Zagrożenia uczestników ruchu drogowego na drogach regionalnych

Transkrypt

1 BUDZYŃSKI Marcin 1 Zagrożenia uczestników ruchu drogowego na drogach regionalnych WSTĘP W ciągu ostatnich 5 lat ( ) na polskich drogach w wyniku ponad 209 tys. wypadków drogowych: 21,7 tys. osób poniosło śmierć, 262 tys. osób zostało rannych. Do roku 2008 w Polsce ginęło średnio w roku ok. 5,5 tys. osób. W latach zarejestrowano trend spadkowy, który niestety w roku 2011 uległ odwróceniu, po czym w roku 2012 ponownie obniżyła się śmiertelnych. Polska w roku 20 zajęła niechlubne, pierwsze miejsce w UE pod względem wskaźnika demograficznego liczby ofiar śmiertelnych - 10 ofiar śmiertelnych na 100 tys. mieszkańców, podczas gdy w najlepszych pod tym względem krajach (Wielka Brytania, Holandia, Szwecja ) jego wartość wynosi 3. W ciągu ostatnich 10 lat w Polsce śmiertelnych wypadków drogowych spadła o ok. 30%, podczas gdy w takich krajach, jak Francja, Niemcy czy Wielka Brytania redukcja ofiar śmiertelnych wypadków drogowych przekroczyła 50%. To porównanie świadczy o zbyt małej skuteczności działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego (brd) w Polsce. Mimo opracowania programów brd (krajowego i dla części województw) oraz przyjęcia ich do realizacji przez Rząd RP i władze samorządowe, brakuje ciągle pełnej skuteczności przy wdrażaniu odpowiednich działań. Zbyt wolno zmienia się kultura bezpieczeństwa użytkowników dróg i pracowników instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo ruchu drogowego. Wolno przekształca się mocno zaniedbana i w wielu przypadkach nie odpowiadająca standardom bezpieczeństwa, infrastruktura drogowa. Do głównych problemów bezpieczeństwa w ruchu drogowym można zaliczyć: niebezpieczne zachowania uczestników ruchu drogowego (niedostosowanie prędkości do warunków ruchu 29% wszystkich wypadków, nieudzielenie pierwszeństwa przejazdu 27%, nieprawidłowe zachowanie się wobec pieszego 14%, nieprawidłowe wyprzedzanie 6%, niezachowanie bezpiecznej odległości pomiędzy pojazdami 7%), niezadowalający stan infrastruktury drogowej (niedostosowanie klasy dróg do pełnionych przez nie funkcji, brak obwodnic miast i miejscowości, obiekty zagrażające bezpieczeństwu ruchu drogowego znajdujące się w pasie drogowym) (dane za rok 2011). Brak standardów bezpieczeństwa infrastruktury drogowej to jedna z głównych przyczyn powstawania wypadków drogowych i ich ciężkości (ofiar rannych i śmiertelnych). W raportach powypadkowych stan infrastruktury drogowej rzadko podawany jest jako bezpośrednia przyczyna wypadków, jednak to mankamenty na drogach bezpośrednio zagrażają uczestnikom ruchu drogowego lub sprzyjają popełnianym przez tych uczestników błędom [1], [2]. Drogi regionalne czyli drogi wojewódzkie stanowią kluczowy element całej sieci drogowej w Polsce. Stanowią uzupełnienie sieci dróg krajowych, a ich łączna długość to blisko 27,3 tys. km. Drogi wojewódzkie przy swojej bardzo ważnej roli, przenoszeniem znacznych obciążeń ruchem drogowym są niestety bardzo zaniedbane pod względem dostosowania do standardów bezpieczeństwa jakie powinny być spełnione. Na rysunku 1 przedstawiono podstawowe statystyki dotyczące wypadków drogowych na tle całej sieci drogowej. Wynika z nich, że na drogach woj. w latach doszło do 34,6 tys. wypadków (16,5% wypadków na całej sieci drogowej w Polsce), w których zginęło 4,6 tys. osób (21% wszystkich ofiar śmiertelnych) i rannych zostało 45,5 tys. osób (17% wszystkich ofiar rannych). 1 Politechnika Gdańska, Katedra Inżynierii Drogowej, mbudz@pg.gda.pl,

2 Rys. 1. Liczba wypadków i ich ofiar na drogach wojewódzkich na tle całej sieci drogowej 840

3 1. ANALIZA DANYCH O BEZPIECZEŃSTWIE NA DROGACH WOJEWÓDZKICH Przeprowadzono analizę danych o wypadkach na drogach wojewódzkich pod kątem występowania w poszczególnych województwach w latach W tym celu, na podstawie policyjnego systemu danych o wypadkach drogowych SEWIK, zestawiono dane o liczbie wypadków, ofiar rannych, ciężko rannych i śmiertelnych oraz wskaźniki: gęstości liczba wypadków i ich ofiar na kilometr drogi (określane ryzykiem społecznym), demograficzne liczba wypadków i ich ofiar na 100 tys. mieszkańców i transportowe liczba wypadków i ich ofiar na mln pojazdo - kilometrów (określane ryzykiem indywidualnym). Dane zestawiono w tablicach 1, 2, 3 i 4 oraz na rysunkach 2,3 i 4. Na podstawie tej analizy stwierdzono, że: Najdłuższa sieć dróg wojewódzkich występuje w województwach: mazowieckim (2828,6), wielkopolskim (2692 km), dolnośląskim (2258,5), największe średnioroczne natężenie ruchu drogowego SDR występuje w województwach: małopolskim (5523 pojazdów na dobę), śląskim (4899 pojazdów na dobę), mazowieckim (4192 pojazdów na dobę), najwięcej wypadków zarejestrowano w województwach: pomorskim (2112), śląskim (2079) i małopolskim (1897), najwięcej ofiar rannych zarejestrowano w województwach: pomorskim (2891), śląskim (2631) i małopolskim (2466), najwięcej ofiar ciężko rannych zarejestrowano w województwach: małopolskim (671), mazowieckim (610), śląskim (607), najwięcej ofiar śmiertelnych zarejestrowano w województwach: mazowieckim (328), wielkopolskim 263), śląskim (202), najwyższe wskaźniki gęstości wypadków zarejestrowano w województwach: śląskim (1,74 wypadków na kilometr drogi), małopolskim (1,37), łódzkim (1,27), najwyższe wskaźniki gęstości ofiar śmiertelnych zarejestrowano w województwach: śląskim (0,17ofiary śmiertelnej na kilometr drogi), świętokrzyskim (0,14), łódzkim (0,14), najwyższe wskaźniki demograficzne wypadków zarejestrowano w województwach: pomorskim (92,5 wypadków na 100 tys. mieszkańców), świętokrzyskim (78,1), warmińsko mazurskim (73,3), Tab. 1. Dane podstawowe dla dróg wojewódzkich w latach Województwa wypadki ofiary ranne ofiary ciężko ranne ofiary długość dróg śmiertelne woj. [km] liczba mieszkańców Średnio roczne dobowe natężenie ruchu drogowego SDR 2010 Praca przewozowa PP [mln pojkm] DOLNOŚLĄSKIE , ,9 KUJAWSKO-POMORSKIE , ,5 LUBELSKIE , ,3 LUBUSKIE , ,4 ŁÓDZKIE , ,9 MAŁOPOLSKIE , ,4 MAZOWIECKIE , ,0 OPOLSKIE , ,8 PODKARPACKIE , ,0 PODLASKIE , ,3 POMORSKIE , ,1 ŚLĄSKIE , ,7 ŚWIĘTOKRZYSKIE , ,4 MAZURSKIE , ,0 WIELKOPOLSKIE , ,8 ZACHODNIOPOMORSKIE , ,2 Suma , ,7 841

4 najwyższe wskaźniki demograficzne ofiar śmiertelnych zarejestrowano w województwach: świętokrzyskim (10,1 ofiar śmiertelnych na 100 tys. mieszkańców), lubelskim (8,8), warmińsko mazurskim (8,0), najwyższe wskaźniki transportowe wypadków zarejestrowano w województwach: śląskim (0,97 wypadków na 1 mln pojazdo kilometrów), pomorskim (0,92), łódzkim (0,86), najwyższe wskaźniki transportowe ofiar śmiertelnych zarejestrowano w województwach: świętokrzyskim (0,11 ofiar śmiertelnych na 1 mln pojazdo kilometrów), warmińsko mazurskim (0,09), śląskim (0,09), łódzkim (0,09), lubelskim (0,09). Tab. 2. Wskaźniki gęstości dla dróg wojewódzkich w latach Gęstość wypadków i ich ofiar Województwa liczba wypadków /km rannych /km ciężko rannych/km śmiertelnych /km DOLNOŚLĄSKIE 0,70 0,91 0,26 0,07 KUJAWSKO-POMORSKIE 0,40 0,49 0,16 0,09 LUBELSKIE 0,53 0,63 0,25 0,09 LUBUSKIE 0,34 0,48 0,31 0,05 ŁÓDZKIE 1,27 1,63 0,23 0,14 MAŁOPOLSKIE 1,37 1,78 0,48 0,13 MAZOWIECKIE 0,63 0,80 0,22 0,12 OPOLSKIE 0,28 0,35 0,10 0,06 PODKARPACKIE 0,63 0,83 0,19 0,09 PODLASKIE 0,28 0,40 0,11 0,05 POMORSKIE 1,21 1,66 0,26 0,10 ŚLĄSKIE 1,74 2,20 0,51 0,17 ŚWIĘTOKRZYSKIE 1,03 1,32 0,34 0,14 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 0,57 0,76 0,20 0,06 WIELKOPOLSKIE 0,55 0,70 0,18 0,10 ZACHODNIOPOMORSKIE 0,39 0,51 0,15 0,05 Tab. 3. Wskaźniki demograficzne dla dróg wojewódzkich w latach Wskaźniki demograficzne Województwa liczba wypadków /100 tys. mieszk. rannych /100 tys. mieszk. ciężko rannych /100 tys. mieszk. śmiertelnych /100 tys. mieszk. DOLNOŚLĄSKIE 54,00 70,84 20,16 5,59 KUJAWSKO-POMORSKIE 31,02 37,41 12,53 7,15 LUBELSKIE 52,72 63,03 24,91 8,79 LUBUSKIE 51,12 73,89 47,01 7,53 ŁÓDZKIE 57,58 74,28 10,58 6,39 MAŁOPOLSKIE 56,68 73,68 20,05 5,32 MAZOWIECKIE 33,92 42,85 11,54 6,21 OPOLSKIE 26,04 32,25 8,97 5,33 PODKARPACKIE 48,53 63,42 14,19 7,14 PODLASKIE 28,06 39,38 10,66 5,25 POMORSKIE 92,49 126,60 19,79 7,71 ŚLĄSKIE 44,94 56,87 13,12 4,37 ŚWIĘTOKRZYSKIE 78,08 100,70 25,90 10,41 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 73,32 98,24 25,33 7,99 WIELKOPOLSKIE 42,77 54,38 13,69 7,61 ZACHODNIOPOMORSKIE 47,37 61,59 17,70 5,98 842

5 Tab. 4. Wskaźniki transportowe dla dróg wojewódzkich w latach Wskaźniki transportowe Województwa liczba wypadków /1 mln pojkm rannych /1 mln pojkm ciężko rannych /1 mln pojkm śmiertelnych /1 mln pojkm DOLNOŚLĄSKIE 0,57 0,75 0,21 0,06 KUJAWSKO-POMORSKIE 0,36 0,43 0,14 0,08 LUBELSKIE 0,53 0,64 0,25 0,09 LUBUSKIE 0,43 0,63 0,40 0,06 ŁÓDZKIE 0,86 1,10 0,16 0,09 MAŁOPOLSKIE 0,68 0,88 0,24 0,06 MAZOWIECKIE 0,41 0,52 0,14 0,08 OPOLSKIE 0,23 0,29 0,08 0,05 PODKARPACKIE 0,46 0,60 0,13 0,07 PODLASKIE 0,32 0,45 0,12 0,06 POMORSKIE 0,92 1,27 0,20 0,08 ŚLĄSKIE 0,97 1,23 0,28 0,09 ŚWIĘTOKRZYSKIE 0,82 1,06 0,27 0,11 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 0,83 1,11 0,29 0,09 WIELKOPOLSKIE 0,38 0,48 0,12 0,07 ZACHODNIOPOMORSKIE 0,46 0,60 0,17 0,06 Rys. 2. Dane o wskaźnikach gęstości dla dróg wojewódzkich w latach wg województw Do najczęściej występujących rodzajów wypadków należą (rysunek 5): zderzenia boczne 26% ogólnej liczby wypadków, 27% ogólnej liczby ofiar rannych, 17% ofiar rannych związane z występowaniem skrzyżowań i wjazdów, często wynikają z braku widoczności, nieprawidłowych typów skrzyżowań, błędnej organizacji ruchu. najechania na pieszego - 20% ogólnej liczby wypadków, 14% ogólnej liczby ofiar rannych, 28% ogólnej ofiar śmiertelnych. Dochodzi do nich na odcinkach dróg, na których piesi poruszają się wzdłuż drogi lub przekraczają drogę, po której poruszają się pojazdy z dużą prędkością. Szczególnie duże ryzyko wypadku z pieszym uczestnikiem ruchu drogowego występuje w porze nocnej (10-krotnie większe niż w porze dziennej). zderzenia czołowe - 15% ogólnej liczby wypadków, 19% ogółu ofiar rannych, 20% ofiar śmiertelnych na drogach krajowych. Dochodzi do nich w wyniku ryzykownego wyprzedzania przy braku odpowiedniej widoczności, błędnej oceny odległości do pojazdu jadącego z przeciwnego kierunku, 843

6 wypadnięcia z drogi 19% ogólnej liczby wypadków, 19% ofiar rannych, 24% ogółu ofiar śmiertelnych. Mają miejsce na odcinkach prostych, na łukach poziomych o małych promieniach, często w połączeniu z drzewami rosnącymi przy krawędzi jezdni. Szczególnie zwraca uwagę problem zagrożenia pieszych uczestników ruchu drogowego i ciężkość wypadków związana z najechaniem na drzewo. Rys. 3. Dane o wskaźnikach demograficznych dla dróg wojewódzkich w latach wg województw Rys. 4. Dane o wskaźnikach transportowych dla dróg wojewódzkich w latach wg województw Wykonano również analizę pod względem występowania wypadków drogowych na elementach sieci dróg wojewódzkich, co przedstawiono na rysunku 6. Na podstawie analizy stwierdzono, że: najwięcej wypadków zarejestrowano na: odcinkach prostych (57%), skrzyżowaniach z drogą z pierwszeństwem przejazdu (22%), łukach poziomych (16%), najwięcej ofiar rannych zarejestrowano na: odcinkach prostych (54%), skrzyżowaniach z drogą z pierwszeństwem przejazdu (22%), łukach poziomych (18%), najwięcej ofiar ciężko rannych zarejestrowano na: odcinkach prostych (57%), skrzyżowaniach z drogą z pierwszeństwem przejazdu (19%), łukach poziomych (19%), najwięcej ofiar śmiertelnych zarejestrowano na: odcinkach prostych (64%), skrzyżowaniach z drogą z pierwszeństwem przejazdu (12%), łukach poziomych (19%), Zwraca uwagę wysoki udział wypadków i ofiar na łukach poziomych, gdzie często dochodzi jednocześnie do najechania na drzewo. 844

7 Rys. 5. Rodzaje wypadków na drogach wojewódzkich w latach Rys. 6. Lokalizacja wypadków na drogach wojewódzkich w latach wg elementów infrastruktury 2. PRZYCZYNY ZAGROŻEŃ NA DROGACH WOJEWÓDZKICH Zagrożenie to źródło zdarzenia niepożądanego (konflikt drogowy) lub niebezpiecznego (kolizja lub wypadek drogowy). Zagrożenie w ruchu drogowym jest to możliwość wystąpienia straty (szkody) pod warunkiem, że nastąpią niekorzystne warunki, które doprowadzą do wypadku drogowego. W przypadku udziału człowieka w ruchu drogowym jest to np. możliwość bycia ofiarą śmiertelną 845

8 wypadku drogowego, spowodowanego przez kierowcę pojazdu jadącego ze zbyt dużą prędkością i wyprzedzającego inny pojazd przy ograniczonej widoczności, co doprowadzi do zderzenia czołowego z pojazdem nadjeżdżającym z przeciwnej strony. W tym przypadku zagrożeniem będzie poniesienie szkód przez kierowcę (np. bycia ofiarą śmiertelną) w wyniku zderzenia czołowego. Powiązania między źródłami zagrożenia i stratami w ruchu drogowym prezentuje następująca sekwencja: "Źródła zagrożenia - zagrożenie - aktywizacja zagrożenia - zdarzenie niebezpieczne - straty" [3]. Do najważniejszych grup elementów drogowych wpływających na zagrożenie w ruchu drogowym należą [4], [5], [6]: ruch drogowy: natężenie ruchu samochodowego i pieszego, struktura rodzajowa potoku, prędkość ruchu i jej zróżnicowanie w potoku ruchu, przekrój poprzeczny drogi: szerokości pasów ruchu, poboczy i pasów dzielących, liczba pasów i kierunki ruchu, urządzenia dla pieszych i rowerzystów, plan sytuacyjny drogi: promienie łuków poziomych, konstrukcja krzywych przejściowych, krętość drogi, profil podłużny drogi: pochylenia spadków i wzniesień, promienie łuków pionowych, widoczność na skrzyżowaniach, łukach poziomych i pionowych, skrzyżowania i węzły: typ skrzyżowania, liczba punktów kolizi, otoczenie dróg występowanie przeszkód bocznych, szczególnie drzew, kształtowanie skarp, organizacja ruchu: stan oznakowania poziomego i pionowego, sterowanie ruchem, stan nawierzchni i poboczy: koleiny, ubytki, niski współczynnik przyczepności, uskoki na styku jezdni i pobocza, infrastruktura towarzysząca: obiekty mostowe, uzbrojenie terenu, odwodnienie. Brak poprawnych rozwiązań dla powyższych elementów skutkuje ryzykiem wystąpienia wypadków drogowych oraz ofiar, szczególnie ciężko rannych i śmiertelnych. Na fotografiach 1, 2 i 3 przedstawiono przykłady takich zagrożeń występujących na drogach wojewódzkich. Przedstawiono na nich typowe mankamenty infrastruktury, takie jak brak odpowiednich urządzeń dla ruchu pieszego chodniki, zabezpieczenie przejść dla pieszych, drzewa stanowiące zagrożenie dla użytkowników dróg czy nieprawidłowa geometria skrzyżowań. Fot. 1. Brak odpowiedniej infrastruktury dla pieszych użytkowników dróg 846

9 Fot. 2 Drzewa ograniczające widoczność i stanowiące przeszkodę boczną Fot. 3. Skrzyżowanie o nieprawidłowej geometrii WNIOSKI Przeprowadzona analiza poziomu bezpieczeństwa dla dróg wojewódzkich wskazuje, że konieczne jest przekształcanie infrastruktury dla dróg regionalnych, które stanowią bardzo ważny element całej sieci drogowej w Polsce. Poprawę standardów bezpieczeństwa można osiągnąć przez następujące działania: prawidłowe ustalanie klas technicznych na sieci dróg wojewódzkich, nie przyjmowanie minimalnych parametrów geometrycznych dla danej klasy i prędkości projektowej, nie stosowanie niebezpiecznych przekrojów dróg, w tym 1x4 lub 1x2+ szerokie pobocza, usuwanie twardych przeszkód bocznych na koronie drogi lub w strefie bezpieczeństwa, wykonywanie korekt niwelety w przypadku przebudowy drogi, koordynacja elementów planu i profilu drogi, dążenie do jednorodności w sekwencji sąsiednich łuków poziomych trasy, ograniczenie dostępności i prawidłowa lokalizacja punktów dostępności, prawidłowa lokalizacja i stosowanie odpowiednich elementów dla niechronionych użytkowników dróg, stosowanie chodników na dojściach do przejść dla pieszych, przystanków autobusowych i na wiaduktach, stosowanie odpowiednich standardów oznakowania, 847

10 spełnianie standardów brd przy wymianie nawierzchni drogowej. Do uzyskania pełnego obrazu zagrożeń na drogach wojewódzkich i ich wpływu na poziom bezpieczeństwa użytkowników dróg konieczne jest [7]: określenie wpływu wybranych elementów geometrii drogi, szczególnie krętości i falistości, poprawa jakości dostępnych danych (lokalizacja zdarzeń drogowych, bank danych drogowych opracowanie metodyki identyfikacji zagrożeń i stosowania środków naprawczych dla dróg samorządowych. Streszczenie Referat zawiera analizę bezpieczeństwa ruchu drogowego na sieci dróg wojewódzkich. Przedstawiono poziom bezpieczeństwa na tle całej sieci drogowej oraz charakterystykę poszczególnych województw. Przedstawiono ranking województw ze względu na liczby wypadków i ich ofiar oraz wybrane wskaźniki. Zaprezentowano, jakie są najczęściej występujące rodzaje wypadków na drogach wojewódzkich oraz przedstawiono lokalizację wypadków pod kątem odcinka drogi. Podano również przykłady typowych błędów infrastruktury drogowej, szczególnie związanych z ruchem pieszych, otoczeniem dróg i rozwiązaniem geometrii skrzyżowań. Wskazano, że infrastruktura drogowa ma decydujący wpływ na poziom bezpieczeństwa ze względu na brak odpowiednich standardów. Podano również, na jakie elementy należy zwrócić szczególną uwagę przy podejmowaniu działań naprawczych. Konieczne jest również dalsze prowadzenie badań w tym zakresie w celu dokładniejszego rozpoznania wpływu elementów infrastruktury dróg wojewódzkich na bezpieczeństwo ruchu. Hazards of participants on road regional roads Abstract The paper presents an analysis of road safety on the regional road network. The level of safety to the whole road network and the characteristics of the individual regions. Presents the ranking of regions because of the number of accidents and their victims, and selected indicators. Presented, what are the most common types of accidents on the regional road and shows the location of accidents for road section. Also given examples of typical faults of road infrastructure, particularly related to the movement of pedestrians, surrounding roads and intersections solution geometry. It was pointed out that the road infrastructure is crucial for the level of safety due to the lack of appropriate standards. It was also reported on what elements should pay particular attention when making corrective actions. It is also further research in this field in order to more accurately identify the impact of regional roads infrastructure for traffic safety BIBLIOGRAFIA 1. Szczuraszek T. i inni: Badania zagrożeń w ruchu drogowym. Polska Akademia Nauk, Warszawa 2005 r. 2. Gaca S.: Badania prędkości pojazdów i jej wpływu na bezpieczeństwo ruchu drogowego, Zeszyty Naukowe. Inżynieria Lądowa nr 75, Politechnika Krakowska, Kraków Jamroz K.: Metoda zarządzania ryzykiem w inżynierii drogowej. Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, Gdańsk Budzyński M., Kustra W.: Analiza zagrożeń na jednorodnych odcinkach dróg. Drogownictwo 4/ Area Safety Action Plan, Highways Agency Area 10, Highways Agency Publications Team, Manchester UK European best practice for roadside design, Guidelines for maintenance and operations of roadside infrastructure. RISER workshop report, Budapest Budzyński M. Koncepcja metody oceny zagrożeń w ruchu drogowym. 283 Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów