Analiza rynku soków owocowych i warzywnych w Polsce

Transkrypt

1 Agnieszka Starek 1, Agnieszka Sagan 2, Marek Śmigielski 3, Agata Blicharz-Kania 4, Elżbieta Kusińska 5, Zbigniew Kobuz 6, Tomasz Guz 7 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Analiza rynku soków owocowych i warzywnych w Polsce Wstęp Istotnym dla naszego kraju sektorem gospodarki żywnościowej jest przetwórstwo owoców i warzyw. Polska wytwarzając rocznie około 5-5,5 mln ton warzyw znajduje się w czołówce producentów w Unii Europejskiej. Do najważniejszych warzyw należy zaliczyć marchew, kapustę, buraki ćwikłowe oraz cebulę i ogórki. Polska jest również znaczącym producentem owoców. W 2008 roku krajowe zbiory wyniosły 3,8 mln ton, co stanowiło 10% całej produkcji w UE. Polską specjalnością były jabłka, porzeczki i wiśnie [4]. Zarządzanie logistyką w przedsiębiorstwach przetwórstwa owoców i warzyw jest w znaczącym stopniu uzależnione od sezonowości, rodzaju wymaganego środka transportu, stosowanych magazynów, okresu przechowywania. Sektor ten jest dość innowacyjny w odniesieniu do produktów (zwraca się uwagę, na przykład, na nowe, smaczne odmiany czy aspekty zdrowotne), ale mniej w odniesieniu do procesów [10, 11]. Specyfika logistyki w branży przetwórstwa owoców i warzyw wynika przede wszystkim z nietrwałości surowców. Łatwość ich uszkodzenia, ryzyko ubytku, niska podatność transportowa czy trudności w przechowywaniu sprawiają, że do właściwego przebiegu procesów przetwórczych tych produktów czy operacji logistycznych należy zaprojektować specjalny łańcuch dostaw. Badania potwierdzają, że dla konsumentów owoców i warzyw najważniejsza jest ich świeżość, dlatego przedsiębiorstwa zajmujące się handlem tymi produktami szczególną uwagę przywiązują do jakości dostarczanych produktów. Jednocześnie walory jakościowe dostarczanych surowców ważne są dla przedsiębiorstw przetwórczych, ponieważ przekładają się one bezpośrednio na jakość przetworów. Wszystkie wymienione elementy powodują, że w logistyce branży spożywczej skracać należy trasy przewozu produktów, przechowywać żywność w specjalnych warunkach a szczególnie dbać o zachowanie czystości urządzeń i pomieszczeń, w których przetwarza się i magazynuje żywność [1, 12]. Logistyka odgrywa coraz bardziej istotną rolę w branżach przemysłu spożywczego. Obejmuje ona swym zakresem nie tylko przepływy materiałów i towarów, ale także przepływy informacji oraz pieniędzy. Dlatego nowoczesne rozwiązania w zakresie logistyki to konieczność, bez której zakłady przetwórstwa owoców i warzyw nie mogą dobrze funkcjonować, a ich rozwój jest niemożliwy [9]. Znaczenie i ocena spożycia soków z owoców i warzyw W Polsce obserwuje się coraz większe zainteresowanie konsumentów wartością odżywczą oraz ekologicznym pochodzeniem produktów żywnościowych, w tym szczególnie owoców i warzyw. Warzywa i owoce zalicza się do grupy produktów ubogoenergetycznych o wysokiej wartości odżywczej. Stanowią one bardzo dobre źródło błonnika, witamin, składników mineralnych, a także kwasów organicznych i innych substancji o działaniu biologicznym. Niska wartość energetyczna warzyw i owoców, wahająca się w granicach kcal/100g oraz wysoka zawartość błonnika, nadaje im szczególnego znaczenia 1 mgr inż. Agnieszka Starek, asystent, UP w Lublinie, Katedra Biologicznych Podstaw Technologii Żywności i Pasz 2 dr Agnieszka Sagan, adiunkt, UP w Lublinie, Katedra Biologicznych Podstaw Technologii Żywności i Pasz 3 dr hab. Marek Szmigielski, adiunkt, UP w Lublinie, Katedra Biologicznych Podstaw Technologii Żywności i Pasz 4 mgr inż. Agata Blicharz-Kania, UP w Lublinie, Katedra Biologicznych Podstaw Technologii Żywności i Pasz 5 prof. dr hab. Elżbieta Kusińska, prof. nadzw., UP w Lublinie, Katedra Inżynierii i Maszyn Spożywczych 6 dr hab. inż. Zbigniew Kobus, adiunkt, UP w Lublinie, Katedra Inżynierii i Maszyn Spożywczych 7 dr inż. Tomasz Guz, adiunkt, UP w Lublinie, Katedra Inżynierii i Maszyn Spożywczych Logistyka 5/

2 przy stosowaniu diet o ujemnym bilansie energetycznym [3]. Zawarty w owocach i warzywach błonnik pokarmowy, szczególnie jego frakcje rozpuszczalne, mają udowodniony wpływ na zmniejszenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów. Jednak w oparciu o dane GUS (lata ) dzienne spożycie błonnika pokarmowego w Polsce uległo obniżeniu i w 2009 r. wyniosło średnio 25,4 g. Owoce i soki owocowe stanowiły około 13%, a warzywa 26,4% udziału w jego dostarczaniu wraz z pożywieniem. Odpowiednie spożycie owoców i warzyw ma też znaczenie w profilaktyce i leczeniu nowotworów, szczególnie tych zlokalizowanych w przewodzie pokarmowym. W tym przypadku korzystny wpływ błonnika pokarmowego jest wzmacniany poprzez wysoką zawartość w warzywach i owocach składników bioaktywnie czynnych, m.in. witamin antyoksydacyjnych, czy związków polifenolowych [2, 5, 6]. Zgodnie z zaleceniami dietetyków różnokolorowe, świeże warzywa i owoce oraz soki powinny stanowić nieodłączny składnik każdego posiłku. Według specjalistów ze Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) codziennie powinno spożywać się minimum 400 g owoców i warzyw, podzielonych na 5 porcji, a jedną z tych porcji może stanowić również sok lub nektar [8]. W Polsce przed 1999 r. spożycie soków i nektarów rosło. Było to wynikiem, m.in. pojawienia się trendów prozdrowotnych w żywieniu, rosnącej zamożności polskiego społeczeństwa, prowadzonych na szeroką skalę kampanii reklamowych oraz rosnącej dostępności tego typu produktów. Początkowa faza szybkiego rozwoju tej branży skusiła wiele firm do rozpoczęcia działalności. Jednak od 1999 r. dynamika wzrostu sektora zmalała. Mimo że sprzedaż i spożycie soków i nektarów w Polsce nadal lekko wzrastało, niestety nastąpiło nasycenie rynku. W 2007 roku konsumpcja soków i nektarów wyniosła 783 mln litrów. Dzięki aktywnym staraniom rodzimych producentów oraz działaniom Stowarzyszenia Krajowej Unii Producentów Soków ich spożycie ciągle wzrastało i w roku 2009 wyniosło 810 mln litrów. Niestety w 2011 roku na polskim rynku zanotowano nagły spadek sprzedaży soków i nektarów. Spożycie tych wyrobów w 2013 roku wyniosło zaledwie 673 mln litrów i było o 3,2% mniejsze w stosunku do 2012 roku [7]. Czołowymi producentami soków i nektarów są takie firmy jak: Maspex (producent Tymbarka), Agros- Fortuna, Hortex, którzy zbudowali sobie silną pozycję na rynku. Niestety także im, coraz trudniej będzie zwiększać ilość sprzedawanych soków owocowych i warzywnych. Aby utrzymać się na konkurencyjnym rynku niezbędne są środki finansowe na inwestycje, opracowywanie nowych receptur oraz prowadzenie kosztownych kampanii reklamowych. Segment producentów soków cechuje bowiem silna konkurencja, dlatego producenci muszą wykazać się dużą innowacyjnością. Firmy, starając się wyjść naprzeciw oczekiwaniom konsumentów, prześcigają się we wprowadzaniu licznych nowości, np. pojawiają się soki z owoców tropikalnych, miksy, soki z dodatkami witamin, wapnia oraz wody mineralnej [13]. Upodobania konsumentów dotyczące spożycia soków owocowych i warzywnych badania własne Preferencje konsumentów dotyczące spożycia soków owocowych i warzywnych były tematem badań ankietowanych (150 osób) przeprowadzonych od stycznia do czerwca 2014 roku. Respondentami były osoby w wieku od 20 do 25 lat, w większości kobiety (97 na 150 ankietowanych). Zdecydowaną większość wśród ankietowanych stanowiły osoby posiadające wykształcenie średnie lub niepełne wyższe. Wszystkie osoby zamieszkiwały województwo lubelskie. Jako technikę zbierania informacji zastosowano bezpośredni wywiad kwestionariuszowy. Respondentów poproszono o udzielenie odpowiedzi na pytanie, które marki soków są przez nich najczęściej kupowane. Konsumenci deklarowali, że najczęściej spożywanymi markami soków są przede wszystkim: Hortex, Tymbark, Fortuna, Caprio i Garden (rys. 1). Konsumenci nie ograniczyli się w swoich wyborach tylko do wymienionych marek soków, ponieważ wskazali również inne marki, tj.: Tarczyn, Kubuś, Siódme Niebo. Wśród rzadziej spożywanych marek soków konsumenci wymienili: Dr Witt, Dawton i Marwit. 578 Logistyka 5/2015

3 Liczba wskazań [%] Liczba wskazań [%] Logistyka - nauka owocowego warzywnego 60 56, ,7 35,4 21,3 31,7 22,9 21,6 20,6 6 18,1 13,8 10,3 8,6 7,9 4,7 4,7 3,5 2,1 3,9 0 Marka soku Rys. 1. Marki najczęściej spożywanych soków owocowych i warzywnych w opinii konsumentów. Źródło: badania własne. Na podstawie wyników uzyskanych z przeprowadzonych badań, można było również stwierdzić, że konsumenci bardziej preferowali soki owocowe niż warzywne. Jednak w przypadku takich marek jak Fortuna, Kubuś, Dawton i Merwit kupujący częściej sięgali po soki wyprodukowane z warzyw. Warto również nadmienić, że soki owocowe marki Dr Witt cieszyły się takim samym uznaniem jak soki warzywne. Ankietowanych poproszono również o wskazanie ulubionych smaków soków owocowych i warzywnych (rys. 2) Smaki soków owocowych i warzywnych Rys. 2. Preferencje konsumentów dotyczące smaków owocowych i warzywnych. Źródło: badania własne Przeprowadzone badania wskazały, że aż 70,2% ankietowanych preferuje smak pomarańczowy. Na drugim i trzecim miejscu znalazły się smaki oparte na krajowych owocach - jabłkowy i czarna porzeczka; uznane były za najlepsze przez odpowiednio 61,7% i 53,5% ogółu respondentów. Spośród soków warzywnych najwyżej cenionym smakiem okazał się marchwiowy, który uplasował się na szóstym miejscu w rankingu, za smakami: wieloowocowym i brzoskwiniowym, z ilością wskazań 41,5%. Mniej popularne wśród kupujących okazały się soki: pomidorowy i z owoców tropikalnych (35,2% i 34,8%). Najniższymi preferencjami wśród respondentów wyróżniały się smaki: bananowy, ananasowy i malinowy. Uczestnicy badania udzielili również informacji na temat czynników wpływających na ich decyzje dotyczące wyboru marki soków owocowych i warzywnych (rys. 3). Logistyka 5/

4 Liczba wskazań [%] Logistyka - nauka Czynnik wyboru Rys. 3. Czynniki wyboru soków owocowych i warzywnych Źródło: badania własne Dla zdecydowanej większości ankietowanych największe znaczenie miała cena (67,5%) i dobry smak soków (48,1%). Kolejnymi często wskazywanymi przez respondentów odpowiedziami były: powszechna dostępność (36,3%), przyzwyczajenie (35,7%) oraz zaufanie do producenta (27,6%). W dalszej kolejności ważna okazała się także zawartość naturalnych składników (19,1%). Kolejną wskazywaną przez respondentów odpowiedzią było polskie pochodzenie produktu (18,6%). Natomiast mniejszą uwagę konsumenci przywiązywali do takich czynników, jak: reklama (9,1%) i opinia znajomych (3,4%). Podsumowanie Picie soków to jeden ze sposobów by zwiększyć dawkę dostarczanych organizmowi niezbędnych mikroelementów, soli mineralnych, witamin, a także antyutleniaczy oraz błonnika. Niestety wobec szerokiej podaży produktów spożywczych oferowanych na rynku (w tym produktów niesprzyjających zdrowiu konsumenta), spożycie soków owocowych i warzywnych stopniowo spada. Stąd, konieczne jest systematyczne prowadzenie akcji edukacyjnych dotyczących zasad zdrowego żywienia i realizacja akcji promujących spożycie produktów, np. soków owocowych i warzywnych sprzyjających poprawie kondycji zdrowotnej ludzi. Perspektywistycznie należy przyjąć, że dzięki wykorzystaniu wysokiej jakości owoców i warzyw pochodzących z bogatej, krajowej bazy surowcowej producenci soków będą oferowali swoim klientom wyroby najwyższej jakości, a to znajdzie odzwierciedlenie w poziomie ich sprzedaży. Wnioski 1. Najbardziej preferowane przez respondentów marki soków owocowych i warzywnych to: Hortex, Tymbark oraz Fortuna. 2. Decydujące znaczenie dla badanych konsumentów przy zakupie soków owocowych i warzywnych ma ich cena oraz smak. Ze względu na smak respondenci preferują przede wszystkim sok pomarańczowy i jabłkowy. 3. Uzyskane wyniki dają podstawę do stwierdzenia, że osoby biorące udział w badaniu, rzadko spożywają soki warzywne. Streszczenie W artykule przedstawiono istotę i znaczenie spożycia soków z owoców i warzyw. Określono upodobania konsumentów soków owocowych i warzywnych w oparciu o kwestionariusz ankiety zawierającej 580 Logistyka 5/2015

5 pytania o preferowaną markę, upodobania smakowe, a także czynniki istotne dla respondentów przy zakupie wyrobów. Na podstawie uzyskanych odpowiedzi stwierdzono, że większość osób najczęściej wybiera pomarańczowy sok marki Hortex. Najistotniejsze dla badanych konsumentów przy zakupie były cena soków oraz ich walory smakowe. THE MARKET ANALYSIS OF FRUIT AND VEGETABLE JUICES IN POLAND Abstract The issue of utmost importance and essence of fruit and vegetable juice consumption has been reported in this article. Consumer s preferences were defined on the base of survey, with questionnaire, which contained interrogation about preferred brand, taste preferences and factors that form their purchasing habits. The results of the survey showed that most respondents tend to choose the Hortex brand orange juice. The most important factor that determinates purchase decision was product price and its taste palette. Bibliografia [1] Baran J., Sint A., Organizacja transportu w sektorze przetwórstwa owoców i warzyw, Logistyka, 4/2014. [2] Górecka D., Janus P., Borysiak-Marzec P., Dziedzic K., Analiza spożycia błonnika pokarmowego i jego frakcji w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu w oparciu o dane GUS, Problemy Higieny i Epidemiologii, 92(4)/2011. [3] Hall J.N., Moore S., Harper S.B., Lynch J.W. Global variability in fruit and vegetable consumption, American Journal of Preventive Medicine, 36(5)/2009. [4] Klepacki B., Rokicki T., Logistyka w przedsiębiorstwach przetwórstwa owoców i warzyw, Logistyka, 3/2011. [5] Kwasek M., Analiza spożycia żywności w Polsce w aspekcie zaleceń żywieniowych. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 4/2007. [6] Michalak-Majewska M., Żukiewicz-Sobczak W., Kalbarczyk J., Ocena składu i właściwości soków owocowych preferowanych przez konsumentów, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, 42(3)/2009. [7] Nosecka B., Rynek soków, nektarów oraz napojów owocowych i warzywnych, Przemysł Spożywczy, tom 65, 6/2011. [8] Pawlak J., Quality of fruit on the Polish market in the context of minimum standard requirements, Journal of Fruit and Ornamental Plant Research, 19(1)/2011. [9] Pfohl H.Ch., Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania. Wydawnictwo Biblioteka Logistyka, Poznań [10] Pudelkiewicz E., Socjoekonomiczna i marketingowa koncepcja rozwoju innowacji w agrobiznesie, Roczniki Naukowe SERiA, tom XII, 5/2010. [11] Rokicki T., Wicki L., Transport i magazynowanie w rolnictwie jako element logistyki, Wieś Jutra, 1/2010. [12] Rokicki T., Znaczenie logistyki dla funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw agrobiznesu. Zarządzanie i Finanse, 11/2013. [13] Wołczek P., Strategia rozwoju przedsiębiorstwa na przykładzie firmy Maspex, Przedsiębiorczość i innowacyjność. Wyzwania współczesności, 1116/2006. Logistyka 5/

6 582 Logistyka 5/2015