadania domowego. Podziękowanie za wspólną pracę i pożegnanie z uczniami. Uczniowie otwierają podręcznik na wskazanej stronie i notują w zeszytach zadanie domowe. Ok.2 min otwiera podręcznik. Ćwiczenie: PRAWDA FAŁSZ 1) Pierwszy człowiek pojawił się około 1 mln lat temu. 2) Ludzie pierwotni prowadzili najpierw osiadły tryb życia, potem dopiero stali się koczownikami. 3) Rybołówstwo, zbieractwo i myślistwo były podstawowymi sposobami zdobywania pożywienia przez praczłowieka prowadzącego koczowniczy tryb życia. 4) Najstarsze narzędzia, wykonywane z kamienia, nazywane

7 są krzemieniami. 5) Umiejętności rozniecania ognia bez udziału przyrody ludzie nauczyli się dopiero po wielu tysiącach lat rozwoju. 6) Koczowniczy tryb życia charakteryzują częste wędrówki w poszukiwaniu pożywienia. 7) Na czele pierwszych państw, tworzonych jeszcze na podstawie związków plemiennych, stawał najbogatszy członek społeczności. 8) Przejście człowieka pierwotnego na osiadły tryb życia było możliwe dzięki zdobyciu przez niego umiejętności uprawy roli i hodowli zwierząt. 9) Ludzie pierwotni nie umieli lepić i wypalać garnków. 10) Wyróżnia się w dziejach człowieka 3 epoki: kamienia, brązu i żelaza. 11) Ludzie pierwotni znali handel wymienny.