Idea opieki farmaceutycznej Idea opieki farmaceutycznej narodziła się Stanach Zjednoczonych w latach 90- tych XX w., Jest to proces w którym

Transkrypt

1 Idea opieki farmaceutycznej Idea opieki farmaceutycznej narodziła się Stanach Zjednoczonych w latach 90- tych XX w., Jest to proces w którym farmaceuta współpracuje z pacjentem oraz innym personelem medycznym, w celu opracowania, wprowadzenia i monitorowania planu umożliwiającego pacjentowi uzyskanie określonego celu terapeutycznego. Celem tym może być wyleczenie, wyeliminowanie lub zmniejszenie objawów czy poprawa jakości życia pacjenta. Opieka farmaceutyczna prowadzona jest przede wszystkim w celu zapewnienia korzyści z leczenia pacjentowi, a farmaceuta przed nim właśnie odpowiada za jakość swoich działań. Proces opieki opiera się więc na dwóch fundamentalnych podstawach, zaufaniu pacjenta do farmaceuty oraz odpowiedzialnym działaniu farmaceuty. Zaufanie pacjentów wywodzi się z przekonania, że podstawowym i jedynym celem leczenia jest zapewnienie pacjentowi wszystkich możliwych korzyści w związku z podjęciem przez niego działań zmierzających do poprawy jego stanu zdrowia. Odpowiedzialność farmaceutów związana jest z ich obietnicą, że w pracy z pacjentem wykorzystają całą swoją wiedzę i umiejętności. Niestety często pomimo zaangażowania w leczenie pacjenta wielu pracowników ochrony zdrowia, pojawiają się przeszkody utrudniającego jego powrót do zdrowia. Problemy lekowe W całym procesie leczenia pojawić się może szereg czynników powodujących brak oczekiwanego efektu terapeutycznego. Jednym z podstawowych są oczywiście czynniki związane z fachowymi pracownikami medycznymi, a więc np. nieprawidłowa diagnoza. Jednak często pomimo prawidłowej diagnozy i rozpoczęcia leczenia nie udaje się osiągnąć efektu terapeutycznego. Może istnieć kilka przyczyn tego zjawiska, a te które związane są z farmakoterapią określa się mianem problemów lekowych. Problemy, które mogą (ale nie muszą) pojawić się w czasie terapii nazywane są potencjalnymi problemami lekowymi. Podstawowe kategorie problemów lekowych pojawiających się w trakcie farmakoterapii to: 1. Brak efektu leczniczego spowodowany jest często zaniechaniem przepisania leku pomimo wskazań do jego stosowania wynikających z postawienia prawidłowej diagnozy. 2. Przyjmowanie leku, pomimo braku wskazań do jego stosowania.

2 3. Zażywanie niewłaściwego leku, co może być związane z nieprawidłowym doborem leku (lek jest nieskuteczny w przypadku tego pacjenta) lub uczuleniem na lek albo przyjmowaniem niewłaściwej dawki leku. 4. Pojawienie się działań niepożądanych leków. 5. Zaniechanie przez pacjenta stosowania leków pomimo przepisania ich we właściwej dawce i postaci i braku przeciwwskazań do stosowania. Zjawisko to określane jest jako niestosowanie się do zaleceń terapeutycznych. Dlaczego opieka farmaceutyczna dla pacjentów z nadciśnieniem Celem wprowadzanego w aptekach ogólnodostępnych na terenie małopolski opisywanego programu jest wdrożenie opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem w celu oceny jej wpływu na skuteczność leczenia stosowanego w tej grupie pacjentów. Ocenia się, że w chwili obecnej w Polsce ponad 20% osób z populacji ogólnej dotknięte jest chorobą. W leczeniu nadciśnienia stosowane są środki farmakologiczne o bardzo zróżnicowanym mechanizmie działania. Ich dobór zależy zarówno od wiedzy lekarza jak i możliwości finansowych pacjenta. Chorzy z nadciśnieniem tętniczym stanowią grupę osób, która zwłaszcza w początkowym okresie leczenia, łatwo rezygnuje z zaleconego sposobu leczenia. Spowodowana to jest najczęściej: brakiem objawów choroby, brakiem informacji o skutkach zaniechania leczenia i charakterze choroby, jej odległych konsekwencji oraz trudnymi do określenia przez pacjenta efektami leczniczymi uzyskanymi dzięki farmakoterapii. Odległe skutki zaniechania farmakoterapii w początkowym okresie leczenia nadciśnienia tętniczego mogą objawiać się powstaniem ciężkich i nieodwracalnych powikłań ze strony układu krążenia i nerek oraz związanego z tym wzrostu bezpośrednich i pośrednich nakładów finansowych związanych z ich leczeniem i opieką socjalną nad pacjentem. Jednocześnie, prawidłowo leczone nadciśnienie przyczynia się do wydłużenia życia pacjentów i uniknięcia powikłań oraz podniesienia zaufania pacjenta do farmakoterapii i zespołu medycznego. Przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych badanie, określające przyczyny nie stosowania się pacjentów do zaleceń lekarza (zjawisko non-compliance) w zakresie farmakoterapii nadciśnienia tętniczego potwierdziło, że głównym powodem jest indywidualne postrzeganie charakteru choroby i farmakoterapii.

3 Decyzja o przerwaniu kuracji, często podyktowana jest także względami finansowymi i podejmuje ją sam pacjent bez jakiejkolwiek konsultacji. Tego rodzaju niekorzystne dla zdrowia pacjenta działania można redukować poprzez aktywną współpracę członków zespołu medycznego zwłaszcza lekarza i farmaceuty w zakresie uświadomienia pacjentowi konsekwencji zdrowotnych i finansowych zaniechania leczenia. Współpraca w zespole pozwala dobrać leki, których koszt w mniejszym stopniu obciąża budżet pacjenta, a ich efektywność w zapobieganiu odległym powikłaniom nadciśnienia tętniczego jest nie mniejsza niż leków nowych generacji. Cele projektu 1. opracowanie modelu opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym w zakresie określenia kryteriów przygotowania aptekarzy do prowadzenia opieki, opracowania metod i materiałów edukacyjnych pacjenta oraz dokumentacji procesu monitorowania terapii. 2. przygotowanie aptekarzy do prowadzenia opieki farmaceutycznej dla pacjentów przewlekle chorych oraz określenie minimalnych wymagań dla farmaceutów i aptek zainteresowanych prowadzeniem tego typu działalności zdrowotnej 3. ocena wpływu prowadzonej przez farmaceutów opieki na poziom wiedzy pacjentów. 4. oszacowanie ilościowe i jakościowe problemów lekowych pojawiających się w tej grupie pacjentów. 5. rozpoznanie potencjalnych przyczyn rezygnacji przez pacjentów z leczenia farmakologicznego nadciśnienia. 6. wypracowanie standardów prowadzenia opieki farmaceutycznej dla pacjentów przewlekłe chorych 7. oszacowanie kosztów prowadzenia opieki farmaceutycznej w aptece ogólnodostępnej Etapy programu Program składa się z 3 etapów obejmujących: opracowanie modelu opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, wdrożenie modelu w wybranych aptekach ogólnodostępnych oraz ocenę funkcjonowania modelu.

4 Etap I: Opracowanie modelu opieki farmaceutycznej prowadzonej w aptekach ogólnodostępnych dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym leczonych ambulatoryjnie Opracowanie modelu Opieki Farmaceutycznej obejmuje określenie kryteriów wymaganych przy prowadzeniu opieki farmaceutycznej dotyczących: wyposażenia aptek w bazy danych oraz komputerowe systemy umożliwiające zbieranie informacji o pacjentach i dokumentowania procesu opieki; możliwości wyodrębnienia w nich miejsca do rozmowy z pacjentem oraz kwalifikacji i umiejętności praktycznych farmaceutów przygotowujących i prowadzących opiekę dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym W tym etapie opracowane zostaną zasady i metodyka zbierania informacji o pacjencie oraz dokumentowania procesu opieki farmaceutycznej, w zakresie oceny wiedzy pacjenta o schorzeniu i farmakoterapii, zbierania informacji o zaleconych i stosowanych lekach, dokumentowania wykrytych problemów lekowych oraz monitorowania procesu leczenia. Etap II: Wdrożenie modelu opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym leczonych ambulatoryjnie. Etap ten obejmuje prowadzenie opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym w wybranych aptekach na terenie małopolski. W programie biorą udział apteki, które dysponują odpowiednimi warunkami lokalowymi oraz wyposażone są w komputery pracujące pod kontrolą systemu Windows. Apteki, które zgłosiły się do programu podzielone zostaną losowo na dwie grupy: kontrolną oraz badaną. Grupa badana i grupa kontrolna Apteki z grupy badanej wskazują farmaceutów, którzy będą prowadzić opiekę farmaceutyczna oraz przeprowadzają nabór pacjentów z nadciśnieniem zainteresowanych udziałem w programie. Wszyscy farmaceuci zostaną przeszkoleni przed rozpoczęciem opieki farmaceutycznej. Szkolenia obejmowały będą: farmakoterapię nadciśnienia, monitorowanie farmakoterapii i najczęstsze problemy lekowe (schematy terapeutyczne, interakcje lek-lek, lek-pokarm), dietę i styl życia zalecane w nadciśnieniu, zasady prowadzenia opieki farmaceutycznej (gromadzenie i analiza zebranych informacji, rozmowa z pacjentem), obsługi portalu

5 informacyjnego badania, umiejętności wyszukiwania informacji na potrzeby pacjentów i lekarzy, obsługę narzędzi informatycznych służących zbieraniu i analizie informacji dotyczących pacjenta. O liczbie spotkań z każdym z pacjentów decyduje farmaceuta, jednak nie rzadziej niż raz w miesiącu. Nie określono maksymalnej ilość spotkań, które mogą odbyć się w ramach prowadzonej opieki farmaceutycznej, ich ilość i długość powinna zostać dostosowana do potrzeb pacjenta i jego możliwości percepcyjnych. W czasie pierwszej wizyty farmaceuta zbiera podstawowe informacje o pacjencie dotyczące jego stylu życia, nawyków żywieniowych, stosowanych leków i dodatkowych (leczonych) dolegliwości. Jednocześnie przekazuje pacjentowi podstawowe informacje dotyczące programu (cel, idea) oraz książeczkę monitorowania ciśnienia krwi, jeśli pacjent deklaruje samodzielne prowadzenie pomiaru ciśnienia krwi w domu. Informuje również pacjenta o konieczności zgłaszania wszystkich leków, które przez czas trwania programu pacjent będzie kupował i zażywał. Uwaga udział pacjenta w programie nie obliguje go do zakupu leków w aptece prowadzącej opiekę, istotna jest natomiast informacja o zażywanych lekach. Dodatkowym zadaniem farmaceuty w czasie I wizyty jest przeprowadzenie ankiety oceniającej wiedzę pacjenta na temat stosowanych przez niego leków oraz schorzenia. W czasie kolejnych wizyt farmaceuta uzupełnia dokumentacje pacjenta odnotowując zakupione przez pacjenta leki oraz zgłaszane dolegliwości. W czasie tych wizyt przekazuje pacjentowi sukcesywnie informacje dotyczące leków, które zażywa, koniecznych zmian w stylu życia i nawykach żywieniowych. Wszystkie informacje przekazywane pacjentowi ustnie, dodatkowo przekazywane są w formie pisemnej. W aptekach zakwalifikowanych do grupy kontrolnej etap II programu nie obejmie szkolenia oraz prowadzenia opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem pod nadzorem zespołu monitorującego. Wśród pacjentów zakwalifikowanych w tych aptekach przeprowadzona zostanie w pierwszym i ostatnim miesiącu programu ankieta oceniająca poziom ich wiedzy nt. nadciśnienia (podobnie jak w grupie badanej). Po zakończeniu programu przeprowadzona

6 zostanie również w tej grupie dodatkowo ocena efektywności podjętej farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Planowana jest dodatkowa walidacja poprzez wprowadzenie drugiej grupy kontrolnej. Grupa farmaceutów zostanie losowo wybrana z małopolskich aptek, które nie zgłosiły zainteresowania programem w celu wypełnienia testu i ankiety (tych samych co grupa badana i kontrolna) na początku badania. Po zakończeniu rocznego, zasadniczego programu, innej losowo wybranej grupie farmaceutów (również nie uczestniczących w badaniu) zostanie przedstawiony test identyczny z rozwiązywanym przez osoby w grup kontrolnej i badanej po zakończeniu programu. Schemat opisanej metodyki przedstawiony jest na poniższym wykresie. DODATKOWA GRUPA KONTROLNA test wstępny APTEKI ZAINTERESOWANE PROWADZENIEM OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ test wstępny randomizacja grupa kontrolna grupa badana Okres prowadzenia opieki farmaceutycznej test końcowy test końcowy dodatkowa grupa kontrolna Kwalifikacja pacjentów grupa kontrolna grupa badana Program zasadniczy trwa 12 miesięcy i obejmuje co najmniej 12 spotkań z każdym pacjentem, zakwalifikowanym do programu. W programie mogą wziąć udział pacjenci w wieku 18-75, którzy mają ustalone lekkie i umiarkowane nadciśnienie tętnicze i rozpoczęli leczenie przynajmniej 6 miesięcy przed rozpoczęciem projektu, mogą samodzielnie funkcjonować i komunikować się z otoczeniem i oczywiście mają pełną zdolność do czynności prawnych. Pacjenci, którzy zgłoszą swój udział w programie muszą zadeklarować kontakt osobisty

7 (przez cały okres trwania programu) z apteką prowadzącą opiekę. Apteka nie może zakwalifikować do programu pacjent, który jest chory na astmę, cukrzycę, przewlekłą niewydolność nerek i wątroby lub w czasie 6-miesięcy poprzedzających badanie przebył zawał serca lub udar mózgu, ma trwałą ślepotą lub jest uzależniony od leków, narkotyków, czy alkoholu. Etap III Ocena skuteczności programu opieki farmaceutycznej dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Na podstawie ankiet wypełnionych przez farmaceutów przed i po zakończeniu programu opieki farmaceutycznej oceniony zostanie jej wpływ na wiedzę i umiejętności farmaceutów oraz ich satysfakcje z wykonywanego zawodu. Dane zebrane od pacjentów w badaniach ankietowych posłużą do oceny wpływu programu na ich poziom wiedzy i świadomości zdrowotnej oraz postrzeganie opieki farmaceutycznej. Na podstawie informacji zebranych w dokumentacji prowadzonej opieki oszacowane zostaną ilościowo i jakościowo podstawowe problemy zdrowotne pojawiające się w toku podjętego leczenia farmakologicznego nadciśnienia oraz wskazane sposoby ich rozwiązania.