Scenariusz 16. Gimnazjum. temat: Pokarm wydry. autor: Karolina Dobrowolska. Cele ogólne: Cele operacyjne:

Transkrypt

1 Scenariusz 16 Gimnazjum autor: Karolina Dobrowolska temat: Pokarm wydry. Cele ogólne: przekazanie wiedzy o diecie wydry, zapoznanie uczniów z proporcjami poszczególnych grup ofiar w pokarmie wydry, przedstawienie wydry jako części sieci zależności pokarmowych w ekosystemach, które zajmuje. Cele operacyjne: Uczeń potrafi: wymienić grupy zwierząt i roślin, którymi żywi się wydra, określić, które grupy ofiar są kluczowe dla wydry, a które stanowią uzupełnienie jej diety, wskazać, skąd można czerpać wiedzę na temat pokarmu wydry. Miejsce: sala wyposażona w rzutnik multimedialny i ekran oraz komputer lub odtwarzacz multimedialny. Formy pracy: indywidualna, w parach, grupowa. Metody pracy: prezentacja multimedialna, praca z tekstem, praca z kartami pracy, pogadanka. Wiek uczestników: lat. Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 1 godzina lekcyjna (45 minut). Optymalna liczba uczestników: osób. Materiały i środki dydaktyczne: prezentacja multimedialna część dotycząca wydry, rzutnik multimedialny i ekran, karta pracy nr 1 - Co jada wydra, karta pracy nr 2 - Łańcuchy pokarmowe, karta pracy nr 3 - Menu wydry, karta pracy nr 4 - Co upolowała wydra?, kolorowe kredki. Czynności przygotowawcze nauczyciela: 1. Przejrzyj prezentację multimedialną część dotyczącą wydry i wybierz fragmenty, dotyczące pokarmu wydry. 2. Przygotuj kartę pracy nr 1 Co jada wydra w ilości odpowiadającej liczbie uczniów. 3. Przygotuj kartę pracy nr 2 Łańcuchy pokarmowe w ilości potrzebnej dla każdej pary uczniów. 4. Przygotuj kartę pracy nr 3 Menu wydry w ilości odpowiadającej liczbie uczniów.

2 Gimnazjum 5. Przygotuj kartę pracy nr 4 Co upolowała wydra w ilości po jednej karcie na grupę uczniów. 6. Przygotuj kolorowe kredki - po jednym zestawie na parę uczniów. Przebieg zajęć: A. Faza wstępna zajęć. 1. Podaj temat zajęć: Pokarm wydry. 2. Odtwórz prezentację multimedialną część dotyczącą wydry. Zwróć uwagę uczniów na fragmenty, dotyczące pokarmu wydry. 3. Odczytaj lub poproś jednego z uczniów o odczytanie na głos tekstu o pokarmie wydry (patrz poniżej). 4. Zapytaj uczniów, jakim pokarmem żywi się wydra (odpowiedź: rybami, płazami, gadami, skorupiakami, małżami, owadami, ptakami, pisklętami, jajami ptaków, niewielkimi ssakami, w niewielkim stopniu pokarmem roślinnym). 5. Przypomnij pojęcie drapieżnik. Zadaj pytanie: Czy wydrę możemy nazwać wyspecjalizowanym drapieżnikiem? (Odpowiedź: Nie, ponieważ może ona polować na wiele różnych ofiar, korzystając z tych, które w danym środowisku i o danej porze roku są najbardziej dostępne). Wprowadznie: Wydra jest mało wyspecjalizowanym drapieżnikiem, polującym na ryby, płazy, gady, drobne ssaki takie jak rzęsorek i nornica, ptaki oraz ich pisklęta i jaja, bezkręgowce takie jak raki, małże, chrząszcze wodne, inne owady i ich larwy oraz pajęczaki. Lista jej ofiar jest więc dość długa, co sprawia, że wydra może dopasować się do zmieniających się warunków środowiska. Wydra zwykle korzysta z pokarmu, który jest dostępny w danych warunkach, w zależności od środowisk, które zajmuje np. stawu, rzeki, strumienia, jeziora. Podstawę pokarmu wydry prawie zawsze stanowią ryby, których udział w diecie wydr waha się od 40% do niemal 90%. Wydry łowią bardzo różne gatunki ryb, zwykle te najliczniejsze i najczęściej występujące w danym cieku lub zbiorniku wodnym, zarazem najłatwiejsze do schwytania. Mimo, iż potrafią one złowić duże, nawet kilkukilogramowe ryby, wśród zdobyczy wydr przeważają osobniki niewielkie, o długości ciała średnio około cm. Drugim, równie ważnym składnikiem pokarmu wydry są płazy. Jest to uzależnione od pory roku jesienią i zimą wydry polują na płazy, koncentrujące się w dolinach rzecznych i wokół oczek wodnych żeby przezimować (hibernujące płazy są łatwą zdobyczą). W warunkach niewielkich cieków wodnych w okresie od jesieni do wiosny płazy mogą stanowić nawet główny składnik diety wydry. Bardzo ważnym źródłem pożywienia wydry są bezkręgowce związane ze środowiskiem wodnym skorupiaki (np. rak rzeczny), małże (np. szczeżuja), ślimaki (np. błotniarka stawowa), chrząszcze wodne (np. pływak żółtobrzeżek), inne owady (np. ważki i ich larwy) i bardzo rzadko pajęczaki. Zdarza się, że wydry polują także na gady, takie jak zaskrońce czy też jaszczurki. Sporadycznie ofiarą wydry padają ptaki głownie kaczki, ich jaja i pisklęta, a także niewielkie ssaki karczowniki, ryjówki, rzęsorki, nornice, piżmaki i krety. Swoją dietę wydra uzupełnia niewielką ilością pokarmu roślinnego (np. jagody). Udział różnych grup i gatunków zwierząt w pokarmie wydry jest bardzo zmienny i zależy od warunków, w jakich ona żyje oraz od pory roku. Zimą wydry chętnie korzystają z nie zamarzniętych cieków wodnych, przerębli, źródeł i oparzelisk, gdzie mogą polować. Dobowe zapotrzebowanie wydry na pokarm wynosi średnio około 1 kg. Skład pokarmu wydry można określić badając pozostawione przez nią szczątki ofiar oraz odchody. Spożywając ofiary, wydra nigdy nie oddziela mięsa od kości, a z resztek pozostałych po zaspokojeniu głodu juz później zwykle nie korzysta. Pozostałościami po konsumpcji ryb mogą być np. rozsypane łuski lub pozostawione części ogonowe, lub też inne części ciała ryb, żabi skrzek (wydra go nie jada). W odchodach wydry można znaleźć m.in. nie strawione kości ryb, gadów, płazów i ssaków, łuski ryb i gadów, pancerzyki owadów, czułki i części pancerza raków, pióra i dzioby ptaków lub sierść ssaków. Analizując te resztki można dowiedzieć się, co zjadła wydra i na jakie zwierzęta poluje. B. Ćwiczenia. 1. Co jada wydra? 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 1 Co jada wydra po jednej karcie dla każdego ucznia oraz kolorowe kredki i ołówki. 2. Zadanie uczniów polega na połączeniu strzałkami wydry z jej potencjalnym pokarmem i wyeliminowaniu poprzez zaznaczenie kółkiem organizmów (lub owoców), które nie należą do menu wydry Pokarm wydry

3 Gimnazjum 3. Sprawdź poprawność wykonania ćwiczenia i ewentualnie przedyskutuj te elementy, które sprawiły uczniom trudność, jeżeli zajdzie taka potrzeba. Na karcie przedstawione są: W środku karty wydra, od góry od lewej strony kolejno: rusałka pawik, grążel żółty, rybołów, łatczyn brodawnik, lin, szczupak, topola, szczur wędrowny, ważka świtezianka, jabłoń, pływak żółtobrzeżek, grzebiuszka ziemna, żaba trawna, rak, szczeżuja, karczownik ziemnowodny, krzyżówka, traszka zwyczajna. Pokarmem wydry nie są: rusałka pawik, grążel żółty, rybołów, łatczyn brodawnik, topola, jabłoń. 2. Łańcuch pokarmowy 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 2 Łańcuchy pokarmowe po jednej karcie na parę. 2. Zadanie uczniów polega na uzupełnieniu łańcuchów pokarmowych na karcie pracy z wykorzystaniem organizmów wypisanych nad każdym z trzech łańcuchów. Ostatnim ogniwem każdego konstruowanego przez uczniów łańcucha pokarmowego będzie wydra. 3. Sprawdź poprawność wykonania zadania. Rozwiązanie: FITOPLANKTON KIJANKA ŻABY MOCZAROWEJ PŁYWAK ŻÓŁTOBRZEŻEK WYDRA GRĄŻEL ŻÓŁTY BŁOTNIARKA STAWOWA RAK OKOŃ WYDRA SZCZĄTKI ROŚLIN LARWA CHRUŚCIKA ŻABA ŚMIESZKA WYDRA 3. Menu wydry 1. Rozdaj każdemu uczniowi kartę pracy nr 3 Menu wydry oraz kolorowe kredki. 2. Poproś uczniów, aby przeczytali uważnie i przeanalizowali tekst o pokarmie wydry, znajdujący się na karcie pracy. 3. Następnie poproś, aby uczniowie wypełnili symbolami rysunkowymi organizmów będących pokarmem wydry poszczególne wycinki (pola) diagramu kołowego, na podstawie informacji zawartych w przeczytanym tekście. W największych wycinkach (polach) diagramu będzie znajdował się pokarm najczęściej spożywany przez wydrę, w najmniejszych - pokarm, z którego korzysta ona najrzadziej. 4. Sprawdź poprawność wykonania ćwiczenia i omów jego wyniki. Rozwiązanie zadania na karcie pracy: 16. Pokarm wydry 3

4 Gimnazjum 4. Co upolowała wydra? 1. Podziel uczniów na grupy 3-4 osobowe i rozdaj im karty pracy nr 4 Co upolowała wydra. 2. Poproś uczniów o przyjrzenie się rysunkom znajdującym się na karcie pracy. 3. Zadaniem uczniów jest odgadnięcie, na podstawie narysowanych szczątków, jakie ofiary upolowała wydra podobnie, jak czynią to badacze pokarmu wydry. 4. Poproś uczniów, aby wpisali na karcie nazwy odgadniętych zwierząt. Sprawdź poprawność wykonania zadania i omów wyniki. 5. Poproś uczniów o przygotowanie w grupach odpowiedzi na pytania: Czy ich zdaniem metody badania pokarmu wydry są skuteczne? Jakie informacje można uzyskać z takich badań? (Odp.: informacje dotyczące składu diety, ofiar, na które najczęściej poluje wydra, proporcji poszczególnych organizmów w menu wydry). Rozwiązanie zadania na karcie pracy: ryba ptak (łyska) pływak żółtobrzeżek ryba ssak samica żaby Zakończenie 1. Poproś uczniów o przypomnienie, jakimi organizmami żywi się wydra i które z tych grup są dla niej najważniejsze. 2. Zapytaj, czy to co je wydra zależy od środowiska, w którym bytuje? (Odp.: Tak, wydra dopasowuje się do środowiska i poluje na te ofiary, które są najbardziej dostępne). 3. Zapytaj, dlaczego wydra jest ostatnim ogniwem łańcuchów pokarmowych w swoim środowisku (Odp.: Wydra nie ma praktycznie wrogów naturalnych, jako drapieżnik zajmuje miejsce na końcu łańcucha zależności pokarmowych). Słowniczek trudniejszych pojęć Ekosystem ogół organizmów występujących na danym obszarze powiązanych ze sobą w jedną całość różnymi zależnościami, wraz z elementami nieożywionymi środowiska takimi jak: klimat, gleba, wody itd. Fitoplankton plankton roślinny unosząca się w wodzie zawiesina drobnych organizmów samożywnych, m.in. glonów. Łańcuch pokarmowy szereg organizmów ustawionych w takiej kolejności, że każda poprzedzająca grupa (ogniwo łańcucha) jest pożywieniem następnej. Łańcuchy pokarmowe w ekosystemie tworzą sieć zależności pokarmowych. Siedlisko całokształt warunków środowiskowych w miejscu życia organizmu, gatunku lub populacji. Wybrane pozycje literatury: 1. H. Kruuk, Wild Otters. Predation and Populations, Oxford University Press, Oxford - New York - Tokyo P. Sumiński, J. Goszczyński, J. Romanowski, Ssaki drapieżne Europy, PWRiL, Warszawa W. Serafiński, Ssaki Polski. Atlas, WSiP, Warszawa Pokarm wydry

5 Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku Pokarm wydry - karta pracy nr 1 Co jada wydra? Połącz strzałkami wydrę z jej potencjalnym pokarmem. Zaznacz kółkiem wizerunki tych organizmów, które nie są pożywieniem wydry.

6 Pokarm wydry - karta pracy nr 2 Łańcuchy pokarmowe Z podanych organizmów ułóż łańcuchy pokarmowe, których końcowym ogniwem jest wydra. Wpisz nazwy organizmów w puste miejsca tak, aby powstały poszczególne ogniwa łańcucha. PŁYWAK ŻÓŁTOBRZEŻEK, FITOPLANKTON, KIJANKA ŻABY MOCZAROWEJ, WYDRA WYDRA BŁOTNIARKA STAWOWA, OKOŃ, GRĄŻEL ŻÓŁTY, WYDRA, RAK WYDRA WYDRA, SZCZĄTKI ROŚLIN, ŻABA ŚMIESZKA, LARWA CHRUŚCIKA WYDRA

7 Pokarm wydry - karta pracy nr 3 Menu wydry. Przeczytaj uważnie poniższy tekst dotyczący pokarmu wydry. Na podstawie informacji zawartych w tekście wypełnij poszczególne wycinki (pola) diagramu kołowego, używając rysunkowych symboli poszczególnych organizmów. W największych wycinkach (polach) diagramu będzie znajdował się pokarm najczęściej spożywany przez wydrę, w najmniejszych zaś pokarm, z którego korzysta ona najrzadziej. Podstawowym pokarmem wydry są ryby, choć może ona w równie dużym stopniu polować na płazy. Ważnym składnikiem pokarmu są wodne bezkręgowce: małże, raki i owady. W zależności od miejsca występowania, spory udział w diecie wydry mogą mieć też gady, np. zaskrońce. Rzadziej żywi się ona ptakami, ich pisklętami oraz drobnymi ssakami. Swoją dietę uzupełnia niewielką ilością pokarmu roślinnego, takiego jak np. jagody.

8 Pokarm wydry - karta pracy nr 4 Co upolowała wydra? Zabaw się w badacza pokarmu wydry! Na podstawie wizerunków odkrytych na brzegu resztek ofiar i szczątków znalezionych w odchodach wydry określ, jakie zwierzęta zjadła