Działania niepożądane radioterapii

Transkrypt

1 Działania niepożądane radioterapii Powikłania po radioterapii dzielimy na wczesne i późne. Powikłania wczesne ostre występują w trakcie leczenia i do 3 miesięcy po jego zakończeniu. Ostry odczyn popromienny występuje w szpiku, jądrze, jajniku, błonie śluzowej przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, dróg moczowo-płciowych, śródbłonku naczyniowym i naskórku. Powikłania po radioterapii dzielimy na wczesne i późne. Powikłania wczesne ostre występują w trakcie leczenia i do 3 miesięcy po jego zakończeniu. Ostry odczyn popromienny występuje w szpiku, jądrze, jajniku, błonie śluzowej przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, dróg moczowo-płciowych, śródbłonku naczyniowym i naskórku. Zwykle ma on charakter przejściowy i zmiany samoistnie goją się w czasie zależnym od nasilenia odczynu pod warunkiem stosowania odpowiedniego leczenia wspomagającego, jednakże ostry odczyn może być przyczyną przerw w leczeniu i związanych z tym gorszych wyników leczenia. Powikłania późne występują od kilku do kilkunastu miesięcy a nawet do kilkudziesięciu lat po leczeniu, część z nich utrwalona, mogą być nieodwracalne i utrwalone w związku z uszkodzeniem narządów, które są krytycznie promieniowrażliwe. Skutek kliniczny może być różny od niekorzystnego efektu kosmetycznego do skutków ograniczających przeżycie. Do powikłań późnych popromiennych należy także efekt teratogenny i karcinogeneza popromienna. Typowym rakiem popromiennym jest rak wrzecionowaty skóry, który rozwija się wyłącznie w skórze wcześniej napromienianej, często wykazującej cechy zwłóknienia lub teleangiektazji popromiennych, jednakże występują również wtórne nowotwory m.in. białaczki, rak piersi, ślinianek, tarczycy, jelita grubego, żołądka, wątroby, płuca, jajnika, skóry. Leczenie wspomagające łagodzi objawy kliniczne, zmniejsza nasilenie odczynu wczesnego, przyspiesza gojenie, dzięki czemu pozwala przeprowadzić radioterapię bez przerw, co jest istotne dla jej skuteczności, jednakże ma niewielki wpływ na powikłania późne. Powikłania wczesne Powikłania wczesne ostre 1) występują w trakcie leczenia i do 3 miesięcy po jego zakończeniu. Ostry odczyn popromienny występuje w: a) szpiku i) ujawnia się w postaci leukopenii, małopłytkowości i niedokrwistości (występuje później) ii) leukopenia w trakcie leczenia może być powodem rokowniczo niekorzystnych przerw w radioterapii b) jądrze i jajniku i) zmniejszenie liczby plemników i komórek jajowych, aż do popromiennej kastracji włącznie c) błonie śluzowej przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, dróg moczowo-płciowych, śródbłonku naczyniowym i naskórku i) ujawnia się w postaci powierzchownych owrzodzeń i martwicy nabłonka lub naskórka, ograniczonej do napromienianej powierzchni, czego efektem jest ostry surowiczy lub krwisty odczyn zapalny ii) dla chorego może to być przyczyną przerw w leczeniu w związku z jego nietolerancją powodując m.in.: nieustający ból, niemożność przełykania płynów (czasem konieczność gastrostomii), krwisty częstomocz, krwiste biegunki, nierzadko dołączają się zakażenia bakteryjne i grzybicze w innych narządach. Zwykle ma charakter przejściowy i zmiany samoistnie goją się w czasie zależnym od nasilenia Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 1/5

2 odczynu pod warunkiem stosowania odpowiedniego leczenia wspomagającego. Jednakże ostry odczyn może być przyczyną przerw w leczeniu i związanych z tym gorszych wyników leczenia, a w pewnych przypadkach mogą powstać powikłania nieodwracalne. Powikłania późne a) Powikłania późne (przewlekłe) - występują od kilku do kilkunastu miesięcy a nawet do kilkudziesięciu lat po leczeniu - część z nich utrwalona - niestety mogą być nieodwracalne i utrwalone w związku z uszkodzeniem narządów, które są krytycznie promieniowrażliwe i w których zróżnicowana i dojrzała czynnościowo architektura komórkowa nie zawiera komórek macierzystych. Skutki kliniczne mogą być różne: a) niekorzystny efekt kosmetyczny i) ograniczone teleangiektazje (uszkodzenie drobnych naczyń) ii) zwłóknienie (uszkodzenie fibroblastów) skóry właściwej b) ograniczające przeżycie i) zwłóknienie i zanik nerki ii) marskość wątroby iii) niedrożność jelit iv) martwica mózgu lub rdzenia kręgowego v) tamponada serca Do powikłań późnych popromiennych należą także: a) Efekt teratogenny - w wyniku narażenia płodu na bardzo małe dawki promieniowania jonizującego (0,06-0,1 Gy) b) Karcinogeneza popromienna - nawet w wyniku ekspozycji na małe dawki promieniowania jonizującego (=Typowym rakiem popromiennym jest rak wrzecionowaty skóry, który rozwija się wyłącznie w skórze wcześniej napromienianej, często wykazującej cechy zwłóknienia lub teleangiektazji popromiennych - Białaczki - Raki piersi - Ślinianek - Tarczycy - Jelita grubego - Żołądka - Wątroby - Płuca - Jajnika - Skóry Wybrane zagadnienia postępowania we wczesnych i późnych (tu zdecydowanie mniejsze pole do działania) powikłaniach popromiennych przedstawiono łącznie w poniższej Tabeli. Tabela: Profilaktyka i łagodzenie działań niepożądanych radioterapii - wybrane zagadnienia postępowania we wczesnych i późnych (tu zdecydowanie mniejsze pole do działania) powikłaniach popromiennych Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 2/5

3 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 3/5

4 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 4/5

5 Na podstawie: Krzakowski,,Onkologia kliniczna" Rozdz. Meder,,Radioterapia nowotworów złośliwych", Wydawnictwo Medyczne Borgis, 2001, * Rp.: Vit. A, lig. 2 ml + vit.e lig. 2 ml + linomag lig. 5,0 + vaselini fl. + lanolini aa 25,0 + oxyterracini 2,0 M.f.ung. ** Rp.: Vit. A + D liq 20,0 + glycerini 400,0 + Ol. Menthae 0,1; M.f.sol Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone. str. 5/5