otolaryngologia polska 68 (2014) ScienceDirect journal homepage:

Transkrypt

1 Dostępne online ScienceDirect journal homepage: Praca poglądowa/review Analiza 191 pacjentów z rakiem krtani w oparciu o nową klasyfikację otwartych poziomych laryngektomii częściowych według Europejskiego Towarzystwa Laryngologicznego z 2014 roku Re-evaluation of 191 larynx cancer surgeries according to the Open Partial Horizontal Laryngectomies classification proposed by European Laryngological Society working committee in 2014 Małgorzata Wierzbicka *, Małgorzata Leszczyńska, Witold Szyfter Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Kierownik: prof. dr hab. med. Witold Szyfter, Poznań, Polska informacje o artykule Historia artykułu: Otrzymano: Zaakceptowano: Dostępne online: Słowa kluczowe: rak krtani laryngektomia otwarta częściowo laryngektomia nadgłośni pozioma laryngektomia nadpierścienna laryngektomia nadtchawicza Keywords: Laryngeal cancer Open partial laryngectomy Horizontal supraglottic laryngectomy Supracricoid laryngectomy Supratracheal laryngectomy abstract Aim: of study was to present material of open partial horizontal laryngectomies (OPHL) in T1b, T2 and T3 larynx cancer treatment in single tertiary referral institution. Material and Methods: Retrospective analysis of operating protocols in patients treated in Poznań ENT University Department between with glottis (T1b 185, T2 185, T3 231) and supraglottis tumors (T1 80, T2 104, T3 206), potentially available for organ preservation treatment. Transoral laser microsurgery, OPHL, radiotherapy and total laryngectomy were treatment options in 210, 191, 271 and 326 patients respectively. OPHL was applied in glottic tumors: 21 T1b, 103 T2, 27 T3 and in supraglottic tumors: 4 T1, 29 T2. All procedures were re-evaluated acc. to European Laryngogical Society working committee on nomenclature new classification presented in Results: There was no discrepancies in supraglottic laryngectomies (4 cases), classified as OPHL Typ I. All the rest: 84 transglottic, 96 supracricoid with CHEP and 7 supracricoid with CHP laryngectomies were re-classified into Typ II (172) and Type III (15) OPHL. Thus, revision of inferior incision changed classification of procedure into supratracheal laryngectomy in 15 cases. Transglottic laryngectomies, in which upper part of thyroid cartilage was preserved and crito-thyreo-pexy was performed (84 pts), have not been distinguished any more. In 7 cases superior incision included epiglottis; thus 165 patients were distinguished as Typ II a and 7 patients as Typ IIb OPHL. The most pronounced difference was stated in description of structures additionally included into surgical specimen: arytenoid (+ARY) in 24, crico-arytenoid-unit (+CAU) in 5 and piriform sinus (+PIR) in 17 cases; none had the base of tongue (+BOT) resected. Conclusions: In 36/191 additional * Adres do korespondencji: Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego, ul. Przybyszewskiego 49, Poznań, Polska. Tel.: Adres gowierzb@yahoo.co.uk (M. Wierzbicka) / 2014 Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved.

2 282 structures and in 15/191 the cricoid ring resection was re-evaluated and pointed out. All these data were available retrospectively in the operating protocols but not pronounced in surgery headlines. Thanks to the univocal, simple new classification all operation details can be included into operation title Polish Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Society. Published by Elsevier Urban & Partner Sp. z o.o. All rights reserved. Wstęp Laryngektomie częściowe są od wielu dekad przedmiotem zainteresowania chirurgów głowy i szyi. Stanowią cenną opcję zachowania narządu w przypadkach raków krtani niewymagających laryngektomii całkowitej, a zbyt zaawansowanych dla leczenia endoskopowego. Stanowią też alternatywę dla radioterapii (RT) lub radiochemioterapii (CRT). Laryngektomie częściowe z dostępu zewnętrznego są dzielone ze względu na strzałkową lub poziomą oś resekcji na pionowe lub poziome. Trzecią kategorię stanowią procedury łączące resekcje w różnych płaszczyznach, obejmujące wiele okolic anatomicznych i nazywane,,subtotalnymi [1 4] oraz zabiegi, w których do rekonstrukcji stosowane są wolne płaty z mikrozespoleniem naczyniowym [5]. Laryngektomie pionowe, ze względu na szerokie stosowanie technik laserowych i gorsze wyniki funkcjonalne,są obecnie stosowane rzadziej [6, 7]. Natomiast wiele technik resekcji poziomych, o różnym zakresie i miejscach zespolenia zyskało znaczenie zarówno jako leczenie pierwotne, jak i postępowanie ratujące [8 14]. Dotychczasowy podział otwartych poziomych częściowych laryngektomii był kompilacją rozległości resekcji, rodzaju rekonstrukcji i lokalizacji zespolenia. Komitet roboczy do spraw nomenklatury Europejskiego Towarzystwa Laryngologów (European Laryngeal Society) w 2014 roku przedstawił nową klasyfikację Otwartych Poziomych Laryngektomii Częściowych (Open Partial Horizontal Laryngectomies, OPHL) [14]. Ponieważ klasyfikacja ma służyć nie tylko do nauki i porządkowania wiedzy osób szkolących się, ale także do porównania wyników leczenia pomiędzy ośrodkami polskimi i zagranicznymi, została przedstawiona również w języku angielskim. Podstawowe kryterium nowej klasyfikacji OPHL przedstawionej przez European Laryngogical Society stanowi jej rozległość w wymiarze czołowym, z dokładnym podaniem górnej i dolnej granicy resekcji. Typ I laryngektomie nadgłośniowe (Supraglottic laryngectomies) Typ II laryngektomie nadpierścienne (Supracricoid laryngectomies) Typ III laryngektomie nadtchawicze (Supratracheal laryngectomies) Każdy z trzech podstawowych typów laryngektomii może zostać poszerzony o sąsiednie tkanki: struktury anatomiczne usuwane dodatkowo należy zaznaczyć w nagłówku zabiegu, opisując odpowiednim skrótem: +ARY usunięcie jednej nalewki z opisem, po której stronie +BOT usuniecie fragmentu nasady języka (Base Of Tongue) +PIR usunięcie jednego zachyłka gruszkowatego z opisem, po której stronie +CAU usunięcie stawu pierścienno-nalewkowego wraz z kompleksem przylegających tkanek i fragmentem płytki chrząstki pierścieniowatej (Crico-Arytenoid-Unit) Dla II i III typu OPHL należy uwzględnić potencjalną resekcję nadgnykowej części nagłośni: II lub III a pozostawiono nagłośnię II lub III b resekowano nagłośnię Opis techniki operacyjnej każdego z typów laryngektomii wg European Laryngogical Society pozwoli na jej dokładne przedstawienie i jednocześnie skonfrontowanie z zakresem resekcji oraz nazewnictwem dotychczas stosowanym w literaturze. OPHL typ I laryngektomia nadgłośniowa (Supraglottic laryngectomy) obejmuje resekcję całej nadgłośnii, wraz z przestrzenią przednagłośniową i górną ½ płytek chrząstki tarczowatej. Dolną granicę stanowi szypuła nagłośni aż do spoidła przedniego krtani i fałdy przedsionkowe. Tylna granica przechodzi nieco ku przodowi od nalewek i przecina fałdy nalewkowo-nagłośniowe. Górna granica przecina dołki językowo-nagłośniowe i prowadzona jest wzdłuż tylnej powierzchni kości gnykowej. Rekonstrukcja jest wykonywana poprzez zespolenie chrząstki tarczowatej i kości gnykowej (thyro-hyoidopexy). W jednostkowych przypadkach, w bardziej rozległych guzach, można rozważyć częściową resekcję kości gnykowej; zbliżona wówczas zostaje dolna część chrząstki tarczowatej do nasady języka. Jest to obarczone wyższym odsetkiem przetok. Typ I +ARY to zabieg opisany powyżej, poszerzony o usunięcie jednej nalewki, typ II +BOT obejmuje dodatkowo usunięcie fragmentu nasady języka, typ I +PIR obejmuje dodatkowo resekcję przyśrodkowej i/lub bocznej powierzchni zachyłka gruszkowatego. OPHL typ II laryngektomie nadpierścienne (Supracricoid laryngectomies) obejmują resekcję całej chrząstki tarczowatej. Granicę dolną stanowi górny brzeg pierścienia chrząstki pierścieniowatej. Typ II różni się rozległością górnej granicy resekcji, co precyzyjnie odzwierciedla klasyfikacja. Typ II a (Supracricoid laryngectomy + crico-hyoido-epiglottopexiy) poziome cięcie górne przebiega przez błonę tarczowo-gnykową, odcinana jest przestrzeń przednagłośniowa i zachowana jest nadgnykowa część nagłośni. Bocznie obustronnie rozcinane są zwieracze dolne, zachyłki gruszkowate i odcinane dolne rożki chrząstek tarczowatych, dzięki czemu zostają oddzielone przedsionki i fałdy głosowe wchodzące w skład preparatu operacyjnego. Rekonstrukcja jest wykonywana poprzez zespolenie chrząstki pierścieniowatej, kości

3 283 gnykowej i nagłośni. Według dotychczasowej nomenklatury, zabieg popularnie nazywany był,,chep. Typ II b (Supracricoid laryngectomy + crico-hyoido-pexiy) ciecie górne prowadzone jest przez błonę tarczowo-gnykową, równolegle do dolnego brzegu kości gnykowej. Preparat operacyjny obejmuje całą nadgłośnię wraz z nagłośnią, przestrzeń przednagłośniową i oba dołki językowo-nagłośniowe. Rekonstrukcja jest wykonywana poprzez zespolenie chrząstki pierścieniowatej i kości gnykowej. Według dotychczasowej nomenklatury zabieg popularnie nazywany był,,chp. Typ II +ARY to zabieg opisany powyżej, poszerzony o usunięcie jednej nalewki, typ II +BOT obejmuje dodatkowo usunięcie fragmentu nasady języka, typ II +PIR obejmuje dodatkowo resekcję przyśrodkowej i/lub bocznej powierzchni zachyłka gruszkowatego. OPHL typ III laryngektomie nadtchawicze (Supratracheal laryngectomies) to resekcje obejmujące trzy pietra krtani: nadgłośnię, głośnię i okolicę podgłośniową, zawsze z zachowaniem przynajmniej jednego stawu pierścienno- -nalewkowego. Dolną granicę stanowi dolny brzeg pierścienia chrząstki tarczowatej lub pierwszy/drugi pierścień tchawicy. Górna granica jest zróżnicowana, w zależności od zakresu tkanek usuwanych w okolicy nadgłośniowej. Rekonstrukcja jest wykonywana poprzez zespolenie chrząstki tchawicy z kością gnykową i nagłośnią (OPHL Typ III a, tracheo-hyoido-epiglotto-pexy) lub przy resekcji nagłośni pomiędzy tchawicą a kością gnykową (Typ III b, tracheohyoidopexy). Typ III +ARY to zabieg opisany powyżej, poszerzony o usunięcie jednej nalewki, typ II +BOT obejmuje dodatkowo usunięcie fragmentu nasady języka, typ I +PIR obejmuje dodatkowo resekcję przyśrodkowej i/lub bocznej powierzchni zachyłka gruszkowatego. Celem pracy było przedstawienie nowej klasyfikacji otwartych poziomych częściowych laryngektomii (OPHL) opracowanej w 2014 przez Europejskie Towarzystwo Laryngologiczne i retrospektywna ocena chirurgicznej techniki leczenia raków krtani metodą laryngektomii częściowych w oparciu o nową klasyfikację zabiegów. Materiał W Klinice Otolaryngologii UM w Poznaniu w latach z powodu raka krtani w stopniu zaawansowania T1 T3 wykonano łącznie 326 laryngektomii całkowitych (LT), 210 endoskopowych mikrochirurgii laserowych (TLM) i 184 OPHL. Radioterapię (RT) lub chemoradioterapię (CRT) jako metodę pierwotnego leczenia raka krtani wprowadzono w 2005 roku i do roku 2012 zastosowano u 271 pacjentów. W analizowanym materiale uwzględniono wyłącznie raki krtani w stopniu zaawansowania miejscowego T1 3, ponieważ wyłącznie przy tej rozległości guzów wykonywano otwarte poziome laryngektomie częściowe (Open Partial Horizontal Laryngectomies; OPHL) będące przedmiotem tej pracy. Łącznie leczono 185 raków głośni w stopniu T1b, 185 T2 i 231 T3 oraz 80 raków nadgłośni w stopniu zaawansowania T1, 104 T2 i 206 T3. Dane dotyczące wieku, płci, częstości występowania guzów w poszczególnych lokalizacjach (głośnia/nagłośnia) i w stopniach zaawansowania T1 3 przedstawiono w tabeli I. Wyniki W rakach głośni laryngektomie częściowe nadgłośniowe i nadpierścienne z rekonstrukcją metodą crico-hyoido-epiglottopexy (CHEP) i crico-hyoido-pexy (CHP), według nowej nomenklatury OPHL, wykonywano głównie w stopniu zaawansowania T2 (103 pacjentów). W stopniu zaawansowania T1b dominowało leczenie endoskopowe (122 pacjentów), a OPHL zastosowano u 21 chorych. W stopniu zaawansowania T3 dominowała laryngektomia całkowita (169 pacjentów), OPHL wykonano u 27 pacjentów, a 35 skierowano do leczenia onkologicznego. W rakach nadgłośni wykonano 33 OPHL, w stopniu zaawansowania T1 4iwT2 29. Żaden z chorych w stopniu zaawansowania T3 nie był leczony metodą OPHL; 157 pacjentów zostało poddanych laryngektomii całkowitej, a 49 skierowano do chemoradioterapii. Analiza metod leczenia, w tym otwartych poziomych laryngektomii częściowych, w aspekcie przyporządkowania do poszczególnych stopni zaawansowania raków głośni i nadgłośni została przedstawiona w tabeli II. Podział zabiegów OPHL według nowej nomenklatury przedstawiono w tabeli III. Według poprzedniej nomenklatury, w analizowanym okresie wykonano 84 laryngektomii przezgłośniowych i 96 laryngektomii nadpierściennych z CHEP oraz 7 z CHP. Po ponownym przeanalizowaniu opisów protokołów Tabela I Pacjenci leczeni z powodu raka krtani w latach Table I Patients treated for cancer of the larynx in the Tabela Głośnia Nadgłośnia Razem T1b T2 T3 T1 T2 T3 Wiek (średnia) 52,5 55,2 61,2 50,5 55,2 60,2 Płeć (M,K) 133/20 116/21 160/39 28/4 52/3 146/11 TLM OPHL LT RT lub CRT Razem LT laryngektomia całkowita, TLM endoskopowa mikrochirurgia laserowa, OPHL otwarta pozioma laryngektomia częściowa, RT radioterapia, CRT chemoradioterapia

4 284 Tabela II Analiza otwartych poziomych laryngektomii częściowych i ich zastosowanie w poszczególnych stopniach zaawansowania raków głośni i nadgłośni Table II Analysis of open horizontal partial laryngectomy and their application in different stages of the disease and cancers of the glottis and subglottis Typ zabiegu Głośnia Nadgłośnia Razem T1b T2 T3 T1 T2 T3 nagłośniowa 4 4 przezgłośniowa nadpierścienna CHEP nadpierścienna CHP 7 7 Razem CHEP crico-hyoido-epiglottopexiy, CHP crico-hyoido-pexiy operacyjnych stwierdzono, że dolna granica resekcji w 15 przypadkach dotyczyła częściowego usunięcia przedniego fragmentu pierścienia chrząstki pierścieniowatej. Po uwzględnieniu dokładnego zakresu marginesu dolnego resekcji 172 zabiegi oceniono jako OPHL typ II, a 15 jako OPHL typ III. Podobnie przeanalizowano protokoły operacyjne pod kątem górnej linii cięcia. Wykonano 7 laryngektomii z usunięciem nagłośni i rekonstrukcją CHP, czyli według nowej nomenklatury podtyp,,b. Wszystkie zabiegi mieściły się w kategorii typ II, czyli były wykonane z zachowaniem chrząstki pierścieniowatej. Największą różnicę jakościową nowa nomenklatura wprowadziła w zakresie opisu dodatkowo resekowanych struktur. Na podstawie protokołów operacyjnych stwierdzono poszerzenie zabiegów o usunięcie jednej nalewki (+ARY) w 24 przypadkach, usunięcie jednego zachyłka gruszkowatego (+PIR) w 17 przypadkach, nie stwierdzono żadnego przypadku usunięcia fragmentu nasady języka (+BOT), usunięcie stawu pierścienno-nalewkowego wraz z kompleksem przylegających tkanek i fragmentem płytki chrząstki pierścieniowatej (+CAU) w 5 przypadkach. Łącznie u 36/191 pacjentów uściślono w typie zabiegu zakres resekcji. Według poprzednio stosowanej nomenklatury w stopniu zaawansowania T1b i T2 głośni wykonano odpowiednio 21 i 63 laryngektomie przezgłośniowe. Zabiegi te charakteryzuje mniejsza rozległość w porównaniu z laryngektomiami nadpierściennymi, ponieważ pozostawiana jest górna 1 /3 płytek chrząstki tarczowatej, a zespolenie wykonywane jest pomiędzy chrząstką pierścieniowatą i zachowanym fragmentem płytek chrząstki tarczowatej. Obecnie zabiegi te zostały włączone do OPHL Typ IIa. Omówienie Rośnie znaczenie opcji terapeutycznych mających na celu zachowanie narządu i jego dotychczasowych funkcji. W ostatnich latach nastąpiła weryfikacja wartości leczenia raka krtani metodami niechirurgicznymi. Po podsumowaniu czterech dekad RT i CRT wskazano na poważne odległe powikłania leczenia onkologicznego, wysoki koszt, rozbieżne oceny w zakresie wyników funkcjonalnych [15 17]. Stąd rosnące zainteresowanie i wręcz renesans chirurgii częściowej krtani [3, 12, 13, 15, 18, 19], która dotychczas stanowiła przedmiot zainteresowania ograniczonej liczby ośrodków europejskich. Laryngektomie częściowe mają ugruntowaną pozycję w leczeniu raka krtani, a ich rozwój liczy już ponad pięć dekad [18, 20 22]. Liczne ośrodki publikujące wyniki leczenia w opisie procedury podawały miejsce zespolenia (cricohyoidoepiglotto-pexy; CHEP lub crico-hyoidopexy; CHP) bez precyzyjnego opisu granic, zwłaszcza górnych marginesów resekcji. Rodziło to niejasności co do rozległości zabiegu, a porównanie wyników leczenia pomiędzy ośrodkami nie było jednoznaczne. Tabela III Zastosowanie nowej nomenklatury otwartych poziomych laryngektomii częściowych w poszczególnych stopniach zaawansowania raków głośni i nadgłośni Table III Application of the new classification of open partial laryngectomy horizontal degrees of severity in different cancers of glottis and subglottis Typ zabiegu Głośnia Nadgłośnia Razem T1b T2 T3 T1 T2 T3 OPHL Typ I 4 4 OPHL Typ II a b 7 7 OPHL Typ III a b Razem OPHL otwarta pozioma laryngektomia częściowa

5 285 Retrospektywny przegląd materiału Kliniki Otolaryngologii wskazał na cały szereg rozbieżności pomiędzy dotychczasowym nazewnictwem i nową nomenklaturą. W analizowanym okresie wykonano 96 laryngektomii nadpierściennych z CHEP oraz 7 z CHP. Wszystkie powyższe operacje w nowym podziale powinny być ujęte jako OPHL Typ II. Po ponownym przeanalizowaniu opisów protokołów operacyjnych stwierdzono, że dolna granica resekcji nie była precyzyjnie przypisana do odpowiedniego typu operacji. W starym nazewnictwie tytuł,,laryngektomia nadpierścienna nie obejmował faktu częściowego usunięcia przedniego fragmentu pierścienia chrząstki pierścieniowatej. Nie wyróżniano więc jako osobnej grupy zabiegów polegających na zespoleniu resztki chrząstki pierścieniowatej i pierwszego pierścienia tchawicy z nagłośnią i kością gnykową, obecnie nazywanych nadtchawiczymi. Dlatego też według nowej nomenklatury 15 zabiegów, w których zaistniała konieczność resekcji chrząstki pierścieniowatej, zaklasyfikowano jako OPHL typ III. Ma to w praktyce duże znaczenie z punktu widzenia onkologicznego, bowiem wówczas margines resekcji obejmuje błonę śluzową okolicy podgłośniowej. Jest ważne także dla oceny pasażu powietrza w rekonstruowanej neogłośni i dla rehabilitacji głosu. Podobnie przeszacowano marginesy górne resekcji. Dotychczas jedynie opis zabiegu i sposób rekonstrukcji: CHEP versus CHP, wskazywały, czy laryngektomia nadpierścienna była połączona z resekcją nagłośni. Obecnie podtyp a lub b w typie II i III OPHL jednoznacznie określa włączenie nagłośni do preparatu operacyjnego. W tych przypadkach nie było rozbieżności. Niezwykle cenne jest wyszczególnienie w omawianej klasyfikacji dodatkowo usuwanych okolic anatomicznych: nalewki (+ARY), kompleksu pierścienno-nalewkowego (+CAU), nasady języka (+BOT), i zachyłka gruszkowatego (+PIR). Na podstawie doświadczeń własnych okazało się, że informacje te nie zawsze były ujmowane w tytule operacji, a jedynie sprawozdawane w protokołach operacyjnych. Dopiero analiza opisu zabiegów pozwoliła na wyłonienie tej grupy pacjentów. Łącznie u 36:191 pacjentów uściślono w typie zabiegu zakres resekcji, co jest niezwykle cenne z praktycznego punku widzenia, ponieważ w dokumentacji pacjenta, tj. w kartach wypisowych, najważniejszym elementem jest podanie rodzaju operacji, a pełen opis zabiegu nie zawsze zostaje ujęty. Jedyną niedogodnością nowej nomenklatury jest niemożność wyróżnienia zabiegów o mniejszej rozległości niż usunięcie całych płytek chrząstki tarczowatej. Laryngektomie przezgłośniowe, w literaturze nazywane też crico-tyroidopexiy (CTP), z pozostawieniem 1 /3 górnej płytek i zespoleniem pomiędzy chrząstką pierścieniowatą a zachowaną częścią chrząstek tarczowatych zostały obecnie włączone do OPHL typ II a. Nowa nomenklatura porządkuje zakres górnej i dolnej granicy resekcji krtani i punktuje usunięcie dodatkowych okolic anatomicznych: nagłośni, nalewki, fragmentu nasady języka, zachyłka gruszkowatego, stawu pierścienno-nalewkowego wraz kompleksem otaczających tkanek. Typ zabiegu jednoznacznie wskazuje, jakie elementy anatomiczne krtani chirurg usunął podczas operacji, i dobrze definiuje miejsce zespolenia. Choć na pierwszy rzut oka wydaje się dość rozbudowana, każdy chirurg modyfikujący zakres zabiegu dla potrzeb konkretnego przypadku będzie mógł sporządzić jednoznaczny protokół operacyjny. Klasyfikacja OPHL przedstawiona przez European Laryngogical Society jest prosta, logiczna i precyzyjna. Wkład autorów/authors' contributions MW koncepcja pracy, interpretacja danych, przygotowanie literatury. ML zebranie danych, analiza statystyczna, przygotowanie literatury. WS akceptacja ostatecznej wersji. Konflikt interesu/conflict of interest Nie występuje. Finansowanie/Financial support Nie występuje. Etyka/Ethics Treści przedstawione w artykule są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej, dyrektywami EU oraz ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych. pismiennictwo/references [1] Pearson BW. Subtotal larryngectomy Laryngoscope 1981;91 (11): [2] Ouyang D, Liu TR, Chen YF, Wang J. Modified frontolateral partial laryngectomy operation: combined muscle-pedicle hyoid bone and thyrohyoid membrane flap in laryngeal reconstruction. Cancer Biol Med 2013;10(2): [3] Rizzotto G, Crosetti E, Lucioni M, Bertolin A, Monticone V, Sprio AE, et al. Oncological outcomes of supratracheal laryngectomy: A critical analysis. Head Neck 2014 May 16 [Epub ahead of print]. [4] Zhi L, Wenli W, Pengfei G, Pengcheng C, Wenxian C, Jiasheng L, et al. Laryngotracheal reconstruction with autogenous rib cartilage graft for complex laryngotracheal stenosis and/or anterior neck defect. Eur Arch Otorhinolaryngol 2014;271(2): [5] Gilbert RW, Goldstein DP, Guillemaud JP, Patel RS, Higgins KM, Enepekides DJ. Ventrical partial laryngectomy with temporoparietal free flap reconstruction for recurrent laryngeal squamous cell carcinoma: technique and long term outcomes. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2012;121 (5): [6] Zhang SY, Lu ZM, Chen LS, Luo XN, Ge PJ, Song XH, et al. Supracricoid partial laryngectomy cricohyoidoepiglottopexy (SCPL-CHEP) versus vertical partial laryngectomy for the treatment of glottic carcinoma. Eur Arch Otorhinolaryngol 2013;270(3): [7] Majer EH, Rieder W. Technique de laryngectomie permettant de conserver la permeabilite respiratory (La cricohyoidopexie). Ann Otolaryngol Chir Cervicofac 1959;76:

6 286 [8] Fakhry N, Michel J, Giorgi R, Robert D, Lagier A, Santini L, et al. Eur Arch Otorhinolaryngol 2014;271(7): [9] Ikeda A, Okamoto H, Tsuchiya Y, Nishimura K, Ueda H, Ogawa T. Partial laryngectomy as salvage surgery after radiotherapy: oncological and functional outcomes and impact on quality of life. A retrospective study of 20 cases. Head Neck 2013 Oct 25 [Epub ahead of print]. [10] Li M, Lorenz RR, Khan MJ, Burkey BB, Adelstein DJ, Greskovich Jr JF, et al. Salvage laryngectomy in patients with recurrent laryngeal cancer in the setting of nonoperative treatment failure. Otolaryngol Head Neck Surg 2013;149(2): [11] Philippe Y, Espitalier F, Durand N, Ferron C, Bardet E, Malard O. Partial laryngectomy as salvage surgery after radiotherapy: oncological and functional outcomes and impact on quality of life. A retrospective study of 20 cases. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis 2014;131(1): [12] Philippe Y, Espitalier F, Durand N, Ferron C, Bardet E, Malard O. Central-part laryngectomy is a useful and less invasive surgical procedure for resolution of intractable aspiration. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis 2014;131(1): [13] Sperry SM, Rassekh CH, Laccourreye O, Weinstein GS. Supracricoid partial laryngectomy for primary and recurrent laryngeal cancer. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg 2013;139(11): [14] Succo G, Peretti G, Piazza C, Remacle M, Eckel HE, Chevalier D, et al. Open partial horizontal laryngectomies: a proposal for classification by the working committee on nomenclature of the European Laryngological Society. Eur Arch Otorhinolaryngol 2014 Apr 2 [Epub ahead of print]. [15] Servagi-Vernat S, Ali D, Espinoza S, Houle A, Laccourreye O, Giraud P. Organs at risk in radiation therapy of head and neck tumors: practical aspects in their delineation and normal tissue tolerance. Cancer Radiother 2013;17(7): [16] Allen CT, Lee CJ, Merati AL. Clinical assessment and treatment of the dysfunctional larynx after radiation. Otolaryngol Head Neck Surg 2013;149(6): [17] Wygoda A, Rutkowski T, Hutnik M, Składowski K, Goleń M, Pilecki B. Acute mucosal reactions in patients with head and neck cancer. Three patterns of mucositis observed during radiotherapy. Strahlenther Onkol 2013;189(7): [18] Piquet JJ, Desaulty A, Decroix G. La crico-hyoido-epiglottopexie. Tecnique operatorie et resultats fonctionnels. Ann Otolaryngol Chir Cerviofac 1974;91: [19] Russi EG, Sanguineti G, Chiesa F, Franco P, Succo G, Merlotti A, et al. Case of partial vertical laryngectomy with vocal cord reconstruction using a thyroid gland flap. Acta Otorhinolaryngol Ital 2013;33(5): [20] Alonso JM. Conservative surgery of cancer of the larynx. Trans Am Acad Ophthalmol Otolaryngol 1947;51: [21] Labayle S, Bismuth R. La laryngectomie totale avec reconstruction. Ann Otolaryngol Chir Cerviofac 1971;88: [22] Lei WB, Jiang AY, Chai LP, Zhu XL, Wang ZF, Wen YH, et al. Middle frontal horizontal partial laryngectomy (MFHPL): a treatment for stage T1b squamous cell carcinoma of the glottic larynx involving anterior vocal commissure. PLoS One 2013;8(1):e literatura dodatkowa/further reading Caicedo-Granados E, Beswick DM, Christopoulos A, Cunningham DE, Razfar A, Ohr JP, et al. Oncologic and functional outcomes of partial laryngeal surgery for intermediate-stage laryngeal cancer. Otolaryngol Head Neck Surg 2013;148(2): Hartl DM, Ferlito A, Brasnu DF, Langendijk JA, Rinaldo A, Silver CE, Wolf GT. Evidence-based review of treatment options for patients with glottic cancer. Head Neck 2011;33 (11): Leroux-Robert J. Indications for radical surgery, partial surgery, radiotherapy and combined surgery and radiotherapy for cancer of the larynx and hypopharynx. Ann Otol Rhinol Laryngol 1956;65: Mantsopoulos K, Psychogios G, Koch M, Zenk J, Waldfahrer F, Iro H. Comparison of different surgical approaches in T2 glottic cancer. Head Neck 2012;34(1): Mercante G, Grammatica A, Battaglia P, Cristalli G, Pellini R, Spriano G. Supracricoid partial laryngectomy in the management of t3 laryngeal cancer. Otolaryngol Head Neck Surg 2013;149(5): Szyfter W, Leszczyńska M, Wierzbicka M, Kopeć T, Bartochowska A. Value of open horizontal glottectomy in the treatment for T1b glottic cancer with anterior commissure involvement. Head Neck 2013;35(12):