Zrównowa ony rozwój i narz dzia jego wdra ania

Transkrypt

1

2

3 Zrównowa ony rozwój i narz dzia jego wdra ania Zasada zrównowa onego rozwoju nieodmiennie króluje we wszystkich wa nych dokumentach strategicznych powsta ych i obowiàzujàcych na poziomie Unii Europejskiej (UE). G ównym celem wszystkich polityk sektorowych UE, a wi c m. in. transportowej, rolnej, energetycznej, jest w aênie zrównowa ony rozwój a skuteczna ochrona Êrodowiska, w tym i zasobów przyrodniczych, postrzegana jest jako niezb dny sk adnik trwa ego rozwoju spo eczeƒstw naszego kontynentu. Zrównowa ony rozwój Koncepcja, której podstawowym za o eniem jest takie prowadzenie polityki i dzia aƒ w poszczególnych sektorach gospodarki i ycia spo ecznego, aby zachowaç zasoby i walory Êrodowiska w stanie zapewniajàcym trwa e, nie doznajàce uszczerbku, mo liwoêci korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przysz e pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwa oêci funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej ró norodnoêci biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotà zrównowa onego rozwoju jest równorz dne traktowanie racji spo ecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza koniecznoêç integrowania zagadnieƒ ochrony Êrodowiska z politykà w poszczególnych dziedzinach gospodarki. (êród o: II Polityka Ekologiczna Paƒstwa) Równorz dne traktowanie przez Wspólnoty Europejskie racji spo ecznych, ekonomicznych i ekologicznych w planowaniu rozwoju w ró nych dziedzinach gospodarki nie pozostaje jedynie pustym has em. Ochrona Êrodowiska, zachowanie i poprawa stanu jego zasobów jest uznawana za niezb dny warunek realizacji Strategii Lizboƒskiej strategii majàcej uczyniç z Unii Europejskiej najbardziej konkurencyjnà gospodark Êwiata. Przy takim podejêciu nie jest wi c przypadkiem, e na przyk ad wskaênik liczebnoêci ptaków krajobrazu rolniczego jest, co naturalne nie tylko oficjalnym wskaênikiem zrównowa onego rozwoju, ale i jednym ze wskaêników strukturalnych UE (od roku 2004) oraz efektywnoêci unijnej polityki zrównowa onego rozwoju obszarów wiejskich (od roku 2007). Podobnie, zahamowanie spadku bioró norodnoêci do roku 2010 jest jednym z celów operacyjnych Strategii Zrównowa onego Rozwoju UE. Ochrona i zachowanie ró norodnoêci Êrodowiska, w którym funkcjonujemy, na poziomie gatunkowym, krajobrazowym, ekosystemowym i genowym jest bowiem kluczowym elementem majàcym wp yw na jakoêç naszego ycia. Skuteczna ochrona bioró norodnoêci jest obecnie koniecznoêcià a nie tylko jednà z opcji. Sprawnie funkcjonujàce ekosystemy przesàdzajà w du ej mierze jak czysta jest woda w rzekach, jeziorach i w naszych kranach, jak zdrowa jest ywnoêç, po którà si gamy, jak bardzo nasze domy zagro one sà powodzià czy ile lat w zdrowiu nas czeka. Powszechnie zauwa alne zmiany klimatu, katastrofalne powodzie i susze, 1

4 Rzetelne oceny oddzia ywania na Êrodowisko i konsultacje spo eczne rola w procesie inwestycyjnym na szczeblu lokalnym co rusz wybuchajàce na Êwiecie epidemie wêród zwierzàt hodowlanych, choroby cywilizacyjne zwiàzane z zanieczyszczeniem powietrza i wody pitnej, zagro enie zdrowia chemikaliami uêwiadamiajà wszystkim, jakie mogà byç skutki rozwoju gospodarczego ignorujàcego potrzeb ochrony Êrodowiska i poszanowania zasobów przyrody. Troska o Êrodowisko nie jest wi c luksusem ani fanaberià, ale dzia aniem zgodnym z instynktem samozachowawczym dzia aniem na rzecz zdrowia i jakoêci ycia naszego i przysz ych pokoleƒ. WWF/A. Tabor Polska ma niewàtpliwie d ugoletni i znaczàcy wk ad w ochron Êrodowiska w Europie. Ochrona Êrodowiska i zasada zrównowa onego rozwoju znalaz y miejsce w ustawie zasadniczej uchwalanej przez Zgromadzenie Narodowe w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zrównowa ony rozwój i ochrona Êrodowiska w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Art. 5: Rzeczpospolita Polska (...) zapewnia ochron Êrodowiska, kierujàc si zasadà zrównowa onego rozwoju. Art. 74: 1. W adze publiczne prowadzà polityk zapewniajàcà bezpieczeƒstwo ekologiczne wspó czesnemu i przysz ym pokoleniom. 2. Ochrona Êrodowiska jest obowiàzkiem w adz publicznych. 3. Ka dy ma prawo do informacji o stanie i ochronie Êrodowiska. 4. W adze publiczne wspierajà dzia ania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu Êrodowiska. Jednak e, mimo tak powa nych zapisów w licznych dokumentach wysokiej rangi, tak e strategicznych, w ostatnich latach obserwujemy coraz mniej powa ne traktowanie ochrony Êrodowiska i zrównowa onego rozwoju w praktyce. Wznios e idee i cele, akceptowane powszechnie 2

5 i realnie wdra ane w wielu paƒstwach cz onkowskich UE, pozostajà w naszym kraju niejednokrotnie jedynie w sferze deklaracji. DoÊç powszechne jest w Polsce postrzeganie ochrony Êrodowiska i przyrody jako hamulca rozwoju gospodarczego. Cz Êciej traktuje si zasoby przyrodnicze jako kul u nogi, ni jako wartoêç, którà mo na zachowaç rozwijajàc si w sposób zrównowa ony. A przecie jest to atut, jakiego cz sto nie majà ju kraje rozwini te, które maksymalizujàc krótkoterminowe zyski gospodarcze bez poszanowania ochrony Êrodowiska, pope ni y b dy rzutujàce (co dotar o do wielu decydentów zbyt póêno) na jakoêç ycia ludzi. Polska nie mo e sobie pozwoliç na to, aby rozwój gospodarczy, w tym i absorpcja funduszy wspólnotowych, odbywa y si kosztem wyjàtkowych walorów Êrodowiska przyrodniczego. Powodów jest kilka. Podstawowy z nich, wynika ze zwiàzku pomi dzy jakoêcià Êrodowiska a jakoêcià ycia obywateli trwa y rozwój gospodarczy kraju aspirujàcego do pozycji tygrysa gospodarczego wêród nowych paƒstw cz onkowskich UE nie jest mo liwy bez zapewnienia nale ytego stanu zdrowia spo eczeƒstwa, a tak e warunków dobrego samopoczucia, ogólnego zadowolenia obywateli, uzale nionych od bezpieczeƒstwa ekologicznego i mo liwoêci rekreacji w warunkach kontaktu z naturalnà przyrodà. Drugi powód nie staç nas jako kraju, by niszczyç zasoby, z których mo emy czerpaç spore zyski np. w sektorze turystyki w miar czyste Êrodowisko i cennà przyrod. I wreszcie nie staç nas równie, by niszczyç przysz ym pokoleniom dziedzictwo, którego nie da si odbudowaç, niezale nie od przeznaczanych Êrodków finansowych. Mo emy przecie realizowaç nasze zamierzenia gospodarcze z poszanowaniem Êrodowiska, którego dobra jakoêç przyniesie nam dodatkowe profity, nie pope niajàc b dów innych krajów. Zrównowa one podejêcie do rozwoju jest te warunkiem pozyskiwania funduszy wspólnotowych, o które w znacznej mierze opieraç si b dzie gospodarka Polski w najbli szych latach. Ârodki UE b dà z pewnoêcià motorem rozwoju tak e na poziomie lokalnym. Ich dost pnoêç i mo liwoêci wykorzystania sà jednak uzale nione od zmiany podejêcia do ochrony Êrodowiska przejêcia ze sfery deklaracji do rzeczywistego wdra ania. Fundusze Unii Europejskiej na rzecz zrównowa onego rozwoju Art. 17 Rozporzàdzenia Rady 1083/2006/WE ustanawiajàcego przepisy ogólne dotyczàce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spo ecznego oraz Funduszu SpójnoÊci mówi: Cele funduszy osiàgane sà w ramach zrównowa onego rozwoju oraz propagowania na poziomie Wspólnoty celu, jakim jest ochrona i poprawa jakoêci Êrodowiska naturalnego, okreêlonego w Art. 6 Traktatu. Fundusze unijne zgodnie z za o eniem mogà byç wi c przeznaczane na przedsi wzi cia realizowane w zgodzie z zasadà zrównowa onego rozwoju. Efektywne pozyskiwanie i wydatkowanie tych Êrodków uzale nione jest zatem od jakoêci procesu podejmowania decyzji wp ywajàcych na stan Êrodowiska, a w przypadku zamierzeƒ inwestycyjnych od prowadzenia rzetelnych procedur ocen oddzia ywania na Êrodowisko, àcznie z pe nym w nich udzia em spo eczeƒstwa. 3

6 Rzetelne oceny oddzia ywania na Êrodowisko i konsultacje spo eczne rola w procesie inwestycyjnym na szczeblu lokalnym Rzeczywiste wdra anie zasady zrównowa onego rozwoju na szczeblu lokalnym ma szans na wsparcie przeci tnego obywatela mieszkaƒca gminy. JakoÊç Êrodowiska i jego ochrona coraz powszechniej stawiane sà przez spo eczeƒstwo wêród kluczowych warunków godnego i udanego ycia. Zwiàzek pomi dzy jakoêcià ycia a jakoêcià Êrodowiska jest realny, choç mo e wcià bardziej odczuwany intuicyjnie, ni w oparciu o wyliczenia ekonomiczne i Êwiadome decyzje. Sk onni jesteêmy p aciç wi cej za ekologicznà ywnoêç, odpoczywamy ch tnie na onie natury, dostrzegamy zagro enia dla Êrodowiska itp. Jednak samo uêwiadomienie potrzeby ochrony Êrodowiska nie wystarcza. Niezb dne jest równie, by w procesach podejmowania decyzji dotyczàcych inwestycji kszta tujàcych rozwój spo ecznoêci lokalnych stosowane by y podstawowe narz dzia wdra ania zrównowa onego rozwoju. Takim narz dziem, o kluczowym znaczeniu sà oceny oddzia ywania na Êrodowisko (rozumiane jako proces a nie li tylko dokument), wymagajàce aktywnego udzia u spo eczeƒstwa w decyzjach podejmowanych w toku post powania inwestycyjnego. Na szczeblu lokalnym, wiodàcà rol w skutecznym stosowaniu tego narz dzia, powinny pe niç kompetentne w adze wraz z organami ochrony Êrodowiska. G. Bobrowicz Niezale nie od tego, jakiego szczebla dotyczà planowane zamierzenia inwestycyjne (lokalnego czy ponadlokalnego), oczywiste sà generalne korzyêci z wykonywania rzetelnych ocen oddzia ywania na Êrodowisko, których nieodzownà sk adowà stanowi udzia spo eczny: realizacja zamierzeƒ gospodarczych odbywa si w harmonii z prawem oraz w spójnoêci z uwarunkowaniami przyrodniczymi, a walory Êrodowiska oraz jakoêç ycia ludzi nie ulegnà pogorszeniu, poprzez aktywne anga owanie spo eczeƒstwa w procesy decyzyjne dotyczàce spraw Êrodowiska, zapewnia si przejrzystoêç dzia aƒ w adz publicznych i wi kszà ÊwiadomoÊç konsekwencji podejmowanych przez te w adze decyzji, dokonany zostaje wybór najlepszej opcji zamierzenia inwestycyjnego pod wzgl dem technologicznym, ekonomicznym, lokalizacyjnym, przy uwzgl dnieniu uwarunkowaƒ formalno- -prawnych. 4

7 Rzetelne oceny oddzia ywania na Êrodowisko Procedura oceny oddzia ywania na Êrodowisko, rzetelnie przeprowadzona, jest niezb dnym warunkiem wdra ania zrównowa onego rozwoju. Istotne jest wi c dopilnowanie odpowiedniej jakoêci prowadzonych ocen, niezale nie od szczebla, na jakim zapadajà decyzje dotyczàce Êrodowiska, w tym decyzje zwiàzane z procesem inwestycyjnym. Procedura oceny oddzia ywania na Êrodowisko Ocena oddzia ywania na Êrodowisko to prewencyjne narz dzie ochrony Êrodowiska wspomagajàce proces decyzyjny w odniesieniu do zamierzeƒ inwestycyjnych. Rzetelne przeprowadzenie procesu oceny (a nie tylko przygotowanie raportu o oddzia ywaniu na Êrodowisko, który jest jednym z elementów ca ej procedury) jest niezb dnym warunkiem rzeczywistego wdra ania zrównowa onego rozwoju na poziomie lokalnym i ponadlokalnym. Procedura ocenna prowadzona na etapie planowania ma byç swoistym, prewencyjnym instrumentem ochrony Êrodowiska, dzi ki któremu na drodze wszechstronnej analizy wariantów realizacji okreêlonych przedsi wzi ç i konsultacji spo ecznych wyeliminowane zostanà rozwiàzania pozostajàce w kolizji z zasadà zrównowa onego rozwoju. Prawo ochrony Êrodowiska wraz z odpowiednimi rozporzàdzeniami okreêla sposób przeprowadzania oceny, zakres raportu o oddzia ywaniu na Êrodowisko oraz przedsi wzi cia, dla których ocena powinna byç wykonana. Dodatkowo, kiedy mamy do czynienia z obszarami chronionymi w ramach sieci Natura 2000, zasady post powania w procesie decyzyjnym okreêla równie Ustawa o ochronie przyrody. Prawo ochrony Êrodowiska transponuje dyrektywy: 85/337/EWG (ze zmianami) w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsi wzi cia publiczne i prywatne na Êrodowisko naturalne oraz 2001/42/WE w sprawie oceny wp ywu niektórych planów i programów na Êrodowisko, a tak e cz Êciowo wymogi dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. dyrektywy siedliskowej). W odniesieniu do sposobu post powania w ramach oceny oddzia ywania na obszary Natura 2000 odpowiednie zapisy Art. 6 dyrektywy 92/43/EWG znajdziemy w Ustawie o ochronie przyrody. Informacja o samym przedsi wzi ciu oraz o Êrodowisku, w którym ma byç ono zrealizowane i na które mo e oddzia ywaç, to wst pne warunki dobrego raportu o oddzia ywaniu na Êrodowisko. Przedsi wzi cie powinno byç opisane w sposób umo liwiajàcy w zestawieniu z informacjà na temat Êrodowiska, w którym ma byç zlokalizowane okreêlenie, na jakich etapach, które jego elementy i w jaki sposób mogà oddzia ywaç na wybrane komponenty Êrodowiska oraz jak znaczàce mogà to byç oddzia ywania. Identyfikacja tych oddzia ywaƒ i miarodajna ocena ich istotnoêci nie jest oczywiêcie mo liwa bez odpowiedniej informacji o Êrodowisku, zawierajàcej nie tylko dane jakoêciowe, ale i iloêciowe. Szczegó owoêç opisu poszczególnych komponentów Êrodowiska (wody, gleby, powietrze, flora, fauna itp.) powinna zale eç od tego, czy i w jakim stopniu mogà byç one dotkni te planowanym zamierzeniem inwestycyjnym. 5

8 Rzetelne oceny oddzia ywania na Êrodowisko i konsultacje spo eczne rola w procesie inwestycyjnym na szczeblu lokalnym Informacje o Êrodowisku powinny pochodziç ze wszystkich mo liwych materia ów b dàcych w posiadaniu organów (tak e lokalnych) odpowiedzialnych za ochron Êrodowiska, instytucji naukowych i ekologicznych organizacji pozarzàdowych. èród em danych mogà te byç istniejàce ju plany i programy. Zakres informacji powinien objàç ca y obszar, który mo e znaleêç si pod znaczàcym wp ywem przedsi wzi cia. Niejednokrotnie, szczególnie w odniesieniu do elementów Êrodowiska charakteryzujàcych si pewnà dynamikà np. gatunków i siedlisk, zachodzi koniecznoêç przeprowadzenia badaƒ terenowych. By badania takie by y êród em wiarygodnych danych, muszà m. in.: u ywaç powszechnie uznanych metod badawczych, byç przeprowadzane w czasie wynikajàcym z powszechnie uznanych metodyk, dostosowywaç termin inwentaryzacji przyrodniczej do cyklu yciowego organizmów (okres l gowy, okres wegetacyjny), anga owaç odpowiednich specjalistów. W raporcie powinno podaç si tak e wykaz luk w informacji o Êrodowisku, ocen niepewnoêci danych czy wskazaç trudnoêci w ich pozyskaniu. Aby ocena oddzia ywania na Êrodowisko by a rzetelna, a wi c mog a przyczyniç si do wyboru najlepszego rozwiàzania inwestycyjnego, niedopuszczalne jest zaw anie informacji na temat Êrodowiska czy pomijanie danych, które mog yby byç k opotliwe dla inwestora. Nie mo na ignorowaç szerszego kontekstu czy manipulowaç uzyskanymi wynikami. Analiza wariantowa, b dàca esencjà procedury oddzia ywania na Êrodowisko, ma na celu odpowiedê na pytanie, czy wybrane rozwiàzanie najlepiej spe nia cel stawiany przed przedsi wzi ciem, najlepiej rozwiàzuje zdefiniowany problem, przy najmniejszych negatywnych skutkach Êrodowiskowych. Pe na analiza mo liwych rozwiàzaƒ pozwala na efektywnà realizacj celu, umo liwia minimalizacj negatywnych skutków w Êrodowisku, a tak e agodzi lub eliminuje konflikty spo eczne. RzetelnoÊç w tym zakresie pomaga w podj ciu optymalnej decyzji. Im wczeêniej w procesie przygotowania inwestycji przeprowadzi si analiz wariantowà, tym korzystniejsze wydaje si to byç dla inwestora pozwala maksymalnie skróciç ca à procedur i zaoszcz dziç Êrodki finansowe zwiàzane z przygotowaniem przedsi wzi cia. Inwestor przed podj ciem przez kompetentny organ decyzji o zgodzie (lub jej braku) na realizacj przedsi wzi cia powinien zaprezentowaç rozwiàzania alternatywne projektu, o zatwierdzenie którego sk ada wniosek. Rozwiàzania te mogà obejmowaç spektrum ró nych dzia aƒ, od bardzo ogólnych sposób realizacji celu stawianego przed przedsi wzi ciem (np. energii na potrzeby lokalne mo e dostarczaç zarówno farma wiatrowa, jak i spalanie biomasy), poprzez lokalizacj, zastosowanà technologi, popraw efektywnoêci, rozwiàzania konstrukcyjne, koƒczàc na harmonogramie prac. Jednà z g ównych zasad analizy wariantowej jest uwzgl dnienie opcji zerowej tj. odstàpienia od realizacji przedsi wzi cia, pozwalajàce na okreêlenie scenariusza bazowego, do którego odnieêç mo na prognoz oddzia ywania na Êrodowisko pozosta ych wariantów. Analiza wariantów zajmuje szczególnà pozycj w ocenie oddzia ywania przedsi wzi ç na obszary Natura Wynika to z zapisów prawa krajowego i wspólnotowego, które wydanie zgody na realizacj inwestycji znaczàco oddzia ujàcych na obszary sieci Natura 2000 uzale niajà m. in. od braku rozwiàzaƒ alternatywnych. 6

9 Kompleksowa ocena wariantów powinna koncentrowaç si nie tylko na korzyêciach ekonomicznych lub spo eczno-ekonomicznych, ale i na kryteriach Êrodowiskowych. Jest to zgodne nie tylko z uwarunkowaniami prawnymi i zasadà zrównowa onego rozwoju, ale przede wszystkim wychodzi naprzeciw Êwiadomemu podejêciu do znaczenia dobrej jakoêci Êrodowiska dla jakoêci ycia spo eczeƒstwa. Organy wydajàce zgod na realizacj przedsi wzi ç, jak i inwestorzy, powinny szczególnie tej cz Êci procedury ocennej poêwi ciç du o uwagi. WWF/M. Babicz Dyrektywa Siedliskowa obliguje paƒstwa UE, aby na obszarach Natura 2000 zapewni y skutecznà ochron gatunków i siedlisk, dla ochrony których powo ano dany obszar (przedmiotem ochrony danego obszaru Natura 2000 mo e byç np. trzmielojad, suse pere kowany lub bór bagienny). Kompetentne organy administracji zobowiàzane sà w stosunku do tego typu obszarów cennych przyrodniczo m. in. do dzia aƒ prewencyjnych. W odniesieniu do tych dzia- aƒ, prawo przewiduje, i projekty mogàce znaczàco, negatywnie oddzia ywaç na przedmiot ochrony mogà byç realizowane jedynie w sytuacji, gdy spe nione sà jednoczeênie trzy warunki: brak jest alternatywnych metod realizacji celu, zachodzi imperatyw nadrz dnego interesu publicznego (d ugofalowy interes zwiàzany z ochronà ycia, bezpieczeƒstwa i zdrowia obywateli, z fundamentalnymi zasadami polityki paƒstwowej i spo ecznej oraz z dzia aniami z zakresu us ug publicznych), wykonane zostanà dzia ania rzeczywiêcie kompensujàce straty w Êrodowisku. 7

10 Rzetelne oceny oddzia ywania na Êrodowisko i konsultacje spo eczne rola w procesie inwestycyjnym na szczeblu lokalnym Powy ej wymieniono tylko niektóre zasady warunkujàce przeprowadzenie procedury, w toku której powstajà materia y stanowiàce podstaw dla rzetelnej oceny ryzyka Êrodowiskowego w procesie decyzyjnym. Oprócz zaanga owania obywateli w proces decyzyjny, dalszemu upewnieniu si, e w efekcie post powania w sprawie oceny oddzia ywania na Êrodowisko na szczeblu lokalnym wybrane zostanie optymalne dla lokalnej spo ecznoêci rozwiàzanie, pomocne b dzie stosowanie licznych wytycznych zwiàzanych z problematykà ocen (wytyczne Komisji Europejskiej 1, wytyczne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego dla beneficjentów Êrodków unijnych) 2. Zawarte w nich wskazówki, choç niejednokrotnie wychodzàce ponad minimum okreêlone w prawie krajowym, pomogà inwestorom, ale przede wszystkim i kompetentnym w adzom zapewniç, e realizowane przedsi wzi cia b dà zgodne z zasadà zrównowa onego rozwoju. Rzeczywisty udzia spo eczeƒstwa w podejmowaniu decyzji Kluczowym elementem podejmowania decyzji dotyczàcych Êrodowiska, w tym procedury oceny oddzia ywania na Êrodowisko (na poziomie planów, programów lub indywidualnych przedsi wzi ç) jest udzia spo eczny. Ocena oddzia ywania na Êrodowisko to bowiem proces, którego nieodzownym elementem sà interakcje mi dzy inwestorem, organem wydajàcym zgod na realizacj zamierzenia inwestycyjnego, w aêciwymi organami ochrony Êrodowiska i spo eczeƒstwem. Wyrazem rangi problemu i troski o uspo ecznienie procesu dotyczàcego decyzji mogàcych mieç wp yw na jakoêç Êrodowiska i jakoêç ycia ludzi by o ustanowienie Konwencji z Aarhus. Konwencja z Aarhus mi dzynarodowe zasady udzia u spo ecznego w sprawach dotyczàcych Êrodowiska Konwencja o dost pie do informacji, udziale spo eczeƒstwa w podejmowaniu decyzji oraz dost pie do sprawiedliwoêci w sprawach dotyczàcych Êrodowiska ustanowiona zosta a w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 roku podczas IV Pan-europejskiej Konferencji Ministrów Ochrony Ârodowiska. Dokument ten, ratyfikowany przez Polsk w roku 2001, dotyczy g ównie praw cz owieka do czystego Êrodowiska bardziej ni samej ochrony Êrodowiska i opiera si na trzech zasadach: Masz prawo wiedzieç Ka dy ma prawo do informacji na temat Êrodowiska (jego jakoêci, zasobów itp.). Ka dy bez wzgl du na miejsce zamieszkania, obywatelstwo, wiek czy wykonywany zawód. Osoba, która zwraca si o udost pnienie informacji dotyczàcych 1 Komisja Europejska (2007). Zarzàdzanie obszarami Natura Postanowienia artyku u 6 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG; Komisja Europejska (2005). Ocena planów i przedsi wzi ç znaczàco oddzia ujàcych na obszary Natura Wytyczne metodyczne dotyczàce przepisów Artyku u 6(3) i (4) Dyrektywy Siedliskowej 92/43/EWG; European Commission (2001). Guidance on EIA - EIS Review; European Commission (2001). Guidance on EIA Scoping; European Commission (2001). Guidance on EIA - Screening 2 w opracowaniu; patrz strona 8

11 Êrodowiska nie musi udowadniaç, e sà one jej potrzebne ani wyjaêniaç, do jakich celów zamierza ich u yç. Masz prawo braç udzia Ka dy, poza prawem do informacji, ma te prawo wypowiadaç si na temat planowanych dzia aƒ i inwestycji oraz opracowywanych planów i programów, które mogà mieç wp yw na Êrodowisko. Masz prawo do sprawiedliwoêci Za ka dym razem, gdy utrudniany jest dost p do informacji o Êrodowisku lub nie zapewniona zosta a mo liwoêç pe nego uczestnictwa w podejmowaniu decyzji dotyczàcych Êrodowiska mo na domagaç si swoich praw przed sàdem lub innà bezstronnà instytucjà. Równie, jeêli nie zgadzamy si z podj tà przez w adze decyzjà, mamy prawo domagaç si jej zmiany lub uniewa nienia odwo ujàc si do organów sprawiedliwoêci. Przestrzeganie tych zasad ma przyczyniç si, zgodnie z Art. 1 Konwencji, do ochrony prawa ka dej osoby z obecnego oraz przysz ych pokoleƒ do ycia w Êrodowisku odpowiednim dla jej zdrowia i pomyêlnoêci. Filozofia uspo eczniania procesu podejmowania decyzji opiera si m. in. na: informowaniu spo eczeƒstwa o planowanych przedsi wzi ciach, poddaniu ich procedurze oceny oddzia ywania na Êrodowisko, organach udzielajàcych informacji i zbierajàcych uwagi oraz wydajàcych decyzje, podawaniu do publicznej wiadomoêci zasad prowadzenia procedury oceny i towarzyszàcych jej konsultacji spo ecznych tj. miejsca, terminów i trybu udost pniania informacji o zamierzeniach, których przysz a decyzja ma dotyczyç, sk adania uwag, trybu odpowiadania na nie itp., udost pnianiu wszystkim zainteresowanym uczestnikom procedury ocennej wszelkich informacji (dostarczonych przez inwestora i zebranych przez w aêciwe organy) na temat przedsi wzi cia, planu czy programu, jego alternatyw, Êrodowiska na które inwestycja mo e mieç wp yw, mo liwych oddzia ywaƒ b dàcych skutkiem realizacji zamierzeƒ w przysz oêci, Êrodków agodzàcych itp., dostatecznie wczesnym informowaniu spo eczeƒstwa na temat mo liwoêci udzia u w procedurze oceny oddzia ywania na Êrodowisko i zapewnieniu wystarczajàcej iloêci czasu, by zainteresowani mogli efektywnie uczestniczyç w podejmowaniu decyzji zebraç i zapoznaç si z informacjami na temat planowanych zamierzeƒ, sk adaç uwagi, odwo ywaç si od decyzji, której nie akceptujà, podawaniu do publicznej wiadomoêci podj tej decyzji wraz z uzasadnieniem, w tym powodami uwzgl dnienia lub/i odrzucenia uwag sk adanych w trakcie procesu konsultacji. Na szczeblu lokalnym uspo ecznianie procesu podejmowania decyzji powinno byç szczególnie istotne. Realizacja zamierzeƒ inwestycyjnych, planów i programów w skali ma ych ojczyzn 9

12 Rzetelne oceny oddzia ywania na Êrodowisko i konsultacje spo eczne rola w procesie inwestycyjnym na szczeblu lokalnym kszta tuje warunki codziennego ycia spo ecznoêci zwiàzanej z gminà czy powiatem. Zamierzenia te nie sà tak abstrakcyjne dla lokalnych spo ecznoêci, jak plany i programy szczebla regionalnego i krajowego (co nie znaczy, e nie nale y mobilizowaç obywateli do uczestniczenia w ich tworzeniu) a ich realizacja przek ada si bezpoêrednio na jakoêç ycia zainteresowanych. Dodatkowo, poprzez aktywne, wykorzystujàce demokratyczne normy prawne, anga owanie spo- eczeƒstwa w decyzje dotyczàce Êrodowiska, budujemy spo eczeƒstwo obywatelskie. Obywatele znajà swoje prawa i korzystajà z nich, co czyni ich równorz dnymi i Êwiadomymi partnerami w dzia aniach na rzecz rozwoju spo ecznego i gospodarczego na poziomie lokalnym. Uto samiajà si z dzia aniami w adz, poprzez wspólne podejmowanie decyzji, co czyni je bardziej efektywnymi, tak e w sferze pozyskiwania i wydatkowania Êrodków finansowych, w tym i unijnych. Dzia anie w adz lokalnych i spo eczeƒstwa r ka w r k, nie tylko w sprawach dotyczàcych Êrodowiska, nie musi byç tylko pobo nym yczeniem, jeêli tylko stworzy si ku temu szans. W przypadku, gdy lokalnym kapita em sà cenne zasoby przyrodnicze i zdrowe Êrodowisko, mo emy poprzez upowszechnianie i wdra anie procedur rzetelnych ocen oddzia ywania na Êrodowisko zyskaç pewnoêç, e spo ecznoêç b dzie dzia a a na rzecz ich ochrony. Tam, gdzie jakoêç Êrodowiska pozostawia wiele do yczenia, mo emy spodziewaç si Êwiadomych dzia aƒ na rzecz jego poprawy. Zrównowa ony rozwój przestanie byç fikcjà, a stanie si normà. WWF/A. Tabor 10

13 Udzia spo eczny w decyzjach dotyczàcych Êrodowiska zapadajàcych na szczeblu lokalnym Warunkiem efektywnego udzia u spo ecznego w decyzjach dotyczàcych Êrodowiska, bezpoêrednio (tj. zwiàzanych z zarzàdzaniem jego zasobami) lub poêrednio (tj. z zamierzeniami inwestycyjnymi mogàcymi mieç wp yw na jego jakoêç), jest wczesne udost pnienie spo eczeƒstwu rzetelnej informacji na temat planowanych dzia aƒ. Prawo obywateli w tym zakresie, niezale nie od szczebla podejmowanych decyzji, zagwarantowane jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz uregulowane jest dwoma ustawami: o dost pie do informacji publicznej oraz specyficznie Prawem ochrony Êrodowiska. Prawo udzia u spo ecznego przys uguje zarówno w post powaniach administracyjnych, w których wydawane sà decyzje administracyjne, jak równie w post powaniach na etapie tworzenia planów, programów itp. Ka dy (nie tylko zwiàzany z lokalnà spo ecznoêcià) mo e wypowiadaç si na temat planowanych dzia aƒ, a wi c braç udzia w podejmowaniu decyzji o ich ostatecznym kszta cie. Zgodnie z prawem krajowym nale y, na szczeblu lokalnym, zapewniç udzia spo eczeƒstwa (1)w post powaniach w sprawie planów i programów (zasady prowadzenia których reguluje: Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Prawo ochrony Êrodowiska): w ramach uchwalania studium uwarunkowaƒ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w zakresie ochrony Êrodowiska: w sprawach powiatowego lub gminnego programu ochrony Êrodowiska; w post powaniu w sprawie oceny oddzia ywania na Êrodowisko, (2)w post powaniach administracyjnych (zasady prowadzenia których reguluje Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Prawo ochrony Êrodowiska i Kodeks Post powania Administracyjnego): na etapie lokalizacji inwestycji, w okreêlonych przypadkach na etapie uzyskiwania przez inwestora wymaganych pozwoleƒ m. in.: decyzji o Êrodowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj przedsi wzi cia. Na gruncie prawa mi dzynarodowego udzia spo eczny w decyzjach dotyczàcych Êrodowiska reguluje Konwencja z Aarhus o dost pie do informacji, udziale spo eczeƒstwa w podejmowaniu decyzji oraz dost pie do sprawiedliwoêci w sprawach dotyczàcych Êrodowiska. W konsekwencji ratyfikowania przez Wspólnot Europejskà powy szej konwencji uchwalono unijnà dyrektyw 2003/35/WE przewidujàca udzia spo eczeƒstwa w odniesieniu do sporzàdzania niektórych planów i programów w zakresie Êrodowiska oraz zmieniajàcà w stosunku do udzia u spo eczeƒstwa i dost pu do wymiaru sprawiedliwoêci dyrektywy 85/337/EWG i 96/61/WE. Patrz tak e: pakiet informacyjny Twoje Êrodowisko, Twój udzia dost pny na Dla skutecznego procesu konsultacji przyczyniajàcego si do wypracowania najlepszego rozwiàzania, powszechnie akceptowanego przez zainteresowanych niezmierne istotne jest 11

14 Rzetelne oceny oddzia ywania na Êrodowisko i konsultacje spo eczne rola w procesie inwestycyjnym na szczeblu lokalnym partnerskie traktowanie uczestników procesu. Inwestor bàdê odpowiedni organ powinien wykazywaç aktywnà postaw i staraç si dotrzeç do wszystkich, którzy sà lub mogà byç dotkni ci skutkami realizacji przedsi wzi cia, planu czy programu, wzgl dnie mogà mieç interes w procedurach podejmowania decyzji dotyczàcych Êrodowiska (ekologiczne organizacje pozarzàdowe). Przewidzieç równie nale y rozsàdne ramy procesu, dajàce wystarczajàcà iloêç czasu zainteresowanej spo ecznoêci, aby przygotowa a si i skutecznie uczestniczy a w podejmowaniu decyzji (ustawowy termin 21-dniowy jest w wi kszoêci wypadków niewystarczajàcy). Rzeczywisty udzia partnerów spo ecznych jest mo liwy i ma sens jedynie na jak najwczeêniejszym etapie procesu przygotowania inwestycji, tworzenia planu lub programu kiedy nic nie jest jeszcze przesàdzone. Niezb dna jest równie, a mo e nawet przede wszystkim, zmiana nastawienia decydentów, jak i inwestorów do procesu udzia u spo ecznego. Wcià pokutuje przekonanie, i gwarancjà sprawnej realizacji przedsi wzi cia, planu lub programu jest unikanie publicznej dyskusji na temat jego celowoêci i kszta tu oraz ograniczenie dost pnoêci informacji dotyczàcych skutków jego realizacji. Taka postawa decydentów i inwestorów pot guje nieufnoêç partnerów spo ecznych i uniemo liwia dialog. Tymczasem, im wczeêniej spo eczeƒstwo zostanie aktywnie zaanga owane w proces decyzyjny oraz im powa niej potraktuje si jego przedstawicieli w procesie podejmowania decyzji, tym wi ksze szanse znalezienia optymalnego dla wszystkich zainteresowanych stron rozwiàzania i mniejsze prawdopodobieƒstwo konfliktów na etapie realizacji inwestycji czy wdra ania planu lub programu. Wczesna identyfikacja problemów i ich rozwiàzywanie wyprzedzajàce powstanie sytuacji konfliktowych ma w ochronie Êrodowiska szczególnie du e znaczenie. PinkF_ 12

15

16