Rak prostaty m skoêç nie musi byç zagro ona

Transkrypt

1 III Warsztaty Dziennikarskie Rak prostaty m skoêç nie musi byç zagro ona ORGANIZATORZY PARTNER MERYTORYCZNY PARTNER STRATEGICZNY PATRONI MEDIALNI

2 Prof. dr hab.n.med. Andrzej Borówka Chirurg urolog kierownik Kliniki Urologii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego i ordynator Oddziału Urologii w Szpitalu w Mi dzylesiu, pod Warszawà. Zajmuje si leczeniem nowotworów, nie trzymania moczu, kamicy moczowej, rozrostu gruczołu krokowego, zaburzeƒ seksualnych, rekonstrukcjà dróg moczowych. European Board of Urology (EBU), europejska organizacja, która ustala kryteria dotyczàce m. in. podyplomowego nauczania urologii w Unii Europejskiej, przyznała klinice certyfikat Êwiadczàcy, e mogà si w niej kształciç nie tylko lekarze z Polski, ale tak e z krajów UE. Tu tak e w ramach Polskiego Towarzystwa Urologicznego, którego Borówka jest prezesem, powstała Szkoła Urologii Komitetu Edukacji PTU. mail: ab@urologia.waw.pl Prof. Zbigniew Izdebski Pedagog i seksuolog, absolwent Wy szej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze, doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego. Zaliczany do mi dzynarodowych autorytetów w zakresie pedagogiki seksualnej. Specjalista w zakresie poradnictwa rodzinnego. Jest dziekanem Wydziału Nauk Pedagogicznych na Uniwersytecie Zielonogórskim oraz kieruje Zakładem Poradnictwa Młodzie owego i Edukacji Seksualnej tej uczelni. Jest te pracownikiem naukowym w Katedrze Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego, kierownikiem Podyplomowego Studium Wychowania Seksualnego oraz prodziekanem Wydziału Pedagogicznego tej uczelni. Jest równie wykładowcà w Szkole Wy szej Psychologii Społecznej w Warszawie. mail: z.izdebski@ips.uz.zgora.pl Doktor El bieta Zdankiewicz-Âcigała Specjalizuje si w poznawczej psychologii klinicznej; psychologii wywierania wpływu (psychomanipulacja); Prowadzi szeroko zakrojone badania nad psychologià traumy - efektem sà publikacje ksià kowe: Emocje aleksytymia poznanie (współautor Tomasz Maruszewski); Trauma. Proces i diagnoza. Mechanizmy psychoneurofizjologiczne (współautor Monika Przybylska). W przygotowaniu Pami ç autobiograficzna w traumie. Jej obecnie badania koncentrujà si na analizie mechanizmów, tzw. wzrostu potraumatycznego. Zajmuje si terapià osób po traumie, w tym ofiarami i sprawcami wypadków komunikacyjnych oraz terapià osób z zaburzeniami psychosomatycznymi.(anoreksja, bulimia, zawał serca). Jest pracownikiem naukowym Szkoły Wy szej Psychologii Społecznej. mail: interhares@wlkp.top.pl

3 Ks. Arkadiusz Nowak Prowincjał Zakonu Ojców Kamilianów - Prezes Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej Ukoƒczył studia filozoficzno-teologiczne na Papieskim Wydziale Teologicznym w Warszawie oraz Wydział Socjologii Uniwersytetu Szczeciƒskiego. Od wielu lat zaanga owany w prace dla dobra zaka onych HIV i chorych na AIDS oraz promocj idei praw pacjenta. Bliska jest mu odpowiedzialne rozumiana tolerancja, którà krzewi w swojej działalnoêci publicznej. Przez wiele lat pełnił funkcje Pełnomocnika Ministra Zdrowia ds. AIDS i Narkomanii. Kieruje OÊrodkiem Readaptacyjnym Ministerstwa Zdrowia w Konstancinie. W roku 2004 zało ył Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej. Od maja 2007 pełni funkcj Prowincjała Zakonu Posługujàcych Chorym (Ojcowie Kamilianie). Laureat wielu nagród i wyró nieƒ, m.in. w roku 2000 nagrody Sekretarza Gene-ralnego ONZ za walk z nietolerancjà i ksenofobià. Jarosław Gugała Z wykształcenia iberysta, z zawodu dziennikarz. W 1983 roku, b dàc na studiach, zało ył Zespół Reprezentacyjny, specjalizujàcy si do dzisiaj w prezentacji piosenek ró nych kultur Êwiata. W 1989 roku rozpoczàł prac w WiadomoÊciach TVP, poczàtkowo jako reporter, potem wydawca i prezenter. W 1992 roku objàł funkcj dyrektora TVP I, potem został dyrektorem Telewizyjnej Agencji Informacyjnej ( do 1995). Do 2003 r. ambasador Polski w Urugwaju. Po powrocie z placówki dyplomatycznej rozpoczàł prac w TV Polsat, jako prezenter i wydawca. Obecnie dyrektor ds. informacji Telewizji Polsat i szef redakcji "Wydarzeƒ". Jadwiga Kamiƒska Prezes Stowarzyszenia Dziennikarski Klub Promocji Zdrowia, zrzeszajàcego dziennikarzy i publicystów zajmujàcych si problemami ochrony zdrowia i medycyny. Celem stowarzyszenia jest szeroko rozumiana informacja i edukacja dziennikarzy dotyczàca najnowszych osiàgni ç medycyny i farmacji, a tak e wa nych problemów zdrowotnych naszego społeczeƒstwa. Organizujemy równie cykliczne "Debaty o zdrowiu " poêwi cone polityce zdrowotnej paƒstwa i systemowi opieki zdrowotnej. Stowarzyszenie prowadzi stałà i okazjonalnà współprac z wieloma towarzystwami naukowymi i organizacjami pacjentów. Organizujemy wspólnie wiele imprez, a tak e wspieramy je w ich działalnoêci. Na naszej stronie internetowej zamieszczamy informacje o odbywajàcych si konferencjach, wa nych wydarzeniach medycznych i konkursach dla dziennikarzy. Naszym celem jest tak e integracja dziennikarzy zajmujàcych si zdrowiem i medycynà, dbałoêç o wysoki poziom etyczno-moralny naszego Êrodowiska i ochron jego interesów.

4 Rak gruczołu krokowego Gruczoł krokowy (stercz, prostata) nale y do układu m skich narzàdów płciowych. Znajduje si w bezpoêrednim sàsiedztwie p cherza i otacza bli szy (sterczowy) odcinek cewki (ryc. 1). Dlatego wi kszoêç objawów i dolegliwoêci towarzyszàcych chorobom tego narzàdu dotyczy oddawania moczu. Istniejà trzy grupy chorób gruczołu krokowego: - zapalenie ostre lub przewlekłe; - łagodny rozrost stercza; - nowotwory złoêliwe, wêród których dominuje rak. Rak stercza (PCa prostatic cancer) nale y do najcz Êciej wyst pujàcych nowotworów złoêliwych u m czyzn. W Polsce pod wzgl dem zapadalnoêci ust puje jedynie rakowi płuca i wyprzedza raka p cherza moczowego (ryc. 2). W 2005 roku, raka stercza rozpoznano u ponad 7 tys. m czyzn, a liczba zmarłych z jego powodu wyniosła prawie ZapadalnoÊç PCa jest w ró nych krajach odmienna, przy czym w Ameryce Północnej, Europie Zachodniej i niektórych cz Êciach Afryki jest on najcz Êciej rozpoznawanym nowotworem u m czyzn (ryc. 3).

5 W ostatnich kilkunastu latach obserwuje si stopniowy wzrost liczby nowych rozpoznaƒ raka gruczołu krokowego, równie w Polsce (ryc.4). Tendencj t mo na przypisaç kilku czynnikom: - poprawie ÊwiadomoÊci zdrowotnej społeczeƒstwa i tym samym zwi kszeniu liczby m czyzn zgłaszajàcych si do urologa z powodu dolegliwoêci ze strony dolnych dróg moczowych lub nawet bez dolegliwoêci, a tylko w celu przeprowadzenia badania okresowego; - upowszechnieniu oznaczania st enia swoistego antygenu sterczowego (PSA prostate specific antigen) w surowicy; - poprawie metod rozpoznawania tego nowotworu, a zwłaszcza udoskonaleniu biopsji stercza. Zasadniczymi czynnikami ryzyka wystàpienia tego raka sà wiek oraz dziedzicznoêç. O znaczeniu tego pierwszego Êwiadczy dodatnia zale noêç mi dzy współczynnikiem zapadalnoêci na PCa i wiekiem m czyzn (ryc. 5). Za istotnym znaczeniem dziedziczenia przemawia wi ksze ryzyko wystàpienia PCa u krewnych pierwszego stopnia m czyzn chorujàcych na ten nowotwór. Ryzyko zachorowania na PCa zwi ksza si, w zale noêci od liczby krewnych pierwszego stopnia, dotkni tych tym nowotworem: w przypadku m czyzny, którego jeden krewny pierwszego stopnia (ojciec lub brat) chorował lub choruje na PCa, jest ono dwukrotnie wi ksze, zaê w przypadku m czyzny, którego co najmniej dwóch krewnych pierwszego stopnia chorowało lub choruje na ten nowotwór jest wi ksze 5-11-krotnie, ni ryzyko dotyczàce m czyzn pochodzàcych z rodzin, w których PCA nie wyst pował. Rak stercza jest nowotworem rozwijajàcym si powoli. Czas, który upływa od momentu wystàpienia pierwszych cech przemiany nowotworowej w pojedynczych komórkach do ukształtowania si guza o obj toêci 1 ml wynosi około 10 lat, zaê czas podwojenia liczby komórek raka si ga około 4 lat. Poczàtkowo rak jest ograniczony do stercza. W toku dalszego rozwoju nacieka tkanki otaczajàce gruczoł krokowy i tworzy przerzuty w w złach chłonnych oraz w narzàdach odległych, zwłaszcza w koêciach. PCa rozpoznaje si na podstawie biopsji gruczołu krokowego, wykonywanej przez odbytnic pod kontrolà ultrasonografii przezodbytniczej. Wskazania do biopsji stercza obejmujà: - nieprawidłowoêci wykryte w sterczu na podstawie badania palcem przez odbytnic, sugerujàce istnienie raka; - podwy szone st enie PSA; - zmiany w sterczu ujawnione przez ultrasonografi przez odbytnic, sugerujàce istnienie raka. CzułoÊç badania stercza palcem w wykrywaniu PCa jest ograniczona potwierdzenie istnienia raka na podstawie biopsji uzyskuje si bowiem tylko u niespełna 50% m czyzn, u których wynik tego badania jest nieprawidłowy. Niemniej, jest ono podstawowym elementem badania urologicznego m czyzn, zwłaszcza po 50 roku ycia, niezale nie od powodu, który sprawił, e zgłosili si do urologa lub lekarza rodzinnego. PSA jest glikoproteinà produkowanà niemal wyłàcznie przez komórki nabłonkowe stercza. Dlatego uznaje si go za znacznik swoisty dla gruczołu krokowego, jednak nie dla PCa. Do wzrostu st enia PSA w surowicy mo e bowiem dojêç nie tylko w nast pstwie raka, ale tak e w wyniku łagodnego rozrostu stercza choroby wyst pujàcej u bardzo wielu m czyzn po 50 roku ycia, jak równie w wyniku zapalenia gruczołu krokowego lub urazu mechanicznego (zwiàzanego, np. z wykonaniem ultrasonografii przezodbytniczej lub zabiegu przezcewkowego). Jakkolwiek, znaczne zwi kszenie st enia PSA jest czynnikiem bardzo mocno przemawiajàcym za istnieniem PCa. Celem badania pod mikroskopem wycinków pobranych ze stercza (biopsja) jest nie tylko wykrycie raka, ale tak e okre- Êlenie jego złoêliwoêci i rozległoêci. Po rozpoznaniu nowotworu na podstawie biopsji, nale y oceniç stopieƒ jego zaawansowania, czyli okreêliç, jaka jest rozległoêç miejscowa raka (czy jest ograniczony do stercza, czy nacieka tkanki sàsiadujàce ze sterczem) oraz czy wyst pujà przerzuty w w złach chłonnych lub i narzàdach odległych, zwłaszcza koêciach.

6 Chorych na raka ograniczonego do stercza, których czas prze ycia naturalnego nie jest krótszy ni 10 lat, mo na poddaç leczeniu radykalnemu, majàcemu na celu zupełne wyeliminowanie nowotworu. Zasadniczymi metodami leczenia radykalnego sà: - leczenie chirurgiczne, polegajàce na całkowitym wyci ciu gruczołu krokowego wraz z p cherzykami nasiennymi i w złami chłonnymi miednicy (prostatektomia radykalna); - radykalne napromienianie stercza z pól zewn trznych; - radioterapia polegajàca na wprowadzeniu (czasowym lub na stałe) radioizotopu do gruczołu krokowego (brachyterapia). Prostatektomii radykalnej, wykonywanej w sposób klasyczny (operacja otwarta ) lub metodà laparoskopowà, przypisuje si najwi kszà skutecznoêç. Jednak jest ona najbardziej inwazyjnym (zwłaszcza operacja otwarta ) sposobem radykalnego leczenia PCa. SkutecznoÊç obydwu wymienionych form radioterapii radykalnej u odpowiednio dobranych chorych jest zbli ona do skutecznoêci radykalnego leczenia chirurgicznego. Wobec dost pnoêci kilku ró nych metod radykalnego leczenia PCa, ostatecznego wyboru definitywnego sposobu leczenia powinien dokonaç chory, po przedstawieniu mu wszystkich zalet i wad ka dej z nich. Raka naciekajàcego poza stercz oraz raka z przerzutami nie mo na wyleczyç radykalnie. W przypadku raka zaawansowanego, wykorzystujàc zale noêç hormonalnà PCa (hormony m skie androgeny stymulujà rozwój tego nowotworu), stosuje si leczenie hormonalne, majàce na celu zmniejszenie oddziaływania androgenów na stercz. Mo na je uzyskaç, blokujàc odpowiednimi lekami (antyandrogenami) receptory androgenowe komórek, w tym tak e komórek raka, co uniemo liwia łàczenie si z nimi androgenów endogennych (powstajàcych naturalnie w organizmie m czyzny) lub eliminujàc wytwarzanie androgenów przez jàdra. Drugi z wymienionych sposobów leczenia polega na chirurgicznym usuni ciu jàder lub na stosowaniu leków, które wpływajà hamujàco na wytwarzanie testosteronu przez jàdra. Dzi ki ró nym formom leczenia hormonalnego mo na uzyskaç zahamowanie progresji PCa przez wiele lat. Niemniej, hormonoterapia nie jest w stanie doprowadziç do zupełnego wyeliminowania PCa. Po kilku latach jej stosowania dochodzi z reguły do uniezale nienia si PCa od leczenia hormonalnego. W takiej sytuacji stosuje si szczególne metody leczenia paliatywnego, majàce na celu uzyskanie poprawy jakoêci ycia chorego. Nie ulega wàtpliwoêci, e warunkiem radykalnego wyleczenia PCa jest wczesne rozpoznanie nowotworu. Słu y mu poddanie m czyzn w wieku 50 lat, równie tych, którzy nie odczuwajà dolegliwoêci ze strony układu moczowego, badaniu urologicznemu i oznaczeniu u nich st enia PSA w surowicy, wykonywanym w odst pach rocznych. Warto zatem propagowaç t informacj w społeczeƒstwie. Okresowe oznaczanie st enia PSA w surowicy jest podstawowym narz dziem badaƒ majàcych na celu rozpoznanie PCa w okresie bezobjawowym, gdy jest ograniczony do gruczołu krokowego i gdy mo na go wyleczyç radykalnie. Stosowanie testu PSA w odniesieniu do całej populacji m czyzn w wieku lat ma charakter badania przesiewowego (skrining). Udowodniono, e prowadzenie skriningu tego rodzaju przyczyniło si do zwi kszenia liczby m czyzn, zwłaszcza w młodym wieku, u których rozpoznaje si PCa o małym zaawansowaniu, stwarzajàcym mo liwoêç całkowitego wyleczenia nowotworu. Prowadzenie skriningu PCa opartego na oznaczeniu st enia PSA w surowicy, mimo wielu korzyêci, które przynosi, nie jest jednak wolne od wad. Ich przedstawienie wykracza poza ramy niniejszego opracowania, mo e jednak stanowiç wraz z omówieniem mo liwoêci zapobiegania wystàpieniu raka stercza interesujàcy wàtek dyskusji. Prof. dr hab. n. med. Andrzej Borówka

7 Cały ten seks Choroba dotykajàca sedna m skoêci. Rak prostaty nale y, tak e w Polsce, do najcz Êciej wyst pujàcych nowotworów u m czyzn powy ej czterdziestego roku ycia. Tymczasem tylko znikomy ich procent poddaje si prostemu badaniu profilaktycznemu. Niestety, m czyêni wolà nie wiedzieç, e w ich organizmie tyka bomba z opóênionym zapłonem. A ci którzy to wiedzà, z trudem przełamujà wstyd i strach przed pójêciem do lekarza. Fałszywy wstyd ma wysokà cen - czasami nawet ycia. Bardzo cz sto nie ma innego wyjêcia, jak chirurgiczne usuni cie zaatakowanego przez nowotwór gruczołu krokowego. WłaÊciwie wykonany zabieg gwarantuje, e mocz jest utrzymywany, a nowoczesne sposoby leczenia pomagajà zachowaç funkcje seksualne. Dla wi kszoêci m czyzn sprawnoêç seksualna jest warunkiem koniecznym ich dobrego samopoczucia i wysokiej samooceny. Ju nawet sama myêl, e ich m skoêç mo e byç zagro ona, powoduje czasem reakcje wr cz histeryczne i prowadzi do stanów depresyjnych. Zamiast martwiç si na zapas, m czyêni powinni poddawaç si badaniom profilaktycznym, a ich partnerki yciowe muszà dopilnowaç, by robili to przynajmniej raz do roku. Zaburzenia erekcji zwiàzane z chorobà nowotworowà sà bowiem problemem dwojga ludzi. Obecnie mo liwe jest skuteczne i bezpieczne leczenie wi kszoêci przypadków zaburzeƒ wzwodu, tak e tych, których przyczynà jest przebyta choroba. Zarówno lekarze, jak i pacjenci wymagajà od stosowanej terapii, aby była ona skuteczna, bezpieczna, dobrze tolerowana, akceptowana przez partnerk i dyskretna. Nie ma tematów tabu M czyznom po 50 roku ycia zadano wiele pytaƒ na temat problemów z erekcjà, by uzyskaç informacj, jak do tego podchodzà. Dla wielu z nich sà to sprawy zbyt osobiste, czy wr cz wstydliwe, by o nich mówiç. Ponad jedna trzecia (38%) badanych jest zdania, e leczenie zaburzeƒ erekcji, niezale nie czym spowodowane, powinno byç zachowane w tajemnicy przed bliskimi. Niemal tyle samo respondentów (33%) ma na ten temat poglàdy ambiwalentne. Wa ne jest wi c, aby przekonaç m czyzn, e troska o zdrowie seksualne wymaga rezygnacji z traktowania sprawnoêci seksualnej w kategoriach heroicznych. SpoÊród chorych m czyzn, tylko 36% podejmuje decyzje o pójêciu do lekarza, przeciàgajàc jà w czasie, nawet do kilkunastu miesi cy. A przecie bardzo cz sto, aby poprawiç jakoêç ycia, rozwiàzaç problemy seksualne potrzebne sà wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie. Praktyka terapeutyczna wskazuje, e rozmowy z m czyznà na jego intymne tematy sà bardzo utrudnione przez liczne zahamowania. Przede wszystkim, w j zyku polskim brakuje odpowiedniej, neutralnej terminologii. Problem pogł bia za enowanie, jakie odczuwa pacjent w rozmowie z lekarzem, czy terapeutà. Uwa a si powszechnie, e operacja gruczołu prostaty oznacza dla m czyzny kres ycia intymnego. Tote panowie z chorà prostatà czujà, jakby im si ziemia usuwała spod nóg. Jednak to nieprawda, e usuni cie prostaty pozbawia m skoêci Panowie wcale nie tracà zdolnoêci do erekcji i odbycia stosunku. Jedyna ró nica polega na tym, e nie dochodzi do wytrysku (m.in.dlatego, e to prostata produkuje wi kszoêç płynu nasiennego). SprawnoÊç seksualna odzyskana Zaburzenia erekcji wyst pujàce po leczeniu raka prostaty mo na zlikwidowaç tymi samymi metodami, które stosuje si przy impotencji powstałej z innych przyczyn. Farmakologia doustna. Tabletki za ywane na godzin przed planowanym stosunkiem. Potrzebna jest tak e dłu sza ni zwykle gra wst pna. Przed zastosowaniem leków konieczna jest konsultacja z lekarzem. Iniekcje do ciał jamistych. Powodujà uzyskanie erekcji. Zanim jednak podejmie si decyzj o przyjmowaniu tego typu zastrzyków, trzeba koniecznie skontaktowaç si z urologiem. Metoda MUSE polega na aplikowaniu małego czopka bezpoêrednio do cewki moczowej, za pomocà specjalnego aplikatora. Protezowanie członka stosuje si w przypadku niepowodzenia innych, zastosowanych metod. Warto te przyjmowaç preparaty witaminowo-mineralne. Zdrowy styl ycia, czułoêç ze strony bliskich, zró nicowana dieta, dbałoêç o sprawnoêç fizycznà, optymistyczne spojrzenie na Êwiat - to wszystko pomaga w walce z chorobà.

8 Nikt nie wymyêlił lepszego lekarstwa, ni wyrozumiała partnerka. Sprawdzianem jakoêci zwiàzku jest to, czy zale y nam bardziej na seksie, czy na miłoêci. Seks umiemy uprawiaç, ale na dobrà, otwartà rozmow rzadko kiedy potrafimy si zdobyç. Brak komunikacji prowadzi do tego, e partnerzy zaczynajà si unikaç. Dlatego tak wa ne jest budowanie harmonijnej relacji mi dzy kobietà, a m czyznà. WłaÊnie wtedy wzajemna bliskoêç nabiera szczególnej wartoêci. Warto wi c razem chodziç do lekarza oraz wspólnie poszukiwaç sposobów na osiàgni cie satysfakcji w sypialni. Wa ne jest to, aby nie rezygnowaç z kontaktów intymnych, nawet gdy nie dochodzi do stosunku. JakoÊci seksu nie wyra a si w liczbie orgazmów, ale w poczuciu bliskoêci i wzajemnej akceptacji. Có bowiem warty jest zwiàzek oparty tylko na wzwodzie? Opr. Bo ena Skupiƒska na podstawie rozmowy z prof. Zbigniewem Izdebskim

9 Diagnoza: nowotwór; jak sobie z nià radziç? Diagnoza rak prostaty, którà słyszy m czyzna, zmienia diametralnie jego ycie. Zwiàzana z nià trauma musi znaleêç jakieê ujêcie. Co mówi na to psycholog? Nowotwór prostaty, nie jest chorobà, która z jakiê wzgl dów nale y do wyjàtkowych. Podobnie, jak inne choroby nowotworowe, niesie zagro enie ycia i w pewnym sensie nieprzewidywalnoêç rokowaƒ. To właênie stanowi o jej wyjàtkowoêci. Fakt, e lokuje si akurat w takim organie oczywiêcie - niesie za sobà okreêlone konsekwencje psychologiczne. Zagro one jest bowiem nie tylko zdrowie somatyczne, ale tak e integralnoêç psychiczna na wielu poziomach. Od tej najbardziej podstawowej, dotyczàcej mo liwoêci spełniania si w roli partnera seksualnego, po pytania zwiàzane z samoocenà co to znaczy byç m czyznà albo o sens własnego ycia, czy prze ywa si je godnie, i co to, tak naprawd, znaczy. Ka de doêwiadczenie traumatyczne wywołuje bardzo silny l k i jest to naturalna reakcja w takiej sytuacji. Czy emocje strachu, przera enia, mo e nawet bezradnoêci muszà znaleêç ujêcie? Trudno teraz jednoznacznie na to odpowiedzieç, poniewa od indywidualnych sposobów radzenia sobie z takà konfrontacjà zale y to, co dana osoba zrobi po diagnozie. Najcz Êciej spotykamy trzy strategie zmagania si z emocjami szeroko rozumianego l ku. Sà to: - unikanie i zaprzeczanie; udajemy, e nic si nie dzieje, minimalizujemy problem lub wypieramy ze ÊwiadomoÊci wszystko, co wiàzało si z diagnozà. Osoby takie sà szczególnie dra liwe, gdy bliscy zadajà im kłopotliwe pytania. - unikanie informacji o stanie zdrowia, a nawet podejmowanie działaƒ i zachowaƒ przeciwnych temu stanowi. - najbardziej pro zdrowotna reakcja objawia si zadaniowym podejêciem do choroby i bardzo realistycznà ocenà sytuacji. Strach staje si motorem przemian w dotychczasowym stylu ycia, a tak e cz sto zaczynem zmiany jakoêciowej ycia. Nagle ktoê taki, dokonuje rewolucji w systemie wartoêci osobistych i dostrzega uroki ycia do tej pory bagatelizowane. Warto jednak nadmieniç, e te style konfrontacji z zagro eniem ycia nie majà charakteru stałego i niezmiennego. Oznacza to, e zaprzeczanie w pierwszej fazie zmagania si z diagnozà mo e w efekcie przerodziç si w bunt i przynieêç ostatecznie bardzo pozytywne nastawienie do siebie, bliskich i samej choroby. W du ej mierze diagnoza nowotwór prostaty jest wyzwaniem dla całego systemu, czyli bliskiej i dalszej rodziny oraz znajomych. My psychologowie w sytuacji tzw. interwencji kryzysowej upatrujemy i szukamy zasobów w bliskim otoczeniu. To ono zna najlepiej sposoby zmagania si z zagro eniem i bliscy stanowià wa ny fundament, na którym mo na od nowa budowaç relacje. Bo trzeba mieç ÊwiadomoÊç, e ycie przed diagnozà i po diagnozie to sà ju zupełnie inne jakoêci. Nie chodzi tu tylko o ÊwiadomoÊç własnej ÊmiertelnoÊci, ale o ÊwiadomoÊç, e wszystko ma swój koniec i to od nas zale y, jak przejdziemy przez własne ycie. Pełna akceptacja w pewnym sensie własnej ułomnoêci (to ona wywołuje złoêç, bunt i strach) mo e przerodziç si w szacunek dla swojego ycia i szacunek dla ycia bliskich. Czy chory lub jego rodzina w takiej sytuacji zawsze powinni zwróciç si po pomoc do psychologa? W Polsce nie ma tradycji korzystania z pomocy psychologów. Bardzo cz sto, niestety, pokutuje przekonanie, e do psychologa chodzi si w sytuacji ekstremalnej i korzystajà z niej osoby chore psychiczne. Jest to ewidentny błàd w myêleniu, który zbiera niekiedy niwo w postaci rozpadajàcych si zwiàzków, cierpiàcych dzieci i co wi cej, psycholog, który udzielajàc porady ostudziłby paniczny l k, pokazał, jak wyglàda normalnoêç w nowej sytuacji, nie ma szans tego zrobiç, bo albo jest ju za póêno (zwiàzek uległ rozpadowi), albo z pomocy korzystajà osoby, które właênie si rozstały, a wczeêniej tak bardzo siebie nawzajem poraniły, e nie ma mowy o ponownym zwiàzku. Moim marzeniem jest wprowadzenie do ÊwiadomoÊci potocznej takiego przekonania, e do psychologa chodzi si, jak do specjalisty z zakresu zdrowia somatycznego, by w momencie, kiedy problem si pojawia, uzyskaç rzetelnà wiedz i pomoc w zrozumieniu siebie, relacji miedzy bliskimi. Wszystko po to, by emocje alu, wstydu, złoêci nie zdà yły rozkr ciç si do tego stopnia, e stanà si emocjami nie komunikujàcymi o tym, co szwankuje a destrukcyjnymi. Bardzo cz sto, zamiast przyznaç si do tego, e jesteêmy pełni obaw i l ków, reagujemy złoêcià, czy rozdra nieniem. Psycholog bardzo szybko rozpozna takie destrukcyjne skrypty emocjonalne i pomo e zrozumieç ich sens, zanim zacznà szkodziç. A zatem, do psychologa nie tylko warto si udaç, ale wr cz trzeba. Podobnie jak wtedy, gdy szwankuje samochód, szukamy mechanika, a nie udajemy, e jest wszystko w porzàdku. W sytuacji zagro enia ycia te nie bagatelizujmy problemu.

10 Rak prostaty wymaga od pacjenta przełamania tabu intymnoêci. Jak do tego problemu podchodzi psychoterapeuta? W psychoterapii, tam gdzie obowiàzuje zasada czystej intencji i zaufania, nie ma tabu. Pacjent, który oczekuje pomocy w zrozumieniu siebie, zupełnie inaczej podchodzi do sfery intymnej w trakcie terapii, czy interwencji kryzysowej. Jednym z celów, w którym ktoê decyduje si na terapi, jest mo liwoêç zrozumienia i poznania siebie, tak e w wymiarze intymnym. Stàd bierze si brak tabu w kontakcie terapeutycznym. Terapeuta nie ocenia, stara si razem z pacjentem, rozumiejàc jego zachowania, myêli, emocje wypracowaç taki model, który b dzie dla niego satysfakcjonujàcy. Bardzo cz sto zadawanie pytaƒ wprost, bez szczególnej aury zwiàzanej z yciem seksualnym powoduje, e klient zaczyna traktowaç takie tematy, jako naturalne i opowiada bardzo spontanicznie o snach, fantazjach i oczywiêcie l kach zwiàzanych z nowà sytuacjà yciowà. Nie ma tematów tabu, nie ma zatem w psychoedukacji czy w psychoterapii sfer, które si omija, byłby to błàd w sztuce i w takiej sytuacji terapeuta powinien poddaç si superwizji. Czy zatem psycholodzy powinni pomagaç choremu w przeorganizowaniu jego ycia? Psycholog nie mo e podejmowaç decyzji za chorego i jego bliskich. Wr cz nie wolno mu tego robiç. Niemniej jednak psycholog w pracy terapeutycznej pomaga w ustaleniu wa noêci celów yciowych, w zrozumieniu mechanizmów powstawania okre- Êlonych emocji, w poznaniu motywacji yciowych. I w tym sensie dostarczajàc, czy metaforycznie oêwietlajàc przestrzeƒ yciowà, jest w stanie zmieniç ycie chorego. JakoÊç ycia w chorobie - osoby skupione wokół chorego, jego bliscy, lekarze, psycholog, powinni o tym myêleç, ale poza tym, potrzebne sà działania. Jakie? Obowiàzek myêlenia o jakoêci ycia w chorobie ma ka dy z nas, jako osoba prywatna. Pod tym modnym hasłem kryje si tak wiele definicji i okreêleƒ, e staje si ono słowem wytrychem i jak ka dy wytrych, nie nadaje si do otwierania wszystkich drzwi. DoÊwiadczenie yciowe, indywidualna droga nadajà swój sens czemuê, co okreêlamy jakoêcià ycia. Nikt bez akceptacji i zgody nie mo e nagle komuê nakazaç, e np. ma przestaç paliç papierosy, byç pracoholikiem, itp. Je eli zmiana ma si dokonaç - musi byç wynikiem indywidualnego procesu przewartoêciowania. Strach przed nagłà utratà ycia mo e dokonaç takiej rewolucji, ale na jak długo? W literaturze naukowej znanych jest wiele opracowaƒ dotyczàcych trwałoêci zmiany postaw, przekonaƒ w obliczu chorób zagra ajàcych yciu. Wyniki trudno uznaç za jednoznaczne i zach cajàce. Osoby, które stosowały strategie unikania i zaprzeczania, dokonywały zmiany na bardzo krótki okres, a potem ycie toczyło si, tzw. normalnym torem. Człowiek sam musi zrozumieç, e jedyne najcenniejsze dobro, jakie posiada to jest jego własne ycie i dopiero wtedy mo e dokonaç si w nim zmiana o charakterze trwałym. A mo e rola psychologa powinna rozpoczàç si du o, du o wczeêniej. Mo e właênie psycholodzy powinni zainicjowaç akcje profilaktyczne? Uwa am, e im wi cej psychologii w yciu, tym mniej patologii. Najbardziej dla mnie, jako psychologa, zastanawiajàce jest to, e tak wiele wiemy o Êwiecie, który nas otacza, a tak mało o sobie i naszych emocjach. Ile razy emocje destrukcyjne zatruły nam ycie? A ile razy udajemy, e ich po prostu nie ma? KiedyÊ pokusiłam si o stwierdzenie, e emocjonalny analfabetyzm to syndrom naszych czasów. Zasada im mniej czujesz tym mniej cierpisz niestety zbiera swoje niwo, tak e w postaci chorób nowotworowych. Chyba zatem czas na zmian hasła: zamiast myêl, wi c jestem na czuj, wi c jestem. Szeroko poj ta profilaktyka w tym wypadku to nauka oswajania i rozumienia własnych emocji, w tym tych bardzo trudnych, jak l k, złoêç, wstyd, itp. Dzi kuj Pani za rozmow Bo ena Skupiƒska

11