ŁAD SPOŁECZNY W POWIATACH ANALIZA PRZY UŻYCIU MODELOWANIA RÓWNAŃ STRUKTURALNYCH SEM
|
|
- Daniel Mikołajczyk
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Michał Bernard Pietrzak, Mirosława Żurek Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ŁAD SPOŁECZNY W POWIATACH ANALIZA PRZY UŻYCIU MODELOWANIA RÓWNAŃ STRUKTURALNYCH SEM Streszczenie: Pojęcie modelowania równań strukturalnych (SEM, Structural Equation Modeling) dotyczy klasy wielowymiarowych statystycznych modeli parametrycznych, w ramach której powiązane są ze sobą modele strukturalne i pomiarowe oparte na konfirmacyjnej analizie czynnikowej. Właściwością modeli równań strukturalnych (SEM) jest możliwość uwzględnienia w modelu zmiennych ukrytych. W artykule podjęta została próba zastosowania metodologii SEM do zbadania zależności pomiędzy ładem społecznym, ekonomicznym i środowiskowym w powiatach a poziomem życia jego mieszkańców. Zarówno ład społeczny, ekonomiczny i środowiskowy, jak i poziom życia mieszkańców zostały ujęte w modelu jako zmienne ukryte (czynniki). Estymacja modelu pozwoliła na pozytywną weryfikację postawionej hipotezy modelowej, zgodnie z którą kształtowany przez powiaty ład ekonomiczny wpływa dodatnio na kształtowany przez nie ład społeczny i środowiskowy. Ponadto udało się ukazać relację dodatnią pomiędzy istniejącym w powiatach ładem w jego ekonomicznym i społecznym aspekcie a poziomem życia jego mieszkańców. Słowa kluczowe: modelowanie, ład społeczny, modele parametryczne, poziom życia, ład środowiskowy i ekonomiczny. Wprowadzenie Obecnie trudno wyobrazić sobie jedną miarę odzwierciedlającą stopień rozwoju danego regionu lub poziom życia jego mieszkańców. Zarówno ład ekonomiczny, środowiskowy jak i społeczny będące składowymi rozwoju zrównoważonego, wymagają zastosowania wielu miar i wskaźników celem przeprowadzenia rzetelnej i wiarygodnej analizy porównawczej pomiędzy regionami. Podobnie poziom życia mieszkańców nie może być odzwierciedlony jedynie przez produkt krajowy brutto per capita czy wskaźnik skolaryzacji. Czynniki te stanowią zmienne ukryte, których bezpośredni pomiar jest niemożliwy. Na uwzględnienie w modelu tego typu zmiennych jak i na testowanie hipotez badawczych o dużej złożoności relacji pomiędzy zmiennymi pozwala modelowanie równań strukturalnych (SEM, Structural Equation Modeling). Pojęcie to odnosi się do klasy wielowymiarowych statystycznych modeli parametrycznych, w ramach której powiązane są ze sobą modele strukturalne i pomiarowe oparte na konfirmacyjnej analizie czynnikowej.
2 90 MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK Koncepcja rozwoju zrównoważonego z uwzględnieniem ładu społecznego, ekonomicznego i środowiskowego Zasoby naturalne aż do lat siedemdziesiątych XX wieku były traktowane zarówno przez polityków jak i ekonomistów jako dobra, które będą istniały w nieskończoność i nie ulegną wyczerpaniu. Dopiero w roku 972 podczas konferencji Narodów Zjednoczonych w Sztokholmie dostrzeżono realne niebezpieczeństwo ograbienia się z własnych naturalnych podstaw życiowych wynikające z coraz bardziej nasilającej się degradacji środowiska naturalnego i ujawniających się w związku z tym barier dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego. Obecnie obowiązująca definicja rozwoju zrównoważonego pochodzi z roku 992 i została ustalona w Rio de Janeiro podczas Szczytu Ziemi. Zgodnie z nią rozwój zrównoważony jest strategią przekształceń ekologicznych, społecznych, techniczno-technologicznych i organizacyjnych, których celem jest osiągnięcie racjonalnego i trwałego poziomu dobrobytu społecznego umożliwiającego przekazanie go następnym pokoleniom bez obawy zagrożenia destrukcją zasobów przyrody i ekosystemów 2. Według S. Kozłowskiego fundamentem rozwoju zrównoważonego są trzy podstawowe cele: trwałość ekologiczna, rozwój ekonomiczny oraz między- i wewnątrzpokoleniowa sprawiedliwość społeczna 3. Współzależność między realizacją wymienionych celów zaprezentowano na rysunku. Rys. Współzależność między realizacją różnych celów rozwoju zrównoważonego Źródło: Kistowski M., Koncepcja ekorozwoju profesora Stefana Kozłowskiego, [w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, Białystok Problemy stanowiące zagrożenie dla naturalnych podstaw życiowych to m.in. ocieplenie klimatu, nadmierne używanie zasobów odnawialnych, niszczenie ekosystemów czy zagrożenie dla zdrowia człowieka 2 J. Gudowski, Ignacy Sachs jako prekursor koncepcji zrównoważonego rozwoju, [w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, Białystok 2009, s M. Kistowski, Koncepcja ekorozwoju profesora Stefana Kozłowskiego [w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, Białystok 2009, s
3 ŁAD SPOŁECZNY W POWIATACH ANALIZA PRZY UŻYCIU... 9 Po dzień dzisiejszy otwarta jest dyskusja wokół pojęcia zrównoważonego rozwoju dotycząca wzajemnych relacji gospodarki, społeczeństwa i środowiska oraz kolejności faz tego procesu. Samo istnienie powiązań pomiędzy ładem społecznym, ekonomicznym a środowiskowym jest trudne do podważenia. W tabeli zestawiono grupy i kategorie wskaźników zrównoważonego rozwoju z uwzględnieniem podziału na jego aspekt społeczny, środowiskowy i gospodarczy. Tabela. Grupy i kategorie wskaźników zrównoważonego rozwoju Ład środowiskowy Ład ekonomiczny Ład społeczny. Jakość wód i ich ochrona 2. Jakość powietrza i jego ochrona. 3. Ochrona powierzchni ziemi i surowców naturalnych 4. Jakość i ochrona klimatu akustycznego 5. Ochrona przyrody i krajobrazu oraz gosp. przestrzenią 6. Ochrona przed promieniowaniem i nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska 7. Dostęp do informacji o środowisku.. Produkt krajowy brutto w regionie. 2. Rozwój przedsięb. i aktywność zawodowa ludności. 3. Dostęp do infrastruktur. 4. Zrównoważony rozwój wsi. 5. Zrównoważony rozwój turystyki. 6. Zrównoważony rozwój transportu. 7. Zrównoważony rozwój energetyki.. Demografia. 2. Zwalczanie ubóstwa. 3. Zdrowie i jego ochrona. 4. Kultura i rekreacja. 5. Edukacja. 6. Mieszkalnictwo. 7. Bezpieczeństwo publiczne. 8. Partnerstwo i równouprawnienie Źródło: J. Korol, Ilościowa ocena zmian regionalnego poziomu, Metody Informatyki Stosowanej 2008, nr 2. Jednym z podstawowych celów i efektów zrównoważonego rozwoju jest poprawa jakości życia zarówno obecnych jak i przyszłych pokoleń. Jakość życia jest szeroko rozumianą koncepcją, mającą odmienne znaczenie w aspekcie ekonomicznym, społecznym, medycznym i filozoficznym. Udanej próby przedstawienia możliwych ujęć jakości życia w aspekcie rozwoju zrównoważonego dokonał T. Borys, wyszczególniając przy tym jej dziedziny: społeczną, ekonomiczną i środowiskową. Elementami charakteryzującymi jakość życia są 4 : bogactwo (dobra materialne znajdujące się w posiadaniu ludzi), zdrowie i samopoczucie, bezpieczeństwo w jego wszystkich aspektach, stan środowiska naturalnego, dostęp do edukacji i szeroko rozumianej kultury, poczucie przynależności do lokalnej społeczności i stosunki międzyludzkie. 4 J. Czapiński, T. Panek, Diagnoza Społeczna Waruniki i jakość życia Polaków, Warszawa 2006.
4 92 MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK Scharakteryzowaną w ten sposób kategorię, jaką jest jakość życia społeczeństwa, opisywać można na dwa sposoby. Pierwszy z nich oparty jest na makroekonomicznych i makrospołecznych wskaźnikach instytucjonalnych, takich jak PKB, stopa inflacji, stopa bezrobocia, wskaźnik skolaryzacji, umieralność niemowląt czy liczba lekarzy na 00 tys. mieszkańców. Drugi dotyczy opinii członków społeczeństwa i ma jak najbardziej wymiar subiektywny. W praktyce, a przede wszystkim w statystyce międzynarodowej, wykorzystywane są następujące mierniki syntetyczne, budowane w oparciu w kluczowe aspekty jakości: Wskaźnik rozwoju społecznego (HDI, The Human Development Index), obejmujący PKB per capita, oczekiwaną długość życia, wskaźnik skolaryzacji oraz umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania. Wskaźnik ubóstwa społecznego (HP, Human Poverty Index), obejmujący prawdopodobieństwo osiągnięcia wieku 40 lat, wskaźnik analfabetyzmu wśród dorosłych oraz procent populacji bez dostępu do bieżącej wody i dzieci z niedowagą. Wskaźnik ubóstwa społecznego (HP 2, Human Poverty Index), obejmujący prawdopodobieństwo osiągnięcia wieku 60 lat, wskaźnik analfabetyzmu wśród dorosłych czy procent populacji żyjącej poniżej poziomu ubóstwa i wskaźnik bezrobocia długoterminowego. Wskaźnik QLI 5 obejmujący takie czynniki jak: sytuacja materialna, zdrowie, życie rodzinne, życie wspólnotowe, klimat i geografia, bezpieczeństwo zatrudnienia, wolność polityczna oraz równość płci. Pomimo powszechnej opinii o wyższości obu miar ubóstwa społecznego jak i wskaźnika QLI nad wskaźnikiem HDI, to właśnie wskaźnik rozwoju społecznego jest powszechnie stosowany i najczęściej wykorzystywany przy ocenie poziomu jakości życia w statystyce międzynarodowej. Modelowanie równań strukturalnych Złożona struktura zjawisk ekonomicznych wymaga stosowania coraz bardziej wyszukanych modeli, które mogłyby precyzyjnie je odzwierciedlać. Konieczne staje się włączenie do analizy zmiennych ukrytych (nieobserwowalnych), na których ujęcie w modelu ekonometrycznym pozwala metodologia modelowania równań strukturalnych (Structural Equation Modeling, SEM). Jest ona efektem połączenia analizy czynnikowej rozwijanej historycznie głównie na gruncie psychologii, jak i modelowania równań o charakterze przyczynowo-skutkowym stosowanego przez ekonometrię. 5 D. Kiełczewski, Jakość życia i dobrobyt jako kategorie zrównoważonego rozwoju [w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, Białystok 2009.
5 ŁAD SPOŁECZNY W POWIATACH ANALIZA PRZY UŻYCIU Modele równań strukturalnych SEM definiuje się jako zestaw procedur i narzędzi statystycznych służących do pomiaru zależności przyczynowych w empirycznych badaniach naukowych. Metodologia SEM pozwala na jednoczesne uwzględnianie relacji pomiędzy niezależnymi i zależnymi oraz mierzalnymi (obserwowalnymi) jak i nieobserwowalnymi (ukrytymi) zmiennymi. Ponadto możliwe jest ujmowanie w modelu potencjalnych błędów pomiaru wszystkich zmiennych obserwowalnych oraz estymowanie i testowanie wariancji oraz kowariancji pomiędzy zmiennymi, a także badanie zależności bezpośrednich i pośrednich występujących pomiędzy nimi. Zmienne ukryte (niemierzalne) są hipotetycznymi konstrukcjami bądź też zmiennymi o nieobserwowalnych realizacjach w danej próbie. W związku z tym nie istnieje bezpośrednia ani precyzyjna metoda ich pomiaru i można je zmierzyć jedynie pośrednio. Model równań strukturalnych szczegółowo przedstawiony został m.in. w pracach K. Bollena i D. Kaplana 6. Konstrukcja ta składa się z modelu opisującego powiązania pomiędzy zmiennymi ukrytymi, nazywanego modelem wewnętrznym oraz modelu pomiaru endogenicznych i egzogenicznych zmiennych nieobserwowalnych, określanego mianem modelu zewnętrznego. Model zewnętrzny jest reprezentacją analizy czynnikowej pozwalającą na wyliczenie ładunków poszczególnych czynników kształtujących zmienną ukrytą. Model wewnętrzny stanowi zaś analizę ścieżkową pozwalającą na określenie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy zmiennymi. W wypadku braku zmiennych ukrytych model SEM redukuje się do wielorównaniowego modelu ekonometrycznego, zaś w wypadku braku zależności przyczynowych między zmiennymi do analizy czynnikowej. Model wewnętrzny (model strukturalny): η = B n +Γ ξ + ζ () gdzie: η mx wektor endogenicznych zmiennych ukrytych, ξ kx wektor egzogenicznych zmiennych ukrytych, B mxm macierz współczynników regresji przy zmiennych endogenicznych, Γ mxk macierz współczynników przy zmiennych egzogenicznych, ζ wektor składników losowych. mx Model zewnętrzny (model pomiaru) jest dany jako: y =Π yη+ ε (2) 6 K. A. Bollen, Structural Equations with Latent Variables, Wiley, 989; D. Kaplan, Structural Equation Modeling: Foundations and Extensions, Sage Publications, 2000.
6 94 MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK x =Π xξ + δ (3) gdzie: y wektor obserwowalnych zmiennych endogenicznych, px x qx wektor obserwowalnych zmiennych egzogenicznych Π, Π macierze ładunków czynnikowych, x y ε, δ wektory błędów pomiaru. px qx W procesie specyfikacji tak opisanego modelu często pojawia się problem z jego identyfikowalnością. Warunkiem dostatecznym identyfikowalności 7 modelu SEM ze względu na parametry jest spełnienie nierówności, postaci gdzie: t p+q ( p+ q)( p+ q+ ) t (4) 2 liczba nieznanych parametrów modelu, liczba zmiennych obserwowalnych (endogenicznych p i egzogenicznych q). Identyfikowalny model SEM estymowany jest najczęściej za pomocą metody największej wiarygodności (MNW), uogólnionej metody najmniejszych kwadratów (UMNK) oraz metody asymptotycznie niewrażliwej na rozkład (ADF) 8. Wybór właściwej metody zależy od rodzaju danych, rozmiaru próby i rozkładów zmiennych. Metodę największej wiarygodności stosować można tylko dla wielowymiarowego rozkładu normalnego. Jeżeli rozkład nie spełnia tego warunku, stosować można metodę ADF, wymagającą próby liczącej co najmniej obserwacji lub UMNK, dla której wymagana jest duża próba o liczebności powyżej Oszacowany model należy zweryfikować pod względem stopnia dopasowania modelu i istotności parametrów. Stopień dopasowania modelu równań strukturalnych określa się najczęściej poprzez porównanie otrzymanego modelu z modelem nasyconym i niezależnym 9. Wśród miar stopnia dopasowania modelu SEM za najważniejsze przyjmuje się statystykę CMIN/ df h, miary porównujące estymowany 7 Aby zapewnić identyfikowalność modelu w praktyce przypisywane są stałe wagi dla oceny zależności lub wariancji, aby był spełniony warunek 4. Problem identyfikowalności rozważony został w pracy: K. A. Bollen, Structural Equations with Latent Variables, Wiley, Opis metod znaleźć można w pracy: B. M. Byrne, Structural Equation Modeling with AMOS. Basic Concepts, Applications, and Programming, New York W pierwszym z nich zakłada się, że wszystkie zmienne są ze sobą skorelowane, w modelu niezależnym zaś, że korelacja nie występuje pomiędzy żadną spośród par zmiennych. Zob.: J. C. Loehlin, Latent variable models: An introduction to factor, path, and structural analysis., Erlbaum 987; D. Kaplan, Structural Equation Modeling: Foundations and Extensions, Sage Publications, 2000.
7 ŁAD SPOŁECZNY W POWIATACH ANALIZA PRZY UŻYCIU model z modelem bazowym IFI, TFI, RFI, NFI, CFI oraz średniokwadratowy błąd aproksymacji RMSEA. Stopień dopasowania modelu SEM, jak wspomniano powyżej, oceniany jest przez szereg miar opartych na koncepcji porównywania estymowanego modelu z modelem bazowym. Przykładem takiego wskaźnika jest indeks IFI (Incremental Fix Index) określany wzorem: gdzie: T h T b Tb Th IFI = T df b h statystyka chi kwadrat estymowanego modelu, statystyka chikwadrat modelu bazowego (niezależnego). Wartości wskaźnika IFI powinny zawierać się w przedziale <>, przy czym model uznaje się za dobrze dopasowany, jeśli wartość tego współczynnika jest większa od 0,95. W pracy K. A. Bollena 0 zalecane jest również wykorzystanie wskaźników TFI, RFI, NFI, CFI, których wyliczanie i interpretacja opierają się na podobnej zasadzie co IFI. Dla oceny modelu SEM wykorzystuje się powszechnie wskaźnik RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation). W przeciwieństwie do opisywanej miary IFI, podczas obliczania wskaźnika RMSEA nie następuje porównywanie modelu estymowanego z modelem bazowym. Wskaźnik ten oblicza się wg wzoru: (5) RMSEA = Th dfh ( N ) df h (6) Oznaczenia są analogiczne jak we wzorze 5. Im niższa jest wartość wyliczonego na podstawie modelu wskaźnika RMSEA, tym lepszy stopień dopasowania modelu. Przyjmuje się, że dla wartości RMSEA mniejszej od 0,08 model jest dobrze dopasowany do danych Analiza zależności na podstawie modelu równań strukturalnych Analiza zależności pomiędzy ładem społecznym, gospodarczym oraz środowiskowym a poziomem życia mieszkańców powiatów przeprowadzona została w oparciu o dane pochodzące z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Dane na temat powiatów dotyczą 2009 roku, za wyjątkiem wartości poszczególnych wydatków budżetowych, dla których w celu dalszej analizy obliczono średnią arytmetyczną z lat K. A. Bollen, dz. cyt.
8 96 MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK Jednym z celów badania była identyfikacja czynników (zmiennych ukrytych) reprezentujących poszczególne typy ładu oraz poziom życia mieszkańców. Poszczególne czynniki wraz z charakteryzującymi je zmiennymi zaprezentowano w tabeli 2. Tabela 2. Specyfikacja czynników i zmiennych je definiujących Czynnik Jakość życia Ład ekonomiczny Ład środowiskowy Ład społeczny Zmienne charakteryzujące p przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=00) p2 korzystający z instalacji wodociągowej w % ogółu ludności p3 pracujący w usługach w % ogółu pracujących p4 ilość lekarzy na 000 ludności p5 ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności K wydatki majątkowe inwestycyjne na transport i łączność na mieszkańca K2 dochody gminy na mieszkańca K3 wydatki budżetu gminy na mieszkańca S wydatki na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska ogółem na mieszkańca S2 wydatki majątkowe inwestycyjne na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska na mieszkańca S3 wydatki na gospodarkę ściekową i ochronę wód na mieszkańca Sp wydatki budżetu gminy na biblioteki na mieszkańca Sp2 wydatki na ochronę zdrowia ogółem na mieszkańca Sp3 wydatki majątkowe i inwestycyjne na ochronę zdrowia na mieszkańca Alfa Cronbacha 0,754 0,820 0,943 0,79 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Statystyka rzetelności Alfa Cronbacha w wypadku każdej z rozważanych w artykule zmiennych ukrytych osiąga wartość powyżej 0,7, a w związku z tym poszczególne zestawy zmiennych obserwowalnych rzeczywiście mierzą to samo zjawisko. Następnie zbudowano model SEM mający na celu weryfikację postawionej na wstępie hipotezy, zgodnie z którą kształtowany przez powiaty ład ekonomiczny
9 ŁAD SPOŁECZNY W POWIATACH ANALIZA PRZY UŻYCIU ma wpływ na kształtowany przez nie ład społeczny i środowiskowy oraz iż istnienie tych ładów przekłada się na poziom życia mieszkańców powiatu. Hipotetyczny model SEM zaprezentowano na rysunku 2. Rysunek 2. Diagram modelu równań strukturalnych e7 p e8 p2 e37 p3 e38 p4 e39 p5 0 Jakość życia e40 e2 e20 e26 k k2 k3 Ład ekonomiczny 0 Ład społeczny e42 0 Ład środowiskowy sp sp2 sp3 s3 s2 s e32 e33 e34 e36 e29 e30 e4 Źródło: Opracowanie własne Wyniki oszacowania modelu metodą największej wiarygodności zaprezentowano w tabelach 3 i 4. Tabela 3 zawiera wyniki estymacji dla modelu zewnętrznego, a tabela 4 dla modelu wewnętrznego. W tabeli 5 zawarto miary stopnia dopasowania modelu. Tabela 3. Oszacowane parametry analizy czynnikowej Zależność Ocena błąd stand. wartość p p Jakość życia 0,52 p2 Jakość życia 0,498 0,30 0 k2 Ład ekonomiczny 0,985 8,567 0 k Ład ekonomiczny 0,584 4,834 0
10 98 MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK Zależność Ocena błąd stand. wartość p k3 Ład ekonomiczny,009 9,057 0 s 2 Ład środowiskowy 0,909 0,022 0 s Ład środowiskowy 0,945 sp Ład społeczny,70 sp2 Ład społeczny 0,737 0,038 0 sp3 Ład społeczny 0,72 0,009 0 s 3 Ład środowiskowy 0,935 0,025 0 p3 Jakość życia 0,904 0,20 0 p4 Jakość życia 0,785 0,024 0 p5 Jakość życia 0,849 0,289 0 Źródło: Opracowanie własne Tabela 4. Oszacowane parametry modelu rekursywnego Zależność Ocena Ocena stand. błąd stand. wartość p ł. społeczny ł. ekonom. 6,256 0,495,284 0 Jakość życia ł. ekonom. 4,98 0,679 0,475 0 Jakość życia ł. społeczny 0,028 0,47 0,007 0 ł. środowis. ł. ekonom. 49,79 0,455 5,357 0 Źródło: Opracowanie własne Tabela 5. Miary dopasowania modelu Model CMIN DF CMIN/DF IFI RMSEA Estymowany 444, ,085 0,930 0,6 Nasycony 0,000 0 Niezależny 5383,5 05 5,268 0,000 0,364 Źródło: opracowanie własne
11 ŁAD SPOŁECZNY W POWIATACH ANALIZA PRZY UŻYCIU Zgodnie z przedstawionymi wynikami dla modelu zewnętrznego w tabeli 3 wszystkie ładunki czynnikowe są statystycznie istotne. Tabela 4 zawiera wyniki estymacji modelu wewnętrznego. Ze względu na to, iż zmienne obserwowalne wchodzące w skład poszczególnych czynników oparte są na innej skali pomiarowej, niemożliwe jest porównanie niezestandaryzowanych ocen tych parametrów. Jedynie ich zestandaryzowane wartości pozwalają na porównanie siły wpływu poszczególnych czynników egzogenicznych na endogeniczne zmienne ukryte. Bezpośredni efekt ładu ekonomicznego na jakość życia jest na poziomie 0,679. Dodatkowo jednak czynnik ten ma wpływ na jakość życia poprzez ład społeczny. Efekt pośredni tego wpływu jest na poziomie 0,073. W związku z tym całkowity wpływ ładu ekonomicznego na poziom życia mieszkańców powiatu wynosi 0,75. Siła oddziaływania ładu społecznego na jakość życia jest znacznie mniejsza i wynosi 0,47. Dodatkowo siła oddziaływania ładu ekonomicznego na ład społeczny i środowiskowy jest porównywalna i wynosi poniżej 0,5. Statystyka CMIN/ dfh dla uzyskanego modelu wynosi 6,09. Wartość wskaźnika IFI jest równa 0,93, a wartość RMSEA na poziomie 0,6. Ponadto na poziomie istotności 5% wszystkie parametry są statystycznie istotne. Przedstawione miary potwierdzają stosunkowo dobre dopasowanie modelu do danych. Podsumowanie W artykule przedstawiono analizę zależności pomiędzy ładem ekonomicznym, środowiskowym i społecznym a poziomem życia mieszkańców powiatów z wykorzystaniem metodologii SEM. Na potrzeby badania autorzy utworzyli hipotetyczny model SEM, gdzie zgodnie z założonymi celami artykułu uwzględniono czynniki charakteryzujące poszczególne aspekty zrównoważonego rozwoju regionów. Estymacja oraz weryfikacja modelu pozwoliła na identyfikację wyróżnionych czynników oraz potwierdzenie istotnego wpływu ładu ekonomicznego na istniejący w powiecie ład społeczny i środowiskowy, a także wpływ wymienionych ładów na wzrost poziomu życia mieszkańców powiatu. Literatura Bollen, K. A., Structural Equations with Latent Variables, Wiley, 989. Brown T. A., Confirmatory Factor Analysis for Applied Research, Guilford Press Byrne B. M., Structural Equation Modeling with AMOS. Basic Concepts, Applications, and Programming, Routledge, New York, 200. Czapiński J., Panek T., Diagnoza Społeczna Warunki i jakość życia Polaków. WSFiZ, Warszawa Gatnar E., Statystyczne modele struktury przyczynowej zjawisk ekonomicznych, Akademia Ekonomiczna, Katowice Gorsuch, R. L., Factor Analysis, Lawrence Erlbaum, New York 983.
12 200 MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK Gudowski J., Ignacy Sachs jako prekursor koncepcji zrównoważonego rozwoju, [w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, WSE w Białymstoku, Białystok Harrington D., Confirmatory Factor Analysis, Oxford University Press, Oxford Kaplan D., Structural Equation Modeling: Foundations and Extensions, Sage Publications, Kiełczewski D., Jakość życia i dobrobyt jako kategorie zrównoważonego rozwoju, [w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, WSE w Białymstoku, Białystok Kistowski M., Koncepcja ekorozwoju profesora Stefana Kozłowskiego,[w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, WSE w Białymstoku, Białystok Korol J., Ilościowa ocena zmian regionalnego poziomu, Metody Informatyki Stosowanej 2008, nr 2. Kruk H., Ład ekologiczny, społeczny i ekonomiczny we współczesnej teorii rozwoju zrównoważonego, [w:] Od koncepcji ekorozwoju do ekonomii zrównoważonego rozwoju, [red.] D. Kiełczewski, WSE w Białymstoku, Białystok Loehlin J. C., Latent variable models: An introduction to factor, path, and structural analysis, Erlbaum, 987. Osińska M., Ekonometryczna analiza zależności przyczynowych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń Pearl J., Causality. Models, reasoning and inference, Cambrige, Social order in districts analysis using structural equation modelling (SEM) Summary: The concept of structural equation modelling (SEM) refers to class of multidimensional statistical model, which contains associated together structural models and measurement models - based on confirmatory factor analysis. Among the strengths of SEM is the ability to construct latent variables. In article the try using SEM methodology to test dependences between social, economic and environment order as well as quality of life was undertaken. Quality of life as well as social, economic and environment order were formulated in model as latent variables (factors). The results of model estimation allows to positive verification hypothesis that economic order has plus effect on social and environment order in districts. Furthermore the positive relation between economic also as social order and quality of life was shown. Key words: modeling, social order, parameter model, standard of living, environmental and economic order.
Analiza bezrobocia w powiatach przy użyciu modelu równań strukturalnych
E q u i l i b r i u m 1 (4) 2010 ISSN 1689-765X Mirosława Żurek Analiza bezrobocia w powiatach przy użyciu modelu równań strukturalnych Słowa kluczowe: modele równań strukturalnych, SEM, bezrobocie w powiatach,
MODEL STRUKTURALNY RELACJI MIĘDZY SATYSFAKCJĄ
MODEL STRUKTURALNY RELACJI MIĘDZY SATYSFAKCJĄ I LOJALNOŚCIĄ WOBEC MARKI Adam Sagan Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Katedra Analizy Rynku i Badań Marketingowych Wstęp Modelowanie strukturalne ma wielorakie
Kolejna z analiz wielozmiennowych Jej celem jest eksploracja danych, poszukiwanie pewnych struktur, które mogą utworzyć wskaźniki
Analiza czynnikowa Kolejna z analiz wielozmiennowych Jej celem jest eksploracja danych, poszukiwanie pewnych struktur, które mogą utworzyć wskaźniki Budowa wskaźnika Indeks był banalny I miał wady: o Czy
WYKORZYSTANIE ANALIZY WIELOGRUPOWEJ DO PORÓWNANIA RYNKU PRACY W REGIONACH
PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr 33 0 Problemy rozwoju regionalnego i lokalnego ISSN 899-39 Małgorzata Sej-Kolasa Mirosława Sztemberg-Lewandowska
Zmienne zależne i niezależne
Analiza kanoniczna Motywacja (1) 2 Często w badaniach spotykamy problemy badawcze, w których szukamy zakresu i kierunku zależności pomiędzy zbiorami zmiennych: { X i Jak oceniać takie 1, X 2,..., X p }
Ekonometria. Prognozowanie ekonometryczne, ocena stabilności oszacowań parametrów strukturalnych. Jakub Mućk. Katedra Ekonomii Ilościowej
Ekonometria Prognozowanie ekonometryczne, ocena stabilności oszacowań parametrów strukturalnych Jakub Mućk Katedra Ekonomii Ilościowej Jakub Mućk Ekonometria Wykład 4 Prognozowanie, stabilność 1 / 17 Agenda
Wprowadzenie do teorii ekonometrii. Wykład 1 Warunkowa wartość oczekiwana i odwzorowanie liniowe
Wprowadzenie do teorii ekonometrii Wykład 1 Warunkowa wartość oczekiwana i odwzorowanie liniowe Zajęcia Wykład Laboratorium komputerowe 2 Zaliczenie EGZAMIN (50%) Na egzaminie obowiązują wszystkie informacje
WYKORZYSTANIE MODELI RÓWNAŃ STRUKTURALNYCH DO OPISU PSYCHOLOGICZNYCH MECHANIZMÓW PODEJMOWANIA DECYZJI NA RYNKU KAPITAŁOWYM
ACTA UNIVERSITATIS NICOLAI COPERNICI EKONOMIA XLII NAUKI HUMANISTYCZNO-SPOŁECZNE ZESZYT 402 TORUŃ 2011 Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Katedra Ekonometrii i Statystyki Magdalena Osińska, Michał
STATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki 2. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5.
Przykład 1 ceny mieszkań
Przykład ceny mieszkań Przykład ceny mieszkań Model ekonometryczny zaleŝności ceny mieszkań od metraŝu - naleŝy do klasy modeli nieliniowych. - weryfikację empiryczną modelu przeprowadzono na przykładzie
MODEL POMIAROWY SATYSFAKCJI I LOJALNOŚCI
MODEL POMIAROWY SATYSFAKCJI I LOJALNOŚCI Adam Sagan Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Katedra Analizy Rynku i Badań Marketingowych Wstęp Zaletą stosowania konfirmacyjnej analizy czynnikowej (CFA) w porównaniu
Jakość życia w koncepcji rozwoju regionalnego. prof. WSB, dr hab. Krzysztof Safin
Jakość życia w koncepcji rozwoju regionalnego prof. WSB, dr hab. Krzysztof Safin Jakość życia w koncepcji rozwoju Wytyczne polityki gospodarczej wymagają definiowania jej głównych celów (i środków realizacji).
Sfera niedostatku w Polsce w latach 2012-2015 podstawowe dane (na podstawie Badania budżetów gospodarstw domowych)
Warszawa, 12.08.2016 r. Sfera niedostatku w Polsce w latach 2012-2015 podstawowe dane (na podstawie Badania budżetów gospodarstw domowych) Zestaw tablic obejmuje: 1. Granice sfery niedostatku dla wybranych
Mikroekonometria 14. Mikołaj Czajkowski Wiktor Budziński
Mikroekonometria 14 Mikołaj Czajkowski Wiktor Budziński Symulacje Analogicznie jak w przypadku ciągłej zmiennej zależnej można wykorzystać metody Monte Carlo do analizy różnego rodzaju problemów w modelach
Wykorzystanie testu t dla pojedynczej próby we wnioskowaniu statystycznym
Wiesława MALSKA Politechnika Rzeszowska, Polska Anna KOZIOROWSKA Uniwersytet Rzeszowski, Polska Wykorzystanie testu t dla pojedynczej próby we wnioskowaniu statystycznym Wstęp Wnioskowanie statystyczne
Ekonometria. Zajęcia
Ekonometria Zajęcia 16.05.2018 Wstęp hipoteza itp. Model gęstości zaludnienia ( model gradientu gęstości ) zakłada, że gęstość zaludnienia zależy od odległości od okręgu centralnego: y t = Ae βx t (1)
Etapy modelowania ekonometrycznego
Etapy modelowania ekonometrycznego jest podstawowym narzędziem badawczym, jakim posługuje się ekonometria. Stanowi on matematyczno-statystyczną formę zapisu prawidłowości statystycznej w zakresie rozkładu,
5. WNIOSKOWANIE PSYCHOMETRYCZNE
5. WNIOSKOWANIE PSYCHOMETRYCZNE Model klasyczny Gulliksena Wynik otrzymany i prawdziwy Błąd pomiaru Rzetelność pomiaru testem Standardowy błąd pomiaru Błąd estymacji wyniku prawdziwego Teoria Odpowiadania
Testowanie hipotez statystycznych
Testowanie hipotez statystycznych Hipotezą statystyczną jest dowolne przypuszczenie co do rozkładu populacji generalnej (jego postaci funkcyjnej lub wartości parametrów). Prawdziwość tego przypuszczenia
ZJAZD 4. gdzie E(x) jest wartością oczekiwaną x
ZJAZD 4 KORELACJA, BADANIE NIEZALEŻNOŚCI, ANALIZA REGRESJI Analiza korelacji i regresji jest działem statystyki zajmującym się badaniem zależności i związków pomiędzy rozkładami dwu lub więcej badanych
Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć)
Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć) 1. Populacja generalna a losowa próba, parametr rozkładu cechy a jego ocena z losowej próby, miary opisu statystycznego
Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji
Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki
Podstawy ekonometrii. Opracował: dr hab. Eugeniusz Gatnar prof. WSBiF
Podstawy ekonometrii Opracował: dr hab. Eugeniusz Gatnar prof. WSBiF Cele przedmiotu: I. Ogólne informacje o przedmiocie. - Opanowanie podstaw teoretycznych, poznanie przykładów zastosowań metod modelowania
Zmiany koniunktury gospodarczej a sytuacja ekonomiczna wybranych przedsiębiorstw z branży budowlanej w Polsce
Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu Wydział Ekonomiczny Mgr Dorota Teresa Słowik Zmiany koniunktury gospodarczej a sytuacja ekonomiczna wybranych przedsiębiorstw
Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć)
Szczegółowy program kursu Statystyka z programem Excel (30 godzin lekcyjnych zajęć) 1. Populacja generalna a losowa próba, parametr rozkładu cechy a jego ocena z losowej próby, miary opisu statystycznego
Elementy statystyki wielowymiarowej
Wnioskowanie_Statystyczne_-_wykład Spis treści 1 Elementy statystyki wielowymiarowej 1.1 Kowariancja i współczynnik korelacji 1.2 Macierz kowariancji 1.3 Dwumianowy rozkład normalny 1.4 Analiza składowych
Na podstawie danych dotyczacych rocznych wydatków na pizze oszacowano parametry poniższego modelu:
Zadanie 1. Oszacowano model ekonometryczny liczby narodzin dzieci (w tys.) w Polsce w latach 2000 2010 w zależnosci od średniego rocznego wynagrodzenia (w ujęciu realnym, PLN), stopy bezrobocia (w punktach
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyczna teoria korelacji i regresji (1) Jest to dział statystyki zajmujący
STATYSTYKA - PRZYKŁADOWE ZADANIA EGZAMINACYJNE
STATYSTYKA - PRZYKŁADOWE ZADANIA EGZAMINACYJNE 1 W trakcie badania obliczono wartości średniej (15,4), mediany (13,6) oraz dominanty (10,0). Określ typ asymetrii rozkładu. 2 Wymień 3 cechy rozkładu Gauss
Spis treści. Przedmowa... XI. Rozdział 1. Pomiar: jednostki miar... 1. Rozdział 2. Pomiar: liczby i obliczenia liczbowe... 16
Spis treści Przedmowa.......................... XI Rozdział 1. Pomiar: jednostki miar................. 1 1.1. Wielkości fizyczne i pozafizyczne.................. 1 1.2. Spójne układy miar. Układ SI i jego
Porównanie generatorów liczb losowych wykorzystywanych w arkuszach kalkulacyjnych
dr Piotr Sulewski POMORSKA AKADEMIA PEDAGOGICZNA W SŁUPSKU KATEDRA INFORMATYKI I STATYSTYKI Porównanie generatorów liczb losowych wykorzystywanych w arkuszach kalkulacyjnych Wprowadzenie Obecnie bardzo
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe 1. Cele i przydatność ujęcia modelowego w ekonomii 2.
FORECASTING THE DISTRIBUTION OF AMOUNT OF UNEMPLOYED BY THE REGIONS
FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 007, Oeconomica 54 (47), 73 80 Mateusz GOC PROGNOZOWANIE ROZKŁADÓW LICZBY BEZROBOTNYCH WEDŁUG MIAST I POWIATÓW FORECASTING THE DISTRIBUTION
Spis treści 3 SPIS TREŚCI
Spis treści 3 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 1. WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE JAKO DYSCYPLINA MATEMATYCZNA... Metody statystyczne w analizie i prognozowaniu zjawisk ekonomicznych... Badania statystyczne podstawowe
STRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne.
STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym motywację dla podjętych w pracy rozważań
Brunon R. Górecki. Ekonometria. podstawy teorii i praktyki. Wydawnictwo Key Text
Brunon R. Górecki Ekonometria podstawy teorii i praktyki Wydawnictwo Key Text Darmowy fragment Darmowy fragment Darmowy fragment Wydawnictwo Key Text Recenzent prof. dr hab. Jan B. Gajda Opracowanie graficzne
OBLICZENIE PRZEPŁYWÓW MAKSYMALNYCH ROCZNYCH O OKREŚLONYM PRAWDOPODOBIEŃSTWIE PRZEWYŻSZENIA. z wykorzystaniem programu obliczeniowego Q maxp
tel.: +48 662 635 712 Liczba stron: 15 Data: 20.07.2010r OBLICZENIE PRZEPŁYWÓW MAKSYMALNYCH ROCZNYCH O OKREŚLONYM PRAWDOPODOBIEŃSTWIE PRZEWYŻSZENIA z wykorzystaniem programu obliczeniowego Q maxp DŁUGIE
Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka. Zajęcia 11-12
Stanisław Cichocki Natalia Nehrebecka Zajęcia 11-12 1. Zmienne pominięte 2. Zmienne nieistotne 3. Obserwacje nietypowe i błędne 4. Współliniowość - Mamy 2 modele: y X u 1 1 (1) y X X 1 1 2 2 (2) - Potencjalnie
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII
METODY STATYSTYCZNE W BIOLOGII 1. Wykład wstępny 2. Populacje i próby danych 3. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 4. Planowanie eksperymentów biologicznych 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne
ZASTOSOWANIA EKONOMETRII
ZASTOSOWANIA EKONOMETRII Hedoniczny model cen dr Dorota Ciołek Katedra Ekonometrii Wydział Zarządzania UG http://wzr.pl/~dciolek dorota.ciolek@ug.edu.pl Prekursorami modelowania cen byli F. Waugha oraz
(x j x)(y j ȳ) r xy =
KORELACJA. WSPÓŁCZYNNIKI KORELACJI Gdy w badaniu mamy kilka cech, często interesujemy się stopniem powiązania tych cech między sobą. Pod słowem korelacja rozumiemy współzależność. Mówimy np. o korelacji
Szukanie struktury skali mierzącej problematyczne zachowania finansowe.
Szukanie struktury skali mierzącej problematyczne zachowania finansowe. Celem poniższej analizy było stworzenie skali mierzącej problematyczne zachowania finansowej. Takie zachowania zdefiniowano jako
Przedmiot: STATYSTYKA STOSOWANA
Przedmiot: STATYSTYKA STOSOWANA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj modułu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Wydział Rehabilitacji Katedra
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe 1. Cele i przydatność ujęcia modelowego w ekonomii 2.
Wnioskowanie statystyczne. Statystyka w 5
Wnioskowanie statystyczne tatystyka w 5 Rozkłady statystyk z próby Próba losowa pobrana z populacji stanowi realizacje zmiennej losowej jak ciąg zmiennych losowych (X, X,... X ) niezależnych i mających
Instytut Wschodni UAM. opracowanie: Anna Cieślewska
Społeczno-gospodarcze problemy Azji Centralnej i Kaukazu Południowego jako element kształcenia studentów i młodzieży Instytut Wschodni UAM Kliknij, aby edytowad styl wzorca podtytułu moduł: Słowniczek
Zadanie 1. a) Przeprowadzono test RESET. Czy model ma poprawną formę funkcyjną? 1
Zadanie 1 a) Przeprowadzono test RESET. Czy model ma poprawną formę funkcyjną? 1 b) W naszym przypadku populacja są inżynierowie w Tajlandii. Czy można jednak przypuszczać, że na zarobki kobiet-inżynierów
OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU nr 1/2013 (POWYŻEJ 14 tys. EURO)
Łódź, dn. 23.12.2013r. OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU nr 1/2013 (POWYŻEJ 14 tys. EURO) 1. Zamawiający Firma i adres: PL Europa S.A. NIP: 725-195-02-28 Regon: 100381252 2. Tryb udzielenia zamówienia Zgodnie z
Metoda najmniejszych kwadratów
Model ekonometryczny Wykształcenie a zarobki Hipoteza badawcza: Istnieje zależność między poziomem wykształcenia a wysokością zarobków Wykształcenie a zarobki Hipoteza badawcza: Istnieje zależność między
Statystyka i opracowanie danych Podstawy wnioskowania statystycznego. Prawo wielkich liczb. Centralne twierdzenie graniczne. Estymacja i estymatory
Statystyka i opracowanie danych Podstawy wnioskowania statystycznego. Prawo wielkich liczb. Centralne twierdzenie graniczne. Estymacja i estymatory Dr Anna ADRIAN Paw B5, pok 407 adrian@tempus.metal.agh.edu.pl
Ćwiczenia IV
Ćwiczenia IV - 17.10.2007 1. Spośród podanych macierzy X wskaż te, których nie można wykorzystać do estymacji MNK parametrów modelu ekonometrycznego postaci y = β 0 + β 1 x 1 + β 2 x 2 + ε 2. Na podstawie
Ekonometria. Weryfikacja modelu. Paweł Cibis pcibis@o2.pl. 6 kwietnia 2006
Weryfikacja modelu Paweł Cibis pcibis@o2.pl 6 kwietnia 2006 1 Badanie istotności parametrów strukturalnych modelu Testy Pakiet Analiza Danych Uwagi 2 Test dla małej próby Test dla dużej próby 3 Test Durbina-Watsona
Zad. 4 Należy określić rodzaj testu (jedno czy dwustronny) oraz wartości krytyczne z lub t dla określonych hipotez i ich poziomów istotności:
Zadania ze statystyki cz. 7. Zad.1 Z populacji wyłoniono próbę wielkości 64 jednostek. Średnia arytmetyczna wartość cechy wyniosła 110, zaś odchylenie standardowe 16. Należy wyznaczyć przedział ufności
MAGDALENA OSIŃSKA, MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK
PRZEGLĄD STATYSTYCZNY R. LVIII ZESZYT 3-4 2011 MAGDALENA OSIŃSKA, MICHAŁ BERNARD PIETRZAK, MIROSŁAWA ŻUREK OCENA WPŁYWU CZYNNIKÓW BEHAWIORALNYCH I RYNKOWYCH NA POSTAWY INWESTORÓW INDYWIDUALNYCH NA POLSKIM
Kolokwium ze statystyki matematycznej
Kolokwium ze statystyki matematycznej 28.05.2011 Zadanie 1 Niech X będzie zmienną losową z rozkładu o gęstości dla, gdzie 0 jest nieznanym parametrem. Na podstawie pojedynczej obserwacji weryfikujemy hipotezę
Wprowadzenie (1) Przedmiotem analizy czynnikowej jest badanie wewnętrznych zależności w zbiorze zmiennych. Jest to modelowanie niejawne. Oprócz zmienn
Analiza czynnikowa Wprowadzenie (1) Przedmiotem analizy czynnikowej jest badanie wewnętrznych zależności w zbiorze zmiennych. Jest to modelowanie niejawne. Oprócz zmiennych, które są bezpośrednio obserwowalne
Modele zapisane w przestrzeni stanów
Modele zapisane w przestrzeni stanów Modele Przestrzeni Stanów (State Space Models) sa to modele, w których część parametrów jest nieobserwowalna i losowa. Zachowanie wielowymiarowej zmiennej y t zależy
STATYSTYKA Statistics. Inżynieria Środowiska. II stopień ogólnoakademicki
Załącznik nr 7 do Zarządzenia Rektora nr../12 z dnia.... 2012r. KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Nazwa modułu Nazwa modułu w języku angielskim Obowiązuje od roku akademickiego 2012/13 STATYSTYKA
wersja elektroniczna - ibuk
Parteka A. (2015). Dywersyfikacja handlu zagranicznego a rozwój gospodarczy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 978-83-01-18336-3 wersja elektroniczna - ibuk Opis Czy zróżnicowanie handlu ma znaczenie?
STATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny 2. Zmienne losowe i teoria prawdopodobieństwa 3. Populacje i próby danych 4. Testowanie hipotez i estymacja parametrów 5. Najczęściej wykorzystywane testy statystyczne
Modele SEM jako narzędzie oceny wpływu czynników behawioralnych na decyzje podejmowane przez inwestorów indywidualnych na rynku kapitałowym
Modele SEM jako narzędzie oceny wpływu czynników behawioralnych na decyzje podejmowane przez inwestorów indywidualnych na rynku kapitałowym Streszczenie Modele matematyczne i ekonometryczne wykorzystywane
Testy nieparametryczne
Testy nieparametryczne Testy nieparametryczne możemy stosować, gdy nie są spełnione założenia wymagane dla testów parametrycznych. Stosujemy je również, gdy dane można uporządkować według określonych kryteriów
Wprowadzenie do analizy korelacji i regresji
Statystyka dla jakości produktów i usług Six sigma i inne strategie Wprowadzenie do analizy korelacji i regresji StatSoft Polska Wybrane zagadnienia analizy korelacji Przy analizie zjawisk i procesów stanowiących
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: BIOSTATYSTYKA PRAKTYCZNE ASPEKTY STATYSTYKI W BADANIACH MEDYCZNYCH Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów
System monitorowania realizacji strategii rozwoju. Andrzej Sobczyk
System monitorowania realizacji strategii rozwoju Andrzej Sobczyk System monitorowania realizacji strategii rozwoju Proces systematycznego zbierania, analizowania publikowania wiarygodnych informacji,
Wyniki badań reprezentatywnych są zawsze stwierdzeniami hipotetycznymi, o określonych granicach niepewności
Wyniki badań reprezentatywnych są zawsze stwierdzeniami hipotetycznymi, o określonych granicach niepewności Statystyka indukcyjna pozwala kontrolować i oszacować ryzyko popełnienia błędu statystycznego
Testowanie hipotez. Hipoteza prosta zawiera jeden element, np. H 0 : θ = 2, hipoteza złożona zawiera więcej niż jeden element, np. H 0 : θ > 4.
Testowanie hipotez Niech X = (X 1... X n ) będzie próbą losową na przestrzeni X zaś P = {P θ θ Θ} rodziną rozkładów prawdopodobieństwa określonych na przestrzeni próby X. Definicja 1. Hipotezą zerową Θ
Testowanie hipotez statystycznych. Wnioskowanie statystyczne
Testowanie hipotez statystycznych Wnioskowanie statystyczne Hipoteza statystyczna to dowolne przypuszczenie co do rozkładu populacji generalnej (jego postaci funkcyjnej lub wartości parametrów). Hipotezy
ZASTOSOWANIE MODELOWANIA RÓWNAŃ STRUKTURALNYCH DO BADAŃ NAD ZACHOWANIAMI KONSUMENTÓW
ZASTOSOWANIE MODELOWANIA RÓWNAŃ STRUKTURALNYCH DO BADAŃ NAD ZACHOWANIAMI KONSUMENTÓW Grzegorz Zasuwa, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Technika modelowania
Model prognostyczny rozwoju województwa małopolskiego wraz z aplikacją użytkową
RAPORT INSTYTUT INSTYTU BADAŃ STRUKTURALNYCH BADAŃ STRUKTURALNYCH Model prognostyczny rozwoju województwa małopolskiego wraz z aplikacją użytkową Zamówienie jest współfinansowane ze środków Europejskiego
Statystyki: miary opisujące rozkład! np. : średnia, frakcja (procent), odchylenie standardowe, wariancja, mediana itd.
Wnioskowanie statystyczne obejmujące metody pozwalające na uogólnianie wyników z próby na nieznane wartości parametrów oraz szacowanie błędów tego uogólnienia. Przewidujemy nieznaną wartości parametru
PDF created with FinePrint pdffactory Pro trial version http://www.fineprint.com
Analiza korelacji i regresji KORELACJA zależność liniowa Obserwujemy parę cech ilościowych (X,Y). Doświadczenie jest tak pomyślane, aby obserwowane pary cech X i Y (tzn i ta para x i i y i dla różnych
Joanna Muszyńska, Ewa Zdunek Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ekonometryczna analiza upadłości przedsiębiorstw w Polsce w latach 1990-2005
DYNAMICZNE MODELE EKONOMETRYCZNE X Ogólnopolskie Seminarium Naukowe, 4 6 września 2007 w Toruniu Katedra Ekonometrii i Statystyki, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Metody Ilościowe w Socjologii
Metody Ilościowe w Socjologii wykład 2 i 3 EKONOMETRIA dr inż. Maciej Wolny AGENDA I. Ekonometria podstawowe definicje II. Etapy budowy modelu ekonometrycznego III. Wybrane metody doboru zmiennych do modelu
Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych
Zadania ze statystyki, cz.7 - hipotezy statystyczne, błąd standardowy, testowanie hipotez statystycznych Zad. 1 Średnia ocen z semestru letniego w populacji studentów socjologii w roku akademickim 2011/2012
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach SYLLABUS na rok akademicki 2014/2015
Tryb studiów Stacjonarne Nazwa kierunku studiów Finanse i Rachunkowość Poziom studiów Stopień pierwszy Rok studiów/ semestr II/ Specjalność Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach SYLLABUS na rok
Ekonometria. Wprowadzenie do modelowania ekonometrycznego Estymator KMNK. Jakub Mućk. Katedra Ekonomii Ilościowej
Ekonometria Wprowadzenie do modelowania ekonometrycznego Estymator Jakub Mućk Katedra Ekonomii Ilościowej Jakub Mućk Ekonometria Wykład 1 Estymator 1 / 16 Agenda 1 Literatura Zaliczenie przedmiotu 2 Model
Weryfikacja hipotez statystycznych
Weryfikacja hipotez statystycznych Hipoteza Test statystyczny Poziom istotności Testy jednostronne i dwustronne Testowanie równości wariancji test F-Fishera Testowanie równości wartości średnich test t-studenta
Egzamin ze statystyki, Studia Licencjackie Stacjonarne. TEMAT C grupa 1 Czerwiec 2007
Egzamin ze statystyki, Studia Licencjackie Stacjonarne TEMAT C grupa 1 Czerwiec 2007 (imię, nazwisko, nr albumu).. Przy rozwiązywaniu zadań, jeśli to konieczne, naleŝy przyjąć poziom istotności 0,01 i
Wykorzystanie testu Levene a i testu Browna-Forsythe a w badaniach jednorodności wariancji
Wydawnictwo UR 2016 ISSN 2080-9069 ISSN 2450-9221 online Edukacja Technika Informatyka nr 4/18/2016 www.eti.rzeszow.pl DOI: 10.15584/eti.2016.4.48 WIESŁAWA MALSKA Wykorzystanie testu Levene a i testu Browna-Forsythe
Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia związku pomiędzy dwiema zmiennymi nominalnymi (lub porządkowymi)
Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia związku pomiędzy dwiema zmiennymi nominalnymi (lub porządkowymi) Czy miejsce zamieszkania różnicuje uprawianie sportu? Mieszkańcy
EKONOMETRIA. Prof. dr hab. Eugeniusz Gatnar.
EKONOMETRIA Prof. dr hab. Eugeniusz Gatnar egatnar@mail.wz.uw.edu.pl Sprawy organizacyjne Wykłady - prezentacja zagadnień dotyczących: budowy i weryfikacji modelu ekonometrycznego, doboru zmiennych, estymacji
ODRZUCANIE WYNIKÓW POJEDYNCZYCH POMIARÓW
ODRZUCANIE WYNIKÓW OJEDYNCZYCH OMIARÓW W praktyce pomiarowej zdarzają się sytuacje gdy jeden z pomiarów odstaje od pozostałych. Jeżeli wykorzystamy fakt, że wyniki pomiarów są zmienną losową opisywaną
Statystyki: miary opisujące rozkład! np. : średnia, frakcja (procent), odchylenie standardowe, wariancja, mediana itd.
Wnioskowanie statystyczne obejmujące metody pozwalające na uogólnianie wyników z próby na nieznane wartości parametrów oraz szacowanie błędów tego uogólnienia. Przewidujemy nieznaną wartości parametru
Estymacja punktowa i przedziałowa
Temat: Estymacja punktowa i przedziałowa Kody znaków: żółte wyróżnienie nowe pojęcie czerwony uwaga kursywa komentarz 1 Zagadnienia 1. Statystyczny opis próby. Idea estymacji punktowej pojęcie estymatora
Wydział Matematyki. Testy zgodności. Wykład 03
Wydział Matematyki Testy zgodności Wykład 03 Testy zgodności W testach zgodności badamy postać rozkładu teoretycznego zmiennej losowej skokowej lub ciągłej. Weryfikują one stawiane przez badaczy hipotezy
Statystyka matematyczna Testowanie hipotez i estymacja parametrów. Wrocław, r
Statystyka matematyczna Testowanie hipotez i estymacja parametrów Wrocław, 18.03.2016r Plan wykładu: 1. Testowanie hipotez 2. Etapy testowania hipotez 3. Błędy 4. Testowanie wielokrotne 5. Estymacja parametrów
WIELKA SGH-OWA POWTÓRKA ZE STATYSTYKI. Test zgodności i analiza wariancji Analiza wariancji
WIELKA SGH-OWA POWTÓRKA ZE STATYSTYKI Test zgodności i analiza wariancji Analiza wariancji Test zgodności Chi-kwadrat Sprawdza się za jego pomocą ZGODNOŚĆ ROZKŁADU EMPIRYCZNEGO Z PRÓBY Z ROZKŁADEM HIPOTETYCZNYM
Narzędzia statystyczne i ekonometryczne. Wykład 1. dr Paweł Baranowski
Narzędzia statystyczne i ekonometryczne Wykład 1 dr Paweł Baranowski Informacje organizacyjne Wydział Ek-Soc, pok. B-109 pawel@baranowski.edu.pl Strona: baranowski.edu.pl (w tym materiały) Konsultacje:
Zadania ze statystyki, cz.6
Zadania ze statystyki, cz.6 Zad.1 Proszę wskazać, jaką część pola pod krzywą normalną wyznaczają wartości Z rozkładu dystrybuanty rozkładu normalnego: - Z > 1,25 - Z > 2,23 - Z < -1,23 - Z > -1,16 - Z
Rezerwy Demograficznej. Ani ustawa wymieniona powyżej, ani rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lutego 2002 roku w sprawie
Deloitte & Touche Sp. z o.o. w 2004 roku (dokument z 15 marca 2004 roku). Na przykład cała część 8.2 Opinii (ocena poprawności teoretycznej zastosowanej metodologii) jest dosłownie przepisana z oceny z
Rozkłady statystyk z próby
Rozkłady statystyk z próby Rozkłady statystyk z próby Przypuśćmy, że wykonujemy serię doświadczeń polegających na 4 krotnym rzucie symetryczną kostką do gry, obserwując liczbę wyrzuconych oczek Nr kolejny
Elementy statystyki opisowej, podstawowe pojęcia statystyki matematycznej
Elementy statystyki opisowej, podstawowe pojęcia statystyki matematycznej Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki
REGRESJA I KORELACJA MODEL REGRESJI LINIOWEJ MODEL REGRESJI WIELORAKIEJ. Analiza regresji i korelacji
Statystyka i opracowanie danych Ćwiczenia 5 Izabela Olejarczyk - Wożeńska AGH, WIMiIP, KISIM REGRESJA I KORELACJA MODEL REGRESJI LINIOWEJ MODEL REGRESJI WIELORAKIEJ MODEL REGRESJI LINIOWEJ Analiza regresji
K wartość kapitału zaangażowanego w proces produkcji, w tys. jp.
Sprawdzian 2. Zadanie 1. Za pomocą KMNK oszacowano następującą funkcję produkcji: Gdzie: P wartość produkcji, w tys. jp (jednostek pieniężnych) K wartość kapitału zaangażowanego w proces produkcji, w tys.
Analiza współzależności zjawisk
Analiza współzależności zjawisk Informacje ogólne Jednostki tworzące zbiorowość statystyczną charakteryzowane są zazwyczaj za pomocą wielu cech zmiennych, które nierzadko pozostają ze sobą w pewnym związku.
Statystyka od podstaw Janina Jóźwiak, Jarosław Podgórski
Statystyka od podstaw Janina Jóźwiak, Jarosław Podgórski Książka jest nowoczesnym podręcznikiem przeznaczonym dla studentów uczelni i wydziałów ekonomicznych. Wykład podzielono na cztery części. W pierwszej
Błędy przy testowaniu hipotez statystycznych. Decyzja H 0 jest prawdziwa H 0 jest faszywa
Weryfikacja hipotez statystycznych Hipotezą statystyczną nazywamy każde przypuszczenie dotyczące nieznanego rozkładu badanej cechy populacji, o prawdziwości lub fałszywości którego wnioskuje się na podstawie
Statystyka matematyczna i ekonometria
Statystyka matematyczna i ekonometria prof. dr hab. inż. Jacek Mercik B4 pok. 55 jacek.mercik@pwr.wroc.pl (tylko z konta studenckiego z serwera PWr) Konsultacje, kontakt itp. Strona WWW Elementy wykładu.
Przedmowa Wykaz symboli Litery alfabetu greckiego wykorzystywane w podręczniku Symbole wykorzystywane w zagadnieniach teorii
SPIS TREŚCI Przedmowa... 11 Wykaz symboli... 15 Litery alfabetu greckiego wykorzystywane w podręczniku... 15 Symbole wykorzystywane w zagadnieniach teorii mnogości (rachunku zbiorów)... 16 Symbole stosowane