PROCES SZKOLENIA. O szkoleniu dzieci

Transkrypt

1 PROCES SZKOLENIA O szkoleniu dzieci Jedną z ciekawszych rzeczy, w jakich możemy się sprawdzić, jest dzielenie się swą wiedzą i doświadczeniem z młodszymi pasjonatami królewskiej gry. Niektórzy nazywają to szkoleniem szachowym. Pojawiają się pytania: jak szkolić, aby robić to dobrze? Jakie cechy należy posiadać i rozwijać, aby być dobrym instruktorem/trenerem szachowym? Chciałbym podzielić się moją wiedzą, doświadczeniem oraz praktyką. Oto moje wskazówki: KOCHAJ DZIECI. Pracę z nimi traktuj jednocześnie jak dobrą zabawę, wspomaganie i rozwijanie ich umiejętności oraz zasobu wiedzy. Pamiętaj, że dzieci potrzebują przede wszystkim akceptacji, wsparcia, miłości oraz troski. Dopiero wówczas mogą dawać z siebie wszystko - zwłaszcza jeśli będziesz potrafił pomóc im to z siebie wydobywać. KOCHAJ TO CO ROBISZ. Jeśli pasjonujesz się szachami, potrafisz zaszczepić swoją pasję u innych oraz opowiadasz o tym co robisz ze szczerym zainteresowaniem i entuzjazmem, starając się przy tym, aby uczestnicy szkolenia byli tym zainteresowani oraz mieli możliwość pokazania tego co najlepiej potrafią... to jesteś na właściwej drodze! Autentycznego zainteresowania oraz pasji nie da się podrobić, więc dzieci szybko sprawdzą twoją szczerość! PRZYGOTUJ PLAN i realizuj go zgodnie z tym co zamierzasz. Stale sprawdzaj oraz monitoruj potrzeby i możliwości dzieci. Jeśli nie są jeszcze gotowe, aby brać trudniejsze tematy, wówczas pomóż im stopniowo dojrzeć do nich. Nadzoruj, aby poziom trudności nie był zbyt wysoki, bo wtedy dzieci szybko stracą zainteresowanie tym czym się zajmują. Warto także zwrócić uwagę na to, że niekiedy dzieci potrzebują trudniejszych zadań (stymulacji), po to aby móc z siebie dać jak najwięcej. Nie zapominaj również o tym, że zbyt łatwe tematy i zadania szybko nudzą dzieci. Dlatego stale (w czasie lekcji jak i po ich zakończeniu) sprawdzaj i oceniaj (oraz usprawniaj) to co dobrze działa na dzieci. TRAKTUJ KAŻDE DZIECKO INDYWIDUALNIE. Pamiętaj, że niektóre dzieci mają inne właściwości psychofizyczne niż inne. Jedno dziecko jest wybuchowe, ale inne może być cichą szarą myszką. Oboje potrzebują tego, aby je odpowiednio stymulować oraz zachęcać do dawania z siebie jak najwięcej. Stale obserwuj jednak reakcje dziecka i nie dopuszczaj do sytuacji w której będzie oceniało siebie jako złe, głupie czy też niewiele warte. Zwykle dzieje się tak wtedy, gdy dziecko nie zna odpowiedzi na dane pytanie i myśli, że jest to równoznaczne z tym, że nie otrzyma od ciebie miłości i wsparcia, a przede wszystkim akceptacji) którego tak bardzo potrzebuje. Czasami konieczne będzie, abyś uświadamiał dziecku, że nieprawidłowa odpowiedź lub jej brak wcale nie oznacza, że jest ono nic niewarte. Zachęcaj dziecko do wysiłku, ale także przypominaj, że ma prawo do tego, aby czegoś nie wiedzieć czy też pomylić się. 1

2 Zarys planu szkoleniowego dla poziomu (od nowicjusza do IV kategorii) Załóżmy, że mamy poprowadzić zajęcia dla grupy, która już zna zasady gry i trochę pogrywa. Co robić? Oto wskazówki na co warto zwrócić uwagę: zarys planu pracy na 6-8 miesięcy szkolenia (zawodnicy poziomu ). W zależności od ilości osób oraz ich poziomu, należy odpowiednio dobrać uczestników i podzielić ich na grupy. Najczęściej dzieli się na grupę: początkującą, średniozaawansowaną oraz zaawansowaną. Grupa powinna składać się z około uczestników i 2-3 osób prowadzących (przy większej ilości uczniów efektywność nauczania może być niska). Ważne jest, aby nie było zbyt dużego rozrzutu względem poziomu gry, gdyż wtedy efektywność zajęć dość mocno spada. Tak czy inaczej: jeśli nie ma możliwości ścisłego podziału, wówczas warto dobierać silniejszego zawodnika do współpracy ze słabszym(i). Można dawać zadania i dzielić na grupy 3-4 osobowe. Dzięki temu uczymy także współpracy w grupie. W przypadku prowadzenia zajęć z młodzieżą, która zna już zasady gry i już coś grała można zrobić chociażby taki przykładowy plan: Wypisanie na tablicy najważniejszych pojęć oraz ujęcie w tabeli ważnych informacji. Przedstawienie ogólnych 3 faz gry szachowej: debiutu, gry środkowej oraz gry końcowej. Omówienie celu gry w poszczególnych fazach Ćwiczenia praktyczne i forma zadawania pytań jako sprawdzanie zrozumienia materiału oraz mobilizowanie dzieci i młodzieży do większej aktywności na zajęciach Poniżej prezentuję poszczególne fazy gry (debiut, gra środkowa i końcowa) wraz z zagadnieniami, które warto poruszyć. Są to tylko wskazówki, które mają pomóc osobie prowadzącej zajęcia, aby miała orientację co do zakresu podstawowego minimum nauczania. Bardziej szczegółowe opisy można znaleźć w dostępnej literaturze. Przykładem może być Program szkolenia szachistów. DEBIUT Kontrola centrum za pomocą figur lekkich oraz centralnych pionków (z linii d i e ) Wyprowadzenie lekkich figur z początkowych pozycji - najpierw skoczki i gońce Przygotowanie i jak najszybsze wykonanie roszady (najczęściej krótkiej) celem zabezpieczenia pozycji króla Wyprowadzenie pionków centralnych, aby kontrolowały centrum i dawały swobodę działania innych figurom (zwłaszcza gońcom; skoczki nie wymagają otwarcia drogi ) Zakończenie debiutu w momencie gdy wieże podają sobie ręce (brak innych figur na pierwszej linii; po wykonaniu roszady obie wieże są ze sobą połączone) 2

3 Podkreślenie celu debiutu: szybka mobilizacja sił, kontrola centrum, zabezpieczenie króla (zwykle przez wykonanie roszady oraz dodatkowo zapobieganie realizacji tych samych celów przez przeciwnika (profilaktyka i ograniczanie możliwości!) Dodatkowo należy omówić i wprowadzić podział na debiuty otwarte, półotwarte i zamknięte. Następnie wybrać kilka z nich i ogólnie je omówić: zwłaszcza pod kątem najważniejszych idei (planów gry). Przy okazji warto także w każdym z debiutów pokazać kilka pułapek oraz tego jak je należy wykorzystywać (w formie zadań-pytań). Następnie pokazać co należało zagrać, aby nie dopuścić do katastrofy. Stopniowo jeśli będzie taka potrzeba i zrozumienie podstaw będzie dobre, można także dodatkowo omawiać poszczególne debiuty (ew. warianty) nieco głębiej - z uwzględnieniem gry środkowej, a niekiedy i zarysu końcówek, które mogą z nich wynikać. Niemniej nie należy się spieszyć z podawaniem wariantów, lecz raczej zwracać uwagę na idee debiutowe i ich powiązanie strategiczne z taktyką GRA ŚRODKOWA Podział na taktykę i strategię: a) taktyka - jako zwykłe zbijanie bierek oraz jako kombinacja - (motyw ofiary i poświęcenia do tego, aby osiągnąć pozytywny cel - zysk materiału, lepszą pozycję, remis poprzez wiecznego szacha, itp.); rozróżnienie na kombinacje poprawne i niepoprawne oraz podkreślenie, że niepoprawne kombinacje nie powinny mieć miejsca (chyba, że stopień skomplikowania pozycji i trudność w obaleniu niepoprawnej kombinacji jest jedynym praktycznym sposobem, aby uratować partię). Ukazanie konieczności oczekiwania ze strony przeciwnika, iż będzie zagrywał za każdym razem najlepszy ruch w danej pozycji b) strategia - jako planowanie swoich działań oraz ocena pozycji; strategia jako łańcuch, natomiast taktyka jako poszczególne ogniwa w łańcuchu; strategia - CO chcę zrobić (plan), zaś taktyka - JAK mam to zrobić (wykonanie) Ukazanie związku między taktyką i strategią i podkreślenie, że bez taktyki nawet najlepsza strategia nie będzie nic w stanie zdziałać (taktyka obala strategię). Zaznaczenie, że strategia wymaga MYŚLENIA, natomiast taktyka (możliwość wygrania materiału w zwykły sposób lub poprzez kombinację) raczej OBSERWACJI i dobrego policzenia wariantów. Zaakcentowanie tego, że ocena pozycji oraz kolejno plan naszych działań muszą ze sobą razem dobrze współgrać. Z oceny pozycji wynika plan dalszych działań, a decyzja jaki ruch chcemy wybrać (zagrać) jest podejmowana na podstawie planu gry, wybraniu kilku ruchów kandydatów (RK), a następnie sprawdzenie ich siły poprzez łańcuszek wariantów (ŁW). Następnie ocena każdego RK w oparciu o końcową (hipotetyczną) pozycję w danym ŁW i wybranie tego, który ma najwyższą ocenę i najbardziej nam opowiada. Podkreślenie celu gry środkowej: wytworzenie słabości u przeciwnika, następnie jej zaatakowanie i w konsekwencji wygranie materiału. Zaznaczyć bardzo ważny element jakim jest współpraca figur oraz zajmowanie linii i kontrola ważnych strategicznie punktów (przede wszystkim centrum). Ponadto należy pamiętać o tym, aby za każdym razem zadawać sobie pytania: jaka jest groźba? Co przeciwnik mógłby zrobić, gdy miał jeszcze jeden ruch w tej pozycji? W jakiej części szachownicy chce mnie zaatakować i jak chce ustawić swoje figury, aby zajmowały najlepsze pozycje? 3

4 GRA KOŃCOWA Zaznaczenie ważności gry końcowej - jako realizacja osiągniętej przewagi (wygrana pozycja i zamienienie jej na ostatecznego mata lub poddanie się przeciwnika) lub też obrona (w trudniejszej pozycji) oraz zmierzanie w kierunku uratowania partii (remis), bądź też uzyskania lepszej (wygranej) pozycji, gdy przeciwnik popełni błąd. Podkreślenie i wyjaśnienie na przykładach tego, że jeśli: a) pozycja jest wygrana, to najlepszy ruch w pozycji nadal utrzymuje jej ocenę - czyli pozycja dalej będzie (jest) wygrana; b) pozycja jest remisowa, to najlepszy ruch w pozycji nadal utrzymuje jej ocenę - czyli pozycja dalej będzie (jest) remisowa; c) pozycja jest przegrana, to najlepszy ruch w pozycji nadal utrzymuje jej ocenę - czyli pozycja dalej będzie (jest) przegrana; Zaznaczenie celu gry końcowej - aktywność króla oraz wytworzenie wolniaka (wolnego piona), aby nastąpiła promocja, a w jej wyniku zaburzona została równowaga materialna. Niekiedy udaje się stworzyć siatkę matową także w tej fazie gry (zwykle przy nienajdokładniejszej grze przeciwnika). Uświadomienie, że w początkowym etapie nauczania należy zapoznać uczniów z tym, aby wiedzieli i potrafili praktycznie: a) zamatować przeciwnika, gdy ma samego króla b) rozpoznawali sytuację, gdy mat nie jest możliwy nawet jeśli przeciwnik będzie wykonywał słabe (najgorsze ruchy) - rymowanka NMDM* ( en-em-de-em ) c) rozpoznawali sytuację, gdy mat jest możliwy nawet jeśli przeciwnik gra mocne (najlepsze ruchy) rymowanka WMDM* ( wu-em-de-em ) NMDM = niewystarczający materiał do mata; WMDM = wystarczający materiał do mata; NMDM: K; K+S; K+G; K+2S (jeśli przeciwnik nie wejdzie sam na mata - nie da się wymusić mata); K+G na K+G (przy jednopolowych gońcach) WMDM: 2H; 2W; H+W; W; 2G Kolejno sprawdzenie (lub nauka w przypadku braku umiejętności) stopnia zrozumienia oraz wykonywania mata we wszystkich w/w przypadkach WMDM (matowanie G+S jest istotne dopiero od poziomu II kategorii) Na końcu następuje przedstawienie uczniom planu nauki końcówek na kolejny okres 6-8 miesięcy: Pionkówki: zaczynamy od K+p na K, a kończymy na K+3p na K+2p Wieżówki: zaczynamy od K+Wp na K, a kończymy na K+W+2p na K+W+p Gońcówki: zaczynamy od K+G+p na K, a kończymy na K+G+3p na K+G+2p Skoczkówki: zaczynamy od K+S+p na K, a kończymy na K+S+3p na K+S+2p Hetmanówki: zaczynamy i omawiamy tylko K+H+p na K Znakomitym opracowaniem planu pracy w początkowym okresie nauczania (klasy I-III) jest opracowany przez Andrzeja Modzelana i Waldemara Gałażewskiego program program nauki gry w szachy w nauczaniu początkowym oraz bardziej szczegółowy Drewniane wojsko: szachy w kształceniu zintegrowanym. Oba dostępne w książce Potęga możliwości szachów korzyści i wartości związane z królewską grą. Bardzo gorąco polecam oba z nich! 4

5 10 cech idealnego trenera (instruktora, nauczyciela) szachowego Zastanówmy się nad tym dlaczego trener czy też instruktor (ogólnie - nauczyciel szachowy bez względu na to jak będziemy go formalnie nazywać) pozwala na uzyskiwanie dużo bardziej efektywnych oraz trwałych rezultatów pracy szachowej. Moim zdaniem trenera powinny cechować przynajmniej takie właściwości (nie wszystkie muszą być na najwyższym poziomie, ale o wszystkie należy dbać oraz brać pod uwagę i rozwijać). To taka złota 10 dla każdego trenera lub instruktora, który chce być wzorem dla innych: 1. Trener wie jak należy efektywnie pracować 2. Trener potrafi dobrać odpowiedni materiał do nauki. 3. Trener nadzoruje i ukierunkowuje pracę ucznia. 4. Trener wspiera ucznia (także w zakresie emocjonalnym) oraz motywuje do dalszej pracy i nie zniechęcania się trudnościami czy porażkami. 5. Trener posiada (duże) doświadczenie praktyczne (w zależności od poziomu nauczanej grupy). 6. Trener potrafi właściwie przekazywać wiedzę oraz stworzyć dobrą relację (więź) z uczniem. 7. Trener cechuje się wysokim poziomem etycznym oraz szachowym. 8. Trener potrafi wskazywać prawidłową drogę rozwoju zawodnika. 9. Trener zna swoje ograniczenia oraz poznając ucznia stara się uwzględniać jego predyspozycje (silne i słabe strony w zakresie sfery intelektualnej, emocjonalnej oraz społecznej). 10. Trener jest (a przynajmniej powinien być) dla ucznia wzorem do naśladowania - kimś znaczącym oraz osobą, która potrafi wspierać i pomagać uczniowi bez względu na zakres i stopień trudności. Oczywiście pod warunkiem, że uczeń chce pracować nad sobą i rozwojem. Powyższa złota dziesiątka jest drogowskazem, który może pomóc instruktorowi szachowemu w tym, aby mógł starać się być coraz lepszym w tym czym się zajmuje. Nie ukrywam, że mi osobiście praca szkoleniowa sprawia ogromną przyjemność i w pełni daje mi okazję do wykazania się. Po to, aby obecnie mieć odpowiednie kwalifikacje i umiejętności do pracy szachowej z dziećmi i młodzieżą zrealizowałem następujące elementy: ukończenie studiów humanistycznych, szkolenie się w zakresie rozwijania umiejętności interpersonalnych, organizacyjnych, jak też związanych ze stroną czysto szachową (czytanie książek szachowych, artykułów, własne przemyślenia, pomaganie amatorom i pasjonatom poprzez udzielanie rad oraz wskazówek, uczestniczenie w turniejach, sędziowanie turniejów, osiągnięcie minimalnego poziomu szachowego pozwalającego na orientację w podstawach gry szachowej, kilkuletnia praca z dziećmi i młodzieżą). To wszystko sprawia, że mam możliwość wpływania na losy szachowych geniuszy (zwłaszcza tych w wieku od 6 do 16 lat) jak też staram się dzielić przede wszystkim moją pasją, zaangażowaniem, umiejętnościami, wiedzą oraz doświadczeniem. I co najważniejsze dla mnie, czerpię ogromną satysfakcję i radość z tego, że mogę pomagać i wspierać innych (chociażby w sztuce szachowej i rozwijaniu się dzięki niej). Oczywiście do tego pragnę podkreślić, że wiele osób pomagało (pomaga) mi w tym procesie rozwoju i kształcenia - nie tylko na drodze szachowej, lecz przede wszystkim - życiowej. W świecie szachowym za autorytet i wzór szachowego trenera uchodzi Marek Dworecki (obecnie obchodzący swoje 60 lecie: w tym jubileusz kilkudziesięcioletniej pracy trenerskiej). 5

6 Efektywne prowadzenie grupy szachowej Tym razem powiemy sobie o efektywnym prowadzeniu (szkoleniu) grupy szachowej. Jakie warunki należy spełnić, aby grupa szachistów mogła osiągać maksymalne korzyści? Poniżej lista moim zdaniem najważniejszych: Grupa powinna być jak najbardziej jednorodna pod względem poziomu gry czy też zrozumienia szachowego. Szkolenie osób, które mają siłę gry od 1000 do 1700 nie ma na dłuższą metę większego sensu, ponieważ nikt tak do końca z tego w pełni nie skorzysta. Z całą pewnością można powiedzieć, że im większe różnice pomiędzy uczestnikami, tym trudniej jest ich jednocześnie szkolić. Tak więc podział na jak najbardziej jednorodne grupy jest niezbędny. Grupa nie powinna być zbyt liczna. Jeśli dysponujemy jednym nauczycielem (instruktorem) szachowym, wówczas grupa 6-8 osób będzie maksymalną jaką może się zająć. Powinien on zwrócić uwagę, aby zajęcia były prowadzone ciekawie, tak aby każda z osób uczących się wykazywała jak największą chęć do nauki. Im ciekawszy i bardziej różnorodny sposób prowadzenia zajęć, tym większa radość i satysfakcja uczniów. Z doświadczenia dodam, że uczniowie, którzy lubią szachy oraz myślenie i rozwiązywanie zadań, uwielbiają także wszelkiego typu okazje w których mają okazję się sprawdzać. Jeśli do tego sprawimy, że współpraca będzie zadowalająca dla obu stron, wówczas możemy być pewni, iż nasz uczeń będzie chciał dawać z siebie coraz więcej. W grupie każda z osób powinna dawać z siebie wszystko. Jest to ważne przede wszystkim wtedy, gdy zakładamy, że osoby te mają robić postępy i rozwijać się dzięki szachom (a nie jedynie bawić). Instruktor szachowy powinien od każdego z uczestników wymagać, aby ten w jak największym stopniu angażował się w to co robi. Przed przystąpieniem do pracy warto ustalić zasady, wg których będzie przebiegała współpraca z grupą. Wówczas unikniemy problemów z tym, że na końcu współpracy obie strony będą rozczarowane i nie będą wiedziały po co robiły to, czego wcześniej nie ustaliły jasno i wyraźnie. Trener lub instruktor w oparciu o diagnozę potrzeb, powinien ustalić plan pracy z grupą i realizować jego poszczególne zagadnienia. Dlatego ważne jest, aby grupa była mała, spójna i maksymalnie zaangażowana. Jedynie wówczas mamy dużą szansę na to, aby każdy z jej członków dawał z siebie jak najwięcej ucząc się samemu jednocześnie pomagał innym osobom! Bez uwzględnienia wyżej wymienionych elementów nie będzie pełnej efektywności, współpracy i korzyści dla obu stron. W związku z tym warto zwrócić uwagę na powyższe zagadnienia, zwłaszcza jeśli lekcje idą pełną parą, a efekty są mizerne (mierne). Mam nadzieję, że powyższe wskazówki okażą się pomocne oraz pozwolą innym uniknąć błędów w początkowym okresie pracy szkoleniowej. Powodzenia! 6