SYSTEM WYCHOWANIA MARII MONTESSORI W PRZEDSZKOLU

Transkrypt

1 UNIWERSYTET W BIAŁYMSTOKU WYDZIAŁ PEDAGOGIKI I PSYCHOLOGII PODYPLOMOWE STUDIA EDUKACJI ELEMENTARNEJ Sylwia Mazur (nr. albumu 13195) SYSTEM WYCHOWANIA MARII MONTESSORI W PRZEDSZKOLU Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr Elżbieta Jaszczyszyn

2 ROZDZIAŁ III MATERIAŁ ROZWOJOWY (POMOCE DYDAKTYCZNE) Maria Montessori wierzyła w ogromne możliwości dziecka, jego wielką potrzebę odkrywania i poznawania świata. Podkreślała, że pierwsze 6 lat to najważniejszy okres w jego życiu, w którym potrzebuje praktycznego kontaktu z rzeczywistością by odkryć jej tajemnice. Aby umożliwić dzieciom prawidłowy rozwój konieczne było specjalne przygotowanie otoczenia, w którym miałyby swobodę wyboru materiałów, działań oraz odkryć. Z tej oto idei powstały przedszkola, wyposażone w specjalne materiały montessoriańskie, wzbudzające u dzieci ciekawość świata oraz chęć do działania. Aby materiały te przynosiły oczekiwane rezultaty muszą posiadać odpowiednie właściwości i być zaprezentowane w określony sposób. Wykorzystywany jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Jego cechy to: prostota, precyzja i estetyka wykonania, uwzględnienie zasady stopniowania trudności, dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka, logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych, konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów, ograniczenie - dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu. Materiał dydaktyczny zastosowany w pedagogice montessoriańskiej jest najbardziej rozbudowanym zestawem pomocy dydaktycznych, przypisanym do jakiejkolwiek metody nauczania początkowego i wczesnoszkolnego. Został zaprojektowany przez samą Marię Montessori i jej uczniów. Wykorzystane są także elementy systemu Freoble a i Sequine a. Pedagogika Montessori pozostawia miejsce dla projektów nauczycieli montessoriańskich, którzy mogą opracowywać nowe zestawy pomocy dydaktycznych. Podstawowy zestaw pomocy montessoriańskich wykonywany jest w zakładach, wyspecjalizowanych w produkcji tego typu środków dydaktycznych. Do cech charakterystycznych dla materiału montessoriańskiego można zaliczyć : Atrakcyjny wygląd i precyzję wykonania. Każdy element materiału montessoriańskiego wykonany jest w sposób dokładny i precyzyjny. Całość jest pomalowana. Kolory nie są przypadkowe konsekwentnie powtarzają się w całym materiale, np. oznaczenie rzędów w systemie dziesiętnym. Barwa i precyzja wykonania materiału zachęcają dzieci do zajmowania się nim. Ponadto materiały te są trwałe. Dzieci przestrzegają zasad właściwego obchodzenia się z materiałem, wzajemnie zwracając sobie uwagę przy próbach niewłaściwego zastosowania go np. do podpierania czerwoną belką zamykającego się

3 okna (jest to przykład podany przez samą Montessori). Logiczną spójność ogniw i ciągów tematycznych. Każdy zestaw jest ściśle powiązany z zestawem poprzednim i następnym. Układ ten jest niezmienny w całym komplecie pomocy dydaktycznych od przedszkola aż do gimnazjum. Umożliwia to uczniowi w każdej sytuacji powrót do etapu poprzedniego lub też pogłębianie wiedzy, za pomocą zestawu następnego w hierarchii. Konstrukcja umożliwiającą samodzielną kontrolę błędów. Jedną z podstawowych zasad metody Montessori jest wdrażanie dziecka do samodzielności. Proponowany materiał, daje mu możliwość samodzielnego sprawdzenia poprawność wykonanej czynności i zlokalizowania popełnionych błędów. Jeśli błąd zostanie popełniony, samo go usuwa i przywraca właściwy porządek. Dzięki temu dziecko ma możliwość czerpania radości z samodzielnie wykonanego zadania, nabiera zaufania we własne siły i pragnie podejmować nowe, trudniejsze zadania. W pedagogice montessori wyróżnia się kilka kategorii materiału dydaktycznego: MATERIAŁ DO ĆWICZEŃ Z ŻYCIA PRAKTYCZNEGO Związany z troską o środowisko, samoobsługą, dotyczący zwyczajów i form grzecznościowych, związany z pracami domowymi. Efektem pracy z tym materiałem jest wyrobienie u dzieci koordynacji ruchowej, aktywnego działania, wyuczenie się konkretnych umiejętności np. zawiązywania butów, ubierania się, składania serwet i innych czynności samoobsługowych oraz umiejętność współdziałania w grupie. 1. Znaczenie dla kontaktów społecznych pomoc w zrozumieniu i opanowaniu czynności aktywność dziecka - udział w świecie dorosłych wprowadzenie w określony krąg kulturowy 2. Znaczenie dla kształtowania osobowości rozwijanie samodzielności rozwijanie woli - do podjęcia działania, motywacji, wytrwałości umiejętność samokontroli - opanowania reakcji rozwijanie zaufania i wiary we własne siły rozwijanie poczucia bezpieczeństwa 3. Znaczenie dla rozwoju procesów psychicznych rozwój koncentracji, wytrwałości, uwagi rozwój myślenia - logiczny przebieg czynności poszerzanie zasobu słownictwa i rozwój mowy 4. znaczenie dla rozwoju ruchowego

4 rozwój dużej i małej motoryki rozwój koordynacji i kontroli ruchowej rozwój koordynacji wzrokowo ruchowej analiza ruchu Wszystkie ćwiczenia praktycznego życia są pośrednim przygotowaniem do następujących obszarów: Rozwój zmysłowy - w czasie ćwiczeń pobudzane są wszystkie zmysły Rozwój mowy - ćwiczenia wzbogacają słownictwo, pomagają opanować pojęcie uporządkować wyrazy. Dzieci poznają pojęcia nadrzędne i podrzędne poprawnie formułują wypowiedzi. Przebieg czynności jest uporządkowany co wiąże się z wewnętrznym porządkiem i uporządkowaniem" wypowiedzi. Porządek wyraża się poprzez czuwanie nad utrzymywaniem prawidłowego kierunku - od lewej do prawej, utrzymywaniem prawidłowej pozycji ciała, poprawnym trzymaniem ołówka, ćwiczenie chwytu pęsetkowego i ograniczenie miejsca powierzchni pracy. Kształtowania pojęć matematycznych- ćwiczenia praktycznego życia są przygotowaniem do nauki pojęć matematycznych. Dzieci uczą się rozpoznawania powierzchni, nabywają umiejętności dokonywania podziału, przeliczają, poznają pojęcia, np.: pełny, pusty. Wychowania kosmicznego - dzieci mają możliwość poznania właściwości różnorodnych materiałów tj. drewna, papieru, metalu. Poznają kulturę własnego i innych krajów. Uczą się od ogółu do szczegółu. Przykładowe materiały do pracy z zajęć z życia praktycznego: ramka do nauki zawiązywania zestaw pomocy do ćwiczeń związanych z troską o środowisko

5 ramki do nauki zapinania guzików akcesoria do samodzielnego utrzymania porządku KSZTAŁCENIE ZMYSŁÓW. Materiał ten wprowadza dziecko w świat pojęć, wymiarów, brył, powierzchni. Uczy rozróżniania barw, smaków zapachów, dźwięków, a więc kształci poszczególne zmysły. Technika pracy z materiałem zmysłowym ma duże znaczenie musi być pokazany dokładny przebieg pracy: sposób chwytania przedmiotów, ich układania, odkładania. Po tym jak dziecko pozna sposób pracy z materiałem może samo odkrywać inne sposoby pracy. Ćwiczenia praktycznego życia pomagają dziecku poznać elementy życia codziennego, opanować je i wykonywać zręcznie i z radością. Z materiałem zmysłowym są mocno związane względy estetyczne i moralne. Kształtuje się tu odczucia piękna, harmonii. Dziecko przygotowuje się do pracy z materiałem zmysłowym przez pracę z ćwiczeniami praktycznego życia. Poznaje wtedy możliwość dokonywania wyboru, kształtuje koordynację ruchów i kontrolę, poznaje poszczególne elementy ćwiczenia.

6 KOLOROWE WALCE Wiek: w którym wprowadzamy: 3,5 5 rok życia Opis: 4 drewniane pudełka z przykrywkami, w 4 kolorach. W każdym pudełku 10 drewnianych walców w kolorze pudełka. Pudełko czerwone: zmniejsza się średnica, wysokość ta sama Pudełko żółte: zmniejsza się średnica i wysokość Pudełko zielone: zmniejsza się średnica, wzrasta wysokość Pudełko niebieskie: średnica ta sama zmniejsza się wysokość Cele: Rozwijanie umiejętności rozróżniania i stopniowania wielkości w serii przy pomocy dotyku i wzroku. Nabywanie umiejętności oceny wielkości na oko. Rozwijanie pomysłowości i inwencji twórczej Ćwiczenie w dostrzeganiu piękna i harmonii kształtów oraz barw. Język nazw: gruby cienki (grubszy niż, cieńszy niż, najgrubszy, najcieńszy) duży mały (większy niż, mniejszy niż, największy, najmniejszy) wysoki niski (wyższy niż, niższy niż, najwyższy, najniższy) Sposób prezentacji: 1. Sposób przenoszenia pudełka 2. Sposób otwierania pudełka, wyjmowania walców, zamykania: Zdejmujemy pokrywkę, ustawiamy pudełko na pokrywce, wyjmujemy klocki, zamykamy pudełko, odnosimy pudełko. (Przy wkładaniu i zamykaniu dopiero po pokazaniu nauczycielowi, który sprawdza

7 kompletność zawartości, odnosimy pudełko) BLOKI CYLINDRYCZNE Wiek, w którym wprowadzamy: 2,5 4 rok życia Opis: 4 drewniane podstawki bloki, każda z nich zawiera 10 walców z uchwytami. Każdy z walców pasuje tylko do 1 otworu. Blok 1 zmniejsza się średnica wysokość ta sama Blok 2 zmniejsza się średnica i wysokość Blok 3 zmniejsza się średnica wzrasta wysokość Blok 4 średnica ta sama zmniejsza się wysokość Cele: Nabywanie umiejętności wzrokowego i dotykowego rozróżniania wielkości Rozwijanie koncentracji i niezależności Przygotowanie do pisania Język nazw: gruby cienki (grubszy niż, cieńszy niż, najgrubszy, najcieńszy) duży mały (większy niż, mniejszy niż, największy, najmniejszy) wysoki niski (wyższy niż, niższy niż, najwyższy, najniższy) szeroki wąski (szerszy niż, węższy niż, najszerszy, najwęższy) głęboki płytki (głębszy niż, płytszy niż, najgłębszy, najpłytszy)

8 Sposób prezentacji: 1. Sposób przenoszenia bloku z szafki na dywanik i z dywanika do szafki: 2. Sposób wyjmowania cylindra z bloku: za uchwyt; przenoszenie: za uchwyt i na dłoni (oburącz) Sposoby pracy z blokami: 1. pierwsze ćwiczenie cylindry ustawione przed blokiem kolejne ćwiczenia dookoła bloku 2. praca z dwoma blokami bloki złączone, cylindry w środku 3. praca z 3 blokami 4. praca z 4 blokami RÓŻOWA WIEŻA Wiek, w którym wprowadzamy: 2 4 rok życia Opis: 10 różowych sześcianów zróżnicowanych pod względem wielkości od 1 cm 3 do 1000 cm 3

9 Cele: Rozwijanie umiejętności dostrzegania różnic w wymiarach i różnicowanie wielkości za pomocą wzroku i dotyku. Rozwijanie koncentracji i niezależności, docenianie piękna wzoru. Przygotowanie do rozumienia geometrii 10 sześcianów jak i 10 cylindrów, jak również dziesięć walców to przygotowanie do rozumienia systemu dziesiątkowego. Język nazw: duży, mały, większy, mniejszy Sposób prezentacji: 1. Sposób trzymania sześcianów przy przenoszeniu 2. Sposób trzymania sześcianów przy pracy: Propozycje ćwiczeń: 1. Ustawianie wieży w pionie równanie do brzegu, ustawianie po przekątnej. 2. Ustawianie wieży w poziomie. 3. Ćwiczenia z klockami w poziomie, a następnie w pionie. 4. Lekcja nazw: duży mały. 5. Ćwiczenia rozwijające pojęcia: większy niż, mniejszy niż, największy, najmniejszy. 6. Ćwiczenia z szeregiem z otwartymi i zamkniętymi oczami. 7. Układanie różnych wież, różniących się kształtem i liczbą elementów. 8. Odrysowywanie klocków wieży, malowanie, wycinanie tworzenie własnego kompletu. 9. Kombinacja z innymi materiałami. BRĄZOWE SCHODKY

10 Wiek, w którym wprowadzamy: 2,5 4 rok życia Opis: 10 brązowych prostopadłościanów, z których najmniejszy ma wymiary 1x1x20. Każdy następny jest o 1 cm większy od poprzedniego na wysokość i szerokość. Największy ma 10x10x20. Cele: Rozwijanie umiejętności wzrokowego i dotykowego różnicowanie szerokości i grubości. Rozwijanie koncentracji i niezależności, docenianie piękna wzoru. Rozwijanie świadomości kształtu i objętości. Nabywanie umiejętności kontroli mięśniowej i koordynacji dobrych mięśni. Język nazw: gruby- cienki, grubszy niż, cieńszy niż, najgrubszy, najcieńszy szeroki wąski, szerszy niż, węższy niż, najszerszy, najwęższy Sposób prezentacji: 1. sposób przenoszenia: 2. Najmłodszym dzieciom przy wyjmowaniu, przenoszeniu schodków pomaga nauczyciel. Propozycje ćwiczeń: 1. Budowanie schodków w poziomie dotykanie, doświadczanie kształtów. 2. Budowanie w pionie. 3. Lekcja nazw: gruby, cienki. 4. Ustawianie schodków w kolejności od naj do naj. Dziecko po ustawieniu dotyka kolejno wszystkie schodki. 5. Nauczyciel ustawia pierwszy i ostatni schodek dziecko ustawia środkowe. 6. Nauczyciel ustawia tylko 1 dowolny schodek, pozostałe ustawia w szyku dziecko. 7. Nauczyciel wysuwa z szeregu 1 schodek, zadaniem dziecka jest znalezienie miejsca tego walca. 8. Nauczyciel prosi dziecko: czy możesz dać mi grubszy/cieńszy niż ten? (stawia dowolny schodek). Dziecko ustawia obok walce grubsze/cieńsze od wskazanego przez nauczyciela. 9. Odrysowywanie prostopadłościanów. 10. Lekcja nazw: szeroki, wąski. 11. Kombinacje z innymi materiałami (porównywanie brązowych schodków z różową wieżą). EDUKACJA JĘZYKOWA Maria Montessori dużo miejsca w swoich pracach poświęciła rozwojowi języka dziecka. Opracowała też wiele materiałów dydaktycznych oraz ćwiczeń służących jego kształceniu. Zwracała uwagę na ogromną rolę języka w ogólnym rozwoju dziecka, podkreślała, że istnieje ścisły związek między rozwojem mowy a rozwojem intelektu oraz osobowości. Zaburzenia i

11 zahamowania w rozwoju językowym mogą prowadzić do anomalii w reakcjach psychicznych oraz zaburzeń w zachowaniu. Dziecko, przyswajając język, kształtuje - zdaniem Montessori - całą swoją osobowość. Podstawową zasadą wychowania językowego w koncepcji Montessori jest rozwijanie mowy w powiązaniu z konkretnymi działaniami dziecka i dorosłych oraz uwzględnianie wymagań rozwojowych, a zwłaszcza stosowanie się do okresów szczególnej wrażliwości. Zwracała ona uwagę na olbrzymią rolę rodziców w opanowywaniu języka przez dziecko, zwłaszcza w pierwszym okresie życia. Wskazywała, jak bardzo ważne jest systematyczne nawiązywanie przez rodziców kontaktu słownego z dzieckiem oraz pozwolenie mu na uczestniczenie w swoim życiu, nieizolowanie go od tego wszystkiego, co robią na co dzień i czym się zajmują w gospodarstwie domowym. To umożliwia bowiem dziecku rozumienie współzależności między mówieniem i działaniem oraz przyswojenie zasobu słownikowego rodziców. Dzięki przysłuchiwaniu się dialogowi dorosłych dziecko zacznie również powoli rozumieć strukturę języka ojczystego. Montessori oczekuje od dorosłych cierpliwości i pedagogicznego zrozumienia oraz pomocy, zwłaszcza w okresie kiedy dziecko zaczyna wypowiadać pierwsze słowa i zdania, gdy narządy artykulacyjne nie mogą nadążyć za myślą oraz chęcią wyartykułowania swoich przeżyć oraz gdy brakuje mu odpowiednich słów. Podkreślała też ważność wyraźnego i gramatycznie poprawnego zwracania się do dziecka oraz udzielania pomocy przez właściwe interpretowanie nie zawsze prawidłowo wypowiadanych i trafnie dobranych słów dziecka. Edukacja językowa, to cały proces prowadzący do przyswojenia przez dziecko umiejętności wyrażania świata, za pomocą mowy pisanej, czytanej i mówionej. Blok edukacji językowej jak cała metoda, skonstruowana przy pomocy pewnych zasad, które dotyczą całej pedagogiki montessori. A więc zasada stopniowania trudności, dzięki której, dziecko od elementów najprostszych przechodzi do coraz bardziej skomplikowanych sekwencji działań, które prowadzą do czytania i pisania. Idąc dalej zasada od konkretu do abstrakcji pozwala pojmować rzeczy od najbliższych dziecku konkretów typu słowo mówione, jego znaczenie podparte obrazem i dźwiękiem, w końcu dochodząc do abstrakcji dziecko poznaje symbole i znaczenie liter, głosek, sylab i wyrazów. Edukacja językowa dzieli się na dwa bloki. Pierwszy przygotowujący dziecko do pisania, drugi związany z przygotowaniem do czytania. To całościowe spojrzenie na człowieka przekłada się także na jego proces uczenia się. Tutaj ćwiczenie pisania poprzedzone jest szerokim przygotowaniem za pomocą nabywania kolejnych umiejętności. Polisensoryczne dochodzenie do kolejnych, coraz trudniejszych i skomplikowanych sekwencji ruchów, które doprowadzą do umiejętności pisania.

12 METALOWE RAMKI Wiek, w którym wprowadzamy: od 3-go roku życia. Opis: Drewniana wisząca szafka z 4 półkami. Na górnej półce stoją pojemniki z kredkami w następujących kolorach: czerwony, niebieski, żółty, pomarańczowy, różowy, fioletowy, zielony, brązowy, szary, biały, czarny. Na 2 półce znajduje się podstawka służąca do prezentacji materiału z figurami geometrycznymi (niebieskie z uchwytami) i ich matrycami (różowe): koło, kwadrat, trójkąt, prostokąt i trapez. Na 3 półce następujące figury: prostokąt, elipsa, owal, kwiat, tarcza. Na 4 półce leżą drewniane podkładki do przenoszenia kredek, podkładki na kartki (z gumoleum) oraz drewniane pudełko z przyciętym papierem. (Papier i podkładki z gumoleum są wielkości metalowych matryc). Cele: Nabywanie kontroli mięśniowej palców nadgarstka i ręki. Ćwiczenia w przygotowaniu do nauki pisania (rysowanie od strony lewej do prawej i od góry do dołu).

13 Nabywanie umiejętności rozpoznania i nazywania kształtów figur geometrycznych. Rozwijanie zainteresowań geometrią. Język nazw: nazwy używanych figur. Sposób prezentacji: Nauczyciel przygotowuje wraz z dzieckiem warsztat pracy. Bierze gumową podkładkę, kładzie na nią papier i metalową matrycę w dowolnym kształcie (z pierwszej półki). Wszystko przenosi na stolik na podkładce. Pyta: którą chciałbyś z ciemnych kredek? Którą z jasnych? Dziecko wybrane przez siebie kredki przenosi na podkładce na stolik i kładzie po prawej stronie. SZORSTKI ALFABET Wiek, w którym wprowadzamy: od 3-go roku życia. Opis: Tabliczki drewniane z przyklejonymi literami z papieru ściernego. Cele: Doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Przygotowanie dziecka do pisania Najpierw wprowadzamy litery pisane. Maria Montessori zaobserwowała, że dziecko w swojej twórczości plastycznej używa linii miękkich oraz zaokrągleń. To jest przykład na to, że litery pisane są bardziej naturalne i zbliżone do techniki rysowania a potem pisania dla dziecka. A poza tym wprowadzamy dziecko w ciąg, którego kontynuację znajduje w szkole. Jest to pierwszy kontakt dziecka z literką. A więc można zacząć od jego własnego imienia. Poznaje pierwsza literkę swojego

14 imienia, buduje imię itp. (W montessoriańskim oryginalnym zestawie liter szorstkich samogłoski są zaznaczone na niebieskich deseczkach, a spółgłoski na czerwonych - u nas szkolny system edukacji językowej wprowadza odwrotne oznaczenia- spółgłoski są niebieskie, a samogłoski czerwone) EDUKACJA MATEMATYCZNA Dzieci w przedszkolu Montessori stykają się po raz pierwszy z matematyką w wieku 2,5 lat za sprawą materiałów sensorycznych (zmysłowych). Pierwszy materiał matematyczny jest kontynuacją materiałów sensorycznych, a jego celem jest odkrywanie przez dzieci matematycznych wzorów i praw, potrzebnych w myśleniu abstrakcyjnym. Ten sposób poznawania pojęć matematycznych, przez praktyczne ćwiczenia, pobudza ciekawość dziecka i chęć do dalszej nauki. Pozwala dziecku w sposób przystępny, na konkretach przejść przez skomplikowany świat liczb i działań matematycznych. Dział matematyka zawiera poddziały, które są uporządkowane według zasady stopniowania trudności. BELKI LICZBOWE Wiek, w którym wprowadzamy: 2,5 5 rok życia. Opis: Materiał składa się z dziesięciu czerwono-niebieskich, sześciennych belek, o bokach różnej długości od 10 cm do 1 m, podzielone na odcinki 10cm dwukolorowe na przemian czerwone i niebieskie Cele:

15 zapoznanie z pojęciem liczby w rozmaitych aspektach: aspekt mnogościowy związany z liczbą elementów, aspekt miarowy związany z liczbą dotyczącą długości, aspekt porządkowy związany z porządkowaniem kolejności pierwszy, drugi, trzeci.. aspekt symboliczny związany z pojęciami i połączeniem ze znakami graficznymi liczb przeliczanie w zakresie 1 10 doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej przyzwyczajanie do systematyczności, porządku, dokładności. pokazanie i przyzwyczajanie dziecka do tego, że wszystko w świecie jest uporządkowane, istnieje w harmonii, a pomoce tego uczą. WYCHOWANIE DLA WSZECHŚWIATA ( WYCHOWANIE KOSMICZNE). Obszar edukacji środowiskowej, zwany przez Marię Montessori edukacją kosmiczną lub wychowaniem dla wszechświata, wypełniony jest materiałami i zajęciami, dzięki którym dzieci mogą: rozwijać i poszerzać swoje zainteresowania otaczającym światem; wzbogacać wiedzę i pogłębiać rozumienie zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i życiu społecznym; zapoznać się z dokonaniami i osiągnięciami ludzkości w dziedzinie cywilizacji i kultury; poznawać wzajemne związki i zależności między różnymi elementami otoczenia; uczyć się oceniania i wartościowania własnych i cudzych działań oraz zjawisk zachodzących w przyrodzie i społeczeństwie; kształtować określone postawy wobec wszystkiego, co je otacza, o czym się dowiadują i z czym się spotykają; rozwijać poczucie odpowiedzialności za środowisko, w którym żyjemy, oraz gotowość i umiejętność włączania się w kształtowanie otaczającej rzeczywistości poprzez własne działanie. Materiały i program realizowany w ramach tego obszaru są tak przygotowane, że dzieci mogą poznawać zarówno to, co jest im bliskie, jak i to, co odległe w czasie i przestrzeni; to, co jest wspólne dla istot żywych oraz ludzi zamieszkujących różne terytoria, i to, czym różnią się oraz czym te odmienności są uwarunkowane. Świat i zmiany w nim zachodzące ukazywane są dzieciom jako złożony system posiadający określoną strukturę. Poszczególne elementy tego świata prezentowane są w połączeniu z innymi jego fragmentami. Pomoc dzieciom w zdobywaniu orientacji w środowisku to przede wszystkim wsparcie w poznawaniu współzależności, w odkrywaniu jak najszerszego kontekstu dla wszystkich elementów otoczenia. Dzięki temu nawet

16 drobne szczegóły mogą stać się dla dziecka interesujące, ponieważ pokazuje się je jako część większej całości. Wychodzi się przy tym z założenia, że dopiero ukazanie relacji między poszczególnymi rzeczami, zjawiskami i procesami umożliwia pełne i prawidłowe ich poznanie. Dziecko poznaje świat przyrody, zasady w nim rządzące, uczy się jak chronić środowisko, w którym żyje. Przykładowe materiały do pracy wychowania dla wszechświata: globus kultury rozróżnianie i nazywanie kontynentów globus natura nauka pojęć ląd - woda W przedszkolu montessoriańskim dziecko ma możliwość poruszania się po całym pomieszczeniu, zaś materiał rozwojowy jest tak umieszczony, aby każde dziecko miało swobodny dostęp do wybranego przedmiotu. Jednak znajduje się tylko po jednym egzemplarzu pomocy dydaktycznych z każdej grupy ćwiczeń. Ma to na celu uczenie dzieci rozwiązywania konfliktów pomiędzy rówieśnikami. Ważnym elementem w przedszkolu Montessori są grupy, w których skład wchodzą dzieci z trzech różnych roczników, a więc od 3 do 6 lat, w celu umożliwienia doświadczenia społecznego. W tych przedszkolach brak jest współzawodnictwa, oceniania osiągnięć, nagród i kar, ponieważ nie umożliwiają one prawidłowego rozwoju. Dzieci są również współorganizatorami i współgospodarzami przedszkola decydują o jego zagospodarowaniu.