Patomorfologia wykład 2

Transkrypt

1 tematy Patomorfologia wykład 2 Patomorfologia wykład 2 prof. dr hab. n. med. Andrzej Marszałek Apoptoza. Starzenie się komórek. Mechanizmy zapalenia oraz wykładniki morfologiczne. Procesy naprawy uszkodzeń tkanowych zmiany adaptacyjne: przerost rozrost zanik (atrofia) metaplazja stres zwiększone obciążenie prawidłowa komórka (homeostaza) czynnik uszkadzający zmiany adaptacyjne brak możliwości adaptacyjnych uszkodzenie komórki martwica

2 cecha MARTWICA APOPTOZA średnica komórki (obrzmienie) apoptoza jądro błona jądrowa pyknosis karyorrhexis karyolysis poprzerywana fragmentacja ciągła (zaburzona struktura) zawartość cytoplazmy wyciekanie, liza bez zmian (ciałka apoptotyczne) obecność zapalenia często brak znaczenie zawsze zmiana patologiczna często zmiana fizjologiczna przykłady chorób źle sfadowanych białek mukowiscydoza CFTR rodzinna hypercholesterolemia rec dla LDL ch. Tay-Sachsa podjednostka β heksozaminidazy JCD priony (PrPsc) ch. Alzheimera peptyd Aβ usuwanie ciałek apoptotycznych obecność fosfatydyloseryna na powierzchni komórek (rec. makrofagów) opłaszczanie trombospodyną opłaszczanie przez C1q

3 apoptoza w warunkach patologicznych APOPTOZA Uszkodzenie DNA Nagromadzenie nieprawidłowo sfaldowanych białek Wybrane zakażenia Promieniowanie Cytostatyki Niedotlenienie Mutacja genów Wolne rodniki Wirusy adeno HIV WZW Prewencja mutacji DNA ER stress (ch neurodegeneracyjne OUN) Limfocyty T (też w: nowotworach, przeszczepach) choroby z zaburzeniami regulacji apoptozy: nieefektywna apoptoza nowotwory, ch. autoimmunizacyjne zwiększona apoptoza choroby neurodegeneracyjne, niedokrwienne, eliminacja komórek zakażonych wirusami Zanik narządów miąższowych Trzustka Przyusznica nerki Z powodu zatkania ujścia APOPTOZA brak czynników wzrostowych bcl-2, bcl-x; bim chemioterapia p53, Bax, Bak nieprawidłowe sfałdowanie białek choroba Alzheimera, Huntigtona, Parkinsona; DM2 indukcja receptorów dla TNF eliminacja limfocytów T mechanizm Fas-FasL apoptoza stymulowana przez cytotoksyczne limfocyty T perforyny, granzymy Starzenie się komórek

4 starzenie się akumulacja uszkodzeń DNA (14/rok?) helikaza DNA (z. Wernera) naprawa dwuniciowego DNA (z. Blooma, ataxiatelangiectasia) skracanie telomerów aktywacja genów supresorowych (p16) zaburzenia białek (misfolding) stan odżywienia (IGF-1, sirtuiny) zapalenia + regeneracja, naprawa (i bliznowacenie) zapalenia (1) zapalenia zapalenie (inflammatio) jest nieswoistą, ale przewidywalną reakcją żyjących tkanek i całego ciała na uszkodzenie wywołane różnymi czynnikami (zakaźnymi, chemicznymi, fizycznymi, martwicą), która obejmuje zjawiska: reakcje naczyniowe migrację i aktywację leukocytów oraz reakcje ogólnoustrojowe a także wydzielanie mediatorów zapalenia (np. IL-1/TNF-α, IL-6, białko C-reaktywne, histamina) -itis gastritis, hepatitis, dermatitis, appendicitis, colitis

5 zapalenia (2) zapalenie ostre charakteryzuje się nagłym początkiem (sekundy lub minuty) i najczęściej trwa względnie krótko przez okres minut, kilkunastu godzin, ale nawet kilku dni zapalenie przewlekłe trwa dłużej i najczęściej związane jest z obecnością w tkance: limfocytów i makrofagów proliferacją naczyń krwionośnych proliferacją fibroblastów obecnością martwicy tkanek objawy kliniczne: zapalenie (3) rubor - zaczerwienie calor - ocieplenie tumor - obrzmienie dolor - ból functio laesa upośledzenie czynności zapalenia (4) wyjątkowym zjawiskiem w czasie zapalenia jest reakcja naczyń krwionośnych, prowadząca do gromadzenia się płynu i leukocytów w przestrzeni pozanaczyniowej; odpowiedź zapalna jest ściśle powiązana z procesami naprawy: regeneracją bliznowaceniem lub połączeniem tych dwóch procesów (najczęściej) zapalenia (5a) typy zejścia procesu zapalnego: wygojenie (resolutio; restitutio ad integrum) najbardziej pożądane przywrócenie prawidłowej architektury tkankowej oraz powrót wszystkich fizjologicznych czynności ropień (abscessus) w ograniczonym obszarze obserwujemy niszczenie zajętej tkanki m.in. przez enzymy granulocytów

6 zapalenia (5b) typy zejścia procesu zapalnego: bliznowacenie (cicatrisatio) mimo eliminacji czynnika uszkadzającego prawidłowa tkanka jest zastępowana przez bliznę łącznotkankową zapalenie ostre zapalenie przewlekłe niemożliwa jest eliminacja czynnika sprawczego, może być związane z udziałem reakcji immunologicznej typu iv zapalenie ostre przyczyny: zakażenia bakterie, wirusy, pierwotniaki, toksyny drobnoustrojów uraz otarcia, głębokie rany czynniki fizyczne i chemiczne temperatura (wysoka/niska), napromienianie, chemikalia martwica tkanki ciała obce zabrudzenia, szwy chirurgiczne, tatuaże reakcje immunologiczne

7 r. neurogenna zapalenie ostre

8 zapalenie ostre Obrzęk zapalny jest jedną z najwcześniejszych reakcji tkanek na uszkodzenie powstają zaburzenia w mikrokrążeniu mogą prowadzić do gromadzenia płynu w tkankach zapalenie ostre kluczowe fazy: przemijający skurcz tętniczek (sekundy/minuty) reakcja kontrolowana przez mediatory neurogenne oraz chemiczne rozkurcz tętniczek przedwłośniczkowych proces znany jako przekrwienie (zaczerwienienie oraz ocieplenie) wywołany przez uwolnienie swoistych mediatorów marginacja leukocytów mediatory zapalenia uszkodzenie komórek przepuszczalności bariery śródbłonkowej (minuty/ godziny) ucieczka płynów obrzęk

9 Selektyny: - L-selektyny (CD62L) limfocyty i inne leukocyty - E-selektyny śródbłonki (po aktywacji przez cytokiny) - P-selektyny wiążą neutrofile, limfocyty T oraz monocyty odpowiedź nieswoista receptory Toll-like: - makrofagi - komórki dendrytycze - neutrofile - komórki nk - komórki nabłonkowe - śródbłonki Toll/IL-1/IL-18

10 autofosforylacja IRAK (IL-R) dysocjacja MyD88 aktywacja TRAF-6 (TNF-R) aktywacja kaskady kinazy I-κB (alternatywnie aktywacja kaskady: kinaza MAP aktywacja AP-1) TNF IL-1 IL-12 E-selektyny inos zaburzenia czynności leukocytów: zaburzenia adhezji LAD 1 i 2 (Leukocyte Adhesion molecule Deficeincy) zaburzenia czynności fagolizosomów zespół Chèdiak-Higashi (AR) podatność na zakażenia bielactwo ubytki neurologiczne skaza krwotoczna upośledzenie czynności bakteriobójczej przewlekła choroba ziarniniakowa (związane z chr X zaburzenie oksydazy NADPH) supresja szpiku naświetlanie chemioterapia przerzuty nowotworowe mediatory zapalenia

11 przebudowa zrębu naprawa bliznowacenie TGFβ IL-10 rozejście podsumowanie Zapalenie ostre

12 zapalenie przewlekłe zapalenie przewlekłe jest zapaleniem trwającym dłużej niż zapalenie ostre (tygodnie lub miesiące), różni znacznie się skład komórkowy nacieku (przeważają limfocyty, makrofagi oraz komórki plazmatyczne). w tym procesie obserwuje się równoległe występowanie: zmian typowych dla zapalenia ostrego oraz niszczenie tkanek i procesy gojenia. zapalenia ziarniniakowe makrofag ziarniniaki dookoła ciała obcego: ziarniniak nabłonkowatokomórkowy: wokół szwów chirurgicznych wokół ziaren talku ziarniniak okołowierzchołkowy zęba gruźlica brucelloza lymphogranuloma inguinale trąd kiła choroba kociego pazura tularemia niektóre zakażenia grzybicze sarkoidoza beryloza

13 gojenie gojenie wywołane miejscowym uszkodzeniem rozpoczyna się bardzo wcześnie (jeszcze w okresie procesu zapalnego) i powinno się zakończyć naprawą oraz zastąpieniem zniszczonych lub martwiczo zmienionych komórek przez komórki zdrowe; może przebiegać pod postacią: naprawa 1) regeneracji (komórki zrębu, nabłonki) 2) zastąpieniem przez tkankę łączną.

14 podział zapaleń uszkadzające podział zapaleń wysiękowe surowicze nieżytowe włóknikowe ropne krwotoczne posokowate wytwórcze podział zapaleń podział zapaleń zmiany wsteczne: przyćmienie miąższowe zmiany wodniczkowe stłuszczenie martwica zaburzenia krążenia zmiany rozplemowe

15 zapalenie uszkadzające (inflammatio alterativa) podział zapaleń przeważają zmiany uszkadzające (przyćmienie miąższowe, stłuszczenie, martwica) nad zmianami wysiękowymi czy rozplemowymi przykłady: działanie toksyn błoniczych w mięsniu sercowym choroba Heinego i Medina wirusowe zapalenie wątroby ale także zwyrodnienie/martwica włóknikowata występująca np. w reakcjach immunologicznych zapalenie surowicze (inflammatio serosa) najlżejsza postać zapalenia wstępna faza większości zapaleń obecny wysięk surowiczy (wodojasny, podobny do osocza, z niewielka liczbą komórek zapalnych)

16 zapalenie nieżytowe (inflammatio catarrhalis) Zapalenie surowicze z domieszką śluzu zapalenie włóknikowe (inflammatio fibrinosa) charakteryzuje się wysiękiem zawierającym dużo włóknika wskaźnik stosukowo ciężkiego procesu zapalnego ( duże uszkodzenie naczyń) zapalenie ropne (inflammatio purulenta) Wysięk jest ropą gesty żółtawy płyn zawierający liczne bakterie (głównie paciorkowce i gronkowce) oraz granulocyty obojętnochłonne i resztki (debries) martwej tkanki. ropotok gromadzenie r. w błonach śluzowych czyrak gromadzenie r. w mieszku włosowym ropień gromadzenie r. w np. narządach wewnętrznych ropniak nagromadzenie r. w uprzednio istniejącej jamie ropowica szerzenie się zapalenia ropnego w tkankach zastrzał lub zanokcica zapalenie krwotoczne (inflammatio haemorrhagica) wysięk zawiera domieszkę krwi wskaźnik uszkodzenia naczyń

17 zapalenie zgorzelinowe (inflammatio gangrenosa) jest wywołane bakteriami gnilnymi, beztlenowymi zapalenie wrzodziejące (inflammatio ulcerativa) powstaje na powierzchni, np. skóry lub błony śluzowej, gdzie w wyniku zapalenia dochodzi do pozbawienia wyściółki zapalenie rzekomobłoniaste (inflammatio pseudomembranosa) podział zapaleń to postać zapalenia wrzodziejącego z równoczesnym zapaleniem włóknikowo-ropnym na powierzchni, widywane np. w zapaleniu skóry lub błony śluzowej, gdzie w wyniku zapalenia dochodzi do pozbawienia wyściółki

18 zapalenie wytwórcze (inflammatio proliferativa/productiva) w tym rodzaju zapalenia nad zmianami wysiękowymi czy uszkodzeniem przeważają zmiany rozplemowe (niezależnie od czasu wystąpienie zmian po zadziałaniu czynnika wywołującego): - ostre odczynowe zapalenie węzłów chłonnych - nieżyt polipowaty nosa - kłykciny kończyste - marskość wątroby - marskość płuc - marskość nerek - kłębuszkowe zapalenie nerek zapalenie ziarniniakowe (inflammatio granulomatosa) zapalenie wytwórcze, w przebiegu którego dochodzi do ogniskowego gromadzenia się makrofagów, komórek nabłonkowatych, komórek olbrzymich, limfocytów, komórek plazmatycznych oraz fibroblastów i pączkujących naczyń ziarniniak (granuloma)