Przegląd i ocena regulacji dotyczących wspierania transportu kombinowanego/intermodalnego w Polsce 2

Transkrypt

1 MINDUR Leszek 1 Przegląd i ocena regulacji dotyczących wspierania transportu kombinowanego/intermodalnego w Polsce 2 WPROWADZENIE Rozwój transportu powinien być podporządkowany zasadom zrównoważonego rozwoju i zrównoważonego przemieszczania, czyli powinien uwzględniać wymagania ekonomiczne, ekologiczne i społeczne, przy czym podstawowym wyzwaniem jest efektywne zaspokajanie potrzeb rynku przy możliwie najniższych kosztach degradacji środowiska, z myślą o obecnych i przyszłych pokoleniach. Aby sprostać tym wyzwaniom, konieczne są działania ukierunkowane na promowanie rozwoju inteligentnych, zrównoważonych i efektywnych systemów transportowych, łączących różne gałęzie i technologie transportu. Tym warunkom w pełni odpowiada system transportu kombinowanego/intermodalnego. Transport kombinowany/intermodalny, jako alternatywa dla tradycyjnego transportu drogowego, może odgrywać znaczącą rolę w osiągnięciu celów polityki zrównoważonego rozwoju transportu, ponieważ wspieranie jego rozwoju może przyczynić się do odciążenia nadmiernie zatłoczonej sieci drogowej z części przewozów towarowych i w konsekwencji wzrostu bezpieczeństwa ruchu oraz do zmniejszenia negatywnych, dla zdrowia i życia człowieka oraz środowiska naturalnego, skutków i kosztów zewnętrznych powodowanych przez transport drogowy. Wspieranie rozwoju transportu kombinowanego/intermodalnego - jako alternatywy dla tradycyjnego transportu drogowego zarówno z punktu widzenia konieczności ochrony środowiska naturalnego, jak i bezpieczeństwa ruchu, powinno być - przynajmniej do czasu wyrównania warunków konkurencji międzygałęziowej (głównie poprzez upodmiotowienie kosztów zewnętrznych transportu) - jednym z priorytetowych celów polityki transportowej państwa. 1. OCENA REGULACJI RZĄDOWYCH DOTYCZĄCYCH TRANSPORTU KOMBINOWANEGO/INTERMODALNEGO W procesie wspierania rozwoju transportu kombinowanego/intermodalnego główną rolę powinno odgrywać państwo. Jednak wsparcie musi być kompleksowe, a nie doraźne, czyli powinno obejmować instrumenty prawno-administracyjne i ekonomiczno-finansowe, które należy konsekwentnie wdrażać w ramach spójnej polityki transportowej. Poniżej omówiono syntetycznie zapisy w dokumentach rządowych, odnoszące się do transportu kombinowanego/intermodalnego w Polsce Strategia Rozwoju Kraju (RM, Warszawa 2006) Stymulowane będzie przenoszenie ruchu ciężkiego z dróg na kolej. Wspierane też będą inwestycje w infrastrukturę transportu intermodalnego: w budowę i modernizację ogólnodostępnych centrów logistycznych, terminali kontenerowych na liniach kolejowych i w portach, a także wdrażanie systemów informacyjnych pozwalających na śledzenie ładunków i obsługę centrów logistycznych. 1 prof. dr hab. Wyższa Szkoła Logistyki i Transportu we Wrocławiu 2 Artykuł opracowano na podstawie: Technologii transportowych pod red. Leszka Mindura Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji PIB, Warszawa-Radom,

2 1.2. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , przyjęte przez RM w 2006 r. i Komisję Europejską w 2007r. Przewozy towarowe w zbyt dużym stopniu realizowane są przez transport drogowy, głównie ze względu na zły stan przewozów intermodalnych. W związku z powyższym promowane będą inwestycje w infrastrukturę transportu intermodalnego oraz wdrożone systemy informatyczne i łączności, umożliwiające korzystanie z nowoczesnych technologii w dziedzinie transportu Program Operacyjny Transport i Środowisko (Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 2007) Główny cel osi priorytetowej VII: Transport przyjazny środowisku Zwiększenie udziału przyjaznych środowisku gałęzi transportu w przewozie ładunków. W ramach tej osi wsparcie uzyska m.in. transport intermodalny. Wśród celów szczegółowych wymienia się m.in. Zwiększenie udziału transportu intermodalnego w ogólnych przewozach ładunków. W ramach Programu realizowane będą m.in. projekty: modernizacji infrastruktury kolejowej, zakupu taboru i rozwoju transportu intermodalnego MasterPlan dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku (Min. Infrastruktury, 2008) Jeden z priorytetów Stworzenie warunków do wzrostu przewozu ładunków, ze szczególnym uwzględnieniem transportu intermodalnego oraz ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko. Warunki rozwoju przewozów intermodalnych: rozwój sieci węzłów przeładunkowych (terminali intermodalnych, centrów logistycznych), zapewnienie standardów linii kolejowych o podwyższonej skrajni, dostosowanych do nisko zawieszonych składów pociągowych Strategia Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku) [3]. Przyjęta w 2013 roku Strategia zawiera szereg odwołań do transportu intermodalnego, w tym m.in.: "Dla dynamicznego wzrostu transportu intermodalnego w Polsce niezbędne jest stworzenie korzystnych warunków technicznych, prawnych, organizacyjnych i ekonomiczno-finansowych". "Podstawowym działaniem, wspierającym rozwój transportu intermodalnego będzie intensywna modernizacja kolejowej infrastruktury liniowej i punktowej, wykorzystywanej w systemie tych przewozów". "Transport kolejowy stanie się trwałą podstawą rozwoju przewozów intermodalnych". "Dofinansowywanie ze środków publicznych zakupu i modernizacji taboru". "Wdrożenie wieloletniego systemu kształtowania opłat za dostęp do infrastruktury kolejowej". "Wdrażanie procesów ściślejszej integracji transportu kolejowego z innymi gałęziami w ramach transportu intermodalnego poprzez zapewnienie zintegrowanych połączeń z transportem drogowym, portami morskimi, a także centrami logistycznymi". "Wspieranie, tworzenia platform multimodalnych, którew ramach transportu intermodalnego - przyczynią się do powstawania spójnych i efektywnych łańcuchów dostaw poprzez opracowywanie odpowiednich planów zagospodarowania przestrzennego i sprzyjające rozwiązania prawno-administracyjne". "System towarowych przewozów intermodalnych jest szczególnie perspektywiczny, jeżeli weźmie się pod uwagę cele i zadania polityki transportowej. Wynika to z przede wszystkim z jego proekologicznego charakteru, odciążenia infrastruktury drogowej i ograniczenia kosztów zewnętrznych transportu". Ponieważ są to dosyć ogólne sformułowania, co w dużej mierze wynika z charakteru tego dokumentu, koniecznym jest rozpisanie tych zapisów w formie szczegółowych rozwiązań dla przedsięwzięć rozwojowych z określeniem źródeł i sposobów ich finansowania wraz ze szczegółowym harmonogramem wdrażania i monitorowania do roku Idealnym rozwiązaniem dla skonkretyzowania zapisów Strategii oraz stworzenia ram i szczegółowych warunków rozwoju transportu kombinowanego byłoby więc opracowanie Programu Rozwoju Transportu Kombinowanego/Intermodalnego do roku

3 1.6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z r. w sprawie pomocy na projekty w zakresie transportu intermodalnego na lata Rozporządzenie określa szczegółowe przeznaczenie, warunki i tryb udzielania pomocy na wsparcie projektów w zakresie transportu intermodalnego na liniach kolejowych i w portach morskich. Pomoc może być udzielana na: budowę, przebudowę i remont terminali kontenerowych oraz centrów logistycznych na liniach kolejowych i w portach morskich, zakup specjalistycznego sprzętu przeładunkowego i wyposażenia, zakup lub modernizację systemów teleinformatycznych oraz wyposażenia logistycznego i systemów związanych z transportem intermodalnym, infrastrukturę wykorzystywaną wyłącznie na potrzeby transportu intermodalnego w zakresie budowy, przebudowy i nabycia praw gruntu pod budowę placów składowych i przeładunkowych, zaplecza, dróg i torów dojazdowych itp. prace projektowe i dokumentację. Pomoc jest udzielana w formie bezzwrotnego dofinansowania, na pokrycie części wydatków/kosztów kwalifikowanych, w wysokości: 30% - na zakup sprzętu oraz 50% - na infrastrukturę, prace projektowe i studia wykonalności. Pomoc udzielana na podstawie rozporządzenia (do 31 grudnia 2015 r.) będzie współfinansowana do 31 grudnia 2015 r. ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata Alokacja z Funduszu Spójności przeznaczona na projekty intermodalne w ramach działania 7.4 POIiŚ wynosi obecnie około 111 mln EUR i może zostać skierowana do potencjalnych beneficjentów programu pomocowego. Zasady udzielania pomocy na inwestycje w transporcie intermodalnym stanowią nową problematykę w prawie polskim. Rozporządzenie z 2009r. jest jedynym konkretnym instrumentem finansowego wsparcia transportu kombinowanego/ intermodalnego w Polsce. Można więc stwierdzić, że możliwości praktycznego wsparcia rozwoju transportu kombinowanego/intermodalnego w Polsce są skromne, ale wsparcie jest przeznaczone dla terminali intermodalnych, które są najsłabszym ogniwem w tym systemie transportu w Polsce, i to jest bardzo trafne i pozytywne działanie rządu RP. W grudniu 2012 roku, na mocy Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej powołano Radę ds. Transportu Intermodalnego [6]. Celem prac Rady jest wypracowanie kierunków działań dla poprawy funkcjonowania transportu intermodalnego w Polsce, m.in. poprzez likwidację istniejących barier. Natomiast do zadań Rady należą m.in.: formułowanie rekomendacji do przyszłych działań Ministerstwa; opiniowanie działań podejmowanych i planowanych; definiowanie głównych przeszkód w rozwoju transportu intermodalnego, opiniowanie projektów dokumentów; przygotowywanie propozycji zmian lub nowych rozwiązań w zakresie warunków ekonomicznych. Można więc stwierdzić, że został zrealizowany jeden z wcześniej proponowanych postulatów ze sfery instrumentów prawno-organizacyjnych polityki transportowej państwa wspierających rozwój transportu kombinowanego/intermodalnego w Polsce. Kierunki rozwoju polskiego systemu transportowego powinny więc uwzględniać wymóg integrowania gałęzi transportu w intermodalnych łańcuchach transportowych oraz promowania transportu intermodalnego, tak aby polski system transportowy był zrównoważony w aspekcie społecznym, środowiskowym i ekonomicznym. PODSUMOWANIE Wspieranie rozwoju transportu kombinowanego/intermodalnego w Polsce powinno uwzględniać następujące podstawowe, zasady i formy stosowane w większości krajów europejskich: 3325

4 w większości państw istnieją odrębne regulacje prawne dla finansowania rozwoju systemu transportu kombinowanego/intermodalnego; niektóre państwa wspierają rozwój transportu kombinowanego/intermodalnego w różnych, w zależności od potrzeb i możliwości, formach: subwencje do inwestycji terminalowych (20-50% poniesionych nakładów inwestycyjnych), udzielanie nisko oprocentowanych pożyczek na budowę i rozbudowę terminali, dofinansowanie części kosztów dostępu do infrastruktury (w maksymalnej wysokości kosztów marginalnych), zakazy ruchu samochodów ciężarowych z dopuszczalną masą całkowitą powyżej 7,5 tony w niedziele i dni świąteczne, ferie itp. z wyłączeniem czynności dowozowych do i z terminali intermodalnych, zwolnienia z podatku od pojazdów drogowych dla przewoźników uczestniczących w przewozach intermodalnych, zwolnienia z opłat za korzystanie z dróg w odwozach i dowozach drogowych w transporcie intermodalnym, jeśli przewozy odbywają się na drogach podlegających opłacie. Do głównych kryteriów przyznawania pomocy finansowej przez państwa dla konkretnych projektów połączeń intermodalnych można zaliczyć: wielkość ruchu przejętego od transportu drogowego (procentowy udział transportu kombinowanego/intermodalnego na danej trasie - połączeniu), korzyści w postaci zmniejszenia stopnia degradacji środowiska, korzyści z tytułu wzrostu bezpieczeństwa ruchu drogowego, wzrost konkurencyjności cenowej i jakościowej transportu intermodalnego/kombinowanego w porównaniu z transportem drogowym, dochodowość projektu, skutki finansowe i operacyjne dla innych usług, zdolność do tworzenia dalszych połączeń, spójnych z siecią transeuropejską, zdolność pozyskiwania nowych klientów. Jeśli system transportowy w Polsce ma się rozwijać zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i zrównoważonego przemieszczania, konieczna jest eliminacja istniejących barier oraz wprowadzenie kompleksowych środków wspierających rozwój transportu intermodalnego w Polsce, z wykorzystaniem m.in. przedstawionych powyżej form i sposobów wspierania tego transportu stosowanych w krajach europejskich, które odgrywają wiodącą rolę na rynku transportu kombinowanego/intermodalnego w Europie. W krajach, w których istnieje sprawna pomoc państwa w zakresie rozwoju proekologicznych systemów transportowych oraz istnieją rządowe programy wspierania ich rozwoju, udział przewozów intermodalnych z wykorzystaniem kolei przekracza 30%. Streszczenie Artykuł poświęcono analizie i ocenie zasadniczych regulacji w Polsce dotyczących promowania rozwoju inteligentnych, zrównoważonych i efektywnych systemów transportowych. Szczegółowa analiza zapisów w dokumentach wskazała, że większość z nich ma charakter ogólny i nie określa źródeł, sposobów i terminów finansowania. Brak jest np. programu rozwoju transportu kombinowanego/intermodalnego w Polsce. Takie regulacje nie sprzyjają rozwojowi transportu kombinowanego/intermodalnego w naszym kraju. Udział przewozów w nowoczesnych technologiach w stosunku do ogólnych przewozów kolejowych oscyluje w granicach zaledwie 5 %. Podkreślono, że w krajach europejskich, w których istnieją precyzyjne regulacje prawne i rządowe, programy wspierania rozwoju transportu kombinowanego/intermodalnego przewozy intermodalne z wykorzystaniem kolei przekraczają 30 %. The review and estimation of regulations relating to the assistance of the combined/intermodal transport in Poland Abstract This article was intended to make an analysis and estimation of a basic regulation existing in Poland and 3326

5 relating to promotion of the development for intelligent, balanced and effective transportation systems. The detailed analysis of records in the documents has shown that the majority of them is of the general character and they do not set out the sources, methods and time-limits for their financing. There is visible there, for example, the lack of a program for the development of the combined/intermodal transport in Poland. Such the regulation do not promote the development of the combined/intermodal transport in our country. The participation of transport in the modern technologies in relation to the total railways conveyances is ranging hardly 5%. It was underlined there that in the European countries in which there are existing the precise legal and governmental regulations, the programs for promoting the development of combined/intermodal transport, the intermodal conveyances applying railways systems are exceeding 30%. BIBLIOGRAFIA 1. Liberadzki B.: Europejska polityka transportowa (w:) praca zbiorowa pod red. B. Liberadzkiego i L. Mindura, Uwarunkowania rozwoju systemu transportowego Polski, Warszawa Mindur L., Wronka J.: Transport kombinowany/ intermodalny (w): Uwarunkowania rozwoju systemu transportowego Polski (pod red. B. Liberadzkiego i L. Mindura), Instytut Technologii Eksploatacji-PIB. Warszawa-Radom 2007 (Wydanie II uzupełnione). 3. Strategia rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku). Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Warszawa Technologie transportowe (pod red. L. Mindura). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji PIB, Warszawa Radom Wronka J.: Transport/kombinowany/intermodalny - teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin Zarządzenie Nr 66 Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 4 grudnia 2012 roku w sprawie powołania Rady ds. transportu intermodalnego. 3327