Działania Banku Genów w celu poszerzenia różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych na terenach wiejskich

Transkrypt

1 Działania Banku Genów w celu poszerzenia różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych na terenach wiejskich Denise F. Dostatny Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych

2 Ośrodek bioróżnorodności

3 SVALBARD

4 Komora przeznaczona do długoterminowego przechowywania nasion (KCRZG ma około obiektów): udostępnianie według SMTA lub uproszczonego formularza

5 UDOSTĘPNIANIE DANYCH I ZAMAWIANIE NASION Strona internetowa

6 Zachowanie zasobów genowych roślin na świecie 1974 Europejski Zespół dla Zachowania Zasobów Genowych 1980 Europejski Program Współpracy dla Zachowania Zasobów Genowych 1983 Międzynarodowa Komisja d/s Zasobów Genowych FAO 1992 Konwencja o różnorodności biologicznej (Rio de Janeiro; Szczyt Ziemi) 1996 Ogólnoświatowy plan działania FAO dla zachowania i zrównoważonego wykorzystania zasobów genowych roślin 2001 Międzynarodowy Traktat o Roślinnych Zasobach Genowych dla Żywności i Rolnictwa (Rzym)

7 Zachowanie zasobów genowych w Polsce Kiedy powstała idea ochrony materiału genetycznego roślin uprawnych w Polsce? *1907: prof. Kazimierz Miczyński senior (badania nad ekotypami roślin uprawnych) *1915: profesor Lucjan Kaznowski w Puławach (kolekcje roślin uprawnych, przemysłowych) * : Miczyński junior/ Sawicki * kolekcje roślin uprawnych stworzone przez Kaznowskiego zostały przeniesione do Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie Ryciny: Gawarecki Z., Kohn A.,1861. Rolnik Polski, tom 1

8 Zachowanie zasobów genowych w Polsce c.d 1979 Porozumienie międzyresortowe dotyczące ochrony zasobów genowych 1981 Przystąpienie do Europejskiego Programu Współpracy dla Zachowania Zasobów Genowych 1995 Ratyfikacja Konwencji o różnorodności biologicznej 1997 Narodowa Strategia zachowania różnorodności biologicznej 2003 Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej 2006 Międzynarodowy Traktat o Zasobach Genowych

9 Zadania banku genów krzyżowania utrzymywania kolekcji identyfikacja genów botaniczne kolekcje Bank genów -zbiór -zachowanie ex situ -dokumentacja zasobów genowych zachowanie w gospodarstwach Ekspedycje Inwentaryzacja Wymiana próbek dostarczanie materiałów rozmnożeniowych i informacji Herbarium (kolekcja nasion, zielniki)

10 Program Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych Główne zadania programu: gromadzenie populacji i odmian roślin uprawnych oraz dziko rosnących, zagrożonych erozją genetyczną, opis i waloryzacja zebranych materiałów, utrzymanie prób nasion w stanie żywym (w tym przechowywanie długoterminowe) przy zachowaniu ich czystości genetycznej, dokumentacja zgromadzonych materiałów oraz wymiana prób z innymi bankami genów i ogrodami botanicznymi, udostępnienie materiałów wyjściowych hodowcom odmian i placówkom badawczym.

11 Zadania banku genów utrzymywania kolekcji identyfikacja genów krzyżowania Herbarium (kolekcja nasion, zielniki) Bank genów -zbiór -zachowanie ex situ -dokumentacja zasobów botaniczne kolekcje EKSPEDYCJE Ekspedycje Inwentaryzacja Wymiana próbek dostarczanie materiałów rozmnożeniowych zbiór ekotypów genowych traw i innych roślin pastewnych, zbiór roślin towarzyszących uprawom, i informacji zbiór materiałów roślinnych zachowanie do prac badawczych, ocena erozji genetycznej roślin użytkowych, w gospodarstwach zbiór starych odmian, odmian miejscowych roślin rolniczych, warzywnych, sadowniczych i ozdobnych oraz ich dzikich przodków.

12

13 TRADYCYJNE ROLNICTWO

14 STARE ODMIANY Hanna Kleszczewski odmiana jęczmienia uprawiana do 1957r. Kutnowski - odmiana jęczmienia uprawiana od 1900 roku do międzywojnia Grzywacz Późny Wołyński odmiana owsa uprawiana w latach

15 Znaczenie ochrony starych i miejscowych odmian roślin uprawnych Dzięki wielowiekowej hodowli oraz przenoszeniu w coraz to nowe warunki, różne gatunki roślin uprawnych zyskały olbrzymią mnogość form: ras, odmian i miejscowych typów. Jest to materiał wyjściowy do tworzenia nowych odmian. Różnorodność jest jednocześnie poważnie zagrożona zjawiskiem erozji genetycznej towarzyszącej nowoczesnemu rolnictwu. W ten sposób, wraz z lokalnymi populacjami roślin znikają ich specyficzne cechy i przystosowania, które mogły by być wykorzystane do dalszego udoskonalania odmian hodowlanych. Tradycyjne odmiany prezentują sobą ważne i wartościowe genetyczne i kulturowo historyczne dziedzictwo. Niektóre odmiany są odporne na choroby i szkodniki, a także na suszę i mróz.

16 W krajowym rejestrze w Polsce widnieje 154 roślin uprawnych (rolnicze, warzywne, sadownicze), które należą do kilkudziesięciu gatunków (dane z 2015r. COBORU Centralny Ośrodek Badań Odmian Roślin Uprawnych). Na świecie ponad 70% produkowanej żywności oparta jest na 9 roślinach: jęczmieniu, pszenicy, owsie, kukurydzy, manioku, ryżu, soi, trzcinie cukrowej i ziemniaku. Na naszych polach występuje coraz mniejsze urozmaicenie w uprawach, co może zwiększyć areał monokultur, a zmniejszyć różnorodność roślin i zwierząt na obszarach wiejskich. Z tego powodu powinnyśmy powracać do upraw dawnych odmian roślin rolniczych.

17 STRUKTURA WIELKOŚCI GOSPODARSTW ROLNYCH W 2008 ROKU [W HA] Dane pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu

18

19 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych (Program Wieloletni - zadanie 1.6) *Od 2015r. w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (W IHAR) rozpoczęto poszukiwania dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych występujących niegdyś w Polsce. W tym celu również nawiązano kontakt z muzeami, bibliotekami, stacjami hodowlanymi, ośrodkami doradztwa rolniczego, a także z rolnikami z różnych regionów Polski. *W tym celu również założono poletka demonstracyjne z kilkoma obiektami starych odmian roślin zbożowych ścieżka dydaktyczna Prace nad starymi odmianami prowadzone są w ramach Programu Wieloletniego pt. Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji, wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW.

20 Pokrzydowo Owies Udzycz Żółty Jęczmień Hanna Kleszczewski

21 Chrystkowice Owies Tatrzański Jęczmień Hanna Borzymowicki Jęczmień Teresa

22 Centrum Doradztwa Rolniczego (oddział Radom) Owies Udycz Żółty Pszenica Puławska Twarda Owies Puławski Średniorychły Jęczmień Hanna Gambrinus Pszenica Ostka Suska

23 Grodkowice Pszenica Ostka Gruboziarnista Grodkowicka Pszenica Nadwiślanka Pszenica Egipcjanka Pszenica Blondynka

24 Gatunki/Odmiany obecnie rozmnażane na terenie IHAR-PIB Ozime: Pszenica orkisz (Triticum spelta), Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum), Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)- np. Superelekta, Biały Krzyż, Wysokolitewka sztywnosłoma Jeczmień zwyczajny (Hordeum vulgare) np.: Kujawiak, Grodkowicki, Mikulicki Wczesny

25 Jare: Gatunki/Odmiany obecnie rozmnażane na terenie IHAR-PIB Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum) Pszenica samopsza (Triticum monococcum) Pszenica orkisz (Triticum spelta) Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum), np. Ostka Chłopicka, Ostka Pokucka, Jagna Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare), np. Hanna Borzymowicki, Kutnowski, Putza Owies (Avena sativa), np. Więcławski Jubileuszowy, Puławski Średniorychły Po tegorocznych zbiorach dostępne będą pierwsze większe próby

26 DAWNE ODMIANY Triticum aestivum Rokicka Triticum monococcum Triticum aestivum Puławska Twarda

27 DAWNE ODMIANY - PRZYKŁADY *Owies Udycz Żółty: Zarejestrowany w roku Słoma długa, elastyczna, dość odporna na wyleganie, sztywna. Wysoki plon, odmiana odporna na rdzę koronową, mączniaka prawdziwego, septoriozę, fuzariozę, nie wylegająca, o niskiej zawartości mikotoksyn. *Pszenica zwyczajna Ostka Złotnicka: Średni plon, odmiana odporna na rdzę brunatną, mączniaka prawdziwego, septoriozę, rdzę żółtą, fuzariozę, nie wylegająca, o niskiej zawartości mikotoksyn. *Pszenica zwyczajna Kadeft: Średni plon, odmiana odporna na rdzę brunatną, mączniaka prawdziwego, septoriozę, rdzę żółtą, średnio odporne na fuzariozę, nie wylegająca, o niskiej zawartości mikotoksyn. * ŻRÓDŁO: CEGLIŃSKI W., ŁOZIŃSKI T., ROGUSKI K., SZARZYŃSKA K., KATALOG ODMIAN ROLNICZYCH.

28 PRODUKTY

29 TRADYCYJNA WIEDZA Okolice Pińczowa Camelina sativa Uprawa + tradycyjna technologia = lokalny produkt

30 DZIAŁANIE ROLNO-ŚRODOWISKOWO-KLIMATYCZNE PROW Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Cel: zachowanie ginących i cennych odmian, gatunków, ekotypów roślin uprawnych, dywersyfikacja upraw na obszarach wiejskich, wytwarzanie nasion gatunków zagrożonych erozją genetyczną spełniających minimalne wymagania jakościowe, oraz produkcja materiału siewnego odmian regionalnych i amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze. Realizacja pakietu polega na uprawie lub wytwarzaniu materiału siewnego/nasion odmian regionalnych i/lub amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze oraz pozostałych gatunków i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną.

31 Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie

32 Gatunki i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną (dopłaty w ramach pakietu 6) pszenica płaskurka (Triticum diccocum Schrank) pszenica samopsza (Triticum monococcum L.) żyto krzyca (Secale cereale var. multicale Metzg. ex Alef.) (roślina dwuletnia) gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Moench.) lnicznik siewny (Camelina sativa (L.) Crantz) nostrzyk biały (Melilotus alba Medik.) (roślina roczna oraz roślina dwuletnia), lędźwian siewny (Lathyrus sativus L.) soczewica jadalna (Lens culinaris Medik.) pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa L.) (roślina dwuletnia) przelot pospolity (Anthyllis vulneraria L.)

33 Odmiany regionalne i odmiany amatorskie - COBORU Odmiana regionalna (odmiana dla zachowania bioróżnorodności) - oznacza populację miejscową, lub odmianę naturalnie przystosowaną do warunków lokalnych, zagrożoną postępującą z czasem utratą różnorodności genetycznej. Odmiana amatorska (odmiana odkryta i wprowadzona do uprawy w szczególnych warunkach) - oznacza odmianę roślin warzywnych odkrytą i wprowadzoną z przeznaczeniem do uprawy w szczególnych warunkach agrotechnicznych, klimatycznych lub glebowych, która nie ma znaczenia dla towarowej produkcji warzyw, ale ma znaczenie dla zachowania bioróżnorodności.

34 Jak zagospodarować w sposób zrównoważony? Siedliska marginalne nie wykorzystywane bezpośrednio w produkcji rolnej są zróżnicowane pod względem struktury roślinności i funkcji, jaką pełnią lub pełniły w przeszłości. Są to najczęściej: miedze, śródpolne skarpy, brzegi rzek i rowów melioracyjnych, pobocza dróg polnych i szlaków kolejowych z roślinnością zielną, krzewiastą lub szpalerami drzew. Pasma śródpolne są obszarami o dużych zasobach bioróżnorodności, a w porównaniu z otaczającymi gruntami użytkowanymi rolniczo można je postrzegać jako oazy zwierząt, a także grzybów, które łącznie decydują o bogactwie systemów rolniczych.

35 Chwasty są pierwotnymi producentami w systemach gospodarowania. Duża ich część to rośliny pionierskie. Jak już wyżej wspominano, chwasty wykazują wiele pozytywnych działań w agroekosystemach, dlatego powinny być objęte programami ochronnymi czy zachowawczymi. Podstawą skutecznego programu zarządzania chwastami jest posiadanie wiedzy ekologicznej o tej grupie roślin i ich relacjach z innymi organizmami. Wiele gatunków roślin segetalnych wpływa na utrzymanie się dużej różnorodności owadów. Zmniejszenie liczebności roślin żywicielskich czyli chwastów może wpływać na redukcję populacji owadów i innych gatunków zwierząt, takich jak ptaki.

36 Rolnictwo ekologiczne utrzymywanie równowagi w systemach rolniczych - chwasty Konkurują między sobą Utrzymują równowagę w systemach rolniczych Hamują rozwój szkodników polnych Wykorzystane są jako broń biologiczna Są wskaźnikami rzeczywistych warunków siedliskowych Stanowią wartościową domieszkę paszową Posiadają właściwości lecznicze Stwarzają korzystne warunki dla rozwoju pożytecznych mikroorganizmów Chronią wierzchnią warstwę gleby przed wysuszeniem i erozją Przyczyniają się do wzbogacenia gleby we związki azotowe i wapń Zatrzymują składniki pokarmowe w glebie Wykorzystane są w przemyśle kosmetycznym

37 Pozwólmy roślinom być tam, gdzie się zakorzeniły, ponieważ jeśli zostaną zniszczone to stracimy je bezpowrotnie! D. F. Dostatny