Scenariusz 14. Gimnazjum. temat: Przystosowany jak wydra. autor: Karolina Dobrowolska. Cele ogólne: Cele operacyjne: Miejsce: Formy pracy:

Transkrypt

1 Scenariusz 14 autor: Karolina Dobrowolska temat: Przystosowany jak wydra. Cele ogólne: przekazanie informacji na temat cech przystosowawczych wydry, uświadomienie zależności pomiędzy budową ciała wydry, jej trybem życia oraz cechami środowiska, w którym bytuje, wyjaśnienie znaczenia poszczególnych przystosowań, rozwijanie zmysłu obserwacji i spostrzegawczości uczniów. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: zdefiniować pojęcie przystosowanie, wymienić poszczególne przystosowania wydry do ziemno-wodnego trybu życia, wskazać przystosowania wydry dotyczące drapieżnictwa, nurkowania i pływania, wyjaśnić działanie błony pławnej znajdującej się między palcami wydry. Miejsce: sala (wyposażona w rzutnik multimedialny i ekran oraz komputer lub odtwarzacz multimedialny), ewentualnie część lekcji (doświadczenie model łapy wydry ) można przeprowadzić przy oczku wodnym w pobliżu szkoły. Formy pracy: indywidualna, w parach, zbiorowa. Metody pracy: praca z tekstem, praca z kartami pracy, doświadczenie, pogadanka. Wiek uczestników: lat. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 2 godziny lekcyjne (90 minut). Optymalna liczba uczestników: 20 osób. Materiały i środki dydaktyczne: prezentacja multimedialna część o wydrze, karta pracy nr 1 Przystosowany jak wydra - komiks, karta pracy nr 2 - Uzupełnij zdania o przystosowaniach!, karta pracy nr 3 Znaczenie przystosowań, karta pracy nr 4 Wydrze futro, nożyczki, klej, grabki ogrodowe, kawałek niezbyt grubej folii (wielkością dostosowany do grabek), plastikowy lub drewniany wachlarz,

2 słowniki biologiczne, kolorowe kredki. Czynności przygotowawcze nauczyciela: 1. Na zajęciach poprzedzających poproś uczniów o przyniesienie na następne zajęcia grabek ogrodowych pazurków i kawałka folii o wielkości nieco większej niż wielkość roboczej części grabek. Możesz także dodatkowo poprosić uczniów, lub sam przygotować plastikowy lub drewniany wachlarz. Przygotuj głęboką miskę. Jeżeli w pobliżu szkoły jest oczko wodne z wygodnym dostępem do lustra wody, możesz zaplanować część lekcji w tym miejscu. 2. Przejrzyj prezentację multimedialną o wydrze i wybierz fragmenty dotyczące przystosowania wydry do środowiska i trybu życia. 3. Przygotuj słowniki biologiczne. Sprawdź, czy widnieje w nich hasło adaptacja ( przystosowanie ). 4. Przygotuj karty pracy nr 1 i karty pracy nr 4 w liczbie odpowiadającej ilości uczniów. 5. Przygotuj karty pracy nr 2 i 3 w liczbie po jednej karcie na parę uczniów. 6. Przygotuj kredki lub ołówki w ilości odpowiedniej do liczby uczniów. Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć. 1. Podaj temat zajęć: Przystosowany jak wydra. 2. Przeczytaj na głos lub poproś jednego z uczniów o przeczytanie tekstu o przystosowaniach wydry (poniżej). 3. Odtwórz wybraną część prezentacji multimedialnej o wydrze. 4. Rozdaj uczniom słowniki biologiczne. Poproś o wyszukanie słowa adaptacja ( przystosowanie ). Wyjaśnienie tego pojęcia znajduje się także w słowniczku na końcu scenariusza. Zapytaj, jak uczniowie rozumieją definicję adaptacji? Wprowadznie: Wydra jest znakomicie przystosowana do ziemno-wodnego trybu życia i do drapieżnictwa. Jej gibkie, elastyczne ciało sprawia, że porusza się zwinnie w obu tych środowiskach, jednak to woda jest jej żywiołem. Wydra potrafi bezszelestnie zanurzyć się i wynurzyć z wody. Ciało wydry ma kształt opływowy, co ułatwia pokonywanie oporu wody (która ma większą gęstość niż powietrze) w czasie pływania. Gęste (ok włosów na 1 cm 2 ) futro stanowi nieprzemakalną pokrywę ciała wierzchnia warstwa tworzona przez długie, grube włosy ościste jest silnie natłuszczona, pod nią zaś warstwa krótszych, miękkich włosów wełnistych tworzy izolację termiczną. W sierści wydry pomiędzy włosami znajdują się pęcherzyki powietrza, które zwiększają istotnie siłę wyporu, ułatwiając pływanie pod wodą. Mocne, krótkie nogi służą zarówno do szybkiego poruszania się na lądzie, jak i do pływania. W pływaniu pomaga błona pławna, spinająca palce wydry tak, że łapy działają w wodzie jak wiosła. Giętki, długi ogon pozwala wydrze na wykonywanie zwrotów i akrobacji bez utraty prędkości. W szybkim pływaniu pod wodą pomagają jej także falujące w kierunku grzbieto-brzusznym ruchy ciała. Podczas nurkowania specjalne fałdy skórne poruszane odpowiednimi mięśniami zaciskają otwory uszne i nozdrza, co zapobiega wlewaniu się do nich wody. Pod wodą na bezdechu wydra potrafi wytrzymać kilka minut. Dzięki zdolnościom pływackim i zwinności na lądzie wydra jest znakomitym łowcą. Ma doskonale rozwinięty wzrok, potrafi precyzyjnie zlokalizować ofiarę uwzględniając załamanie światła w wodzie. W ciemności lub w mętnej wodzie dużego znaczenia nabierają wąsy czuciowe wibrysy, znajdujące się na pysku wydry. To za ich pomocą wydra potrafi wówczas bez trudu namierzyć ofiarę. Na lądzie w polowaniu pomocny jest wydrze również znakomicie rozwinięty słuch i węch. Szczęki wydry zaopatrzone są w mocne kły i silne łamacze, co pozwala rozrywać pokarm i kruszyć kości. B. Ćwiczenia. 1. Przystosowania wydry 1. Rozdaj każdemu z uczniów kartę pracy nr 1 komiks Przystosowany jak wydra. Poproś uczniów o uważne przeczytanie komiksu. 2. Zadaj uczniom pytanie: Jakie znaczenie mają przystosowania wydry? (Odp.: umożliwiają wydrze sprawne pływanie, nurkowanie, skuteczne lokalizowanie i zjadanie ofiar). 3. Zapytaj uczniów, jakie znają inne zwierzęta posiadające podobne przystosowania jak wydra (np. błona pławna między palcami tylne stopy bobra, kaczka, mewa; specjalne struktury zamykające nozdrza i uszy w czasie pływania bóbr, krokodyl; wodoszczelne futro bóbr) Przystosowany jak wydra

3 2. Uzupełnij zdania o przystosowaniach! 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 2 Uzupełnij zdania o przystosowaniach! po jednej na parę uczniów. Poproś uczniów o wpisanie w wykropkowane miejsca brakujących wyrazów aby otrzymać zdania o przystosowaniach wydry. 2. Sprawdź czy uczniowie poprawnie uzupełnili zdania. Rozwiązanie: Wydra może wytrzymać na bezdechu kilka minut pod wodą. W szczękach wydry znajdują się ostre kły i silne łamacze. Wzrok wydry pozwala lokalizować cel w wodzie uwzględniając załamanie światła. Palce wydry spięte są błoną pławną. Nozdrza i uszy wydry zamykane są specjalnymi fałdami skórnymi. Futro wydry jest gęste i natłuszczone, dzięki czemu jest wodoszczelne. Pęcherzyki powietrza między włosami zwiększają siłę wyporu. Na pysku wydry znajdują się włosy czuciowe - wibrysy. Ciało wydry ma kształt opływowy, co zmniejsza opór wody. Specjalny kształt ogona ułatwia wykonywanie szybkich zwrotów w wodzie. 3. Rozdaj uczniom nożyczki i poproś o wycięcie za ich pomocą pasków ze zdaniami z karty pracy, wzdłuż przerywanych linii. 3. Znaczenie przystosowań. 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 3 Znaczenie przystosowań po jednej na parę uczniów. Poproś uczniów o przejrzenie pasków ze zdaniami określającymi przystosowanie wydry. Następnie poproś ich o określenie, do czego służy wydrze dana cech przystosowawcza i przyporządkowanie ich do jednej z trzech grup: przystosowań do pływania, przystosowań do nurkowania i przystosowań do drapieżnictwa. 2. Sprawdź czy uczniowie poprawnie wykonali zadanie. Porozmawiaj z nimi o znaczeniu przystosowań wydry. Rozwiązanie: Przystosowania do pływania: Palce wydry spięte są błoną pławną. Futro wydry jest gęste i natłuszczone, dzięki czemu jest wodoszczelne. Ciało wydry ma kształt opływowy, co zmniejsza opór wody. Specjalny kształt ogona ułatwia wykonywanie szybkich zwrotów w wodzie. Przystosowania do nurkowania: Wydra może wytrzymać na bezdechu kilka minut. Nozdrza i uszy wydry zamykane są specjalnymi fałdami skórnymi. Pęcherzyki powietrza między włosami zwiększają siłę wyporu. Przystosowania do drapieżnictwa: W szczękach wydry znajdują się ostre kły i silne łamacze. Wzrok wydry pozwala lokalizować cel w wodzie uwzględniając załamanie światła. Na pysku wydry znajdują się włosy czuciowe - wibrysy. 4. Wydrze futro 1. Rozdaj każdemu uczniowi kartę pracy nr 4 Wydrze futro oraz kolorowe kredki. Poproś uczniów o uważne przeczytanie tekstu opisującego futro wydry, znajdującego się na karcie. Następnie poproś o narysowanie w wyznaczonym miejscu przekroju podłużnego futra wydry na podstawie i z wykorzystaniem wszystkich informacji podanych w tekście. 14. Przystosowany jak wydra 3

4 2. Poproś uczniów o opisanie (pod rysunkiem), jakie znaczenie mają poszczególne elementy futra wydry, przedstawione na rysunku. (Włosy ościste - stanowią okrywę, włosy wełniste - zapewniają termoizolację, tłuszcz - zapewnia wodoszczelność, pęcherzyki powietrza zwiększają siłę wyporu). 5. Model łapy wydry 1. Tę cześć lekcji możesz poprowadzić w klasie lub, jeśli jest taka możliwość, przy oczku wodnym w pobliżu szkoły. 2. Przygotuj grabki ogrodowe pazurki, folię i wachlarz. Jeśli przeprowadzasz ćwiczenie w klasie, przygotuj głęboką miskę i napełnij ją wodą (lub poproś uczniów o dokonanie tych przygotowań). Dalej postępuj wg instrukcji opisanej w punktach Jeśli chcesz przeprowadzić to ćwiczenie przy oczku wodnym, zabierz grabki, folię i wachlarz i wyjdź z uczniami do oczka wodnego (wcześniej sprawdź, czy jest możliwość bezpiecznego dojścia do lustra wody). Ostrożnie podejdź z uczniami do lustra wody. Dalej postępuj według instrukcji poniżej. 4. Poproś kilkoro z uczniów o włożenie grabek do wody i poruszanie nimi jak wiosłem. Teraz dokonajcie próby ze złożonym wachlarzem. Spytaj uczniów, czy czuli duży opór podczas poruszania w wodzie grabkami i wachlarzem? 5. Teraz poproś uczniów o wyjęcie grabek z wody i przewleczenie przez druty grabek przygotowanej folii nabijając ją na druty grabek. Poproś uczniów o ponowne włożenie grabek do wody i poruszanie nimi podobnie jak poprzednio. Czy teraz woda stawia opór? Następnie poproś uczniów o spróbowanie tego samego z rozłożonym wachlarzem. Czy jest jakaś różnica pomiędzy wiosłowaniem złożonym i rozłożonym wachlarzem? 6. Wyjaśnij uczniom, że gdy włożyli same grabki do wody, powierzchnia drutów była niewielka i grabki łatwo pokonywały opór wody. Po zamontowaniu folii powierzchnia grabek znacznie się zwiększyła teraz woda stawia wyczuwalny opór przy próbie poruszania. Podobnie działa rozłożony wachlarz.. Grabki z folią i rozłożony wachlarz przedstawiają nam łapę wydry, której palce spięte są błoną pławną, podobnie jak druty grabek spięte folią. Odpychając się nimi w wodzie, wydra uzyskuje napęd do pływania. Zakończenie 1. Poproś uczniów o przypomnienie definicji przystosowania (adaptacji). 2. Zapytaj uczniów, jakie poznali dziś przystosowania wydry do środowiska i trybu życia? 3. Poproś uczniów o wytłumaczenie jak działa błona pławna u wydry Przystosowany jak wydra

5 Słowniczek trudniejszych pojęć Adaptacja (przystosowanie) zmiana struktury lub funkcji organizmu w odpowiedzi na trwale zmienione warunki środowiska. Błona pławna skórzasta struktura rozpięta pomiędzy palcami, ułatwiająca poruszanie się w środowisku wodnym. Łamacze silne, trzykorzeniowe zęby występujące u ssaków drapieżnych, służące do cięcia mięsa i łamania kości. Włosy ościste długie, grube i sztywne włosy u ssaków, stanowiące okrywową warstwę futra. Włosy wełniste krótkie, miękkie włosy u ssaków, zapewniające izolację cieplną. Wibrysy - grube, proste i sztywne włosy pełniące rolę narządu dotyku. Wybrane pozycje z literatury: 1. H. Kruuk, Wild Otters. Predation and Populations, Oxford University Press, Oxford - New York - Tokyo J. Reichholf, Leksykon przyrodniczy. Ssaki, Świat Książki, Warszawa P. Sumiński, J. Goszczyński, J. Romanowski, Ssaki drapieżne Europy, PWRiL, Warszawa Przystosowany jak wydra 5

6 Przystosowany jak wydra - karta pracy nr 1 Przystosowany jak wydra - komiks. Cześć, jestem wydra! Jestem zwierzęciem ziemnowodnym i pokażę Wam, jak budowa mojego ciała pomaga mi w obu tych środowiskach! Jestem doskonałym łowcą dzięki bardzo dobrze rozwiniętemu wzrokowi, słuchowi i węchowi, a także włosom czuciowym na pyszczku wibrysom! Moje ciało jest giętkie i elastyczne a ogon długi, gruby u nasady i spiczasto zakończony. Dzięki tym cechom w wodzie jestem prawdziwym akrobatą! Moje krótkie, mocne nogi pozwalają mi szybko biegać na krótkich dystansach, ale potrafią coś jeszcze... w wodzie zamieniają się w wiosła! Zwłaszcza, że moje palce spina błona pławna! Spytacie, jak to się dzieje, że nie marznę w wodzie? Moje futro jest bardzo gęste, natłuszczone i wodoszczelne, a warstwa krótkich, miękkich włosów przy skórze utrzymuje ciepło! Gdy nurkuję, specjalne fałdy skórne zaciskają moje uszy i nozdrza, dzięki czemu nie wlewa mi się do nich zimna woda! Przyznacie, że jestem świetnie przystosowana do mojego środowiska i trybu życia?

7 Przystosowany jak wydra - karta pracy nr 2 Uzupełnij zdania o przystosowaniach! WYDRA MOŻE WYTRZYMAĆ NA BEZDECHU... MINUT POD WODĄ W SZCZĘKACH WYDRY ZNAJDUJĄ SIĘ OSTRE.... I SILNE WYDRY POZWALA LOKALIZOWAĆ CEL W WODZIE UWZGLĘDNIAJĄC ZAŁAMANIE ŚWIATŁA PALCE WYDRY SPIĘTE SĄ... NOZDRZA I USZY WYDRY ZAMYKANE SĄ SPECJALNYMI... FUTRO WYDRY JEST GĘSTE I NATŁUSZCZONE, DZIĘKI CZEMU JEST MIĘDZY WŁOSAMI ZWIĘKSZAJĄ SIŁĘ WYPORU NA PYSKU WYDRY ZNAJDUJĄ SIĘ WŁOSY CZUCIOWE -... CIAŁO WYDRY MA KSZTAŁT..., CO ZMNIEJSZA OPÓR WODY SPECJALNY KSZTAŁT... UŁATWIA WYKONYWANIE SZYBKICH ZWROTÓW W WODZIE

8 Przystosowany jak wydra - karta pracy nr 3 Znaczenie przystosowań. Przyporządkuj każdy pasek z informacją o przystosowaniu wydry do jednej z trzech poniższych grup. Przyklej paski we właściwych miejscach. Przystosowania do pływania Przystosowania do nurkowania Przystosowania do drapieżnictwa

9 Przystosowany jak wydra - karta pracy nr 4 Wydrze futro. Przeczytaj dokładnie poniższe informacje na temat futra wydry. Na ich podstawie narysuj przekrój podłużny przez futro, wykorzystując wszystkie podane informacje. Zaznacz i nazwij poszczególne elementy futra wydry, przedstawione na rysunku. Opisz ich funkcję w wyznaczonym miejscu pod rysunkiem. FUTRO WYDRY JEST BARDZO GĘSTE. SKŁADA SIĘ Z DWÓCH RODZAJÓW WŁOSÓW. WŁO- SY OŚCISTE SĄ DŁUŻSZE, GRUBSZE I SZTYWNIEJSZE I STANOWIĄ WIERZCHNIĄ WARSTWĘ. WARSTWA TA JEST NATŁUSZCZONA. WŁOSY WEŁNISTE SĄ MIĘKKIE, KRÓTSZE I TWORZĄ WARSTWĘ BLIŻEJ SKÓRY. POMIĘDZY WŁOSAMI WEŁNISTYMI WYDRY ZNAJDUJĄ SIĘ PĘCHE- RZYKI POWIETRZA. Tu narysuj przekrój futra wydry i nazwij jego poszczególne elementy: Zastanów się i podaj, jakie funkcje pełnią poszczególne elementy futra wydry: Włosy ościste:... Włosy wełniste:... Tłuszcz:... Pęcherzyki powietrza:...