Bank Genów zachowanie oraz zwiększenie różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich

Transkrypt

1 Bank Genów zachowanie oraz zwiększenie różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich DENISE F. DOSTATNY INSTYTUT HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN KRAJOWE CENTRUM ROŚLINNYCH ZASOBÓW GENOWYCH

2 Ośrodki bioróżnorodności

3 Zachowanie zasobów genowych roślin na świecie 1974 Europejski Zespół dla Zachowania Zasobów Genowych 1980 Europejski Program Współpracy dla Zachowania Zasobów Genowych 1983 Międzynarodowa Komisja d/s Zasobów Genowych FAO 1992 Konwencja o różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro; Szczyt Ziemi) 1996 Ogólnoświatowy plan działania FAO dla zachowania i zrównoważonego wykorzystania zasobów genowych roślin 2001 Międzynarodowy Traktat o Roślinnych Zasobach Genowych dla Żywności i Rolnictwa (Rzym)

4 SVALBARD

5 Bank nasion znajdujący się na norweskim archipelagu Svalbard, na wyspie Spitsbergen. Bank znajduje się w tunelu wydrążonym w wiecznej zmarzlinie. Za sprawą bardzo niskiej temperatury otoczenia, przechowywanie nasion odbywa się bez wykorzystania elektryczności.

6 Zachowanie zasobów genowych w Polsce Kiedy powstała idea ochrony materiału genetycznego roślin uprawnych w Polsce? *1907: prof. Kazimierz Miczyński senior (badania nad ekotypami roślin uprawnych) *1915: profesor Lucjan Kaznowski w Puławach (kolekcje roślin uprawnych, przemysłowych) * : Miczyński junior/ Sawicki * kolekcje roślin uprawnych stworzone przez Kaznowskiego zostały przeniesione do Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Ryciny: Gawarecki Z., Kohn A.,1861. Rolnik Polski, tom 1

7 Zachowanie zasobów genowych w Polsce 1979 Porozumienie międzyresortowe dotyczące ochrony zasobów genowych 1981 Przystąpienie do Europejskiego Programu Współpracy dla Zachowania Zasobów Genowych 1995 Ratyfikacja Konwencji o różnorodności biologicznej 1997 Narodowa Strategia zachowania różnorodności biologicznej 2003 Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej 2006 Międzynarodowy Traktat o Zasobach Genowych

8 Komora przeznaczona do długoterminowego przechowywania nasion (KCRZG ma około obiektów): udostępnianie według SMTA lub uproszczonego formularza

9 FAO: Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa Plan działania przewiduje: Obserwację i inwentaryzację zasobów genetycznych roślin uprawnych Ochronę ex situ (polegającą na sprawnym zbieraniu zasobów genowych, utrzymywaniu istniejących kolekcji, usprawnieniu systemu informacji, wymianie materiałów) Ochronę in situ (polegającą na wspieraniu gospodarstw, zwiększania rozmaitości upraw, propagowanie mało znanych i niedocenianych upraw) Usprawnienie użytkowania zasobów genowych (wspieranie produkcji i rozprowadzania nasion) Edukację i promocję

10 Zadania banku genów utrzymywania kolekcji krzyżowania identyfikacja genów botaniczne kolekcje Bank genów -zbiór -zachowanie ex situ -dokumentacja zasobów genowych zachowanie w gospodarstwach Ekspedycje Inwentaryzacja Wymiana próbek dostarczanie materiałów rozmnożeniowych i informacji Herbarium (kolekcja nasion, zielniki)

11 Program Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych Główne zadania programu: gromadzenie populacji i odmian roślin uprawnych oraz dziko rosnących, zagrożonych erozją genetyczną, opis i waloryzacja zebranych materiałów, utrzymanie prób nasion w stanie żywym (w tym przechowywanie długoterminowe) przy zachowaniu ich czystości genetycznej, dokumentacja zgromadzonych materiałów oraz wymiana prób z innymi bankami genów i ogrodami botanicznymi, udostępnienie materiałów wyjściowych hodowcom odmian i placówkom badawczym.

12 Zadania banku genów krzyżowania botaniczne kolekcje EKSPEDYCJE Ekspedycje Inwentaryzacja Wymiana próbek Bank genów utrzymywania -zbiór kolekcji -zachowanie ex situ dostarczanie -dokumentacja zasobów materiałów identyfikacja zbiór ekotypów traw i innych roślin genowych rozmnożeniowych pastewnych, genów zbiór roślin towarzyszących uprawom, i informacji zbiór materiałów roślinnych do prac badawczych, Herbarium ocena erozji (kolekcja genetycznej zachowanie roślin użytkowych, nasion, zbiór zielniki) starych odmian, w odmian gospodarstwach miejscowych roślin rolniczych, warzywnych, sadowniczych i ozdobnych oraz ich dzikich przodków.

13

14 Orkisz z Jasienia

15 Dlaczego warto dalej kontynuować zbiory? Orkisz w Jasieniu W Jasieniu (Ziemia Świętokrzyska) uprawiano orkisz od niepamiętnych czasów. Sama miejscowość nazywana była niegdyś Czerkiesami, co miało podobno związek z osiadłym tu kaukaskim ludem. Już wówczas z populacji miejscowej orkiszu wytwarzano w tej okolicy doskonałą mąkę orkiszową, nazywaną potocznie siciakiem. W 2008 roku Czerkieska mąka orkiszowa została wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych (woj. świętokrzyskie) w kategorii Warzywa i owoce. Jeżeli jest możliwe udokumentowanie, że historia populacji orkiszu w Jasieni sięga lat 40-stych ubiegłego wieku forma ta może zostać zarejestrowana jako odmiana regionalna.

16 Lnianka z Pińczowa

17 Sprzęt do wytłaczania oleju

18 PRODUKTY

19 Znaczenie ochrony starych i miejscowych odmian roślin uprawnych Dzięki wielowiekowej hodowli oraz przenoszeniu w coraz to nowe warunki, różne gatunki roślin uprawnych zyskały olbrzymią mnogość form: ras, odmian i miejscowych typów. Jest to materiał wyjściowy do tworzenia nowych odmian. Różnorodność jest jednocześnie poważnie zagrożona zjawiskiem erozji genetycznej towarzyszącej nowoczesnemu rolnictwu. W ten sposób, wraz z lokalnymi populacjami roślin znikają ich specyficzne cechy i przystosowania, które mogły by być wykorzystane do dalszego udoskonalania odmian hodowlanych. Tradycyjne odmiany prezentują wartościowe genetyczne i kulturowe dziedzictwo. Posiadają takie wartości jak odporność na choroby i szkodniki, a także stresy środowiska, jak susza i mróz.

20 Obecnie do krajowego rejestru wpisano 154 roślin uprawnych, w tym: 71 gatunków roślin rolniczych, 55 gatunków roślin warzywnych, 28 roślin sadowniczych (COBORU) Na świecie ponad 70% produkowanej żywności oparta jest na 9 roślinach: jęczmieniu, pszenicy, owsie, kukurydzy, manioku, ryżu, soi, trzcinie cukrowej i ziemniaku. Rolnictwo przemysłowe stawia na odmiany najbardziej wydajne, przynoszące największy plon, tymczasem tradycyjne, stare odmiany, odkrywane na nowo w starych sadach i ogrodach, to skarbnica wciąż nierozpoznanych do końca właściwości. Rośliny uprawne W 2050 r. trzeba będzie wykarmić około 9,6 miliardów ludzi. Wymaga to zwiększenia dostaw żywności o 60% w skali globalnej, a 100% w krajach rozwijających się i do tego czasu, przez zmianę klimatu, prawdopodobnie zmniejsza się produkcja rolnicza o 2% w ciągu dekady (Maxted, Palme, 2016).

21

22 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych (Program Wieloletni - zadanie 1.6) *Od 2015r. w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (W IHAR) rozpoczęto poszukiwania dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych występujących niegdyś w Polsce. W tym celu również nawiązano kontakt z muzeami, bibliotekami, stacjami hodowlanymi, ośrodkami doradztwa rolniczego, a także z rolnikami z różnych regionów Polski. *W tym celu również założono poletka demonstracyjne z kilkoma obiektami starych odmian roślin zbożowych ścieżka dydaktyczna. Prace nad starymi odmianami prowadzone są w ramach Programu Wieloletniego pt. Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji, wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW.

23 Avena sativa Tatrzański

24 Fagopyrum esculentum Hruszowska

25 Lathyrus sativus Derek

26 Lens culinaris Tina

27 Melilotus albus Selgo

28 Pisum sativum Topaz

29 Ziemniak: odmiana Milas

30 Hordeum vulgare Mikulicki Wczesny

31 Triticum aestivum Ostka Chłopicka

32 Triticum dicoccum Grauer Emmer

33 Triticum monococcum ASSIRIJSKY TONDAR

34 Triticum spelta Weisser Kolben

35 Triticum durum Puławska Twarda

36 Siewy jare Pokrzydowo Osjaków Wola Batorska Piotrków Borowski Radzików Goworowo

37 Opisy obiektów wytypowanych w 2017 roku Odmiana ziemniaka: 4. Mila odmiana ziemniaka jadalnego, wyhodowana w Instytucie Ziemniaka w Boninie. Wpisana do Rejestru Odmian Oryginalnych w 1980 roku. Cechy użytkowe: odmiana średnio wczesna, o okresie wegetacji ok. 125 dni. Zawartość skrobi średnia ok. 15%. Lędźwian: 5. Derek roślina jednoroczna, jara, samopylna o wysokiej plenności, wyróżniająca się bardzo wysoką zawartością białka do 26 %. Lędźwian siewny należy do gatunków o niewielkich wymaganiach siedliskowych. Znosi zarówno gleby lekkie jak i ciężkie, jednak jego uprawa nie jest zalecana na glebach zakwaszonych i wilgotnych. Odmiana grochu: 6. Szabla (Pisum sativum subsp. sativum). Wyselekcjonowany z materiałów krzyżówkowych. Opis cech użytkowych: cechą wyróżniającą jest b. duży strąk, który zebrany w fazie zielonego, płaskiego strąka nadaje się do bezpośredniego spożycia, gotowania i grillowania. Może być nowym, ciekawym kierunkiem użytkowania.

38 Opisy obiektów wytypowanych w 2017 roku Odmiany zbóż: 7. Pszenica orkisz nr 5046 odmiana ozima, wysoka (11 cm), nie wykazuje jednak skłonności do wylegania. Odmiana odznacza się wysoką odpornością na rdzę żółtą, mączniaka i rdzę brunatną oraz średnią wrażliwością na septoriozę (na podstawie rocznych obserwacji). Owies 8. Biały Mazur - wyselekcjonowany z odmiany miejscowej przez Zygmunta Mazurkiewicza. Odmiana ta została wpisano do rejestru odmian w 1923 roku. Jest to odmiana średnio późna, o dobrej plenności, o ziarnie ościstym, białej łusce i średnim ciężarze tysiąca ziaren (około 30 g).

39 Ścieżka dydaktyczna: W okresie sprawozdawczym przygotowano ścieżkę dydaktyczną ze starymi odmianami oraz innymi roślinami wchodzącymi w skład ekosystemu rolniczego na terenie IHAR-PIB w Radzikowie, w skład, której wchodzą odmiany/obiekty: zbóż jarych i ozimych oraz innych roślin rolniczych i gatunków im towarzyszących. Przygotowano i umieszczono na ścieżce dydaktycznej 3 tablice informacyjne. Ulotki: przygotowano i wydrukowano ulotki dla ścieżki dydaktycznej z ćwiczeniami na poszczególnych przystankach nakład 100 sztuk.

40 Materiały promocyjne

41 Uprawa starych odmian roślin rolniczych w gospodarstwie ekologicznym Walne Zebranie Sprawozdawcze i Seminarium organizowane przez Kujawsko-Pomorskie Stowarzyszenie Producentów Ekologicznych EKOŁAN w Pokrzydowie.

42 Stoiska promocyjne na krajowych targach rolniczych

43 Pole ekologiczne osiągnięta równowaga Większa liczba chwastów na polu więcej drapieżników atakujących szkodniki sprzyja utrzymaniu równowagi ekologicznej

44 Rolnictwo ekologiczne utrzymywanie równowagi w systemach rolniczych - chwasty Konkurują między sobą Utrzymują równowagę w systemach rolniczych Hamują rozwój szkodników polnych Wykorzystane są jako broń biologiczna Są wskaźnikami rzeczywistych warunków siedliskowych Stanowią wartościową domieszkę paszową Posiadają właściwości lecznicze Stwarzają korzystne warunki dla rozwoju pożytecznych mikroorganizmów Chronią wierzchnią warstwę gleby przed wysuszeniem i erozją Przyczyniają się do wzbogacenia gleby we związki azotowe i wapń Zatrzymują składniki pokarmowe w glebie Wykorzystane są w przemyśle kosmetycznym

45 Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne PROW Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Cel: zachowanie ginących i cennych odmian, gatunków, ekotypów roślin uprawnych, dywersyfikacja upraw na obszarach wiejskich, wytwarzanie nasion gatunków zagrożonych erozją genetyczną spełniających minimalne wymagania jakościowe, oraz produkcja materiału siewnego odmian regionalnych i amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze. Realizacja pakietu polega na uprawie lub wytwarzaniu materiału siewnego/nasion odmian regionalnych i/lub amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze oraz pozostałych gatunków i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną tj.: pszenica płaskurka; pszenica samopsza; żyto krzyca; lnianka siewna; nostrzyk biały; lędźwian siewny; soczewica; pasternak; przelot pospolity; gryka.