Boję się mówić dziecko z mutyzmem wybiórczym w szkole. Maria Szilagyi źródło:

Transkrypt

1 Boję się mówić dziecko z mutyzmem wybiórczym w szkole Maria Szilagyi pedagog szkolny źródło:

2 Mutyzm wybiórczy jest to zaburzenie lękowe, polegające na wybiórczości mówienia, przez co rozumie się to, że dziecko lub osoba dorosła mówi w pewnych sytuacjach, a milczy w innych.

3 Dziecko z mutyzmem może wzbudzać różne emocje od zaskoczenia, niezrozumienia, lęku, po bezradność i poczucie bezsilności. Czy milczy, bo nie chce mówić, czy nie umie mówić? Czy chce w ten sposób coś uzyskać? Co sobie myśli, gdy tak milczy? Jeżeli to dziecko boi się, to co mam zrobić, żeby bardziej go nie wystraszyć? Co mam powiedzieć innym dzieciom? itp.

4 Kryteria diagnostyczne wg ICD-10 Międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 jest opracowana przez WHO i obowiązuje w Polsce od roku 1996 Ekspresja i rozumienie języka przez dziecko w granicach dwóch odchyleń standardowych. Możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w wybranych sytuacjach, pomimo mówienia w innych sytuacjach. Czas trwania zaburzenia przekracza 4 tygodnie. Zaburzenia nie wyjaśnia brak znajomości języka mówionego wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia.

5 Uważa się, że mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym. Dziecko lub osoba dorosła z mutyzmem wybiórczym najczęściej swobodnie rozmawia w domu, ale milczy lub nie rozmawia swobodnie w przedszkolu, szkole czy w innych sytuacjach społecznych. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może w ogóle nie odzywać się do nauczycieli, rówieśników lub mówić tylko do wybranych osób. Zaburzenie najczęściej rozpoczyna się między drugim, a piątym rokiem życia i powinno być diagnozowane już po miesiącu milczenia w danym miejscu.

6 Nieśmiałość vs mutyzm Nieśmiałe dzieci zazwyczaj odpowiadają na zadane im pytane, choć czasem robią to bardzo cicho i zdawkowo. Dzieci z mutyzmem wybiórczym w niektórych sytuacjach (szczególnie w szkole) nie są w stanie powiedzieć czegokolwiek czują ucisk w gardle uniemożliwiający im wypowiedzenie słowa.

7 Niektóre dzieci z mutyzmem wybiórczym mają problemy z jedzeniem na terenie szkoły i korzystaniem z toalety. Zazwyczaj nie mają trudności dydaktycznych, a często, w sytuacjach gdy mowa nie jest wymagana, mogą odnosić sukcesy szkolne. Dzieci z mutyzmem wybiórczym często mają inne zaburzenia lękowe (fobia społeczna, lęk separacyjny i.in.). Dzieci te często są w normie intelektualnej. Pozostawione bez pomocy są narażone na fobię społeczną, izolację i depresję.

8 Pamiętaj! Milczenie dziecka nie wynika z uporu, manipulacji czy osobistej niechęci dziecka do Ciebie, ale jest spowodowane silnym lękiem. Każde dziecko z mutyzmem wybiórczym pragnie mówić! Z mutyzmu wybiórczego się nie wyrasta, ale trzeba nad nim pracować!

9 Wczesna diagnoza i odpowiednio podjęta terapia mogą przyczynić się do szybszej poprawy funkcjonowania dziecka. Dlatego ważne jest aby nauczyciele, lekarze rodzinni baczniej przyglądali się dzieciom nieśmiałym i małomównym. Im krócej dziecko radzi sobie z lękiem przez milczenie, tym łatwiej pokonać mu ten mechanizm, zanim stanie się zakorzenionym nawykiem! Najwięcej można zdziałać w początkowym okresie nauczania (0-III kl.) ponieważ dziecko spędza wtedy dużo czasu z jednym nauczycielem. Łatwiej wtedy jest zorganizować system pomagania, a samemu dziecku łatwiej będzie pokonać lęk w komunikacji z jednym nauczycielem.

10 Carmody (1999) podaje czynniki mające wpływ na wystąpienie mutyzmu wybiórczego i grupuje je w 3 kategoriach. Czynniki predysponujące: - zaburzenia językowe, zaburzenia mowy, - lękliwość, nadwrażliwość dziecka, - nieśmiałość lub mutyzm występujący w rodzinie, - choroby psychiczne występujące w rodzinie, szczególnie zaburzenia lękowe. Czynniki wywołujące: - separacja od rodziców, utrata bliskiej osoby i inne negatywne, doświadczenia dziecka np. zgubienie się w sklepie, zostawienie pod opieką innej osoby niż rodzice, - częste przeprowadzki i migracja, - rozpoczęcie przedszkola lub szkoły, - świadomość niedoskonałości mowy, - prześladowanie lub inne negatywne reakcje ze strony otoczenia.

11 Czynniki podtrzymujące: -negatywne wzmacnianie mutyzmu przez zwiększoną uwagę i rozczulanie się nad dzieckiem, - brak odpowiedniej interwencji, - pogodzenie się z mutyzmem dziecka, - zdolność do przekazania prawie każdej informacji niewerbalnie, - izolacja geograficzna lub społeczna, - rodzina należąca do mniejszości etnicznej bądź językowej, - negatywny model komunikacji w rodzinie. Źródło: na podstawie książki The Selective Mutism Resource Manual, 2001, Maggie Johnson & Alice Wintgens

12 Charakterystyczne cechy dziecka z mutyzmem W sytuacjach stresowych dzieci z mutyzmem wybiórczym często: - mogą mieć problem z nawiązaniem kontaktu wzrokowego, - nie uśmiechają się, mają kamienną twarz, nie zdradzającą żadnych emocji, - trudno jest im powiedzieć cześć, do widzenia, dziękuję, - wydaje się, że są niekulturalne, ale nie robią tego celowo, - czują duży niepokój, gdy są zmuszane do mówienia, - mogą ssać palce, obgryzać paznokcie, dotykać włosy lub gryźć rękaw bluzki, - mogą być nadwrażliwe na dotyk, zapach, dźwięki z otoczenia lub tłum ludzi, - mają niskie poczucie własnej wartości, - mogą być perfekcjonistami, - nie lubią zmian, szczególnie tych które są zaskoczeniem, - nie lubią być w centrum uwagi.

13 Zalecenia dla nauczycieli dziecka z mutyzmem 1. Budowanie więzi z dzieckiem poprzez regularny indywidualny kontakt. Dziecko to potrzebuje przede wszystkim poczucia bezpieczeństwa. Cierpliwe budowanie relacji prowadzi do obniżenia lęku u dziecka i w rezultacie stopniowego rozwoju komunikacji. Wzrastająca jakość relacji pozwala z czasem na stopniowe włączanie zabaw/zadań wymagających wydawania dźwięków, głosek, aż w końcu słów i zdań.

14 2. Akceptowanie sposobu w jaki dziecko się komunikuje oraz okazywanie zrozumienia dla trudności. Cierpliwość słowo klucz w pracy z dzieckiem z mutyzmem. Każdy (nawet najmniejszy) postęp w komunikacji, początkowo w postaci gestów i mimiki, stanowi ważny sukces terapeutyczny!

15 3. Angażowanie dziecka w różne przedsięwzięcia np. rozdawanie pomocy, rola dyżurnego, rola w przedstawieniu. Niepozwalanie, by dziecko było niewidzialne dla innych. Dziecko, które dostaje zadania, początkowo niewymagające mówienia, zyskuje stopniowo poczucie sprawstwa i zwiększa poczucie własnej wartości w grupie. Takie postępy mogą być odnotowywane w Zeszycie aktywności, które dziecko będzie zabierać do domu i pokazywać rodzicom.

16 4. Niepomijanie w zadaniach wymagających mówienia. Za każdym razem należy dawać dziecku szansę na wypowiedź poczekać kilka sekund i wskazać sposób w jaki dziecko może wyrazić swoje zdanie np. poprzez gest, mimikę, rysowanie lub pisanie, w celu przekazania informacji. Warto poinformować dziecko, że jeżeli będzie chciało, może się zgłosić, a nauczyciel powróci wtedy do zadanego wcześniej pytania.

17 5. Organizowanie zabaw wymagających manipulacji oddechem. Np. bański mydlane, podmuchiwanie piórka, głębokie oddychanie, oddychanie z powstrzymywaniem oddechu. Zabawy tego typu rozluźniają mięśnie szczękowo- twarzowe, co ułatwia komunikację werbalną. Pomocne są także różne techniki relaksacyjne np. bajkowy relaks dla dzieci, elementy yogi, treningi wyobrażeniowe magiczne miejsca itp.

18 6. Inicjowanie zabaw w teatr lalkowy lub grę w maskach. Włączenie w przebiega zajęć masek, kukiełek lub pacynek umożliwia lepsze nawiązanie kontaktu z wycofanymi dziećmi. Dzieci wchodzą w konkretne role i łatwiej jest im się wtedy komunikować. Dziecko może czuć się wtedy pewniej, zapomnieć na chwilę o swoich trudnościach.

19 7. Włączanie zabaw wymagających szeptania. Może być to etap prowadzący do głośnego mówienia. Np. zabawa w głuchy telefon, podczas której dziecko może zacząć spontanicznie szeptać. Zabawa w śpiewanie najpierw wszystkie dzieci śpiewają ruszając ustami, następnie mrucząc, potem szeptem i coraz głośniej.

20 8. Odwracanie uwagi od komunikacyjnej funkcji języka. Wiele aktywności umożliwia spontaniczne wydawanie dźwięków podczas dobrej zabawy np. dźwięki naśladujące głosy zwierząt, pojazdów, efekty pogodowe itp. (zabawy najczęściej w przedszkolu). Gry, podczas których można nazywać pojedyncze literki lub liczby ze względu na mały wysiłek artykulacyjny mogą być łatwiejsze do pokonania dla dziecka z mutyzmem.

21 9. W razie potrzeby dementowanie komentarzy innych dzieci o rzekomym niemówieniu dziecka wyjaśnienie, że dziecko potrafi mówić i gdy będzie gotowe będzie mówić też w szkole. Informacja nauczyciela do dzieci powinna być stanowcza ich kolega/koleżanka tak naprawdę mówi, potrafi mówić i będzie mówić w szkole. Słysząc te słowa dziecko z mutyzmem zyskuje motywację do walki z lękiem i swoim problemem. Wiara nauczyciela wzmacnia dziecko z mutyzmem, a zarazem pobudza inne dzieci do komunikowania się z dzieckiem z mutyzmem, dawania mu szansy na samodzielną wypowiedź.

22 10. Gdy rówieśnicy wyręczają dziecko w mówieniu, wyjaśnianie, że każdy ponosi odpowiedzialność za siebie (np. każdy sam odrabia prace domowe) dlatego nie mówimy za innych. Koledzy chcą pomóc dziecku z mutyzmem, ale wyręczanie go wzmacnia tak naprawdę objawy. Dziecko wyręczane przez rodziców, kolegów może stracić motywację do walki z lękiem.

23 11. Przełamywanie etykiety milczka przez organizowanie zajęć, na których odtwarzane są nagrania głosu dzieci. Nagrania tylko za zgodą dziecka! Nauczyciel zadaje zagadki, a wszystkie dzieci przynoszą odpowiedzi nagrane lub każde dziecko nagrywa fragment utworu itp. Odtworzenie nagrania przez dziecko z mutyzmem ma walor terapeutyczny powoduje, że poziom lęku związany z wypowiadaniem się staje się niższy.

24 12. Naturalne traktowanie mówienia dziecka, bez zwracania szczególnej uwagi na sam fakt powiedzenia przez nie czegoś, a raczej odwoływanie się do usłyszanych treści. Dziecko z mutyzmem czuje się ciągle obserwowane i oceniane przez innych. Entuzjastyczna, publiczna reakcja może wywołać nasilone skrępowanie, tym samym hamując chęć do kolejnych wypowiedzi. Pochwal, ale indywidualnie! Publicznie odnieś się do usłyszanych słów.

25 Uczeń z mutyzmem co robić? Podsumowanie 1. Postaraj się zapewnić poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. 2. Traktuj dziecko tak samo jak inne dzieci nie skupiaj na nim swojej uwagi. 3. Dostarczaj możliwość do wypowiedzi i konsekwentnie czekaj na jej udzielenie (czas oczekiwania ok. 5 sekund), następnie niech dziecko skinie głową lub da jakiś znak. 4. Zadawaj pytania zamknięte tak aby dziecko mogło odpowiedzieć tak lub nie lub wskazać odpowiedź poprzez skinienie głową. 5. Razem z dzieckiem wypracuj metody radzenia sobie z niemówieniem np. jeśli dziecko nie odpowiada przy sprawdzaniu listy obecności, umów się z nim, że zrobi to poprzez skinienie głową.

26 6. Jeśli dziecko odezwie się ukryj swoje zdziwienie. Zachowuj się dalej normalnie. 7. Włączaj dziecko do współpracy w małych grupkach (dobrze, jeżeli będzie w niej inne np. nieśmiałe). Wspieraj dziecko w nawiązywaniu relacji z innymi dziećmi. 8. W zabawach wykorzystuj pacynki, lalki. 9. Zachęcaj dziecko do wyrażania siebie poprzez zabawy twórcze, rysunek, prace plastyczne. 10. Współpracuj z rodzicami w celu stworzenia jednolitych metod działania.

27 Tego nie rób w stosunku do dziecka z mutyzmem! 1. Nie zmuszaj dziecka do mówienia i nie zawstydzaj, jeśli nie jest w stanie rozmawiać w danej chwili. Zapewnij, że będzie mogło wypowiedzieć się później. 2. Nie karz dziecka za brak mowy, nie bądź sfrustrowany, jeśli dziecko nie mówi, nie okazuj zniecierpliwienia, zdenerwowania. 3. Postaraj się unikać kontaktu wzrokowego. 4. Nie odpowiadaj za dziecko, nie wypowiadaj się nadmiernie w jego imieniu (unikaj zalewania dziecka mową).

28 5. Nie bagatelizuj trudności dziecka, na zasadzie kiedyś mu minie. 6. Nie przekupuj dziecka, nie obiecuj nagrody, nie strasz, nie wykluczaj dziecka tylko dlatego, że nie odpowie. 7. Gdy dziecko odezwie się nie bij brawa, nie chwal na forum klasy!

29 Nauczyciel jest dla dziecka z mutyzmem osobą szczególną. Osobą, która może być dla dziecka źródłem osiągania sukcesu, wsparciem, ale i źródłem dużego stresu. Dobry nauczyciel będzie pobudzał je do komunikacji możliwej w danym momencie, dawał szansę na wypowiedź, dostrzegał je ponad ciszą. Pożądane cechy u takiego nauczyciela to: empatia, cierpliwość, kreatywność, wytrwałość, ale jednocześnie stanowczość.

30 Co powiedzieć kiedy... inne dzieci pytają, dlaczego dziecko z mutyzmem wybiórczym nie mówi? Każdy z nas ma coś, co jest dla niego wyjątkowo trudne. [imię dziecka] odezwie się jak tylko będzie czuł/a się na to gotowy/a. Prawda? [imię dziecka] jeszcze nie odezwało się do nas w szkole, ale kiedy to zrobi, to wtedy nie możemy być ani zaskoczeni, ani zdziwieni, będziemy z nim/nią rozmawiać tak, jakby zawsze to robił/a. Niektórym z nas trudno jest rozmawiać, kiedy wokół znajduje się dużo osób. Łatwiej będzie, jeśli będziecie się bawić/pracować w parach. [imię dziecka] pracuje nad tym, bądźcie dobrymi przyjaciółmi i poczekajcie, aż to się stanie.

31 ...inne dzieci mówią ci, że dziecko nie umie mówić: [imię dziecka] jest naprawdę rozgadany w domu i jeśli wszyscy pomożemy mu, i będziemy cierpliwi, wtedy on/a będzie mógł/mogła się także odzywać w szkole, prawda [imię dziecka]? [imię dziecka] mówi dużo w domu i pracuje nad tym, żeby odzywać się także tutaj. Oczywiście, że [imię dziecka]potrafi mówić! Ale teraz woli słuchać i pomyśleć, prawda [imię dziecka]?

32 ... nie możesz usłyszeć, co mówi dziecko: Jeśli jesteś sam na sam z dzieckiem powiedz, że przykro ci, że nie usłyszałeś/aś, ale nie proś dziecko, żeby powtórzyło lub mówiło głośniej. Postaraj się nie zwracać na to uwagi innych. Podziękuj dziecku za wypowiedź i jeśli uznasz to za potrzebne, poproś o wyjaśnienie później na osobności.

33 ... inne dzieci odpowiadają za dziecko (dziecko jeszcze nie jest w stanie rozmawiać z tobą): Zgódź się na to po to, aby dziecko stopniowo było w stanie rozmawiać z innymi dziećmi w twojej obecności. Dziękuję. Sprawdzę teraz z [imię dziecka] czy dobrze to zrozumiałam/em. Czy to się zgadza [imię dziecka]? (Dziecko potwierdza kiwając głową). Możesz też wykorzystać inne dziecko jako pośrednika Czy mogłabyś/mógłbyś zapytać [imię dziecka], z kim chciałaby/chciałby siedzieć?

34 Bibliografia: Mutyzm, Monika Andrzejewska w: Zaburzenia psychiczne i rozwojowe u dzieci a szkolna rzeczywistość. 3. Materiały ze szkolenia w Poza Schematami Boję się mówić mutyzm, fobia społeczna i terapia, Iwona Dąbrowska. 4. Film Moje dziecko nie mówi.

35 Dziękuję za uwagę