Analityka ogólna. seminarium z przedmiotu Diagnostyka Laboratoryjna. Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi KDL Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Transkrypt

1 Analityka ogólna seminarium z przedmiotu Diagnostyka Laboratoryjna dla studentów Dietetyki (I rok - mgr uzupełniające) Zakład Zaburzeń Krzepnięcia Krwi KDL Uniwersytet Medyczny w Łodzi

2 Badania ogólnoanalityczne Charakter badań Materiał wydaliny wydzieliny niektóre płyny ustrojowe testy przesiewowe diagnostyka ocena skuteczności leczenia właściwości fizyczne skład chemiczny skład morfotyczny Przedmiot badań

3 Rutynowe badanie moczu Diagnostyka chorób nerek i dróg moczowych Ocena czynności nerek Wykrywanie chorób innych narządów, powodujących jakościowe zmiany w składzie moczu Właściwości fizyczne barwa przejrzystość, zapach, ph, gęstość Obecność składników chemicznych białko, glukoza, związki ketonowe, bilirubina, urobilinogen Ocena składników osadu moczu

4 Diagnostyka nerek Oznaczenie w surowicy stężenia substancji wydalanych przez nerki Mocznik, kwas moczowy, kreatynina Badania czynnościowe nerek Klirens przesączania kreatyniny (lub inuliny), inne Chemiczne i morfologiczne badanie moczu (osadu moczu)

5 Diagnostyka nerek badania czynnościowe Ocena przesączania kłębuszkowego Klirens kreatyniny (lub inuliny); całodobowa zbiórka moczu, pomiar objętości moczu, oznaczenie stężenia kreatyniny w moczu i we krwi, obliczenie ze woru Ocena ukrwienia nerek Badania klirensowe dla paraaminohipuranu sodowego (PAH) lub fenolosulfoftaleiny (PSP) Klirens odpowiada ilości osocza przepływającego w ciągu minuty przez czynny miąższ nerkowy Ocena funkcjonowania cewek nerkowych Zdolność zagęszczania moczu (konserwowanie i wydalanie wody): Klirens osmotyczny (uwzględnia osmolalność osocza i moczu), ciężar właściwy moczu Czynność wydzielnicza i reabsorbcyjna cewek nerkowych, zdolność zakwaszania moczu

6 Rutynowe badanie moczu Diagnostyka chorób nerek i dróg moczowych Ocena czynności nerek Wykrywanie chorób innych narządów, powodujących jakościowe zmiany w składzie moczu Właściwości fizyczne barwa przejrzystość, zapach, ph, gęstość Obecność składników chemicznych białko, glukoza, związki ketonowe, bilirubina, urobilinogen Ocena składników osadu moczu

7 Właściwości fizyczne moczu charakterystyczny zapach* aceton (kwasica ketonowa) amoniak (bakteriuria obecność bakterii w posiewie) metabolity fenyloalaniny (mysi zapach; fenyloketonuria) leukocyty, drobnoustroje (zapach gnilny w ropomoczu) leucyna, izoleucyna, walina (zapach syropu klonowego) przezroczystość barwa* zagęszczenie zawartość produktów przemian metabolicznych obecność barwników egzogennych przyjmowanie leków * Wyłącznie istotne zmiany mają znaczenie diagnostyczne

8 Właściwości fizyczne moczu barwa moczu zagęszczenie, zawartość produktów przemian metabolicznych, barwniki, leki Wielomocz (poliuria) bezbarwny (jasnożółty) Fenacetyna, wit. B 12 Skąpomocz (oliguria) nadmierne zagęszczenie, bilirubina, karoteny, barwniki, leki Obecność moczanów bezpostaciowych Alkaptonuria, zatrucia fenolem, wydalanie porfiryn i związków żelaza Domieszka krwi, hemoglobinuria, mioglobinuria, barwniki, dieta (buraki)

9 Właściwości fizyczne moczu przezroczystość zmętnienie - wypadanie bezpostaciowych osadów fosforanów lub węglanów w moczu o odczynie zasadowym - wypadanie osadów amorficznych moczanów w moczu o odczynie kwaśnym - duże stężenie szczawianów - duża ilość elementów komórkowych (komórki krwi, nabłonek, śluz) - bakteriuria - lipuria (lipidy) - chyluria (lipopoteiny: chylomikrony)

10 Właściwości fizyczne moczu odczyn ph 5,0-8,0 Głodzenie Dieta wysokobiałkowa Kwasica Zakażenia bakteryjne Niektóre leki Dieta jarska Zasadowica Zakażenia bakteryjne Leki alkalizujące

11 Właściwości fizyczne moczu Gęstość Ilość substancji rozp., diureza, funkcja kanalików nerkowych 1,015-1,035 g/ml Hiperhydratacja Hipotermia Zasadowica Zaburzenia endokrynne Niewydolność kanalików nerkowych Zmniejszona podaż wody Choroby, biegunki, wymioty Białkomocz glukozuria Osmolalność [ mmol/kg H 2 O] Suma stężeń substancji osmotycznie czynnych

12 Właściwości chemiczne moczu - białko Nie występuje w wykrywalnych ilościach w moczu prawidłowym; Wydalanie dobowe białka całkowitego (nisko- i wysokocząsteczkowe) nie przekracza mg Białkomocz (proteinuria) >300mg/dobę Okresowy Czynnościowy (do 500 mg/24h) Stały (powyżej 500 mg/24h) wysiłek fizyczny gwałtowne zmiany temperatury ciała pionizacja końcowy okres ciąży g/24h choroby kanalików i kłębuszków nerkowych >3.5 g/24h białka zespół nerczycowy

13 Właściwości chemiczne moczu - białko Białkomocz Białkomocz selektywny Białkomocz nieselektywny wydalanie białek niskocząsteczkowych Początkowa niewydolność nerek Przyczyny przednerkowe wydalanie białek nisko- i wysokocząsteczkowych glomerulopatie (choroby kłębuszków nerkowych) Mikroalbuminuria - zwiększone wydalanie albumin (30-300mg/dobę) wskaźnik rozwoju nefropatii, zwłaszcza cukrzycowej

14 Właściwości chemiczne moczu - białko Białkomocz stały przednerkowy Stany gorączkowe zatrucia Zaburzenia krążenia Nadciśnienie tętnicze W przebiegu szpiczaka mnogiego nerkowy Zapalenie kłębuszków nerkowych Zespoły nerczycowe Uszkodzenie miąższu nerek Zatrucia środkami nefrotoksycznymi pozanerkowy Stany zapalne moczowodów Zapalenie pęcherza Zapalenie cewki moczowej Zakażenia bakteryjne Domieszka krwi, wydzieliny gruczołu krokowego lub wydzieliny pochwy

15 Właściwości chemiczne moczu - glukoza Nie występuje w moczu prawidłowym; całkowicie resorbowana w kanalikach proksymalnych stężenie progowe glukozy we krwi 9,99 mmol/l (180 mg/dl) próg nerkowy glikemii Cukromocz obecność cukru w moczu Przyczyny: Hiperglikemia ponadprogowa, upośledzenie resorpcji zwrotnej Glukozuria - wydalanie glukozy do moczu 1. cukromocz łagodny typ A - spowodowany obniżeniem progu nerkowego i obniżeniem maksymalnej resorpcji glukozy typ B - obniżony próg nerkowy, prawidłowa resorpcja glukozy typ C - zupełny brak resorpcji glukozy 2. cukromocz w przebiegu cukrzycy i cukrzycy ciężarnych 3. cukromocz w przebiegu dysfunkcji kanalików nerkowych (zespół Fanconiego) glukozuria może występować niezależnie od cukrzycy glukozuria nie musi towarzyszyć cukrzycy

16 Właściwości chemiczne moczu związki ketonowe Nie występują w moczu prawidłowym obecność spowodowana zwiększonym stężeniem we krwi w następstwie zaburzeń przemiany węglowodanów i lipidów. W przebiegu: cukrzyca Wymioty Biegunka Zatrucie Dieta wysokotłuszczowa i niskowęglowodanowa Zatrucia ciążowe Ketonuria obecność kwasu acetooctowego i β- hydroksymasłowego w moczu, rozkładających się do acetonu

17 Właściwości chemiczne moczu bilirubina powstaje w wyniku katabolizmu rdzenia porfirynowego hemoglobiny i innych hemoprotein obecność barwnika w moczu wykrywa się w żółtaczkach mechanicznej i miąższowej, towarzyszącym chorobom wątroby i dróg żółciowych Właściwości chemiczne moczu urobilinogen powstaje z bilirubiny w przewodzie pokarmowym stały składnik moczu (ilości śladowe) brak wydalania U noworodków Żółtaczka mechaniczna Leczenie antybiotykami zmniejszone wydalanie cholestaza utrudniony odpływ żółci do dwunastnicy zwiększone wydalanie żółtaczka hemolityczna miąższowe choroby wątroby bez cholestazy

18 Właściwości chemiczne moczu osad elementy komórkowe ( 2 wpw; pow x) składniki krystaliczne (wpływ ph, diety itp.) Mocz kwaśny: szczawian wapnia kwas moczowy i moczany Mocz zasadowy: fosforany (wapnia, magnezu, amonowo- magnezowy) moczan amonu śluz, drożdże, bakterie

19 Właściwości chemiczne moczu osad elementy komórkowe NORMA Krwinki czerwone (pojedyncze) Krwinki białe (1-8 wpw) Komórki nabłonkowe (pojedyncze nabłonki płaskie) PATOLOGIA Krwiomocz, krwinkomocz (hematuria) występowanie w osadzie wałeczków erytrocytarnych (przyczyny nerkowe, przed- i pozanerkowe) Leukocyturia występowanie w osadzie wałeczków leukocytarnych (ch. zapalne lub infekcyjne nerek lub dróg moczowych Wielokątne (ch. dolnych odcinków dróg moczowych) okrągłe (ch. nerek) wałeczki szkliste (pojedyncze) cylindryczne twory powst. w cewkach nerek zbudowane z białek, tłuszczu oraz kom. szkliste ziarniste, erytrocytarne, leukocytarne, nabłonkowe Wskaźnik uszkodzenia miąższu nerek

20 Analiza moczu badania rutynowe Badania skriningowe - w gabinecie lekarskim lub przy łóżku chorego Testy paskowe (kilku- i wieloparametrowe) - półilościowo (wzrokowo) porównanie barw na polach testowych paska z barwną skalą - ilościowo (czytnik reflektometryczny testów paskowych) A clean urine specimen can be evaluated for the presence of: Color Character Leukocytes Nitrite (bakteriuria) Urobilinogen Protein ph Blood Specific Gravity Ketones Bilirubin Glucose

21 Analiza moczu inne próby jakościowe porfobilinogen Zaburzenia biosyntezy hemu Porfiria ostra porfiryny Zatrucia metalami ciężkimi Choroby wątroby Choroby krwi Indykan Niedrożność jelit Zapalenie otrzewnej Choroby zakaźne Hemoglobina Wstrząs poprzetoczeniowy Niedokrwistość hemolityczna Hemoglobinuria napadowa Długotrwały wysiłek fizyczny

22 Analiza moczu oznaczenia ilościowe Szybkość analizy - Nietrwałość składników moczu (osad) - Doskonałe podłoże bakteryjne Środki konserwujące Rodzaje próbek moczu Próbka przypadkowa moczu Pierwsza porcja ranna moczu (z tzw. strumienia środkowego) Mocz poposiłkowy (2h po posiłku ujawnianie białkomoczu, glukozurii) Dobowa zbiórka moczu (24h) Ilość wydalanych metabolitów z moczem - białko (ilość i skład), glukoza - wapń, fosforany (funkcjonowanie gruczołów przytarczycznych) - jony sodu, potasu, chloru (funkcjonowanie hormonów kory nadnerczy) - hydroksyprolina (choroby kości, tarczyca) - kwas -aminolewulinowy (zatrucia ołowiem) - hormony i ich metabolity (ocena układów wewnątrzwydzielniczych)

23 parathormon Gospodarka wapniowo-fosforanowa, rola nerek W warunkach fizjologicznych 80-90% fosforanów przefiltrowanych z moczem pierwotnym ulega zwrotnej reabsorpcji zahamowanie reabsorpcji kanalikowej fosforanów i obniżenie stężenia we krwi + Obniżenie stężenia wolnego jonu wapniowego w płynach ustrojowych + - parathormon Wzrost stężenia Ca++ we krwi, zmniejszenie wydzielania parathormonu Stabilne stężenie fosforanów w płynach ustrojowych Zwiększone stężenie fosforanów we krwi Przyspieszone odkładanie się fosforanu wapniowego (hydroksyapatytu) w tkance kostnej

24 Gospodarka wapniowo-fosforanowa, rola nerek Wzrost stężenia fosforanów Dieta Obniżone wydalanie z moczem Nadczynność przytarczyc = zwiększone wydzielanie parathormonu Postępująca redukcja czynnych nefronów Niedobór aktywnego metabolitu witaminy D3 powstającego w nerce pod wpływem 1- -hydroksyamylazy Upośledzone wchłanianie Ca++ w jelitach; oporność tkanki kostnej na działanie parathormonu (osteodystrofia)

25 Analiza kału Wykrywanie krwi utajonej (badanie skriningowe) Nowotwór jelita grubego Krwawiący wrzód żołądka Utajone krwawienia innego pochodzenia Mikroskopowa ocena rozmazu - Obecność niestrawionych włókien mięsnych, kuleczek tłuszczu, ziaren skrobi Upośledzenie czynności trzustki Brak wydzielania żółci Upośledzenie wchłaniania jelitowego - Obecność pasożytów

26 Analiza kału Barwa i konsystencja Żółto-zielona (noworodki) Zielona (dieta bogata w chlorofil, biegunki) Piaskowa (niedrożność dróg żółciowych, niewydolność trzustki) Ciemna (krwawienia z przewodu pokarmowego, leki zawierające żelazo, węgiel aktywowany itp.) Śluz i krew w kale dur brzuszny, rak jelita grubego Krew, ropa wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zakażenie bakteriami Shigella, Salmonella

27 Płyn mózgowo-rdzeniowy /diagnostyka neurologiczna/ wirusowe, ropne, gruźlicze i grzybicze zapalenie opon mózgowych krwawienie podpajęczynówkowe, krwotoki mózgowe, krwiaki, guzy mózgu NORMA OCENA MAKROSKOPOWA Bezbarwny PATOLOGIA Krwawy uraz naczyń, krwawienia przezroczysty OZNACZENIA SKŁADNIKÓW CHEMICZNYCH Białko (20-40 mg/dl) (1:1 albuminy/globuliny) glukoza (45-80 mg/dl)) Chlorki ( mmol/l) ANALIZA MIKROSKOPOWA Komórki (gł. limfocyty) 0-5 komorek/µl (mm 3 ) Mętny zwiększona liczba leukocytów, obecność bakterii, duże stężenie białka zapalenie opon mózgu, procesy nowotworowe, guzy pleocytoza ropne i gruźlicze zapalenie opon mózgu

28 Płyny z jam ciała Płyny surowicze wydzielane przez błony surowicze wyścielające jamy ciała otaczające: 1. serce (jama osierdziowa) 2. płuca (jama opłucna) 3. jelita (otrzewna) 4. Stawy (jama stawowa) Jamy wypełnione minimalną ilością płynu surowiczego zwilżającego powierzchnię narządów Przesiękowe Przedostaje się do jam ciała i tkanki łącznej w wyniku spadku ciśnienia onkotycznego lub osmotycznego krwi lub wzrostu ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach włosowatych W niewydolności krążenia i marskości wątroby Wysiękowe W procesach zapalnych i nowotworowych: Gruźlica wirusowe zapalenie płuc urazy klatki piersiowej Mocznica zapalenie trzustki zakażenia

29 Płyny z jam ciała Przesiękowy klarowny, bezbarwny lub jasnożółty Gęstość (<1,016 g/ml) Białko (<3g/dl) Mała aktywność LDH i amylazy Komórki (nieliczne) Ocena makroskopowa Wysiękowy Przezroczysty lub mętny, surowiczy, włóknikowy, ropny, krwotoczny lub chłonkowy (lipemiczny) Własciwości fizyko-chemiczne Gęstość (>1,016 g/ml) Białko (>3g/dl) duża aktywność LDH i amylazy Analiza mikroskopowa Komórki (>1000/µl)