JAN PAWEŁ II do menedżerów

Transkrypt

1 JAN PAWEŁ II do menedżerów Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego Warszawa, 1 Maj, 2011

2 Spis treści Słowo Założyciela 3 Ks. Marian Piwko, CR Wprowadzenie do społecznego nauczania Jana Pawła II dla menedżerów 6 Ks. prof. dr hab. Stanisław Urbański, Kierownik duchowny Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego Selekcja i informacje edytorskie 11 Dr inż. Jerzy Donarski, mgr inż. Jan Bałamut, mgr Marzena Kuszaj-Milewska Podsumowanie dla menedżerów wybrane stwierdzenia JANA PAWŁA II w Centesimus annus (CA 43) 15 CZĘŚĆ 1. SPOŁECZNE NAUCZANIE JANA PAWŁA II skierowane do menedżerów, ZASADY etycznej pracy Centesimus annus (CA), wybrane punkty do menedżerów: 8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 42 43, 47, Watykan, 1 maj 1996 roku Przesłanie Ojca Świętego Jana Pawła II do liderów biznesu i związków zawodowych o etycznym wymiarze globalnej gospodarki, Rzym, 2 maja 2000 roku Przesłanie do uczestników Europejskiego Kongresu Naukowego nt. Ku konstytucji europejskiej?, Watykan, 20 czerwca, 2003 roku List Jana Pawła II do Duszpasterstwa Przedsiębiorców TALENT (w Polsce), Castel Gandolfo, 2 sierpnia 2003 roku 35 CZĘŚĆ 2. SPOŁECZNE NAUCZANIE JANA PAWŁA II jako fundament realnego modelu dla menedżerów. WYBRANE WYNIKI BADAŃ ZASADY etycznej pracy, sformułowane na podstawie fragmentów tekstu encyklik JANA PAWŁA II: Centesimus annus i Laborem exercens oraz Gaudium et spes Modelowa lista 177 ZASAD etycznej pracy, narzędziem menedżera. 49 Załącznik: Modelowa Lista 177 ZASAD etycznej pracy z wynikami badań 53 Projekt normy etyczności pracy EK1000 dostępny na stronie: Jan Paweł II do menedżerów. Strona 2

3 Słowo Założyciela Szkoły Kościół zawsze podkreślał związek etyki z dokonującymi się procesami gospodarczymi. Działalność gospodarcza jest aktywnością człowieka, dlatego etyczność tego procesu wynika z postępowania człowieka, z jego sumienia, oraz z odpowiedzialności osobistej i społecznej. W to postępowanie oraz w odpowiedzialność wpisuje się w przedsiębiorstwie postawa przedsiębiorcy i menedżera. Już Pius XI mówił, że życie gospodarcze i moralność ludzka, chociaż rządzi się swoimi prawami, to jednak błędne jest twierdzenie, że porządek gospodarczy i moralny tak są od siebie oddzielone i tak sobie obce, iż pierwszy zupełnie nie zależy od drugiego Quadragesimo anno (QA 42). Tę myśl rozwija też Jan Paweł II stwierdzając, że swoją encyklikę Centesimus annus (CA) pisze na prośbę m.in. przedsiębiorców i ludzi pracy (CA 1). Jej celem było spojrzenie w przeszłość, przede wszystkim skierowanie uwagi ku przyszłości. (CA 62). Dlatego papież podkreśla, że dzisiejszy świat jest coraz bardziej świadomy, ze rozwiązanie poważnych problemów narodowych i międzynarodowych nie jest tylko kwestią produkcji gospodarczej czy organizacji prawnej albo społecznej, ale wymaga odwołania się do określonych wartości etyczno-religijnych, przemiany mentalności, postępowania i struktur. Ojciec Święty uważa, że żadna grupa ludzi, która nie wyznaje żadnej religii, nie będzie mogła przyczynić się do ukształtowania moralnych podstaw rozwiązania kwestii społecznych i gospodarczych. Bez dialogu i współpracy ludzi, którzy ponoszą odpowiedzialność za życie gospodarcze, nie będzie można rozwiązać spraw gospodarczych (CA 60). Na bazie powyższych słów Jana Pawła II możemy stwierdzić, że świat XXI wieku potrzebuje ludzi - menedżerów, którzy w oparciu o najwyższe wartości będą budować ekonomię gospodarczą i życie społeczne o te zasady,jakie On określił w tej encyklice. I w tym duchu kierujemy naszą publikację pt. Jan Paweł II do menedżerów (tytuł po angielsku: POPE JOHN PAUL II TO MANAGERS ) do Jan Paweł II do menedżerów. Strona 3

4 podobnych nam uczelni i szkół biznesu (Business Schools) w trosce o przygotowanie menedżerów na nauce papieża, jaką zawarł w encyklice Centesimus annus. Chodzi nam o wychowanie takich menedżerów, którzy przyjmując najwyższe wartości etyczno-religijne wyjdą naprzeciw potrzebom ludzi, którymi kierują w pracy i społeczności, w której prowadzą swoją działalność gospodarczą. Chodzi również o te wartości, które gwarantują skuteczność działania, w której przewagę stanowią wartości dla klienta i w której postępowanie menedżera jest zgodne z moralnością. W ten sposób tworzy się humanizację biznesu i zaufania, będącego podstawą dobrej opinii firmy. Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Polsce tworzy sieć szkół, które znajdują się w Chełmie, Elblągu, Krakowie, Łomży, Opolu, Warszawie i Zabrzu oraz szkoły średnie. Na 320 szkół niepublicznych (prywatnych) w Polsce zajmuje ona 3 miejsce pod względem własnej powierzchni dydaktycznej; 5 miejsce, co do ilości prowadzonych kierunków (22); 19 miejsce, co do ilości aktualnych studentów (7000). Posiada bardzo dobrą kadrę nauczycieli akademickich, bogatą bibliotekę, i realizuje liczne projekty Unii Europejskiej, studia podyplomowe, kursy, szkolenia, doradztwo. Szkoła Jańskiego od 18 lat pracuje nad odnową polskiego społeczeństwa i do zwiększenia wpływu kultury chrześcijańskiej we współczesnym świecie. Szkoła Jańskiego jako główny cel kształcenia stawia kształtowanie menedżerów rzeczywistości. Mają oni być kreatywnymi profesjonalistami. Rozpoznanie znaków czasu, budowanie środowisk skoncentrowanych wokół wspólnot zmartwychwstańczych (zgromadzenie zmartwychwstańców) ma na celu poprzez te środowiska dokonywać przemian życia społecznego, gospodarczego i politycznego w duchu Ewangelii. Ma ukształtować takiego człowieka (człowieka zmartwychwstania), który jako menedżer będzie potrafił w każdej rzeczywistości kreować prawdę i dobro. Prymat tych wartości i prymat godności człowieka mają ukształtować człowieka kreatywnego. Szkoła Jańskiego od 2000 roku prowadzi badania naukowe nad związkiem stosowania zasad etyki pracy na wyniki nie tylko społeczne organizacji, ale i na wyniki gospodarcze. Innymi słowy, na produktywność pracy, na jej konkurencyjność. W latach Szkoła realizowała projekt badawczo - rozwojowy, finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkół Wyższych. Efektem tego projektu jest Projekt normy etyczności pracy EK1000 opublikowany w Internecie w kwietniu 2009 roku. Jan Paweł II do menedżerów. Strona 4

5 Standard ten, po przetłumaczeniu na język angielski - Work Ethicality Standard EC1000 (Exposure draft), został opublikowany w Internecie w październiku 2010 roku. Jest oparty na wartościach społecznego nauczania Jana Pawła II oraz na wynikach badań Unii Europejskiej: Partnership for a new organization of work i Memorandum Stowarzyszenia: European Assotiation of National Productivity Centers dla: Productivity, Quality of Working Life and Employment. Projekt tego standardu jest dostępny dla wszystkich, którzy chcą się przyczyniać do tworzenia i powiększania dobra wspólnego (common good) Pragniemy poprzez nasze badania, jak również tę publikację dla różnych uczelni w Unii Europejskiej i poza Europą, (które przygotowują menedżerów), przybliżyć nauczanie społeczne (social teaching) Jana Pawła II, w roku jego beatyfikacji 1 maja 2011 roku w Rzymie, a także w 20 rocznicę ogłoszenia przez niego ostatniej społecznej encykliki Centesimus Annus 1 maja 1991 roku. Z życzeniem skutecznego pomnażania dobra wspólnego Warszawa, 1 Maj, 2011 Ks. Marian Piwko CR Założyciel Jan Paweł II do menedżerów. Strona 5

6 Wprowadzenie do społecznego nauczania Jana Pawła II dla menedżerów Nauczanie Kościoła zawsze podkreślało, że sfera ekonomiczna nie jest etycznie neutralna, lecz należy do działalności człowieka i dlatego musi mieć charakter moralny (CV 36). Zatem moralność wynika z samego postępowania człowieka, z jego sumienia i odpowiedzialności osobowej i społecznej. W ten sposób istnieje ścisła zależność pomiędzy moralnością a ekonomią. Te dwie rzeczywistości ludzkiego życia wzajemnie się przenikają. Bowiem w zakresie moralności należy brać pod uwagę wymogi i racje ekonomii, zaś w działalności gospodarczej postępować według zasad moralnych. Ścisłe łączenie tych dwóch rzeczywistości stoi w obronie godności osoby ludzkiej i dobra całego społeczeństwa. Człowiek, bowiem jest twórcą całego życia gospodarczo-społecznego, jego ośrodkiem i celem (GS 63). Zatem ekonomia potrzebuje etyki dla swego poprawnego funkcjonowania i to etyki przyjaznej osobie (CV 45). To pozwala na humanizację całego życia gospodarczego, które można by traktować z miłością Chrystusa i w ten sposób przekształcać je jako przestrzeń uświęcenia dla siebie i innych. Jan Paweł II bardzo mocno podkreśla w encyklice Centesimus annus, wiele elementów, które powinny mieć miejsce w życiu przedsiębiorców i menedżerów. Na pierwszym miejscu stawia troskę o dobro wspólne. Podkreśla, że niezbędną ideą przewodnią nauki społecznej Kościoła jest uznanie pozytywne charakteru rynku i przedsiębiorstwa, o ile są one nastawione na dobro innych ludzi. Jako drugi element wymienia poszanowanie godności ludzkiej oraz szerszy zakres udziału w życiu przedsiębiorstwa, by pracownicy mieli przekonanie, iż pracują na swoim, wykorzystując swoją inteligencję i wolność. Ten integralny rozwój osoby ludzkiej sprzyja większej wydajności i skuteczności pracy, choć może osłabić ugruntowany porządek władzy. Dlatego przedsiębiorstwa nie można traktować jako zrzeszenie kapitałów, ale jako zrzeszenie osób, w skład, którego wchodzą ci, którzy wnoszą konieczny do jego działalności kapitał, jak i ci, którzy w tę działalność wnoszą swoją pracę. Tutaj papież akcentuje potrzebę powołania związkowego ruchu pracowników, mającego na celu wyzwolenie oraz integralną promocję osoby ludzkiej. Trzecim wymienionym elementem jest odpowiedzialność za pracę i dobro wspólne, w tym Jan Paweł II do menedżerów. Strona 6

7 przede wszystkim menedżerów. Muszą być oni świadomi, że człowiek poprzez swoją pracę angażuje się nie tylko dla samego siebie, ale także dla drugich i z drugimi uczestniczy w pracy i dobru drugiego. Człowiek pracuje dla zaspokojenia potrzeb swojej rodziny i wspólnoty, do której należy, narodu i w końcu całej ludzkości. Uczestniczy ponadto w pracy innych pracowników tego samego przedsiębiorstwa oraz włącza się w łańcuch solidarności wszystkich, którzy związani są z daną produkcją i jej sprzedażą. Własność środków produkcji musi służyć użytecznej pracy. Gdy zaś temu nie służy prowadzi do wyzysku, spekulacji i rozbicia solidarności świata pracy. Własność taka nie ma żadnego usprawiedliwienia i w obliczu Boga i ludzi jest nadużyciem (CA 43). Powyższy tekst Jana Pawła II mocno zaznacza, że istnieje związek pomiędzy własnością indywidualną albo prywatną a powszechnym przeznaczeniem dóbr. Człowiek jako podmiot istnienia urzeczywistnia siebie samego poprzez swoją inteligencję i swoją wolność, które znajdują swój sukces w tworzeniu dóbr materialnych, a które traktuje jako przedmiot i narzędzie rzeczy tego świata i sobie je przywłaszcza. W tym rozumowaniu tkwi podstawa prawa do inicjatywy i do własności indywidualnej, które musi uznać każdy przedsiębiorca i menedżer. Dlatego zadaniem menedżera nie jest tylko korzystanie z dóbr wyprodukowanych przez pracowników, ale jego podstawowym zadaniem jest organizowanie takich środków, aby praca wykonywana przez pracowników była produktywna, użyteczna; aby była źródłem powiększenia społecznego majątku, uzyskania dochodu, globalnego rozwoju pracy (CA 43). Z nauki papieża wynika, że dzisiaj przed każdym menedżerem stoi wybór odpowiednich wartości, albowiem stoi on ciągle przed wyborem wartości moralnoreligijnych, czy innych poglądów. Przede wszystkim musi on dojrzeć związek etyki i biznesu. Dlatego stoi on przez wyborem wielu wyzwań moralnych, które stoją w obronie dobra wspólnego. Aby mógł zająć odpowiednią postawę wobec biznesu, musi mieć obiektywną świadomość podstawowych wartości moralnych, których chce bronić i którymi chce posługiwać się w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Aby działać zgodnie ze swoimi wartościami, nie może poddawać się różnym naciskom zewnętrznym, które godziłyby w dobro pracowników i w dobro wspólne społeczeństwa. Dlatego na menedżerze ciąży wielka odpowiedzialność etyczna, od której nie może uchylać się. Dobro wspólne i dobro wszystkich pracowników oraz Jan Paweł II do menedżerów. Strona 7

8 każdego, wymaga postępowania według wartości moralnych w budowaniu życia gospodarczego i społecznego. Dzisiaj niepodobna w myśl nauczania papieża - wyobrazić sobie zaangażowania menedżera w dobro systemu gospodarczego, bez solidnego wyposażenia w wartości moralne, ponieważ istnieją różnego rodzaju naciski ekonomiczne mające na celu jedynie wyzysk. Tylko wtedy, gdy menedżer połączy moralność z biznesem mamy do czynienia z jego świadectwem jako czynnikiem jednoczącym osoby, które podzielają te same wartości i podejmują ciężar decydowania o przyszłości przedsiębiorstw, a tym samym o przyszłości ludzi pracy. Bowiem osobowość menedżera jest w znacznej mierze określona przez zbiór wartości etycznych wypływających z prawa naturalnego i religii, dobrowolnie przyjętych, według których on prowadzi działalność gospodarczą. Dlatego te zasady etyczne powinny znaleźć swoje odbicie w biznesie. Bowiem wyzwalają one człowieka od dominacji gospodarki nad jego życiem osobistym i społecznym. Jednocześnie proces ten przywraca gospodarce rolę instrumentu, a sprawę godności ludzkiej i powszechnego dobra wspólnego umieszcza w centrum egzystencji człowieka. Innymi słowy, ekonomia i finanse mogą być źle użyte, jeśli posługujący się nimi menedżer ma jedynie na uwadze cele egoistyczne. Albowiem nie narzędzia są winne, ale człowiek jest winien, mający błędnie uformowane sumienie oraz fałszywą odpowiedzialność osobistą i społeczną. Dlatego istnieje niebezpieczeństwo, że przedsiębiorstwo będzie wykorzystywane egoistycznie tylko przez tego, kto w nie inwestuje. W ten sposób traci ono znaczenie społeczne, gdyż taki przedsiębiorca nie będzie poczuwał się do odpowiedzialności za pracowników, za społeczność lokalną czy dobro narodu, a w ogóle za dobro ludzi biednych na świecie. Te skrótowe wzmianki potwierdzają podstawową tezę, że życie gospodarcze nigdy nie jest sprawą techniczną. Będąc dziełem osoby: menedżera i pracownika, jest narzędziem użytecznym dla rozwoju człowieka, który ma najwyższą godność na ziemi. Tylko więc spojrzenie na godność człowieka pozwala na pozytywne wykorzystanie przez menedżera narzędzi w życiu gospodarczym i wyzbyć się myśli, że sfera biznesu jest etycznie neutralna. Ponadto musi być świadomy, aby biznes nie tylko podlegał zasadom etyki społecznej, ale też odpowiadał powołaniu człowieka. Rozwój biznesu ma służyć rozwojowi ekonomicznemu i duchowemu człowieka oraz drugich ludzi. Jan Paweł II do menedżerów. Strona 8

9 A więc biznes jest rzeczywistością neutralną i dlatego powinien być użyty w służbie człowieka. Aby mógł służyć ludzkości potrzebny jest mu wymiar etyczny. Możemy sobie wyobrazić, co byłoby się działo, gdyby biznes nie był zależny od wartości moralnych? Czy wówczas możemy powiedzieć, że niesie dobro ludzkości? Uległy różnym ideologiom, stałby się ich narzędziem, w decydowaniu o reszcie ludzkości aż do sposobu jej umierania. Dlatego trzeba zerwać z poglądem panującym, że to, co jest technicznie możliwe, jest też moralnie dozwolone, bo jest dobrem dla każdego człowieka. Gdyby tak było, to, dlaczego istnieje ogromny podział świata na ludzi bogatych i biednych? Dlaczego te dobra służą jednym, a inni pragną? A więc istnieje potrzeba aktualnie menedżerów jako ludzi prawych, zaangażowanych w dziedzinę biznesu jako mających kręgosłup moralny i wrażliwość etyczną na drugiego człowieka, który wytwarza dobro materialne w służbie ludzkości. Jan Paweł II powiedział do polskich uczonych, że największe zagrożenie dla rozwoju nauki leży w sposobie myślenia, iż jedynie kryterium korzyści ekonomicznej stanowi normę o jej rozwoju. Taka interpretacja szkodzi nie tylko rozwojowi nauki, ale przede wszystkim szkodzi człowiekowi. U podstaw takiego podejścia znajduje się, bowiem z gruntu błędna antropologia materialistyczna, która redukuje człowieka do wymiaru konsumpcji i produkcji. W kulturze naznaczonej techniką, istnieje niebezpieczeństwo nadużycia nauki do manipulowania człowiekiem do celów panowania ekonomicznego. Jeśli więc nauka będzie pojmowana technicznie, może się stać poszukiwaniem takich metod, które prowadzą do oczekiwanych skutków technicznych, a za osiągnięcia poznawcze uzna się wtedy to, co służy oczekiwanemu skutkowi. Wówczas nauka będzie rozumiana jako funkcja służąca jednostronnie korzyściom biznesu opanowanego przez grupę egoistów. Myślenie o prawdzie stanie się zbyteczne, jak też myślenie o dobru ludzi pracujących. Papież zaznacza, że wiele współczesnych badań sprowadza się do pomniejszania człowieka lub ubóstwiania go. Uznawanie i przyjmowanie globalnej wizji człowieka z jej realiami duchowymi i moralnymi nazwane zostało przez niego miłością prawdy o człowieku, oraz zdefiniowane jako wyższy humanizm, którego Kościół uczy i proponuje uczonym, wychowawcom, a tym samym przedsiębiorcom i menedżerom. Przez wcielenie go w życie wyżej wymienione osoby stają się budowniczymi cywilizacji miłości. Jan Paweł II wyraża wielką nadzieję, że człowiek współczesny coraz bardziej zdaje sobie sprawę z tego, że Bóg, a więc i religia, zwłaszcza zaś Bóg osobowy Jan Paweł II do menedżerów. Strona 9

10 Ewangelii, pozostaje ostatnim i ostatecznym gwarantem ludzkiej podmiotowości, zwłaszcza w warunkach, w których ta wolność i podmiotowość, bywa zagrożona w sensie praktycznym, przez system i skalę wartości. Przez etos lub antyetos, jednostronnie technokratyczny, przez upowszechnienie się modelu cywilizacji konsumpcyjnej, propagowanej i wytwarzanej przez różne odmiany pojęcia biznesu. Można powiedzieć, że nauczanie społeczne Jana Pawła II stanowi niezbędną ideę przewodnią dla menedżerów przy tworzeniu i wyborze danych decyzji w zakresie biznesu i dobra ludzi. Jest równocześnie pomocą dla wykładowców nauki o zarządzaniu w dziele wychowywania przyszłych menedżerów w świetle wartości moralno-religijnych, które są podstawą wyboru i postępowania w życiu ekonomicznogospodarczym. Dlatego tak ważne jest postępowanie ludzi biznesu według etyki biznesu opartej na nauczaniu papieża. Chodzi o to, aby przedsiębiorstwa były nie tylko blisko klienta, ale przede wszystkim blisko pracownika i społeczeństwa. Wobec tego menedżer i przedsiębiorca musi być wrażliwy na wewnętrzne problemy pracowników i sprawy publiczne. Musi nie tylko zapewnić wysoką jakość produktów i ich atrakcyjność, zysk i rozwój, ale również uczynić przedsiębiorstwo przyjemnym miejscem pracy i przyjaznym dla środowiska. Zatem musi inwestować w kapitał ludzki i otwierać się w przyszłości na potrzeby pracowników i innych ludzi na miarę społecznych wymagań. Dlatego w niniejszej pozycji menedżer, przedsiębiorca znajdzie aż 53 ZASADY etycznej pracy, których realizacja prowadzi do postępowania według wartości głoszonych w społecznym nauczaniu Jana Pawła II. Można to nauczanie nazwać podręcznikiem menedżera, aby mógł zmienić, jak pisze Jan Paweł II, istnienie mechanizmów ekonomicznych, finansowych i społecznych, chociaż są kierowane wolą ludzi, to jednak działają w sposób jakby automatyczny, umacniając stan bogactwa jednych i ubóstwa drugich (SRS 16). Papież, więc naucza o potrzebie ładu moralnego w gospodarce, biznesie i całym życiu człowieka. Jak uczy doświadczenie, brak zasad moralnych jest przyczyną zła ekonomicznego i społecznego. Warszawa, 1 Maj, 2011 Ks. prof. dr hab. Stanisław Urbański Kierownik duchowny Jan Paweł II do menedżerów. Strona 10

11 Selekcja i informacje edytorskie Studiować, szerzyć i stosować (CA 56) PAPIEŻ JAN PAWEŁ II w encyklice Centesimus annus, wyraził życzenie, aby studiować, szerzyć, stosować naukę społeczna Kościoła w różnych środowiskach (CA 56). Udzielenie pomocy menedżerom, nauczycielom, studentom, księżom, badaczom i naukowcom, pracującym mężczyznom i kobietom dobrej woli w realizacji życzenia, jest bezpośrednią przyczyną selekcji społecznego nauczania JANA PAWŁA II dla menedżerów. Kształtowanie wartości menedżerów według nauczania Jana PAWŁA II, jest głównym celem selekcji społecznego nauczania JANA PAWŁA II dla menedżerów. Sprawne i efektywne stosowanie społecznego nauczania w praktyce kierowniczej, wymaga niekiedy różnorodnych narzędzi menedżerskich. Jedno z nich to Projekt normy etyczności pracy EK1000, który jest efektem końcowym badań naukowych prowadzonych w latach w Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego. ZASADY etycznej pracy sformułowane na podstawie fragmentów tekstów z nauczania PAPIEŻA JANA PAWŁA II (głównie encykliki Centesimus annus są fundamentem tego narzędzia menedżerskiego) 1. Obecnie bezpośrednim celem tej publikacji jest budowanie pomostu pomiędzy społecznym nauczaniem Jana Pawła II i praktyką menedżerską. Można przytoczyć stwierdzenie Corneliusza G. Fetch: Bund Katholischer Unternehmer z radością i satysfakcją przyjął ogłoszenie encykliki Centesimus annus, ponieważ prezentuje stwierdzenia o nowym związku pomiędzy ekonomią i etyką 2. 1 Od roku 2002 autorzy rozpoczęli pierwsze badania z ZASADAMI z encykliki Centesimus annus w kilku firmach, wykorzystane do dysertacji na temat Czynniki wpływające na działalność protetyczną w organizacjach. Te same 53 ZASADY były sprawdzane na ich użyteczność dla menedżerów w 104 różnych firmach, w latach Audytoryjne badania były przeprowadzone ze studentami - pracownikami z ponad 500 organizacji, w Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego i na Uniwersytecie Warszawskim, na wydziale zarządzania. Wpływ tych ZASAD na korzyści społeczne, poprzez zarządzanie społecznie odpowiedzialne, i z kolei wpływ na produktywność pracy, jest w naszej Szkole ciągle badane. Nasza praktyka w zakresie zarządzania w przemyśle, odbyte misje studyjne do ponad 50 przedsiębiorstw w Zachodniej Europie i w Japonii, szkolenie naczelnej kadry całego Polskiego przemysłu w zakresie japońskich praktykach produktywności stanowią podstawę dla naszej propozycji narzędzi dla menedżerów, stanowiących pomost do transferu dla społecznego nauczania JANA PAWŁA II do menedżerów, a przy ich pomocy do ich pracowników, ażeby czynić prace z nowym humanizmem, tak jak było Jego życzenie. 2 Cornelius G. Fetach Pogląd przedsiębiorcy, w Jan PAWEŁ II, CENTESIMUS ANNUS, pod red.. Fr. F. Kampka, C.Ritter, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1998, str Jan Paweł II do menedżerów. Strona 11

12 Do KOGO przeznaczone jest społeczne nauczanie PAPIEŻA JANA PAWŁA II i DLACZEGO? do menedżerów, którzy chcą wprowadzać nowy humanizm i być efektywnymi. Celem wspierania menedżerów w działaniu etycznym, jako nagrody samej w sobie. Aby wesprzeć ich w podejmowaniu decyzji społecznie odpowiedzialnych, ku multiplikacji DOBRA WSPÓLNEGO, w celu osiągania społecznych i gospodarczych efektów, poprzez stosowanie społecznego nauczania PAPIEŻA JANA PAWŁA II. Stawać się efektywnym, ponieważ im więcej społecznego nauczania PAPIEŻA jest wykorzystywane tym więcej gospodarczych i społecznych efektów można osiągać. Potwierdzają to badania empiryczne prowadzone w Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego (dzięki studentom, jako transmiterom zatrudnionym w różnych organizacjach w Polsce). Jednak, jak wykazały badania, występują również firmy z wysoką etycznością, lecz z niską konkurencyjnością produktywności. Badamy, DLACZEGO tak się dzieje. do wykładowców i konsultantów nauczających zarządzanie W celu wyposażenia wykładowców (nauczających etyki biznesu, a w szczególności etyki w zarządzaniu) w materiały do prowadzenia wykładów oraz ćwiczeń. Wykorzystując uzasadnienie etycznego postępowania (w 13 punktach z encykliki Centesimus annus) można znaleźć odpowiedź, DLACZEGO menedżer powinien tak postępować. do studentów przyszłych menedżerów Aby pomóc studiującym zarządzanie, (przyszłym kandydatom na stanowiska kierownicze) w wyborze WARTOŚCI I ZASAD, czyniąc ich pracę i ich pracowników, ludzką i efektywną....do księży i duszpasterstwa Z celem kształtowania ludzi biznesu, kierowników wszystkich szczebli, na gruncie Chrześcijańskich wartości. Jak, budować pomosty do przekazywania prawdziwej duchowej myśli PAPIEŻA JANA PAWŁA II, by były praktykowane przez menedżerów i ludzi biznesu? do badaczy i naukowców Dla rozwijania albo kontynuowana potrzebnych badań wpływu etyczności pracy (dotyczącej ZAŁÓG organizacji), uwzględniających społeczne nauczanie PAPIEŻA JANA PAWŁA II, na efekty społeczne i gospodarcze. Według naszej opinii nadal istnieje potrzeba prowadzenia badań w tym zakresie. To jest prawdziwe wyzwanie. do wszystkich pracujących kobiet i mężczyzn dobrej woli Sprawienie okazji doświadczania radości z czynienia pracy i relacji w pracy z nowym humanizmem oraz efektywnością wspólnie z menedżerami. dla natychmiastowego stosowania i dalszego rozwoju Wykładowcy mogą włączać społeczne nauczanie JANA PAWŁA II do swoich wykładów, tym samym wzbogacając wiedzę o wartościach dla menedżerów XXI Jan Paweł II do menedżerów. Strona 12

13 wieku - zorientowanych na chrześcijańską tradycję Europy. Zestaw ZASAD etycznej pracy umożliwia natychmiastowe badanie audytoryjne celem stwierdzenia czy występują ZASADY, którym menedżerowie w badanych firmach nadali wysokie znaczenie (tzw. wysokie WAGI). W Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego w nauczaniu Etyki w zarządzaniu oraz podczas prowadzonych zajęć z Edukacji poprzez projekty do badania etyczności pracy w różnych organizacjach (miejsca zatrudnienia studentów) wykorzystywany jest zestaw ZASAD. Duże zainteresowanie studentów Modelową Listą 177 ZASAD etycznej pracy również przyczynia się do uzyskiwania dobrych efektów w nauczaniu. Nie zakłada się zakończenia selekcji i formułowania ZASAD. Społeczne nauczanie JANA PAWŁA II to źródło dalszych ZASAD, niezbędnych w konkretnych organizacjach i określonych stadiach rozwoju etyczności pracy. Proponuje się sięganie do pozostałych punktów encyklik, które nie zostały wyselekcjonowane w prezentowanej publikacji. Przedstawiona metoda formułowania ZASAD etycznej pracy ma być przykładem, jak można budować pomost pomiędzy społecznym nauczaniem PAPIEŻA a praktyką menedżerską. Jak społeczne nauczanie skierowane do menedżerów zostało wyselekcjonowane? Selekcja została przeprowadzona w kilku etapach badań, które rozpoczęły się w roku Wybór 13 punktów spośród 62 ogółem, jest wynikiem studiowania całkowitego trzech społecznych encyklik JANA PAWŁA II: Centesimus annus (CA), Sollicitudo rei socialis (SR), Laborem exercens (LE). Realizacja selekcji miała na celu pozyskanie odpowiedzi na zasadnicze pytanie: Jakie stwierdzenia w społecznym nauczaniu PAPIEŻA JANA PAWŁA II, mogą wspierać menedżerów w podejmowania etycznych decyzji oraz w przewodzeniu pracownikom ku etycznej pracy, jak również do użycia ich w charakterze kryterium mierzenia etyczności? Wyselekcjonowane stwierdzenia ujęte w tzw. ZASADACH etycznej pracy zostały zaprezentowane w Tabeli nr 1. ZASADY etycznej pracy sformułowano według encykliki Centesimus annus z 13 punktów numerowanych CA 8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 42, 43, 47 z ogółem 62. Dodatkowe ZASADY zostały wybrane z encykliki Laborem exercens (LE) oraz z Konstytucji Gaudium et spes (GS) i zaprezentowane razem (53 zasady) w Tabeli 2. Selekcja wspomnianych 13 punktów zaczerpniętych z encykliki Centesimus annus została przygotowana na bazie oryginalnych dokumentów dostępnych w języku angielskim i polskim na Pomocą w tej selekcji było empiryczne badanie przeprowadzone pod przewodnictwem autorów z udziałem ponad 150 menedżerów, 1930 respondentów pracowników ze 104 firm, w ramach finansowanego prze Rząd projektu badawczego rozwojowego R , oraz około 700 studentów pracujących, studiujących zarządzanie, będących pracownikami ponad 500 organizacji. Audytoryjne badania empiryczne są kontynuowane od 2005 roku Badania koncentrują się na mierzeniu wpływu zastosowania ZASAD etycznej pracy przez (konkretne organizacje) na korzyści społeczne i zarazem na Jan Paweł II do menedżerów. Strona 13

14 efekty gospodarcze organizacji. Jest to trudne zadanie, lecz bardzo poszukiwane w dążeniu jak uczynić strategie CSR kluczem do uzyskania przewagi konkurencyjnej organizacji Europejskich. W jakim celu zrealizowano selekcję 13 punktów z CA? Prezentowana publikacja, JAN PAWEŁ II do menedżerów ma praktyczny cel, aby umożliwić czytelnikom znalezienie uzasadnienia dla formułowania tych 53 ZASAD etycznej pracy i pokazać jak następnie zostały zintegrowane w Modelową listę 177 ZASAD etycznej pracy. Studiując oryginalny, pełny tekst Encykliki czytelnik może znaleźć odpowiedź na kolejne pytanie DLACZEGO menedżer powinien zachowywać się, tak jak ZASADA wskazuje? Opisywana Modelowa lista jest bazą do mierzenia etyczności pracy, do projektowania usprawnień, wdrażania i oceniania korzyści społecznych wraz z efektami gospodarczymi. Pełny model PROCESU EK1000 zaprezentowano w Projekcie normy etyczności pracy EK1000, opublikowanej w Internecie 2 kwietnia 2009 roku w języku polskim oraz 2 października 2010 roku w języku angielskim. Publikacja składa się z dwóch powiązanych części. CZĘŚĆ 1. - Prezentuje oryginalny i pełny tekst wyselekcjonowanych 13 punktów z encykliki Centesimus annus (CA), jako szczególnie użyteczne dla menedżerów. Sformułowane ZASADY etycznej pracy, ze społecznego nauczania PAPIEŻA, bazujące na fragmentach tekstu, są przedstawione w CZĘŚCI 1. Dalsze ZASADY, formułowane nie na fragmentach tekstu, lecz zgodnie z IDEĄ społecznego nauczania JANA PAWŁA II, są przedstawione tylko w Załączniku. Niektóre przesłania JANA PAWŁA II, kierowane do przedsiębiorców, liderów związków zawodowych, naukowców, i duszpasterstwa poszerzają Jego społeczne nauczanie do menedżerów. CZĘŚĆ 2. Prezentuje społeczne nauczanie, jako fundament realnego modelu dla menedżerów. Sformułowane 53 ZASADY etycznej pracy, ze społecznego nauczania JANA PAWŁA II, (z CA, LE, GS), zostały umieszczone w pięciu obszarach decyzyjnych : MISJA, PRODUKT/ USŁUGA, TECHNOLOGIA, POLITYKA KADROWA, POLITYKA ROZWOJU I FINANSÓW. Wyniki badań uzyskane z projektu badawczego rozwojowego R , są przedstawione dla każdej ZASADY. Informacje podawane w części 2, mogą skłonić czytelnika do krótkiej refleksji etycznej. W części tej ujęta została również pełna Modelowa lista 177 ZASAD etycznej pracy. Umożliwia ona przeprowadzenie natychmiast próbnego badania samo oceny styczności pracy w każdej organizacji, dużej lub małej. ZAŁĄCZNIK - Prezentuje Modelową listę 177 ZASAD etycznej pracy ukazując jak jest ona zintegrowana, jako narzędzie menedżerskie. Jan Paweł II do menedżerów. Strona 14

15 Podsumowanie dla menedżerów wybrane stwierdzenia JANA PAWŁA II w Centesimus annus (CA 43) 43. Kościół nie proponuje żadnych modeli. Realne i naprawdę skuteczne modele mogą się zrodzić jedynie w ramach różnych historycznych sytuacji, dzięki wysiłkowi tych wszystkich, którzy w sposób odpowiedzialny podejmują konkretne problemy we wszystkich ich aspektach społecznych, gospodarczych, politycznych i kulturalnych, zazębiających się ze sobą 84 Temu wysiłkowi Kościół ofiarowuje, jako niezbędną ideę przewodnią, swoją naukę społeczną, która jak już zostało powiedziane uznaje pozytywny charakter rynku i przedsiębiorstwa, ale jednocześnie wskazuje, że muszą być one nastawione na dobro wspólne. Uznaje też, że ludzie pracy mają prawo zabiegać o pełne poszanowanie ich godności oraz o szerszy zakres udziału w życiu przedsiębiorstwa, tak, by nawet pracując razem z innymi i pod kierunkiem innych, mogli w pewnym sensie pracować na swoim 85, używając swej inteligencji i wolności. Integralny rozwój osoby ludzkiej w pracy nie stoi w sprzeczności, lecz raczej sprzyja większej jej wydajności i skuteczności, choć może osłabić ugruntowany porządek władzy. Przedsiębiorstwa nie można uważać jedynie za zrzeszenie kapitałów ; jest ono równocześnie zrzeszeniem osób, w skład, którego wchodzą w różny sposób i w różnych zakresach odpowiedzialności zarówno ci, którzy wnoszą konieczny do jego działalności kapitał, jak i ci, którzy w tę działalność wnoszą swą pracę. Dla osiągnięcia tych celów potrzebny jest wciąż jeszcze wielki związkowy ruch pracowników, zmierzający do wyzwolenia oraz integralnej promocji osoby ludzkiej. W świetle rzeczy nowych dnia dzisiejszego został odczytany związek pomiędzy własnością indywidualną albo prywatną a powszechnym przeznaczeniem dóbr. Człowiek urzeczywistnia siebie samego poprzez swoją inteligencję i swoją wolność, i dokonując tego, traktuje jako przedmiot i narzędzie rzeczy tego świata i sobie je przywłaszcza. W działaniu tym tkwi podstawa prawa do inicjatywy i do własności indywidualnej. Poprzez swoją pracę człowiek angażuje się nie tylko dla samego siebie, ale także dla drugich i z drugimi: każdy współdziałając uczestniczy w pracy i dobru drugiego. Człowiek pracuje dla zaspokojenia potrzeb swojej rodziny i wspólnoty, do której należy, Narodu i w końcu całej ludzkości 86. Uczestniczy ponadto w pracy innych pracowników tego samego przedsiębiorstwa, a także w pracy dostawców i konsumpcji klientów włączonych w łańcuch solidarności, który stopniowo rośnie. Własność środków produkcji tak w przemyśle, jak i w rolnictwie, jest słuszna wtedy, gdy służy użytecznej pracy; przestaje natomiast być uprawniona, gdy nie jest produktywna, lub, kiedy służy przeszkadzaniu pracy innych, lub uzyskiwaniu dochodu, którego źródłem jest nie globalny rozwój pracy i społecznego majątku, lecz wyzysk, niegodziwe wykorzystywanie, spekulacja i rozbicie solidarności świata pracy 87. Własność taka nie ma żadnego usprawiedliwienia i w obliczu Boga i ludzi jest nadużyciem. Obowiązek zarabiania na chleb w pocie czoła zakłada równocześnie prawo do tego. Społeczeństwo, które byłoby tego prawa systematycznie pozbawiane, w którym środki polityki gospodarczej nie pozwalałyby pracownikom osiągać zadowalającego poziomu zatrudnienia, nie może znaleźć odpowiedniego uzasadnienia etycznego, ani też dojść do pokoju społecznego 88 Tak jak osoba ludzka w pełni się realizuje w bezinteresownym darze z siebie, tak też własność znajduje moralne usprawiedliwienie w tworzeniu, w odpowiedni sposób i w stosownym czasie, możliwości pracy i ludzkiego rozwoju dla wszystkich. Jan Paweł II do menedżerów. Strona 15

16 CZĘŚĆ 1 SPOŁECZNE NAUCZANIE JANA PAWŁA II skierowane do menedżerów ZASADY etycznej pracy sformułowane na podstawie fragmentów tekstu encykliki 1.1 Centesimus annus (CA), wybrane punkty do menedżerów: 8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 42 43, 47, Watykan, 1 maja 1996 roku 1.2 Przesłanie Ojca Świętego Jana Pawła II do liderów biznesu i związków zawodowych ( około osób z 60 krajów) o etycznym wymiarze globalnej gospodarki. Rzym, 2 maja 2000 roku 1.3 Przesłanie do uczestników Europejskiego Kongresu Naukowego nt. Ku konstytucji europejskiej?, Watykan, 20 czerwca 2003 roku 1.4 List Jana Pawła II do Duszpasterstwa Przedsiębiorców TALENT (w Polsce), Castel Gandolfo, 2 sierpnia 2003 roku Jan Paweł II do menedżerów. Strona 16

17 1.1 Centesimus annus (CA), Wyselekcjonowane 13 punktów dla menedżerów. (8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 42, 43, 47) Watykan, 1 Maja 1991 Objaśnienie Niebieskim kolorem zaznaczony jest wybrany fragment tekstu encykliki, który stanowi rdzeń sformułowanej ZASADY etycznej pracy Oprócz tak zaznaczonego fragmentu tekstu wpisana jest każda kolejna ZASADA (również kolorem niebieskim). ZASADY sformułowane w taki sposób wskazują na etyczny aspekt decyzji i działań. Wtedy będą uznane jako etyczne i zgodne ze społecznym nauczaniem. Możemy uznać, że stosowanie tych zasad czyni pracę człowieka etyczną. Przykład: ZASADA 1.1. Odczuwam, że Kierownictwo firmy przyjmuje dla misji zasadę, że głównym bogactwem firmy jest sam CZŁOWIEK załoga. ZASADA 1.1 została sformułowana według fragmentu tekstu Encykliki punkt 32. Kod 1.1 wskazuje, że ta ZASADA umieszczona jest w "obszarze decyzyjnym 1. MISJA Tabela1. Wybrane punkty z pełnym tekstem encykliki ze sformułowanymi ZASADAMI etycznej pracy. Wyselekcjonowane punkty z Encykliki skierowane do menedżerów Centesimus annus 3 (punkty: 8, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 42, 43, 47 z 62 punktów ogółem) 8. Następnie Papież mówi o innym prawie robotnika jako osoby. Jest to prawo do słusznej płacy, o której nie może decydować wolna umowa stron, tak, że pracodawca wypłaciwszy umówioną płacę, tym samym czyni zadość swoim obowiązkom i do niczego już nie jest obowiązany 23. Ingerencja Państwa mówiono wówczas nie może dotyczyć określania tych umów, lecz jedynie zapewniać wypełnienie zawartych w nich wyraźnie warunków. Tego rodzaju koncepcja stosunków między pracodawcami a robotnikami, czysto pragmatyczna i podyktowana ścisłym indywidualizmem, jest w encyklice poddana surowej krytyce, jako sprzeczna z podwójną naturą pracy, uznanej za fakt osobowy i konieczny. Jeśli bowiem praca, jako fakt osobowy, jest objęta przysługującym każdemu prawem do rozporządzania własnymi zdolnościami i siłami, to jako konieczność jest zdeterminowana przez spoczywający na każdym poważny obowiązek zachowania życia. Z tego to obowiązku wywodzi się kończy Papież prawo do zabiegania o rzeczy potrzebne dla utrzymania życia, których ubogiemu dostarczyć może tylko płaca otrzymana za pracę 24. Formułowanie "ZASAD etycznej pracy na podstawie fragmentów teksu Encykliki CA (numer wskazuje kod w CZĘŚCI 2) 4 3 Na podstawie opublikowanej wersji językowej - ze strony Watykanu 4 Projekt normy etyczności pracy EK Jan Paweł II do menedżerów. Strona 17

18 Płaca musi wystarczać robotnikowi na utrzymanie siebie i swojej rodziny. Jeśli pracownik zmuszony koniecznością albo z obawy przed sytuacją jeszcze gorszą zgadza się na niekorzystne dla siebie warunki, bowiem zostały one narzucone przez właściciela warsztatu czy przedsiębiorstwa i chcąc nie chcąc muszą być przyjęte, jest to oczywistym gwałtem, przeciwko któremu głos podnosi sprawiedliwość Płaca wystarcza mi na utrzymanie siebie i mojej rodziny Dałby Bóg, by tych słów napisanych w czasach rozkwitu tzw. dzikiego kapitalizmu nie trzeba było dzisiaj powtarzać z tą samą surowością. Niestety wciąż jeszcze dziś można spotkać takie umowy między pracodawcami i robotnikami, w których nie bierze się pod uwagę najbardziej elementarnych zasad sprawiedliwości dotyczących zatrudnienia nieletnich, zatrudnienia kobiet, liczby godzin pracy, stanu higienicznego pomieszczeń i słusznego wynagrodzenia. Dzieje się to zaś mimo międzynarodowych Deklaracji i Konwencji w tym zakresie 26 i wewnętrznych praw państwowych. Władzy publicznej Papież przypisywał ścisły obowiązek zadbania o dobrobyt pracowników, gdyż nieczynienie tego stanowi pogwałcenie sprawiedliwości, a co więcej, nie wahał się tu mówić o sprawiedliwości rozdzielczej Rozwoju nie należy ponadto pojmować w znaczeniu wyłącznie gospodarczym, ale w sensie integralnie ludzkim 61. Jego celem nie jest tylko zrównanie poziomu życia wszystkich narodów z poziomem, który dziś osiągnęły kraje najbogatsze, ale tworzenie solidarną pracą życia bardziej godnego, konkretne przyczynianie się do umocnienia godności i rozwoju uzdolnień twórczych każdej poszczególnej osoby, jej zdolności do odpowiedzi na własne powołanie, a więc na zawarte w nim Boże wezwanie. Szczytem rozwoju jest zatem możliwość korzystania z prawa-obowiązku szukania Boga, poznawania Go i życia zgodnie z tym poznaniem 62. W ustrojach totalitarnych i autokratycznych została doprowadzona do ostateczności zasada pierwszeństwa siły przed rozsądkiem. Zmuszono człowieka do poddania się światopoglądowi narzuconemu siłą, a nie wypracowanemu przez wysiłek własnego rozumu i korzystanie z własnej wolności. Należy tę zasadę odwrócić i uznać w całości prawa ludzkiego sumienia, związanego tylko prawdą, czy to naturalną, czy też objawioną. 1.3 Tworzenie solidarną pracą życia bardziej godnego, konkretne przyczynianie się do umocnienia godności i rozwoju uzdolnień twórczych każdej poszczególnej osoby - to zasada realizowana przez naszą ZAŁOGĘ. Uznanie tych praw stanowi pierwszą zasadę wszelkiego porządku politycznego prawdziwie wolnego 63. Tę zasadę trzeba potwierdzić z wielu powodów: a) dlatego, że występujące w różnych formach totalitaryzm i autokratyzm nie zostały jeszcze całkowicie przezwyciężone, a nawet istnieje niebezpieczeństwo, że odżyją na nowo: wymaga to wytężonej współpracy i solidarności wszystkich krajów; b) dlatego, że w krajach rozwiniętych prowadzi się niekiedy przesadną propagandę wartości czysto utylitarnych, rozbudzając instynkty i niepohamowaną chęć natychmiastowego zaspokojenia wszystkich pragnień, co utrudnia uznanie i poszanowanie hierarchii prawdziwych wartości ludzkiej egzystencji; c) dlatego, że w niektórych krajach pojawiają się nowe formy fundamentalizmu religijnego, który w sposób zawoalowany czy nawet otwarcie uniemożliwia mniejszościom wyznaniowym pełne korzystanie z przysługujących im praw obywatelskich czy religijnych, utrudniając im udział w życiu kulturalnym, ograniczając prawo Kościoła do przepowiadania Ewangelii i prawo ludzi słuchających tego przepowiadania do przyjęcia go Jan Paweł II do menedżerów. Strona 18

19 i nawrócenia się do Chrystusa. Żaden autentyczny postęp nie jest możliwy bez poszanowania naturalnego i pierwotnego prawa człowieka do poznania prawdy i kierowania się nią w życiu. Z prawem tym wiąże się inne, będące jego zastosowaniem i pogłębieniem, mianowicie prawo do odkrycia i przyjęcia w sposób wolny Jezusa Chrystusa, który jest prawdziwym dobrem człowieka Odczytując na nowo nauczanie o prawie do własności i powszechnym przeznaczeniu dóbr w perspektywie naszych czasów, można zapytać o pochodzenie dóbr, które utrzymują człowieka przy życiu, zaspokajają jego potrzeby i są przedmiotem jego praw. Pierwszym źródłem wszystkiego, co dobre, jest sam akt Boga, który stworzył ziemię i człowieka, człowiekowi zaś dał ziemię, aby swoją pracą czynił ją sobie poddaną i cieszył się jej owocami (por. Rdz 1, 28-29). Bóg dał ziemię całemu rodzajowi ludzkiemu, aby utrzymywała wszystkich jego członków, nie wykluczając ani nie wyróżniając nikogo. To stanowi uzasadnienie powszechnego przeznaczenia dóbr ziemi. Ona to przez samą swą urodzajność i zdolność zaspokajania potrzeb człowieka jest pierwszym darem, który Bóg ofiarował człowiekowi, aby utrzymać go przy życiu. Ziemia zaś nie wydaje owoców, jeśli ten dar Boży nie spotyka się z właściwą odpowiedzią człowieka, którą jest praca: właśnie przez pracę człowiek, korzystając ze swej inteligencji i wolności, zdolny jest panować nad ziemią i czyni z niej swe mieszkanie. W ten sposób przywłaszcza sobie część ziemi, nabywając ją właśnie poprzez pracę. Tu leży początek własności indywidualnej. Oczywiście nie może przeszkadzać w tym, aby i inni ludzie posiedli część daru Bożego, a nawet powinien współdziałać z nimi, by wspólnie opanowywać ziemię. W przeszłości, u początków każdej ludzkiej społeczności, współdziałały ze sobą zawsze te dwa czynniki: praca i ziemia; nie zawsze jednak pozostają one w tej samej relacji do siebie. Niegdyś naturalna urodzajność ziemi jawiła się i rzeczywiście była głównym czynnikiem bogactwa, a praca była niejako pomocą i uzupełnieniem dla tej urodzajności. W naszych czasach wzrasta rola pracy ludzkiej jako czynnika wytwarzającego dobra niematerialne i materialne; coraz wyraźniej też widzimy, jak praca jednego człowieka splata się w sposób naturalny z pracą innych ludzi. Dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek pracować znaczy pracować z innymi i pracować dla innych: znaczy robić coś dla kogoś. Praca jest tym bardziej owocna i wydajna, im lepiej człowiek potrafi poznawać możliwości wytwórcze ziemi i głębiej odczytywać potrzeby drugiego człowieka, dla którego praca jest wykonywana Dostrzegam potrzeby mojego kolegi i pomagam mu, tak, aby praca w naszej firmie była owocna i wydajna. 32. Istnieje jednak inna forma własności, która szczególnie w naszych czasach nabiera znaczenia nie mniejszego niż własność ziemi: jest to własność wiedzy, techniki i umiejętności. Bogactwo Krajów uprzemysłowionych polega o wiele bardziej na tym typie własności, aniżeli na zasobach naturalnych. Powiedzieliśmy wyżej, że człowiek pracuje z innymi ludźmi, uczestnicząc w pracy społecznej, która obejmuje coraz szersze kręgi. Jeśli ktoś wytwarza jakiś przedmiot, to czyni to na ogół nie tylko dla własnego użytku, ale także po to, by inni mogli go używać po zapłaceniu słusznej ceny, ustalonej za wspólną zgodą w drodze wolnej umowy. Otóż właśnie zdolność rozpoznawania w porę potrzeb innych ludzi 4.10 Uznaję, że własność wiedzy, techniki i umiejętności jest dziś źródłem bogactwa. 2.4 Kierownictwo realizuje w firmie zasadę rozpoznawania w porę potrzeb Klienta. Jan Paweł II do menedżerów. Strona 19

20 oraz układów czynników produkcyjnych najbardziej odpowiednich do ich zaspokojenia jest kolejnym ważnym źródłem bogactwa współczesnego społeczeństwa. Istnieje zresztą wiele dóbr, których nie można w odpowiedni sposób wytworzyć pracą pojedynczego człowieka i które wymagają zmierzającej do jednego celu współpracy wielu osób. Zorganizowanie takiego wysiłku, rozplanowanie go w czasie, zatroszczenie się, by rzeczywiście odpowiadał temu, czemu ma służyć, oraz podjęcie koniecznego ryzyka jest dziś także źródłem bogactwa społeczeństwa. W ten sposób staje się coraz bardziej oczywista i determinująca rola zdyscyplinowanej i kreatywnej pracy ludzkiej oraz - jako część istotna tej pracy - rola zdolności do inicjatywy i przedsiębiorczości. 70 Ten proces, który w sposób konkretny i jasny ukazuje prawdę o osobie, prawdę nieustannie potwierdzaną przez chrześcijaństwo, zasługuje na uwagę i przychylność. Istotnie, głównym bogactwem człowieka jest wraz z ziemią sam człowiek. To właśnie jego inteligencja pozwala odkryć możliwości produkcyjne ziemi i różnorakie sposoby zaspokojenia ludzkich potrzeb. To jego zdyscyplinowana praca i solidarne współdziałanie z innymi umożliwia tworzenie coraz szerszych i coraz bardziej godnych zaufania wspólnot pracy, mających dokonywać przekształceń środowiska naturalnego i środowiska społecznego. Proces ten wymaga zaangażowania tak ważnych cnót, jak rzetelność, pracowitość, roztropność w podejmowaniu uzasadnionego ryzyka, wiarygodność i wierność w relacjach międzyosobowych, męstwo we wprowadzaniu w życie decyzji trudnych i bolesnych, lecz koniecznych dla wspólnej pracy przedsiębiorstwa i dla zapobieżenia ewentualnym katastrofom. Współczesna ekonomia przedsiębiorstwa zawiera aspekty pozytywne, których korzeniem jest wolność osoby, wyrażająca się w wielu dziedzinach, między innymi w dziedzinie gospodarczej. Ekonomia, bowiem jest jedną z dziedzin wielorakiej ludzkiej 3.2 Kierownictwo rozpoznaje czynniki produkcyjne najbardziej odpowiednich do zaspokojenia potrzeb KLIENTÓW, aby nie narażać firmę na zbędne koszty i inwestycje. 1.6 Uważam, że wymienione poniżej wartości i zasady etyczne są realizowane w naszej firmie: f) Determinująca (o wynikach firmy) jest rola zdyscyplinowanej i kreatywnej pracy ZAŁOGI firmy oraz - jako część istotna tej pracy - rola zdolności do inicjatywy i przedsiębiorczości Odczuwam, że Kierownictwo firmy przyjmuje dla misji zasadę, że głównym bogactwem firmy jest sam CZŁOWIEK załoga firmy 4.29 Promowana jest w firmie zdyscyplinowana praca i solidarne współdziałanie wszystkich członków ZAŁOGI firmy Kierownictwo firmy przywiązuje znaczenie do tak ważnych cnót jak: a) rzetelność b) pracowitość c) roztropność w podejmowaniu uzasadnionego ryzyka d) wiarygodność i wierność w relacjach międzyosobowych e) męstwo we wprowadzaniu w życie decyzji trudnych i bolesnych, lecz koniecznych dla wspólnej pracy przedsiębiorstwa i dla zapobieżenia ewentualnym katastrofom. 1.6 Uważam, że wymienione poniżej wartości i zasady etyczne są realizowane w naszej firmie: Jan Paweł II do menedżerów. Strona 20

21 działalności i podobnie jak w każdej z nich obowiązuje w niej prawo do wolności oraz obowiązek odpowiedzialnego z niej korzystania. Trzeba tu jednak podkreślić specyficzne różnice pomiędzy tymi tendencjami współczesnego społeczeństwa a tendencjami występującymi w społeczeństwie przeszłości nawet niedawnej. Niegdyś decydującym czynnikiem produkcji była ziemia, a później kapitał, rozumiany jako wyposażenie w maszyny i dobra służące jako narzędzie, dziś zaś czynnikiem decydującym w coraz większym stopniu jest sam człowiek, to jest jego zdolności poznawcze, wyrażające się w przygotowaniu naukowym, zdolności do uczestniczenia w solidarnej organizacji, umiejętność wyczuwania i zaspokajania potrzeb innych ludzi. e) Moje prawo do wolności oraz obowiązek odpowiedzialnego z niej korzystania Za czynnik decydujący w firmie uznaje się samego człowieka, jego zdolności poznawcze, zdolność uczestniczenia w solidarnej organizacji, umiejętność wyczuwania i zaspakajania potrzeb innych ludzi. 33. Należy jednak ostrzec oraz ujawnić niebezpieczeństwa i problemy związane z tego rodzaju procesem. Istotnie, wielu, może nawet znaczna większość ludzi, nie rozporządza takimi narzędziami, które pozwoliłyby im rzeczywiście i w sposób godny przeniknąć do wnętrza systemu przedsiębiorstwa, w którym praca zajmuje miejsce centralne. Nie jest dla nich dostępne zdobycie podstawowych wiadomości, które pozwoliłyby im wyrazić ich zdolność tworzenia i rozwinąć swe możliwości. Nie mają oni możliwości wejścia w układ znajomości i wzajemnych powiązań, które by im pozwoliły cieszyć się uznaniem i wykorzystać posiadane przymioty. Krótko mówiąc, są oni, jeśli nie wyzyskiwani, to w znacznej mierze pozostawieni na marginesie, i rozwój gospodarczy dokonuje się, rzec można, ponad ich głowami, o ile wprost nie ogranicza już i tak zawężonej przestrzeni ich działalności gospodarczej, z której żyją. Nie wytrzymując konkurencji towarów produkowanych nowymi sposobami i zaspokajających potrzeby, którym przedtem mogli sprostać przy pomocy tradycyjnych form organizacyjnych, zwabieni blaskiem bogactwa nieosiągalnego dla nich i równocześnie przymuszeni koniecznością, ludzie ci wypełniają miasta Trzeciego Świata, często wykorzenieni kulturowo i zagrożeni tymczasowością, bez możliwości integracji. Nie przyznaje się im żadnej godności czy realnych ludzkich możliwości, często usiłując wyeliminować ich z historii przez stosowaną w różnych formach przymusową kontrolę demograficzną, sprzeczną z ludzką godnością. Wielu innych ludzi nie żyje, co prawda w warunkach upośledzenia społecznego, ale w warunkach zmuszających ich do nieustannej walki o zaspokojenie podstawowych potrzeb, a więc w sytuacji, która rządzi się zasadami pierwotnego, bezlitosnego kapitalizmu i w której występują najbardziej ponure zjawiska pierwszej fazy industrializacji. W innych przypadkach centralnym elementem procesu gospodarczego pozostaje ziemia, a ci, co ją uprawiają, nie są jej właścicielami i żyją w warunkach na poły feudalnych 71. W podobnych sytuacjach można dziś jeszcze, jak w czasach encykliki Rerum novarum, mówić o nieludzkim wyzysku. Pomimo wielkich przeobrażeń, które dokonały się w najbardziej rozwiniętych społeczeństwach, niedostatki kapitalizmu w dziedzinie humanitarnej, prowadzące do dominacji rzeczy nad ludźmi, bynajmniej nie zanikły; przeciwnie, ubodzy cierpią dziś nie tylko z powodu braku dóbr materialnych, ale także braku wiedzy i umiejętności, co nie pozwala im wyjść ze stanu upokarzającego podporządkowania. Niestety w takich warunkach żyje jeszcze znaczna większość mieszkańców Trzeciego Świata. Byłoby jednak błędem rozumienie pojęcia Trzeci Świat 3.3 Kierownictwo firmy dba o wprowadzanie innowacji tak, aby wytrzymać konkurencję towarów produkowanych nowymi sposobami Mam świadomość, że ubodzy cierpią dziś nie tylko z powodu braku dóbr materialnych, ale także braku wiedzy i umiejętności 4.2 Kierownictwo firmy Jan Paweł II do menedżerów. Strona 21