OCENA PRZYDATNOŚCI WYBRANYCH METOD WAP W ANALIZIE SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ GMIN

Transkrypt

1 METODY ILOŚCIOWE W BADANIACH EKONOMICZNYCH To XIII/, 0, str OCENA PRZYDATNOŚCI WYBRANYCH METOD WAP W ANALIZIE SAMODZIELNOŚCI FINANSOWEJ GMIN Monka Jaworska Katedra Statystyk Mateatycznej, Unwersytet Rolnczy w Krakowe e-al: rrjawors@cyf-kr.edu.pl Artur Jacek Kożuch Katedra Ekonok Organzacj Rolnctwa, Unwersytet Rolnczy w Krakowe e-al: ajkozuch@ar.krakow.pl Streszczene: W badanu zastosowana etod welowyarowej analzy porównawczej w ocene saodzelnośc gn ejsko-wejskch w Polsce wschodnej dokonano oceny dwóch wybranych etod, tj. etody ary rozwoju Helwga bezwzorcowej etody agregacj zennych. Dobór etod wynka z założena, że dają one ożlwość wyrażena lcznego zboru wskaźnków charakteryzującyh pozo saodzelnośc fnansowej za poocą jednej zennej zagregowanej, co uożlwa uporządkowane analzowanych obektów. W opracowanu pojęto próbę ustalena, czy stosowane etody badana saodzelnośc fnansowej różncują wartośc uzyskanych wynków oraz, czy stneje uzasadnene dla wyboru jednej z nch, jako zabezpeczającej wysoką jakość rozważań o badany zjawsku. Słowa kluczowe: saodzelność fnansowa gny, ara syntetyczna, welowyarowa analza porównawcza, Polska wschodna WSTĘP Dzałalność jednostek saorządu terytoralnego (JST) podlega coraz wększeu oddzaływanu globalzacj konkurencj. Z tego podwodu coraz wększego znaczena nabera poszukwane rozwązań usprawnających zaspokajane potrzeb społecznych, w szczególnośc w regonach o relatywne nższy pozoe rozwoju gospodarczego. Wąże sę to z potrzebą ukerunkowywana dzałań na probleatykę nedostatku zasobów oraz poszukwane odpowednch koncepcj rozwojowych.

2 3 Monka Jaworska, Artur Jacek Kożuch Jedną z stotnych welkośc charakteryzujących ożlwośc rozwojowe gn jest saodzelność fnansowa JST, która unezależna jednostk saorządu od kondycj fnansowej państwa oraz pozwala podejować decyzje dotyczące alokacj zasobów, przy zapewnenu ch ukerunkowana na występujące w danych regonach rzeczywste potrzeby społeczne. Wykorzystane w koncepcjach rozwoju lokalnego saodzelnośc fnansowej jest zate warunke zapewnena celowośc prowadzonych dzałań oraz użytecznośc efektów końcowych. Jest to jednocześne przyczyna poszukwana takch etod oceny saodzelnośc, które będą stanowły rzetelną prawdłową nforację, służącą wskazanu odpowednch, z punktu wdzena jej pozou, jednostek saorządowych. Cele opracowana jest próba ustalena, czy stosowane w badanach saodzelnośc fnansowej gn etody WAP różncują wartośc uzyskanych wynków oraz, czy stneje uzastanene dla wyboru jednej z nch, jako zabezpeczającej jakość nforacj o badany zjawsku. W badanach wykorzystano dane statystyk asowej charakteryzujące saodzelność fnansową gn ejsko-wejskch Polsk wschodnej. Rozważana objęto wynk uzyskane z wykorzystane etody ary rozwoju Helwga bezwzorcowej etody agregacj zennych. SAMODZIELNOŚĆ FINANSOWA JAKO CECHA CHARAKTERYZU- JĄCA JEDNOSTKI SAMORZADU TERYTORIALNEGO Saodzelność jednostek saorządu terytoralnego jest wynke decentralzacj władzy publcznej zależy od sposobu, w jak uregulowany został prawe ch ustrój, zadana, ajątek fnanse oraz nadzór państwa. Saodzelność fnansowa jest jedną z konstytutywnych cech saorządu terytoralnego. Jej pojęce wywodz sę z flozof nakazującej zapewnene jednostko saorządu terytoralnego takego pozou dochodów, który pozwala na realzację powerzonych zadań, a jednocześne pozostawa swobodę w kształtowanu wydatków tworzy odpowedne gwarancje foralne proceduralne [Drwłło, Glnecka 997]. Saodzelność fnansowa gn wynka przede wszystk z art. 67 Konstytucj, który często wyenany jest jako jedna z podstawowych gwarancj saodzelnośc gn. Saodzelność fnansowa w wyarze lokalny jest wyznaczana przez przyznane prawne źródła dochodów, które spełnają klka podstawowych warunków. W szczególnośc wyagane jest by były one odpowedno wydajne, ne ogranczały usankcjonowanej prawne saodzelnośc JST sprzyjały rozwjanu aktywnośc w realzacj użytecznych publczne dzałań. Krótkookresową gwarancję saodzelnośc ożna też znaleźć w art. 5 ustawy o fnansach publcznych [Dz. U. z 009 roku, nr 56 poz. 40], który stwerdza, że zaeszczene w budżece państwa dochodów z określonych źródeł wydatków

3 Ocena przydatnośc wybranych etod WAP w analze 33 na określone cele stanow dla jednostek saorządu terytoralnego podstawę do odpowedno uzasadnonych roszczeń. Nezależne od sposobu defnowana pojęca saodzelnośc, za unwersalne czynnk określające jej zakres uznaje sę: [Chojna-Duch 00] welkość gwarantowanych przez państwo pozyskanych z nnych źródeł zasobów penężnych, które ogą być swobodne rozdysponowywane przez jednostk saorządu terytoralnego, zakres swobody w określanu etod, for struktury organzacyjnej, które pozwolą na racjonalzację dzałań jednostk, zakres swobody w planowanu budżetowy oraz organzacj wykonanu budżetów. Przeprowadzone rozważana pozwalają uznać za słuszne spostrzeżene J. Onszczuka [00], uznającego, że zakres saodzelnośc fnansowej jednostek saorządu terytoralnego obejuje w szczególnośc prawo do prowadzena gospodark fnansowej, tj. poberana ustawowo określonych dochodów oraz prawo do dysponowana n w grancach określonych przez syste prawny. Do najczęścej wykorzystywanych ernków saodzelnośc fnansowej JST należą: [Jastrzębska 004] dochody wydatk JST w relacj do dochodów wydatków budżetu państwa, dochody wydatk JST w relacj do dochodów wydatków publcznych, dochody wydatk JST w relacj do PKB, dochody własne do dochodów ogółe, dochody podatkowe do dochodów ogółe, dochody z ajątku w relacj do dochodów ogółe, wydatk nwestycyjne w relacj do dochodów ogółe. Przyjęty zestaw wskaźnków pokazuje, że do ustalana saodzelnośc fnansowej częścej wykorzystywane są wskaźnk, których konstrukcja skupona jest na dochodowej strone budżetu JST [Roan 000], przy czy perwsze trzy wskaźnk przedstawają odnesene saodzelnośc fnansowej jednostk na tle całego sektora fnansów publcznych, a pozostałe precyzują nforację o saodzelnośc danej jednostk saorządowej. MATERIAŁ I METODA ANALIZY Analzę przeprowadzono na podstawe danych pochodzących z banku danych regonalnych GUS ( data pobrana wrzeseń 0). Z lsty potencjalnych zennych opsujących badane zjawsko do oceny wykorzystano zenne dagnostyczne X - X 6, obejujące: dochody budżetowe ogółe ( X ), udzał dochodów własnych w dochodach ogółe ( X ),

4 34 Monka Jaworska, Artur Jacek Kożuch udzał dochodów ajątkowych w dochodach ogółe ( X 3 ), wynk budżetu ( X ), 4 udzał wydatków nwestycyjnych w wydatkach ogółe ( X 5 ), udzał wydatków beżących w wydatkach ogółe ( X 6 ). Przyjęte do analzy zenne ożna zakwalfkować do zboru styulant. Zenne dagnostyczne przyjęte do badań spełnają podstawowe kryteru doboru zennych do opsu złożonego zjawska: V ( X j ) > 0, oraz A ( X j ), V ( X j ) to współczynnk zennośc ( X j ), gdze A to współczynnk względnej apltudy wahań. [Kukuła 000]. Podstawowe charakterystyk przyjętych zennych dagnostycznych służących opsow saodzelośc fnansowej gn przedstawono w tabel. Tabela. Statystyczna charakterystyka cech cecha ax xj xj n x V ( ) X , , ,46 0,50 X 0,68 0,7 0,38 0,9 X 4,5 0,0 0,9,96 3 X , , ,0 7,85 4 X 0,40 0,0 0,5 0,49 5 X, 0,60 0,84 0,09 6 Źródło: oblczena własne na podstawe danych GUS Dane statystyczne na podstawe, których przeprowadzona zostane analza tworzą acerz: x x... xs [ ] = x x... xs x j () xn xn... xns gdze xj oznacza wartość cechy X j dla -tego obektu przestrzennego. Wybrano dwe etody konstrukcj zennej syntetycznej porównano otrzyane według nch wynk. Wykorzystano etodę ary rozwoju Helwga bezwzorcową etodę agregacj zennych. X j

5 Ocena przydatnośc wybranych etod WAP w analze 35 Mara rozwoju Hellwga W celu wyznaczena zennej syntetycznej, która uożlw dokonane oceny obektów, należy dokonać noralzacj zennych. Dla potrzeb analzy zestaw danych poddano noralzacj etodą standaryzacj. Dokonano tego zgodne z forułą: xj x j z n j =, =,,..., () S j =,,..., s gdze: j ( ) xj = = x = S j = xj x (3) W wynku przeprowadzonej noralzacj wartośc cech badanej zborowośc otrzyano acerz znoralzowanych wartośc cech. Na ch podstawe skonstruowano abstrakcyjny obekt P 0, nazwany wzorce rozwoju o współrzędnych: ax Z j, gdy j S( j =,,..., n) Z j = n Z j, gdy j D (4) gdze: S zbór styulant, D zbór destyulant, Z j - unorowana wartość j-tej zennej w -tej jednostce. Odległość poędzy poszczególny obekta a obekte P 0 oznaczone C 0, oblcza sę według wzoru: C = = następne oblcza sę ernk rozwoju: n ( z z ) (,,..., ) 0 j 0 j = n j d C (5) 0 = (6) C0 gdze: C 0 = C 0 + S 0 (7) oraz C 0 = = C 0 ( C0 C 0 ) S 0 = (8)

6 36 Monka Jaworska, Artur Jacek Kożuch Bezwzorcowa etoda agregacj zennych Wartośc zennej syntetycznej wyznaczone są poprzez agregację uprzedno znoralzowanych zennych wejścowych według wzoru: ω (,,...,n) j j Q z = s j= gdze: Q - wartość zennej syntetycznej dla -tego obektu, ω - waga j-tej zennej dagnostycznej, j = (9) z j - wartość zennej znoralzowanej. Noralzacj zennej dokonano etodą untaryzacj zerowanej: xj n xj zj =, ( =,,..., n; j =,,..., s) (0) ax xj n xj gdze: z j unorowane wartośc zennych dagnostycznych, take, że: ax z j =, n j = 0, =. () W celu określena zbeżnośc wynków rankngów uzyskanych według opsanych etod wykorzystano współczynnk korelacj rang. Jako arę zgodnośc uporządkowana wykorzystano współczynnk Spearana: n 6 d = rs = () n( n ) gdze: d - różnca poędzy ejsce zajowany przez -ty obekt z ( j,,..., s) w uporządkowanu według wybranej etody n lczba analzowanych obektów. OCENA PRZYDATNOŚCI ANALIZOWANYCH METOD WAP - KONKLUZJE W wynku zastosowana dwóch etod lnowego porządkowana obektów otrzyano rankng gn pod względe pozou ch saodzelnośc fnansowej. Uzyskane wynk pozwolły na dentyfkację, opsywanego tą cechą, pozou zróżncowana województw Polsk wschodnej, pod względe rozeszczena przestrzennego lcznośc gn. Zróżncowane to oże stanowć stotną nforację do wyznaczena begunów wzrostu zapewnena długookresowego rozwoju, zarówno na pozoe lokalny, jak regonalny. Z przeprowadzonych badań wynka, ż zgodność uporządkowana gn według wybranych etod jest wysoka. O dużej zgodnośc uzyskanych układów

7 Ocena przydatnośc wybranych etod WAP w analze 37 kolejnoścowych śwadczy współczynnk korelacj rang Spearana, który osąga wartość r s = 0, 975. Wartość współczynnka korelacj wskazuje węc, że analzę saodzelnośc fnasnowej gn ożna prowadzć z wykorzystane obu ocenanych etod. Wybór jest tu zate warunkowany nny, nż ukerunkowane na klasyfkację ze względu na wartość zennej syntetycznej, cela. Może to dotyczyć pracochłonnośc, kosztochłonnośc lub czasochłonnośc prowadzonych badań, a także wynkać z wyagań stawanych przed nośnoścą nforacyjną zennej syntetycznej lub potrzebą uzyskana wedzy o wzorcowy pozoe saodzelnośc fnansowej. BIBLIOGRAFIA Hellwg Z., (968) Zastosowane etody taksonocznej do typologcznego podzału krajów ze względu na pozo rozwoju oraz zasoby strukturę wykwalfkowanych kadr. Przegląd Statystyczny, nr 4. Kukuła K., (000) Metoda untaryzacj zerowanej. PWN, Warszawa, s.49, s.79. Drwłło A., Glnecka J., (997) Fnanse gn. Wyd. Unwersytetu Gdańskego, Gdańsk. Chojna-Duch E., (00) Polske prawo fnansowe. Fnanse publczne. Wyd. Prawncze Lexs Nexs sp. z o.o., Warszawa. Onszczuk J., (00) Saorząd terytoralny w orzecznctwe Trybunału Konstytucyjnego. Wyd. Wolters Kluwer Polska, Warszawa. Jastrzębska M., (004). Analza saodzelnośc fnansowej sytuacj fnansowej jednostek saorządu terytoralnego w latach Fnanse Kounalne nr 5. Roan P. (000) Makroekonoczne nstruenty planowana analzy w zarządzanu gospodarką lokalną. SGH Warszawa. USEFULNESS OF THE SELECTED MSA METHODS IN THE ANALYSIS OF LOCAL GOVERNMENT UNIT S FINANCIAL INDEPENDENCE Abstract: The purpose of ths paper s to estate level of local governent unt s fnancal ndependence n eastern Poland. For ths purpose t was used ultdensonal statstcal analyss allowng to descrbe coplex effect wth help of one varable, so called value of synthetc varable (Hellwg s ethod, addtve aggregaton functon). Key words: fnancal ndependence, synthetc easure, ultdensonal statstcal analyss, eastern Poland