Surowcowe nerwy kraju. ( Energia Gigawat nr 6/2014)

Transkrypt

1 Surowcowe nerwy kraju ( Energia Gigawat nr 6/2014) Polska gospodarka skonsumowała w 2012 roku 25,1 mln ton ropy naftowej, 16,3 mld m sześc. gazu ziemnego i 58,8 mln ton węgla przeliczonego na ekwiwalent ropy naftowej. W wymiarze fizycznym węgla było znacznie więcej, wszak tylko samego węgla kamiennego wydobyto w tym czasie 79,2 mln ton. O ile węgiel brunatny konsumowany jest w przeważającej większości na miejscu i przemieszczany jest transportem wewnętrznym, o tyle pozostałe surowce energetyczne stanowią istotną masę dla firm transportowych i przesyłowych. Tylko węgiel jest rodzimego pochodzenia. Praktycznie całą ilość przerabianej i konsumowanej ropy naftowej musimy sprowadzić z zagranicy, a także dwie trzecie konsumowanego gazu. Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych Przyjaźń powstało 65 lat temu w ślad za decyzją o budowie rurociągu Przyjaźń która zapadła 18 grudnia 1958 na 10. sesji Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w Pradze. Młodszym czytelnikom należy wyjaśnić, że RWPG była socjalistycznym odpowiednikiem kapitalistycznej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, zaś EWG stanowi fundament dzisiejszej Unii Europejskiej. O ile Unia Europejska dopiero teraz pod wpływem wypadków chwili zaczyna zastanawiać się nad formą wspólnych zakupów podstawowych surowców energetycznych, o tyle RWPG na zaraz na początku II połowy XX wieku wybudowała największy na świecie, działający do dzisiaj system naftociągów łączących złoża Syberii z europejskimi wtedy socjalistycznymi państwami Europy Środkowej. Rozpoczyna on swój bieg w Almietjewsku w Tatarstanie i biegnie poprzez Samarę i Briańsk do Mozyrza, gdzie rozdziela się na dwie nitki: północną, biegnącą przez Białoruś i Polskę do Płocka i dalej na zachód poprzez Schwedt nad Odrą, aż do Spergau koło Lipska oraz południową, biegnącą przez Ukrainę, Słowację dwoma odgałęzieniami do Czech i na Węgry. Obecna infrastruktura PERN Przyjaźń służąca do transportu ropy naftowej składa się z trzech zasadniczych odcinków. Odcinek Wschodni rurociągu Przyjaźń łączy Bazę Zbiornikową w Adamowie zlokalizowaną przy granicy z Białorusią z Bazą Surowcową w Płocku. Odcinek ten osiąga przepustowość 50 mln ton ropy naftowej rocznie. Odcinek Zachodni rurociągu Przyjaźń łączy Bazę Surowcową w Płocku z bazą ropy naftowej zlokalizowaną w Schwedt. Tą częścią magistrali płynie surowiec dla dwóch niemieckich rafinerii: PCK Raffinerie GmbH Schwedt oraz TOTAL Raffinerie Mitteldeutschland GmbH w Spergau. Odcinek zachodni rurociągu Przyjaźń osiąga wydajność 27 mln ton ropy naftowej rocznie. Rurociąg Pomorski łączy Bazę Surowcową w Płocku z Bazą Manipulacyjną w Gdańsku. Tędy płynie rosyjska ropa naftowa przeznaczona dla rafinerii w Gdańsku należącej do Grupy LOTOS S.A. oraz na eksport poprzez Naftoport. 1

2 Przyjaźń, która przetrwała transformację Rurociągiem Pomorskim można transportować surowiec w dwóch kierunkach. Na trasie Gdańsk-Płock jego przepustowość wynosi ok. 30 mln ton ropy naftowej rocznie, zaś w przeciwnym kierunku rurociąg osiąga wydajność ok. 27 mln ton na rok. Immanentną częścią systemu przesyłowego ropy naftowej są bazy surowcowe. Stabilizują one przepływ surowca oraz stanowią strategiczne pojemności magazynowe. W dyspozycji PERN są trzy bazy naftowe, w których w łącznie można pomieścić ponad 3 mln m sześc.. ropy naftowej. Największa z nich zlokalizowana jest pod Płockiem. Dwie pozostałe mieszczą się w Adamowie przy granicy z Białorusią oraz w Gdańsku, w pobliżu Naftoportu. PERN posiada także tzw. rurociągi produktowe, którymi transportuje paliwa płynne takie jak benzyny, olej napędowy oraz opałowy. Biegną one z Płocka przez Nową Wieś Wielką do Rejowiec w kierunku Bydgoszcz Poznań. Na trasie z Płocka do Nowej Wsi roczna przepustowość wynosi 2,1 mln ton paliw, zaś przedłużenia do Rejowca 1,4 mln ton rocznie. Drugi rurociąg produktowy znajduje się na trasie: Płock Mościska Emilianów w kierunku do Warszawy. Jego wydajność na całym odcinku wynosi 1 mln ton rocznie. Najbardziej wydajny jest rurociąg: Płock Koluszki Boronów w kierunku do Łódzi i Częstochowy. Na odcinku Płock Koluszki przepustowość sięga 3,8 mln ton paliwa rocznie, zaś na przedłużeniu z Koluszek do Boronowa 1 mln ton rocznie. Łączna długość wszystkich rurociągów produktowych wynosi 620 kilometrów. PERN administruje także rurociągami paliwowymi należącymi do PKN ORLEN SA. Najdłuższy z nich to odcinek z Płocka do baz koncernu w Ostrowie Wielkopolskim oraz we Wrocławiu. Infrastruktura przesyłowa połączona jest bezpośrednio z Naftoportem. Tą drogą krajowe rafinerie mają możliwość uzupełnienia surowca dostarczanego drogą morską w razie zakłóceń w dostawach ze wschodu. Możliwości przeładunkowe Naftoportu sięgają obecnie 34 mln ton ropy i produktów naftowych rocznie. Zaletą Naftoportu w porównaniu z innymi portami Bałtyku są relatywnie duże możliwości przeładunkowe oraz lokalizacja z bezpośrednim połączeniem rurociągowym. To powoduje, że polska infrastruktura naftowa wykorzystywana jest chętnie do eksportu rosyjskiej ropy na rynki państw trzecich. Czas na gaz Wprawdzie pierwszy gazociąg z Drohobycza do Mościc powstał jeszcze przed II wojną światową. Ale era gazu naturalnego nadeszła znacznie później. Początkowo gaz był ubocznym i kłopotliwym produktem eksploatacji ropy naftowej Najpierw odkryliśmy własne złoża w okolicach Lubaczowa i Przemyśla, a potem uczestniczyliśmy w budowie Gazociągu Orenburskiego. Budowano go w drugiej połowie lat siedemdziesiątych XX wieku. Była to największa wspólna inwestycja krajów RWPG, która za udział i partycypację w kosztach jego budowy zapewniała uczestnikom przedsięwzięcia gaz. Ma długość 4550 km i transportuje gazu ze złóż w rejonie Orenburga na Ukrainę, do Słowacji, Czech, Austrii i Niemiec z odgałęzieniem do Polski i pozostałych krajów Europy Wschodniej oraz do Włoch, Serbii i Czarnogóry. Dwadzieścia lat później pojawił się Gazociąg Jamalski prowadzący gaz z Półwyspu Jamalskiego poprzez Białoruś, Polskę do Niemiec. Operator Gazociągów 2

3 Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. powstał 16 kwietnia 2004 r., jako wydzielona z PGNiG spółka-córka PGNiG Przesył Sp. z o.o. Rok później PGNiG przekazał Skarbowi Państwa wszystkie udziały w GAZ-SYSTEMIE. GAZ-SYSTEM podobnie jak PERN pozostaną strategicznymi spółkami z wyłącznymi udziałami Skarbu Państwa. Wydzielenie działalności Przesyłowej wynikało z postanowień Dyrektywy Gazowej przyjętej w 2003 roku przez Radę i Parlament Europejski, która zobowiązywała przedsiębiorstwa gazownicze do rozdzielenia technicznego przesyłu gazu od obrotu i umożliwienia innym podmiotom korzystania z sieci przesyłowej na równych zasadach. W wyniku tego procesu GAZ-SYSTEM S.A, stał się jedną z pierwszych firm europejskich zapewniającą, zgodnie z europejskimi dyrektywami, rzeczywistą niezależność w obszarze przesyłu. Od grudnia 2008 r. GAZ-SYSTEM S.A. jest właścicielem spółki Polskie LNG S.A. która została powołana do budowy i eksploatacji terminalu skroplonego gazu ziemnego (LNG) w Świnoujściu. Terminal pozwoli na sprowadzanie i kupowanie gazu w formie skroplonej z innych niż dotychczasowe kierunków i od innych dostawców, co powinno podnieść bezpieczeństwo i gwarancję dostaw, a także znieść monopolistyczna pozycję dotychczasowych dostawców. W pierwszym etapie eksploatacji terminal LNG pozwoli na odbiór i regazyfikację 5 mld m sześc.. gazu ziemnego rocznie. W kolejnym etapie, w zależności od wzrostu zapotrzebowania na gaz, możliwe będzie zwiększenie zdolności wysyłkowej do 7,5 mld m sześc.., bez konieczności powiększania terenu, na którym powstanie terminal. W terminalu LNG w Świnoujściu planowana jest budowa dwóch o standardowych zbiorników o pojemności 160 tys. metrów sześciennych każdy. Obecnie GAZ-SYSTEM dysponuje siecią przesyłową o łącznej długości km, którą w minionym roku przetłoczono 16,3 mld m sześc.. gazu. Na rzecz sieci przesyłowej działa 887 stacji gazowych, 14 tłoczni i 58 węzłów. GAZ-SYSTEM na mocy decyzji prezesa URE pełni funkcję niezależnego operatora polskiego odcinka Gazociągu Jamalskiego, a także zarządza połączeniami międzysystemowymi w Lasowie na granicy polsko-niemieckiej i Cieszynie na granicy polsko-czeskiej. Trwają prace studyjne nad połączeniami transgranicznymi Polska-Słowacja i Polska-Litwa. Kolej na kolej O ile wedle polskiej doktryny ostrożnościowej transport gazu, ropy naftowej oraz przesył energii elektrycznej pozostanie domeną firm będących domeną Skarbu Państwa, o tyle na żelaznych szlakach mamy pełną deregulację. Tory i cała towarzysząca im infrastruktura tzn km torów, przejazdów, rozjazdów należy do Polskich Linii Kolejowych. W 2012 roku na polskich torach swoje trasy przebyło po nich aż pociągów pasażerskich i pociągów towarowych. Natomiast w bazie Urzędu Transportu Kolejowego znajduje się 57 firm posiadających koncesje na realizację transportu kolejowego, ale na rynku liczy się realnie tylko 10 firm. Według raportu UTK przewozy towarowe odnotowały w 2013 r., w przeciwieństwie do pasażerskich, polepszony w stosunku do poprzedniego roku wynik. Przetransportowano 233 mln ton ładunków, co stanowiło wzrost o 0,83 proc. w stosunku do 2012 r. i zrealizowano pracę przewozową wynoszącą ponad 50 mld tonokilometrów, co stanowiło wzrost o 3,68 proc.. Mniej więcej w połowie roku został zahamowany trend spadkowy obserwowany od 3

4 początku 2012 roku. Największy udział, pod względem przewiezionej masy w 2013 r. osiągnęła spółka PKP Cargo, która przewiozła 48,6 proc. towarów. Jej udział, w stosunku do lat poprzednich systematycznie jednak maleje, co jest konsekwencją coraz większej konkurencji na rynku. Kolejne miejsca pod względem udziałów w przewiezionej masie zajmują: Grupa DB Schenker 19,2 proc., Grupa CTL 6,77 proc., PKP LHS 4,32 proc. i Lotos Kolej 4,04 proc.. Poza Grupą CTL, udział przewoźników z pierwszej piątki zmalał na rzecz mniejszych przedsiębiorstw kolejowych. Najmniejsza praca przewozowa w 2013 r. została zrealizowana w miesiącach zimowych: styczniu i lutym, natomiast największa w październiku. Różnica pomiędzy skrajnymi wartościami wyniosła 1 mld 613 mln tonokilometrów. Największy spadek pracy przewozowej o 8,87 proc. w stosunku do 2012 r. nastąpił w styczniu, a największy wzrost odnotowano w lipcu i grudniu, odpowiednio 14,82 proc. i 12,03 proc.. Ogólny wzrost pracy przewozowej na poziomie 3,68 proc. oznacza wzrost długości uruchamianych przez przewoźników tras. Największy udział w pracy przewozowej w 2013 r. posiadała spółka PKP Cargo - 58,85 proc.. Kolejne miejsca zajęły: Lotos Kolej, Grupa CTL i PKP LHS. Wysoka pozycja spółek Lotos Kolej oraz PKP LHS wynika z transportu towarów na duże odległości. Największa praca eksploatacyjna w 2013 r. została wykonana w październiku, a najmniejsza w lutym. Dominowały przewozy węgla, realizowane na duże odległości, ze Śląska i Zagłębia Lubelskiego do najważniejszych aglomeracji miejskich. Znaczącą rolę odgrywały także przewozy w komunikacji międzynarodowej do państw sąsiadujących, w tym także na Daleki Wschód. Podział rynku według pracy przewozowej Firma udział (%) PKP Cargo 58,85 LOTOS Kolej 7,76 Grupa CTL 6,82 PKP LHS 6,62 Grupa DB Schenker 5,59 Freightliner PL 2,19 Orlen Kol-Trans 2,08 Pol-Miedź Trans 2,08 STK 1,83 PUK Kolprem 0,88 PKP Cargo Service 0,38 Pozostali 2,91 4

5 Podział rynku według pracy przewozowej (JB) 5