ROZWÓJ GOSPODARCZY A ŚRODOWISKO GRANICE WZROSTU

Transkrypt

1 ROZWÓJ GOSPODARCZY A ŚRODOWISKO GRANICE WZROSTU

2 Człowiek a środowisko Czy człowiek jest częścią środowiska? Czy kiedykolwiek prawdziwie nią był? Czy możemy/powinniśmy stać się nią na nowo?

3 Etapy rozwoju człowieka Etapy ewolucji Poziomy organizacji wspólnoty łowieckie społeczności rolnicze społeczeństwa przemysłowe społeczeństwa postindustrialne społeczeństwa informacyjne Czas trwania 1/2 mln lat 10 tys. lat 500 lat 50 lat? Sposób komunikacji mowa pismo druk technologie cybernetyczne? Główne formy organizacji wędrujące plemiona wspólnoty, państwa-miasta państwa narodowe społeczeństwo globalne? Dominujące paradygmaty magiczno - mityczny logiczno - filozoficzny deterministyczno - naukowy systemowy przyjazność środowisku Stosowane technologie proste ukierunkowanie na przeżycie wytwarzanie na ograniczoną skalę Umaszynowienie produkcja masowa automatyzacja, produkcja masowa, intelekt wiedza i intelekt

4 Dobrobyt, pozorny brak zagrożeń Zdolność do radykalnych zmian Rozleniwienie, erozja moralna, zanik postaw obywatelskich Nieumiejętność podjęcia radykalnych zmian Kryzys Narastające problemy ekonomiczne, społeczne i ekologiczne Upadek Od dobrobytu do kryzysu

5 Środowisko a działalność ekonomiczna człowieka Istnieją dwie skrajne koncepcje: Determinizm geograficzny środowisko determinuje rozwój najbardziej rozwinięte kraje świata leżą w strefie klimatu umiarkowanego Indeterminizm geograficzny środowisko nie ma wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy

6 Uzależnienie człowieka od środowiska Konieczność zaopatrzenia ludności w energię i wodę Problemy surowcowe Problemy związane z rosnącym zanieczyszczeniem Deficyt ziemi i niezaspokojony popyt na tereny o dobrej lokalizacji

7 Oddziaływania i interakcje Człowiek oddziałuje na środowisko na 3 poziomach: Osobniczym Populacyjnym Społecznym

8 Stosunkowo najmniej groźne dla środowiska jest działanie jednostki. Oddziaływania na poziomie populacyjnym mogą już zagrażać środowisku, choć i tu jeszcze jest ono z reguły w stanie regenerować swoje ekosystemy. Największe zagrożenia tkwią w oddziaływaniach na poziomie społecznym

9 Jezioro Aralskie

10 Skutki oddziaływania człowieka na środowisko Supletywne - wzbogacanie elementów środowiska, zwiększanie jego wydajności np. poprzez melioracje lub nawożenie Kompensacyjne - wyrównywanie braków, likwidowanie nieprawidłowości np. zalesianie wyrębów Redukcyjne - eliminowanie niektórych elementów np. chwastów, szkodników Destrukcyjne - niszczenie środowiska np. pokrycie terenu warstwą betonu, usypanie hałdy odpadów przemysłowych

11 Nasze działania w środowisku Maksymalizacja korzyści rozwój gospodarczy Minimalizacja wysiłku Krótkoterminowa kalkulacja kosztów i korzyści Zysków oczekujemy już dziś, zaś koszty są przez nas bagatelizowane, jeśli spodziewamy się, że pojawią się w dalszej przyszłości Inwestycja wydaje nam się mało atrakcyjna, jeśli koszty trzeba ponieść dziś, a zyski będą rozłożone w dłuższym czasie

12 Rozwój gospodarczy Co to jest i jak go oceniać? Jakie są jego skutki środowiskowe? Czy kraje rozwijające się powinny przyjmować tą samą ścieżkę rozwoju co kraje rozwinięte?

13 Rozwój gospodarczy czyli Rozszerzanie zdolności produkcyjnych gospodarki Zwiększenie produkcji towarów i usług Zwiększanie zasobów pracy oraz ich efektywności Wzrost zamożności i standardu życia społeczeństw Wzrost inwestycji i konsumpcji społeczeństw Innowacyjność i wdrażanie nowych technologii a może jako: o dorastanie, dojrzewanie społeczeństw do pewnych zachowań, zmiany paradygmatu i ogólnych zasad postępowania?

14 Mierniki rozwoju gospodarczego PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez czynniki wytwórcze danego kraju, niezależnie od terytorium ich funkcjonowania

15 Mierniki rozwoju gospodarczego PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem

16 Wady PKB jako miernika rozwoju o nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska) o nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (szarej strefy) o wrażliwy na różnice cen w poszczególnych krajach (PKB wg parytetu siły nabywczej) o nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (wysoki PKB nie musi się przekładać na dobrobyt wszystkich obywateli)

17 Największe gosp. świata (PKB nominalny w mln USD) Świat Stany Zjednoczone Unia Europejska Chiny Japonia Niemcy Wielka Brytania Indie Francja Brazylia Włochy Kanada Korea Południowa Rosja Australia Hiszpania Meksyk Indonezja Turcja Holandia Arabia Saudyjska Szwajcaria Dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego za 2017 rok Polska mln USD 22 lokata Wg Banku Światowego 23 lokata Wg CIA World Factbook 24 lokata

18 Największe gosp. świata (PKB nominalny per capita w USD) 1 Luksemburg Szwajcaria Norwegia Irlandia Islandia Katar Stany Zjednoczone Singapur Dania Australia Szwecja Holandia San Marino Austria Finlandia Kanada Niemcy Belgia Nowa Zelandia Izrael Dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego za 2017 rok Polska USD 56 lokata

19 Wielkie gospodarki świata - najwięksi jego truciciele We współczesnym świecie presja gospodarki na środowisko i skutki katastrof przemysłowych są zagrożeniem porównywanym z bronią masowej zagłady o wyciek ropy w Zatoce Meksykańskiej o wyciek toksycznego szlamu na Węgrzech o awaria elektrowni w Czarnobylu o wyciek cyjanowodoru w Indiach

20 Wyciek ropy w Zatoce Meksykańskiej 2010 r. Platforma wiertnicza BP - największa kat. ekologiczna w historii USA - straty: przem. rybny 2,5 mld $, turystyka 3 mld $ 650 mln litrów ropy

21 Wyciek szlamu na Węgrzech 2010 r. Platforma 1,8 mln ton wiertnicza szlamu BP - spustoszył 3 wioski, 10 zgonów, 150 os. rannych - nadal przekroczone normy subst. toksycznych m.in. chromu i arszeniku 650 mln litrów ropy

22 Awaria elektrowni w Czarnobylu 1986 r. - największa katastrofa w historii energetyki jądrowej i jedna z największych katastrof przemysłowych XX wieku ZSRR (Ukraina)

23 Wyciek cyjanowodoru w Indiach 1986 r. 40 ton izocyjanianu metylu - ponad 3700 zgonów natychmiast -15 tys. zmarło w wyniku powikłań

24 Problemy: bardzo szybki przyrost ludności wzrost globalnej konsumpcji marnotrawstwo dóbr, żywności, energii rośnie światowa produkcja odpadów i problemy z ich zagospodarowywaniem Ludność w milionach Rok ok p.n.e. ok p.n.e ok Przyrost ludności świata 10-krotny przyrost w ciągu 3 tys. lat 3,3-krotny przyrost w ciągu kolejnych niemal 4 tys. lat) ok miliard po 110 latach ok miliard po 30 latach ok miliard po 14 latach ok miliard po 14 latach ok miliard po 11 latach ok miliard po 13 latach ok miliard po 14 latach ok miliard po 17 latach

25 Sytuacja demograficzna (ludność świata prognoza w tys. osób) Lata Świat Afryka Azja Europa Amer Pn. Chiny Indie USA

26 Gospodarka odpadami komunalnymi składane spalane odzyskiwane

27 Teorie i modele prognostyczne gospodarki światowej Model Dennisa L. Meadowsa - Granice wzrostu I Raport dla Klubu Rzymskiego Wyczerpanie surowców w ciągu 100 lat Gwałtowny spadek produkcji Nawet podwojenie zasobów kończy się katastrofą ze względu na zanieczyszczenie środowiska! Masowe bezrobocie Wielki wzrost śmiertelności Brak żywności Propozycje Meadows a: natychmiastowe dobrowolne radykalne ograniczenie wzrostu liczby ludności, ilości zanieczyszczeń i wzrostu ekonomicznego

28 Model Meadows a - oddźwięk i kontrowersje Hasło zerowego wzrostu gospodarczego Akcje ograniczania liczby nowych urodzeń (Indie) Świat nauki jest podzielony w kwestii oceny czy granice wzrostu są realnym zagrożeniem

29 Teorie i modele prognostyczne gospodarki światowej Teoria Leszczyckiego Wpływ dochodu narodowego na ochr. środ. W krajach o dochodzie narodowym poniżej 1000 $/mieszkańca/rok nie występuje żadne zainteresowanie ochroną środowiska naturalnego Wynikiem tego produkcje uciążliwe i odpady często przenoszone są w biedne rejony świata, gdzie opinia publiczna w nikłym stopniu zajmuje się ochroną środowiska

30 Teorie i modele prognostyczne gospodarki światowej Model Kuznets a Krzywa Kuznets a Model optymistyczny Oddziaływanie na środowisko Dochód na osobę Od pewnego poziomu dochodów maleje jednak obciążenie środowiska ze względu na rosnącą świadomość ekologiczną ludności i dbałość o ochronę środowiska. Wzrost dobrobytu wzrost zanieczyszczenia środowiska

31 Modele optymistyczne Kahn i inni, 1976 opracowują szereg prawdopodobnych scenariuszy rozwoju. Autorzy przyjmują wzrost gospodarczy świata wg krzywej logistycznej, zatem będzie on z czasem wygasał, gdy ludzkość osiągnie już b. wysoki poziom dobrobytu. Wzrost gospodarczy czas

32 W poszukiwaniu rozwiązań samoograniczanie konsumpcji czyli imperatyw ekologiczny konsumenta Selekcjonuj rodzaj materii i/lub energii używanych do zaspokajania swoich potrzeb, wybierając rodzaje mniej uciążliwe dla środowiska Minimalizuj ilość materii i/lub energii używanej do zaspokajania swoich potrzeb Maksymalizuj efektywność wykorzystania materii i/lub energii używanej do zaspokajania swoich potrzeb Segreguj zużytą materię i/lub energię zużytą do zaspokajania swoich potrzeb

33 Rozwój gospodarczy ekologicznie podtrzymywalny Zdaniem Domańskiego społeczeństwa powinny spełniać dwa warunki: Mieć zdolność do nakładania ograniczeń na stopień zaspokajania swoich potrzeb Mieć zdolność do oszczędzania zasobów i zwiększania wydajności środowiska przyrodniczego

34 Rozwój podtrzymywalny a konsumpcjonizm Obecne pokolenie powinno rozwijać się w taki sposób aby zostawić przyszłym pokoleniom możliwość wyboru życia w dostatku przynajmniej takim jaki jest udziałem obecnego pokolenia (Solow, 1986). W wielu miejscach pozostawienie środowiska takim, jakim jest byłoby już nie tylko niemożliwe ale także niepożądane

35 Rozwój podtrzymywalny a innowacje Istnieje wiele innowacji przyjaznych środowisku i zwiększających jego zasoby, np.: wtórne użycie odpadów i ścieków stosowanie elektrofiltrów wykorzystywanie energii odnawialnej

36 Ścieżki rozwoju podtrzymywalnego wg Domańskiego (1997) Gospodarcze obciążenie środowiska Rozwój gospodarczy Wzrost obciążeń środowiska ma kształt powtarzającej się krzywej logistycznej. Linie łamane oznaczają jakościowe zmiany technologii i gospodarki, oddzielają one okresy, gdzie pewien typ gospodarki zmienia się tylko ilościowo.

37 Na naszych oczach rozgrywa się swoisty wyścig Postępująca degradacja i przekształcanie środowiska Rosnąca świadomość ekologiczna. Zdolność społeczeństw do podejmowania działań na rzecz zachowania środowiska w dobrym stanie

38 Dziękuję za uwagę