Wspomaganie procesów logistycznych w systemach zintegrowanego zarządzania

Transkrypt

1 Mariusz Kruczek, Zbigniew Żebrucki Politechnika Śląska Wspomaganie procesów logistycznych w systemach zintegrowanego zarządzania Wstęp Systemy informatyczne pozwalają na sprawne i efektywne zarządzanie procesami logistycznymi. Główne zadania stawiane przed systemami informatycznymi to poprawa szybkości i jakości przekazywanych informacji, co nabiera szczególnego znaczenia gdy informacja przekazywana jest pomiędzy uczestnikami łańcucha dostaw. Złożoność łańcucha dostaw, zwłaszcza jego struktura, liczba i różnorodność występujących ogniw i procesów powodują, że technologie informatyczne, jak nigdy dotychczas muszą być opracowywane tak, by uwzględniać te specyficzne warunki. Dynamicznie zmiany gospodarcze wymuszają na dostawcach systemów informatycznych dopasowywanie się do zmieniających się warunków rynkowych i oferowanie nowych rozwiązań. Rzetelne informacje muszą być dostępne zawsze w czasie rzeczywistym, gdyż tylko wtedy podjęta zostanie trafna decyzja. Używanie skutecznych rozwiązań informatycznych pozwala na sprawne zarządzanie informacjami [6, s.11]. W artykule przedstawiono innowacyjne rozwiązanie jakie wprowadzono w programie SZYK2 - Zintegrowanym Systemie Wspomagającym Zarządzanie Przedsiębiorstwem, a które wiąże się z nową funkcjonalnością w systemie jaką jest EDI i wymiany e-danych. Systemy informatyczne w realizacji procesów gospodarczych Każdym przepływom materialnym towarzyszą przepływy informacyjne [4, s. 157]. Przepływy rzeczowe produktów nie byłyby możliwe bez aktywnego wsparcia procesami informacyjnymi [9, s.35]. Informacje to zasób traktowany jako majątek organizacji o znaczeniu nie tylko taktycznym czy operacyjnym, umożliwiający sprawne funkcjonowanie organizacji, ale coraz powszechniej zasób o znaczeniu strategicznym, warunkujący rozwój i konkurowanie na ciągle zmieniającym się rynku [10, s.13]. Procesy logistyczne pozwalają osiągnąć cele przedsiębiorstwa, jedynie, gdy systemy odpowiadające za przepływ informacji zostaną prawidłowo zdefiniowane, zorganizowane, zaprojektowane i eksploatowane. Do tych rozwiązań można zaliczyć następujące systemy: informacyjny, informatyczny, informatyczny zarządzania, logistyczny system informacyjny, logistyczny system informatyczny. System informacyjny jest wielopoziomową strukturą, pozwalającą użytkownikowi na transformację znajdujących się na wejściu informacji na informacje znajdujące się na wyjściu, za pomocą prawidłowo dobranych procedur i modeli. Informacje wyjściowe pozwalają na prawidłowe wnioskowanie i podejmowanie decyzji. Rysunek 1 przedstawia zadania systemu informacyjnego w organizacji. Logistyka 5/

2 System gospodarczy wraz z otoczeniem bliższym i dalszym Pozyskiwanie Przetwarzanie Gromadzenie Analiza Warianty decyzyjne System gospodarczy wraz z otoczeniem bliższym i dalszym Udostępnianie Rys.1. Zadania systemu informacyjnego w organizacji Źródło: [10, s.23] System informatyczny jest skomputeryzowaną częścią systemu informacyjnego, a więc zbiorem wszystkich elementów oraz relacji między nimi, które odgrywają rolę w procesie przepływu informacji w organizacji i wykorzystują przy tym techniczne środki przetwarzania informacji i obejmuje w szczególności [10, s. 23]: sprzęt (hardware) sprzęt techniczny, który odbiera, analizuje i przesyła dane; oprogramowanie (software) czyli zbiór programów oraz instrukcji napisanych w swoistym języku, określającym ciąg czynności komputera, które są konieczne do realizacji zadania mu postawionego; informację podstawowy obiekt zainteresowań procesów informacyjnych; telekomunikację jako sprzęt, organizację oraz oprogramowanie, które umożliwia wspólną pracę dwóch czy też wielu komputerów. Dzięki telekomunikacji istnieje możliwość połączenia kilku komputerów w sieci lokalne (LAN) albo rozległe (WAN); ludzi, stanowiących najważniejsze ogniwo systemu informatycznego oni bowiem zajmują się projektowaniem, wdrażaniem, eksploatacją i konserwacją systemu; organizację, powodującą, że system informatyczny postrzegany jest nie jako odrębny element ale jako system. Systemy informatyczne są stosowane niemalże w każdej organizacji bez względu na jej profil i zakres działalności, oczywiście zakres ich zastosowania zależy od wielu czynników, jak np.: wielkość organizacji, złożoność realizowanych procesów, wielkość rynku, liczba źródeł zaopatrzenia itp. Pierwsze zastosowania systemów informatycznych w działalności gospodarczej wiążą się systemami ewidencyjno transakcyjnymi, które powstały w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku i od tego czasu przechodzą ciągłą ewolucję w kierunku wyspecjalizowanych systemów klasy MRP, ERP, CRM czy SCM. Obecnie wielowymiarowe systemy informacyjne wspomagające działalność organizacji są określane jako zintegrowane systemy informatyczne wspomagające zarządzanie. Wspomaganie procesów logistycznych przez system informatyczne Na potrzeby opisania wspomagania procesów logistycznych przez technologie informatyczne w literaturze [1, 3] powstało pojęcie logistyczny systemem informacyjny, który obejmuje zbiór nawzajem powiązanych ze sobą elementów - sprzętu, ludzi i procedur, które zapewniają odpowiednie, niezbędne informacje do planowania i realizacji oraz kontrolowania działalności logistycznej. Logistycznym systemem informatycznym (LIS), nazywa się zaś tą część logistycznego systemu informacyjnego, która zbudowana jest z wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjnych wraz z jego otoczeniem. Podstawą funkcjonowania LIS jest integracja infrastruktury teleinformatycznej oraz różnych systemów informatycznych 321 Logistyka 5/2013

3 wspomagających zarządzanie [10]. Na rysunku 2 przedstawiono schemat logistycznego systemu informatycznego. Rys. 2. Logistyczny system informatyczny Źródło : opracowanie własne na podstawie [5, 10] LIS jest narzędziem do realizowania podstawowych celów logistyki. Pełni on następujące, zasadnicze funkcje [3]: obsługi klienta i komunikacji, która jest zorientowana na doskonaleniu relacji klient dostawca; planowania i sterowania, która jest związana z wyprzedzaniem w czasie wymagań klienta i monitorowaniem przepływów fizycznych mających na celu stwierdzenie odchyleń w stosunku do planu; koordynacji, która jest odpowiedzialna za powstanie jednego, spójnego systemu. Dynamiczne zmiany w otoczeniu przedsiębiorstwa powodują, że coraz częściej LIS postrzegany jest jako moduł zintegrowanego systemu informatycznego zarządzania (ZSIZ). Integracja w ZSIZ odbywa się w dwóch płaszczyznach: funkcjonalnej i fizycznej. W pierwszej z nich różne funkcje realizowane są w taki sposób jakby wykonywane były w jednym, pojedynczym systemie [1]. Przejawia się to tym, że uprawniony użytkownik ma możliwość dostępu do wszystkich funkcji realizowanych w ZSIZ poprzez jeden spójny interfejs wraz z przełączaniem się pomiędzy różnymi zadaniami. Integracja w płaszczyźnie fizycznej polega na kompleksowym połączeniu wszystkich elementów systemu odpowiednim sprzętem komputerowym i oprogramowaniem[7, 10]. Standardowy zintegrowany pakiet obejmuje zazwyczaj trzy podstawowe obszary działalności przedsiębiorstwa: produkcję, dystrybucję i finanse. Pozwala tym samym na obsługę każdej dziedziny funkcjonowania przedsiębiorstwa i zawsze zależy od przyjętych w przedsiębiorstwie procedur obiegu informacji. ZSI zasadniczo nie ma początku ani końca, wszystkie funkcje są równoprawne, ponieważ realizują istotne zadania [5]. Do celów informatycznego wspomagania procesów logistycznych stosuje się głównie systemy typu ERP (Enterprise Resource Planning Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa), SCM (Supply Chain Management Zarządzanie Łańcuchem Dostaw) oraz WMS (Warehause Management Systems Systemy Zarządzania Magazynem). Systemy ERP są wyposażone w algorytmy, które wspomagają planowanie na bazie zaimplementowanych w nich modułów MRP (Material Requirements Planning Planowanie Potrzeb Logistyka 5/

4 Materiałowych) oraz MRP II (Manufacturing Resource Planning - Planowanie Zasobów Produkcyjnych) [7, 8]. System MRP to system planowania potrzeb materiałowych, zbiór technik, które pomagają w zarządzaniu procesem produkcji. System MRP II jest logicznym rozwinięciem systemu MRP uwzględniającym eksploatowanie zdolności produkcyjnych oraz wyposażenia technicznego. System ten konsoliduje operacje wytwórcze i planowanie finansowe [1, s.179]. Systemy ERP to rozległe, zintegrowane komputerowe systemy przetwarzania operacji i raportowania. Systemy te łączą wszystkie klasyczne funkcje organizacji w jednym, ściśle zintegrowanym pakiecie oprogramowania wykorzystującym wspólną bazę danych [7, s ]. Systemy klasy ERP są oprogramowaniem modułowym, czyli składającym się z samodzielnych, ale mogących ze sobą współpracować aplikacji i są zaliczane do klasy systemów typu ZSIZ. SCM to kategoria systemów informatycznych, które wspomagają zarządzanie łańcuchami dostaw i są wspierane przez EDI i ADC. ADC (Automatic Data Capture) to pojęcie, które jest mocno związane z logistyką i obejmuje automatyczną identyfikację danych przy wykorzystaniu kodów kreskowych i ich przekazywaniu do systemu informatycznego np. SCM. EDI (Electronic Data Interchange) polega na elektronicznej wymianie standardowo sformatowanych komunikatów i wiadomości oraz dokumentów pomiędzy autonomicznymi systemami informatycznymi bez jakiegokolwiek udziału człowieka [7, s.22]. WMS są systemami wspomagającymi zarządzanie procesami w magazynie. Obejmują one swym działaniem obsługę fizycznego przemieszczania towarów wewnątrz magazynu [2, 5]. Rosnący asortyment produkowanych dóbr, globalizacja rynków, a także terytorialne i technologiczne rozproszenie procesów produkcyjnych przyczyniają się do wzrostu ilości informacji przesyłanych w systemach logistycznych. Powstanie wyżej opisanych systemów jest reakcją na wzrastającą liczbę przepływających produktów i związanych z nimi informacji w łańcuchach dostaw. Jednocześnie wspierają one pozostałe procesy logistyczne w sferze regulacyjnej, jak np. planowanie produkcji i sprzedaży, obsługę zamówień itp. Zintegrowany System Wspomagania Zarządzaniem studium przypadku Analizę innowacyjnego rozwiązania informatycznego wspomagającego procesy logistyczne oparto o system Szyk2, który zaprojektowany został przez Centralny Ośrodek Informatyki Górnictwa. Szyk 2 należy do systemów klasy ERP II. Systemy klasy ERP II są naturalnym rozwinięciem systemów klasy ERP bazującymi na technologii internetowej oraz składającym się z komponentów a nie modułów jak to było w przypadku systemów klasy ERP. Komponenty to niezależne moduły programowe i aplikacje, które mogą działać samodzielnie lub po połączeniu z innymi komponentami tworzyć większą całość. System klasy ERP II określa się niejednokrotnie jako strategię biznesową a nie tylko system informatyczny. Takie ujęcie tej klasy systemów informatycznych wpływa na otwartość systemu i oznacza prostą i łatwą integrację z innymi systemami, zarówno w ramach danej organizacji jak również poza nią. Szyk2 jest przeznaczony dla średnich i dużych przedsiębiorstw i składa się z kompleksów dziedzinowych, które opisują kluczowe procesy zachodzące w organizacji. System ten ma możliwość elastycznego przystosowywania się do wymagań organizacji i zasad jej funkcjonowania. Szyk2 pozwala obsługiwać struktury zarówno holdingowe i wielodziałowe, organizacje jednodziałowe, jak również struktury rozproszone terytorialne. Jest przygotowany do dużej ilości jednocześnie pracujących użytkowników. Do tworzenia oprogramowania Szyk2 używa się następujących języków i technologii oprogramowania: java, ajax, dhtmlx, python, technologia RIA, rozwiązania bazodanowe i systemowe: oracle, sybase, red hat, zope, serwery raportowe Crystal Reports. Interfejs użytkownika jest dostępny poprzez standardowe przeglądarki WWW. Rysunek 3 przedstawia architekturę systemu Szyk2 jako komponentu zintegrowanego łańcucha logistycznego przedsiębiorstwa. 323 Logistyka 5/2013

5 Rys.3. Budowa ZSWZ Szyk2 Źródło : Kompleks Logistyki Materiałowej (KLM) stanowi niepodzielną część Zintegrowanego Systemu Wspomagania Zarządzaniem Szyk2. Jego głównym zadaniem jest wspomaganie zarządzania zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznym łańcuchem dostaw. Zarządzanie wewnętrznym łańcuchem dostaw skupia się na obszarach zaopatrzenia, produkcji oraz dystrybucji. Zarządzanie zewnętrznym łańcuchem dostaw łączy organizację z jej dostawcami i odbiorcami. KLM koncentruje się na logistyce wejścia. Dystrybucja została wyłączona z funkcjonalności KLM i przeniesiona do komponentu o nazwie KSP (Kompleks Sprzedaży), który obejmuje swoimi funkcjami całość zadań związanych ze sprzedażą oraz dystrybucją. Procesowe podejście do działań w organizacji gwarantuje przekrojowość wszystkich funkcji wykonywanych w organizacji i jednocześnie znajduje odzwierciedlenie w funkcjonalnościach systemów informatycznych. Kompleks KLM jest systemem dziedzinowym w skład którego wchodzą aplikacje zwane wyrobami i dotyczą: obrotu magazynowego, planowania zakupów, prowadzenia repozytorium dla potrzeb logistyki, sprawozdawczości materiałowej, portalu dostawcy, logistyki wtórnego zagospodarowania, aukcji elektronicznych, przetargów, analizy zapasu, rejestru umów z dostawcami zarówno materiałów jak i usług, obsługi zamówień oraz uzupełniania zapasów. Został podzielny na dwa obszary: zarządzający i operacyjny. Rys. 4 przedstawia przepływy informacyjne pomiędzy poszczególnymi komponentami kompleksu KLM. Logistyka 5/

6 LRU informacje o umowach z dostawcami, wnioskach zakupowych, realizacji umowy, postępowaniach zakupowych, limitach. LPRZ informacje o postępowaniach przetargowych, ofertach przetargowych, uczestnikach przetargów, wynikach przetargów, uzyskanych cenach przetargowych, aukcjach. LZAM informacje o zamówieniu, realizacji zamówienia. LMM informacje o obrotach magazynowych, stanach magazynowych, dokumentach obrotu magazynowego, rzeczywistym zużyciu materiałów, rotacji materiałów. LMU informacje o kwalifikowanych dostawcach, modelu uzupełniania zapasu, dowodach dostaw, ogłoszeniach. dla dostawców LMP informacje o planach zakupów długoterminowych, planach krótkoterminowych czyli zapotrzebowao, limitów zakupów. Organizacje rządowe LWU informacje o stanach materiałów z powtórnego zagospodarowania, przemieszczaniu materiałów z odzysku. LMS informacje w postaci sprawozdao branżowych i GUS. LMO informacje o wydaniach dla pracowników odzieży roboczej, ochronnej i środków czystości, informacje o narzędziach wydanych pracownikom. LDO informacje o dostawcach, powiązaniach dostawców z grupami materiałowymi, stanach magazynowych, opublikowanych zamówieniach, ogłoszonych aukcjach. LAIN2 informacje o aukcjach, uczestnikach aukcji, cenach uzyskanych podczas aukcji. Dostawcy LWZ - analizy LMR - kartoteki indeksów materiałowych, cen, grup, słowników, numeratorów, magazynów, miejsc dostaw, miejsc składowania, opakowao, branżystów. Rys.4. Przepływy informacyjne w kompleksie KLM Źródło: [11] Analizując funkcjonowanie systemu Szyk2 w dwóch organizacjach należących do przemysłu wydobywczego stwierdzono, że nie rozwiązuje ona w pełni trudności i błędów związanych z realizacją zamówień przez dostawców. Pogłębiona analiza wykazała, że przyczyną jest opóźnienie w powiadamianiu dostawcy o potrzebie realizacji zamówienia, a to wiąże się z zakłóceniami w przepływie informacji w kompleksie KLM. Niewystarczająco dobry przepływ informacji pomiędzy zamawiającym a dostawcą powoduje między innymi następujące problemy: niezrealizowanie zamówień w terminie, błędy w realizacji zamówień, wzrost poziomu zapasów, opóźnienia w płatności. Współpraca badanych podmiotów z dostawcą oprogramowania Szyk2 pozwoliła na wskazanie kierunków zmian w oprogramowaniu, które polegały na: przeszkoleniu pracowników w zakresie pełniejszej obsługi systemu Szyk2 i zaimplementowaniu w systemie elektronicznej wymiany danych EDI w zakresie kompleksu KLM 325 Logistyka 5/2013

7 Koncepcja implementacji EDI w Zintegrowanym Systemie Wspomagania Zarządzania EDI jest technologią informatyczną, która pozwala partnerom w ramach łańcucha dostaw na przekazywanie pomiędzy różnymi systemami informatycznymi danych w formie elektronicznej. System Szyk2 2 w obrębie kompleksu KLM nie posiada obecnie takiej funkcjonalności. Zabudowanie w kompleksie tej formy komunikacji pomiędzy zamawiającym a odbiorcą wpłynie na poprawę wartości wskaźników dotyczących prawidłowej realizacji zamówień, szybkości reakcji dostawcy na potrzeby zamawiającego oraz rozliczeń zakupów pomiędzy zamawiającym a dostawcą. Jednocześnie podczas tworzenia tej funkcjonalności uwzględniono braki w systemach informatycznych odbiorców. Dostawca oprogramowania musiał zapewnić elektroniczną wymianę danych pomiędzy zamawiającym i dostawcami oraz elektroniczną obsługę faktur zakupowych i zamówień w obydwu przypadkach. Klientom zaproponowano rozwiązanie obejmujące następujące dodatkowe funkcjonalności: Przegląd i akceptacja zamówień (LDO). Udostępnianie e-danych zamówień (LDO, NB2B). Przegląd i wystawianie dowodów dostaw na podstawie zamówień (LDO). Udostępnianie e-danych dowodów dostaw (LDO, NB2B). Przegląd dowodów pobrania (LDO). Rejestrowanie i skanowanie faktur papierowych w registraturze. Przechowywanie (WRDE, FRS) i przegląd (FRS, FOZS) obrazów faktur archiwalnych. Przyjmowanie elektronicznych faktur zakupowych określone dopuszczalne formaty (NB2B, poczta). Przechowywanie (WRDE, FRS) i przegląd (FRS, FOZS) elektronicznych faktur zakupowych. Rejestrowanie faktur w FOZS na podstawie danych z registratury i LDO, a także e-danych. W przypadku kiedy dostawca nie posiada własnego systemu informatycznego wszystkie czynności będzie wykonywał w komponencie LDO, gdzie automatycznie będą tworzone wizualizacje wszystkich dostępnych dla niego dokumentów z możliwością ich edycji oraz zapisania w formacie PDF oraz powtórnego załączenia do LDO. Natomiast w przypadku posiadania przez dostawcę własnego systemu informatycznego wszystkie informacje dotyczące zamówień i rozliczenia zakupów, celem utworzenia faktur zakupowych będą udostępniane jako e dane, które posłużą dostawcy do utworzenia odpowiednich dokumentów oraz po odpowiednim ich przetworzeniu powrócą również w postaci e danych do systemu Szyk2. Rysunek 5 przedstawia przepływ informacji oraz dokumentów z wykorzystaniem EDI oraz e-danych dla dostawców. Portal dostawcy służy bezpośredniej komunikacji dostawców z systemem SZYK2 w zakresie operacji związanych z dostawą materiałów, przy wykorzystaniu przeglądarki internetowej. Pierwszym zadaniem w procesie zakupu materiałów obsługiwanym przez Portal dostawcy jest udostępnianie i możliwość akceptacji zamówień. Udostępnianie rozumiane jest jako możliwość przeglądu, wydrukowania i pobrania zamówienia w postaci dokumentu PDF, a także w postaci e-danych, umożliwiających wczytanie zamówienia do systemu dostawcy. Na podstawie zamówienia generowany jest dowód dostawy, będący podstawą przyjęcia materiału na magazyn. Po przyjęciu materiału na magazyn możliwe jest utworzenie faktury, dokumentującej dostawę danego materiału. W zależności od kontrahenta faktura tworzona będzie bezpośrednio w Portalu dostawcy lub w systemie dostawcy. Logistyka 5/

8 Koncepcja przepływu dokumentów i informacji w procesie zakupu materiałów LZAM LDO System dostawcy Zamówienie 1 Zamówienie 1 Zamówienie 1 Zamówienie 2 Zamówienie 2 Zamówienie 2 Dowód dostawy 1 RW1 Dowód dostawy 2 RW2 LMM PZ-Z 1 Dowód dostawy 3 Faktura PZ-Z 2 PZ-Z 3 FOZS Faktura Rys. 5. Przepływ dokumentów i informacji z zastosowanie EDI i e-danych Źródło: [11] Podsumowanie Procesowe podejście do działalności organizacji sprawia, że jest ona bardziej elastyczna na zmiany zachodzące w otoczeniu i potrafi szybciej reagować na zmieniające się wymagania klienta. Organizacja zorientowana na procesy może wyeliminować czynności i działania, które są zbędne i nie przynoszą wartości dodanej klientowi, koncentruje się bowiem na wytwarzaniu takich wartości, które są ważne dla klienta. Zintegrowane systemy informatyczne wspomagają efektywne zarządzanie procesowe w organizacji, a ich użytkownicy są realizatorami wybranych procesów. Nadrzędną funkcją systemów informatycznych staje się integracja wszystkich uczestników łańcucha dostaw i przyspieszenie przepływu informacji. Przedstawione w artykule rozwiązanie dotyczące systemu Szyk2 w sposób istotny wpływa na rozwiązanie problemów z przepływem informacji. System Szyk2 jako system klasy ERP 2 poprzez swoją dziedzinową budowę, elastyczność oraz procesowe podejście do wszystkich procesów biznesowych klienta pozwala na budowanie potrzebnej klientowi funkcjonalności w sposób szybki i sprawy a także zadowalający zarówno klienta jak i jego dostawców. Określając prawidłowo termin dostawy, swoje możliwości zrealizowania wystawionego dla niego zamówienia zamawiający uzyska efekt zwiększenia się wskaźnika prawidłowo zrealizowanych zamówień. Zastosowanie EDI pozwoli lepiej skoordynować współpracę partnerów w łańcuchu dostaw. System Szyk2 przez portal LDO, będący nowoczesną platformą informatyczną pozwala również dostawcom, którzy nie posiadają swojego systemu informatycznego, a którzy uczestniczą w procesie wymiany danych z wykorzystaniem EDI, na funkcję komunikowania się z zamawiającym oraz monitorowania wielu elementów mających wpływ na działanie łańcucha dostaw. Streszczenie Artykuł prezentuje założenia do wprowadzenia nowej funkcjonalności w zintegrowanym systemie informatycznym Szyk2, którą jest elektroniczna wymiana danych 327 Logistyka 5/2013

9 w standardzie EDI. Wprowadzenie tego rozwiązania poprawia przepływy informacyjne między ogniwami łańcucha dostaw, co w znacznym stopniu przyczynia się do efektywnej realizacji zamówień. Podstawą dla wprowadzenia EDI była diagnoza organizacyjna przeprowadzona u użytkowników systemu Szyk2 i wspólne wypracowanie rozwiązania z dostawcą rozwiązania informatycznego. Support of logistical process in integrated management systems Abstract The article presents foundation for introduction of new functionality in integrated computerized information system Szyk2 which is electronic data interchange in EDI standard. Introduction of this solution corrects information flows between links of supply chain, that gives effective realization of orders. The basis for applying this solution was diagnosis of organizations which use Szyk2 and common collaboration with supplier of information systems. Literatura [1] Adamczewski P., Informatyczne wspomaganie łańcucha logistycznego. Wyd. AE w Poznaniu, Poznań, [2] Bozarth C., Handfield R.B., Wprowadzenie do zarządzania operacjami i łańcuchem dostaw. Wyd. Helion, Gliwice, [3] Coyle J.J., Bardi E.J, Langley C.J. Jr., Zarządzanie logistyczne. PWE, Warszawa, [4] Gołembska E. i inni, Kompendium wiedzy o logistyce. PWN, Warszawa, [5] Kisperska Moroń D. i inni, Logistyka. ILiM, Poznań, [6] Knosala R., Komputerowe systemy zarządzania produkcją. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice, [7] Majewski J., Informatyka dla logistyki. ILiM, Poznań, [8] Nowosielski S. i inni, Procesy i projekty logistyczne. Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław, [9] Skowronek Cz., Sarjusz Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie. PWE, Warszawa, [10] Szymonik A., Technologie informatyczne w logistyce. Wyd. Placet, Warszawa, 2010 Zychowicz E., Narzędzia informatyczne wspomagania procesów logistycznych w kopalniach węgla kamiennego, projekt inżynierski napisany pod kierunkiem dr. inż. Zbigniewa Żebruckiego, Politechnika Śląska, Zabrze, Logistyka 5/